Hemirelik Örencilerinin Ötenaziye likin Görüleri

Transkript

1 ORJNAL ARATIRMA / ORIGINAL RESEARCH. Hemirelik Örencilerinin Ötenaziye likin Görüleri THE VIEWS OF NURSING STUDENTS ABOUT EUTHANASIA Dr. Hülya KAYA, a Emine AKÇN a a Hemirelik Öretimi AD, stanbul Üniversitesi Florence Nightingale Hemirelik Yüksekokulu, STANBUL Özet Salık alanında yaanan gelimeler, tıp ve hukuk alanını karı karıya getirmekte ve ciddi tartımalara neden olmaktadır. Bu tartımalar arasında ötenazi önemli bir yer oluturmaktadır. Bu nedenle salık bakımı alanında görev alacak hemirelik örencilerinin ötenazi konusundaki görülerinin belirlenmesi oldukça önemlidir. Aratırma, hemirelik örencilerinin ötenaziye ilikin görülerini belirlemek amacıyla tanımlayıcı olarak planlanmıtır. Aratırmanın örneklemini, Florence Nightingale Hemirelik Yüksekokulu nda öretim yılında örenimini sürdüren toplam 50 örenciden tabakalı örneklem yöntemiyle seçilen 1 örenci oluturmutur. Veriler örencilerin, sosyo-demografik özelliklerini ve ötenaziye ilikin görülerini içeren 15 sorudan oluan bilgi formu kullanılarak elde edilmi, SPSS programında yüzdeleme ile deerlendirilmitir. Örencilerin %31.9 u ülkemizde ötenazi uygulandıını düünmekte, %71.9 u hemire olarak ötenazi uygulamasında aktif rol almak istememekte, %5.1 i kendisi için, %7.1 i ailesi/yakınları için ötenazi istememektedir. Örencilerin çounluunun dini inançlarına, insan haklarına, meslek ahlakına, etik kurallara aykırı olması, teknolojideki ve salık alanındaki gelimeler nedeniyle ötenazi uygulamak ve ötenazi uygulamasında aktif rol almak istemedikleri; kendileri ve ailesi/yakınları için ötenazi istemeyecekleri belirlenmitir. Anahtar Kelimeler: Ötenazi, hemirelik, ötenazi ile ilgili görüler, hemirelik örencileri Abstract The development in health field make this area face with legal area and creates serious dissaggrement between them. Euthanasıa has taken an important place in this dissaggrement. Therefore, it is important to determine the views about euthanasıa of nursing students who will work in the health care system. The research was planned in descriptive method to determine the views of nursing students about euthanasıa. 1 students have been chosen by stratifield random sampling from among 50 students (in academic year) of Florence Nıghtıngale College of Nursing. Data were collected using information form with 15 questions included socio-demographic characteristics and the views of students about euthanasıa. The data were analysed on the SPSS computer program using percentage. %31.9 of students thought euthanasıa is applied in our country, %71.9 of students don t want to take an active role in euthanasıa application, % 5.1 of students don t want euthanasia for themselves and %7.1 of students don t want euthanasıa for their family/relatives. It is decided that majority of students don t want to apply euthanasıa and take an active role in euthanasıa application and not to want euthanasıa for themselves, their family/relatives. Because they think that euthanasia application is contradictory to their religious belives, human rights, ethics of profession and ethic rules and developments in health field and techonology. Key Words: Euthanasia, nursing, the views about euthanasia, nursing students Turkiye Klinikleri J Med Ethics 005, 13: S on yarım asırda salık alanında yaanan yapay döllenme, kürtaj, genetik müdahaleler, cinsiyet deitirme, organ nakli, ötenazi gibi konular tıp ve hukuk alanını karı karıya getirmekte ve ciddi tartımalara yol açmaktadır. Bu tartımalar arasında ötenazi önemli bir yer oluturmaktadır. 1, Geli Tarihi/Received: Kabul Tarihi/Accepted: Yazıma Adresi/Correspondence: Dr. Hülya KAYA stanbul Üniversitesi Florence Nightingale Hemirelik Yüksekokulu, ili, STANBUL hkaya11@yahoo.com Copyright 005 by Türkiye Klinikleri Ötenazi kelimesi incelendiinde; Yunanca, eu; güzel, ho ve thanatos; ölüm kelimelerinin yan yana gelmesiyle olutuu kolay, ho ölüm anlamına geldii görülmektedir. 3 Tıp bilimi açısından ötenazi; ölümün kaçınılmaz olduu ve tıp biliminin gelimilik düzeyine balı olarak iyiletirilme olanaı olmayan veya dayanılmaz acılar içinde olan aynı zamanda nitelikli bir yaam da salayamadıı hastaların istemleri halinde tıbbi yollarla öldürülmesi (aktif ötenazi) veya tıbbi yardımın kesilerek ölüme terk edilmesi (pasif ötenazi), eklinde tanımlanmaktadır.,5 Hukuk biliminde ötenazi; hak ve hürriyetler açısından ele alınmı, ölüm hakkı olarak tanımlanmıtır. 1 Turkiye Klinikleri J Med Ethics 005,

2 Genel bir yaklaımla ötenazi; tedavisi olmadıına karar verilen arılı veya arısız hastaların özgür iradeleriyle veya iradesinin alınamadıı hallerde kanuni temsilci veya mirasçılarının izni ile tıbbi yoldan yaamına son verilmesi eklinde tanımlanabilir. 6 Dünya da ötenazi ile ilgili tartımalar çok eskiye dayanmaktadır. Ancak, bilimsel olarak 0.yy bu konudaki düüncelerin alevlendii, güncelletii bir dönemdir. nsanı yaatmak temel ilke olmakla birlikte tıp alanındaki gelimeler, insanların dünyaya bakı açısının, yaam felsefesinin, beklentilerinin deimesi hangi koullarda ve ne için sorularının sorulmasına yol açmı ve ötenazinin yasallaması yönündeki tartımaları gündeme getirmitir. Bu tartımaların ilki 1906 yılında Amerka Birleik Devletleri'nde (ABD) NewYork Tıp Akademisinde balamı, daha sonra ötenazi cemiyetleri kurulmutur. Bu ötenazi cemiyetlerinden biri, tedavisi mümkün olmayan acılarla kıvranan hastalara ötenazi uygulanmasını savunmu, 197 yılında hükümete kanun teklifi sunmu, ama bu yasallamamıtır. Benzeri giriimler sonucunda ötenazi, 1997 yılında ABD nin Colombiya eyaletinde, 1996 yılında Avustralya nın Kuzey eyaletinde, 00 yılında Hollanda ve Belçika da yasallamıtır. Ötenazi uygulamasının yasallatıı ülkelerde hukuksal açıdan nasıl gerçekletirilebilecei konusunda maddeler oluturulmutur. 1,3,7 Tüm bu yaklaımların yanı sıra Dünya Tabipler Birli- inin ötenaziye karı tavrını çok açık olarak belirttii, Ekim 197 de kabul ettii ve hala geçerli ötenazi bildirgesinde, Bir hastanın yaamını, kendi ya da çok yakınlarının izniyle bile olsa, sonlandırmak olan ötenazi etik deildir! eklindeki açıklamaları bile tartımaların dinmesine yetmemitir. 1, Ötenazi konusunda benzer tartımalar Türkiye de de yaanmıtır ve yaanmaktadır. Hukuksal açıdan ele alındı- ında Türkiye de ötenazi ile ilgili herhangi bir yasal düzenleme bulunmamaktadır. Ancak, tarih ve 537 Kanun No lu Türk Ceza Kanunu nun Hayata Karı Suçlar bölümü incelendiinde bazı maddelerin aktif ve pasif ötenazi kapsamına girdii ve suçun ilenmesi halinde müebbet hapis cezasına varan cezaların verilebilecei, kiinin kendi rızası olduu tespit edilirse hafifletici sebepler devreye girebilecei görülmektedir. 9 Ayrıca, 1960 dan günümüze yürürlükte olan Tıbbi Deontoloji Tüzüü incelendiinde de, özellikle madde 11 in aktif ve pasif ötenazi kapsamına girdii ve ötenaziyi yasakladıı görülmektedir. yandan dünyada ve ülkemizde etik ve politik alanlarda tartımalara yol açan ötenazi, salık çalıanları arasında da bireyin yaamını koruma, sürdürme, iyiletirme görev ve sorumlulukları ile özerklie saygı ilkesinden kaynaklanan ikilemlere neden olmaktadır. Hipokrat andında ötenazi yasaklandıı gibi, Hemirelik Ahlak Kurallarında da hasta birey istemeden hemirenin hiçbir giriimi yapamayacaı belirtilmektedir. 11,1 116 HEMRELK ÖRENCLERNN ÖTENAZYE LKN GÖRÜLER Bu dorultuda ele alındıında salık bakımında görev alacak hemirelerin temel eitimlerinde ötenazi konularının yer alması ve bu konudaki etik, politik ve yasal sorunların tartıılması önem kazanmaktadır. Bununla birlikte ülkemiz için konunun özellikle uygulama alanında görev alan ve alacak olan salık çalıanlarının ötenazi konusundaki görülerinin aratırılması, sonuçlar dorultusunda eitim programlarında gerekli düzenlemelerin yapılması oldukça önemlidir. Gereç ve Yöntemler Aratırma, Florence Nightingale Hemirelik Yüksekokulu örencilerinin ötenaziye ilikin görülerini belirlemek amacıyla tanımlayıcı olarak planlanmıtır. Aratırmanın örneklemini, Florence Nightingale Hemirelik Yüksekokulu nda öretim yılında örenimini sürdüren toplam 50 örenciden tabakalı örneklem yöntemiyle seçilen ve aratırmaya gönüllü olarak katılmayı kabul eden birinci sınıflardan 1 örenci, ikinci sınıflardan örenci, üçüncü sınıflardan örenci, dördüncü sınıflardan örenci olmak üzere toplam 1 örenci oluturmutur. Veriler örencilerin, sosyo-demografik özelliklerini ve ötenaziye ilikin görülerini içeren 15 sorudan oluan bilgi formu kullanılarak elde edilmitir. Veriler, SPSS programında yüzdeleme ile deerlendirilmitir. Bulgular ve Tartıma Çalımanın verileri örencilerin sosyo-demografik özellikleri ve ötenaziye ilikin görüleri çerçevesinde iki ana balık altında sunularak tartıılmıtır. Örencilerin Bazı Sosyo-Demografik Özellikleri; Tablo 1 de görüldüü gibi, örencilerin %31.1 i ( örenci) salık meslek lisesi, %30. ü (1 örenci) klasik lise, %. si (30 örenci) süper lise ve %13. ü (1 örenci) Anadolu lisesi/özel lise mezunudur. Örencilerin %31.9 u (3 örenci) çalımaktadır. Bu örencilerin %37. si (16 örenci) dahili birimlerde, %3.3 ü ( örenci) cerrahi birimlerde, %30. si (13 örenci) youn bakımda çalımaktadır. Örencilerin Ötenaziye likin Görüleri; Örencilerin ötenaziye ilikin görüleri Tablo de verilmitir. Tablo ya bakıldıında örencilerin %6.1 i (9 örenci) ülkemizde ötenazi uygulanmadıını, %31.9 u (3 örenci) uygulandıını düündüklerini belirtmilerdir. Uygulandıını düünenlerin %3.3 ü ( örenci) tedavinin kesilerek, %9.3 ü ( örenci) ölümü hızlandırıcı ilaç verilerek yapıldıını, %7.9 u (1 örenci) nasıl uygulandıını bilmediklerini ifade etmilerdir. Bu sonuç, Özkara Turkiye Klinikleri J Med Ethics 005, 13

3 Tablo 1. Örencilerin bazı sosyo-demografik özellikleri. SOSYO-DEMOGRAFK ÖZELLKLER N % Sınıfınız Bir ki Üç Dört 1 30, 5,9 5,9 17, Mezun Olunan Okul Klinikte Çalıtıı Birim Salık Meslek Lisesi Lise Süper Lise Anadolu Lisesi Özel Lise Önlisans Çalııyor Çalımıyor Dahili Birimler Youn Bakım Cerrahi Birimler ,1 30,,, 1,5 1,5 31,9 6,1 37, 30, 3,3 9,3 ve Büken (00) ve Özkara ve arkadaları (00) tarafından yapılan çalımaların bulguları ile paralellik taımaktadır. 13,1 Bu sonuçlar, örencilerin ülkemizde ötenazinin yasallamamasına ramen uygulandıını ve bunun aktif ötenazi eklinde yapıldıını düündüklerini göstermektedir. Örencilerin %97 sinin (131 örenci) ötenazi durumuyla karılamadıkları, %3 ünün ( örenci) karılatıkları belirlenmitir. Bilgi formunu yanıtlayan örencilerin, büyük ölçüde klinikte çalımayan örenciler olması dikkate alınarak, örencilerin neden bu izlenimi taıdıkları, baka aratırmalarla ele alınmalı, aydınlatılmalıdır. Salık sisteminde ötenazi kararını öncelikle kimin vermesi gerektii konusunda örencilerin %.9 u (66 örenci) hastanın, %0 si (7 örenci) ailesi ve yakınlarının, %11.9 u (16 örenci) etik kurulun, %. ü (1 örenci) hekimin, %5. i ( örenci) hemirenin, %3 ü ( örenci) yargı yoluyla atanan bir temsilcinin karar vermesi gerektiini, %5.9 u ( örenci) ise kesinlikle böyle bir kararın hiç kimse tarafından verilemeyeceini belirtmilerdir. Tablo de görüldüü gibi örencilerin çounluu bu kararı öncelikle hastanın, daha sonra ailesi ve yakınlarının vermesi gerektiini düünmektedirler. Bu daılımda hemirelerin %5. gibi düük oranda olması dikkat çekmektedir. enel ve Erbil in (00) çalımasında da benzer sonuçlar elde edilmitir. 15 Örencilerin %.1 i (3 örenci) hemire olarak ö- tenazi uygulamasında aktif rol alabileceklerini, %71.9 u (97 örenci) aktif rol almayacaklarını belirtmilerdir. Aktif rol almak istemeyenlere nedenleri sorulduunda; %36.1 i ( örenci) sorumluluk alamayacaını, %1. ü (1 örenci) meslek ahlakına ve etiine uygun olmadıını, %. si ( örenci) insan haklarına/yaam hakkına uygun Tablo. Örencilerin ötenaziye ilikin görüleri. GÖRÜLER n % Ülkemizde Ötenazi Ülkemizde Ötenazi * (n:3) Ülkemizde Salık Sisteminde Ötenazi Kararını Öncelikle Ötenazi Uygulamasında Hemire Olarak Aktif Rol Aktif Rol Almama Nedeni** (n:97) Ötenaziyi Uygulanmamaktadır Uygulanmaktadır Tedavi kesilerek uygulanmaktadır Uygulamanın nasıl yapıldıını bilmiyorum Ölümünü hızlandırıcı ilaç verilerek uygulanmaktadır Hasta vermelidir Ailesi/yakınları vermeli Etik kurul vermeli Hekim vermeli Hemire vermeli Yargı yoluyla atanan bir hasta temsilcisi vermeli stemeyen steyen Sorumluluk alamam Meslek ahlakına ve etiine uygun deil nsan haklarına uygun deil Dini inançlarıma uygun deil Hemirenin görevi deil Hekim uygulamalı Etik kurul uygulamalı Hemire uygulamalı * 17 örenci konuyla ilgili yorum yapmamıtır. ** 1 örenci konuyla ilgili yorum yapmamıtır ,1 31,9 3,3 7,9 9,3,9 0,0 11,9, 5. 71,9,1 36,1 1,,,,1 1,6 55,6 37, 0,7 5,9 Turkiye Klinikleri J Med Ethics 005,

4 olmadıını, %. si ( örenci) dini inançlarına uygun olmadıını, %.1 i ( örenci) hemirenin görevi olmadı- ını ifade etmilerdir. Örencilerin çounluu ötenazide aktif rol almak istemediklerini; aktif rol almak istememe nedenleri arasında da öncelikle sorumluluk almak istemediklerini belirttikleri görülmektedir. Bu sonuç, Akgün ve Beer (003) tarafından yapılan çalımanın sonuçları ile paralellik taımaktadır. 16 Ötenaziyi kim uygulamalıdır sorusuna örencilerin %55.6 sı (75 örenci) hekimin, %37. i (51 örenci) etik kurulun, %0.7 si (1 örenci) hemirenin uygulaması gerektiini ifade etmilerdir. Bu sonuç, örencilerin tıbbi uygulamalarda hekimleri karar veren kiiler olarak gördüünü, bu nedenle ötenazi uygulamasını da hekimlerin yapması gerektii inancında olduklarını düündürmektedir. Bu sonuçlar dorultusunda hemire örencilerin ötenazi konusunda manevi rahatsızlık nedeniyle rol almak istemedikleri söylenebilir. Örencilerin Kendileri ve Ailesi/Yakınları çin Ö- tenaziyi Onaylama Durumları; Örencilerin kendileri ve yakınları için ötenaziyi o- naylama durumları Tablo 3 de verilmitir. Tablo da görüldüü gibi, örencilerin %5.1 i (73 örenci) kendileri için ötenaziyi onaylamadıkları, %5.9 u (6 örenci) onaylayabileceklerini ancak hiçbir ekilde tedavi ansları olmadı- ında bunu onaylayacaklarını belirtmilerdir. Kendisi için ötenaziyi onaylamayanlara nedenleri sorulduunda; %3.3 ü (17 örenci) hereye ramen yaamanın güzel olduunu, %0.5 i (15 örenci) inançlarına uygun olmadı- ını, %16. ü (1 örenci) her zaman bir umut olduunu, HEMRELK ÖRENCLERNN ÖTENAZYE LKN GÖRÜLER %15.1 i (11 örenci) doal yoldan ölmek istediini, %.7 si ( örenci) teknolojinin ve tıbbın her geçen gün ilerleme kaydettiini, %1. ü (1 örenci) ölecei zamanı kimsenin bilmek istemeyeceini, %9.6 sı (7 örenci) cinayet olduunu, baetme yollarını kullanabileceini vb. ifade etmilerdir. Bu sonuçlar, Kuma, Alparslan ve Öztunç (00), enel ve Erbil (00) ve Bölükba ın (199) çalımalarının sonuçları ile paralellik taımakta olup, örenci hemirelerin kendileri için ötenazi uygulamasını onaylamadıklarını, onaylamama nedenlerinde de manevi duygularının önemli olduunu göstermektedir. 3,15,17 Örencilerin %7.1 i (0 örenci) ailesi/yakınları i- çin ötenaziyi onaylamadıklarını, %5.9 u ( örenci) onaylayabileceklerini ancak, hiçbir ekilde iyileme ansı olmadıında onaylayabileceklerini belirtmilerdir. Ailesinden / yakınlarından herhangi biri için ötenaziyi onaylamayanlara nedenleri sorulduunda; %1 i (1 örenci) böyle bir sorumluluk alamayacaını, %17 si (17 örenci) inançlarına uygun olmadıını, %13 ü (13 örenci) kendi düüncesinden ziyade hastanın ötenazi kararını kendisinin vermesinin önemli olduunu, % u ( örenci) hereye ramen yaamanın güzel olduunu, %9 u (9 örenci) her zaman bir umut olduunu, % ü ( örenci) ailesinin/yakınlarının doal yoldan ölmelerini istediini, %3 ü (3 örenci) teknolojinin ve tıbbın her geçen gün ilerleme kaydettiini, %11 i (11 örenci) hayatta olduu sürece onunla paylaacaı çok ey olduunu vb. ifade etmilerdir. Kendisi için ötenaziyi onaylamayanların nedenleri ile ailesi/yakınları için ötenaziyi onaylamayanların nedenlerinin benzerlik taıdıı dikkat çekmektedir. Bu sonuçlar, enel ve Erbil (00), Kuma, Alparslan ve Öztunç (00) Tablo 3. Örencilerin kendileri ve yakınları için ötenaziyi onaylama durumları. GÖRÜLER n % Kendim çin Ötenaziyi Kendisi çin Ötenazi Onaylamama Nedeni* (n: 73) Yakınım/Akrabam çin Ötenaziyi Ailesi/Yakınları çin Ötenazi Onaylamama Nedeni** (n: 0) Onaylamam Onaylarım Hereye ramen yaamak güzel nançlarıma uygun deil Her zaman bir umut vardır Doal yoldan (ecelimle) ölmek isterim Teknoloji ve tıp her geçen gün ilerliyor Ölecei zamanı kimse bilmek istemez Onaylamam Onaylarım Böyle bir sorumluluk alamam nançlarıma uygun deil Bu kararı kendisinin vermesi önemli Hereye ramen yaamak güzel Her zaman bir umut vardır Doal yoldan (ecelimle) ölmek siterim Teknoloji ve tıp her geçen gün ilerliyor * örenci konuyla ilgili yorum yapmamıtır. ** 15 örenci konuyla ilgili yorum yapmamıtır ,3 0,5 16, 15,1,7 1, 9,6 7,1 5,9 1,0 17,0 1,0 9,0,0 11,0 11 Turkiye Klinikleri J Med Ethics 005, 13

5 tarafından yapılan çalımaların sonuçları ile paralellik taımakta olup hemire örencilerin ailesi/yakınları için ötenazi uygulaması onaylamamalarında sosyal yaamlarının, kültürlerinin, gelenek-göreneklerinin ve manevi duygularının böyle bir sorumluluu almalarına engel olduunu düündürmektedir. 15,17 Sonuç ve Öneriler Aratırmanın sonuçları, örencilerin çounluunun inançlarına, insan haklarına, meslek ahlakına, etik kurallara aykırı olması, teknolojideki ve tıptaki gelimeler nedeniyle ötenazi uygulayamayacaklarını ve ötenazi uygulamasında aktif rol almak istemediklerini; kendileri ve ailesi/yakınları için ötenazi istemediklerini göstermektedir. Bu sonuçlar dorultusunda; hemirelik eitiminde ö- tenazi konularının daha fazla yer alması ve konunun yasal, etik, politik boyutlarının tartıılması gerektii söylenebilir. 6,11,1 KAYNAKLAR 1. Özalp. Ötenazi Olayı. kitaplar/otenazi.htm, (ndirilme Tarihi: 5 Temmuz 003).. Akbaba G. Ötenazi, bir hak mı?. Bilim ve Teknik, Temmuz 1999: Bölükba N. Salık Personelinin Ötenaziye Bakıı. VI. Ulusal Hemirelik Kongresi Bildiri Kitabı. Ankara: Damla Matbaacılık Mayıs 199: Namal A. Tıbbın Gündelik Yaamında Etik. stanbul: Nobel Tıp Kitabevi. 001: Terziolu A. Euthanasie (Ötenazi) ve Getirdii Etik Sorunlar Tıbbi Deontoloji ve Biyomedikal Atik in Ana Hatları-Klinik Etik e Giri. stanbul: stanbul Üniversitesi Basımevi. 199: Marzalith I, Musgrave C, Goldschmidt L. Physician Assisted Dying: Are education and reliqious beliefs related to nursing students attitudes?. J Nurs Educ February 003; Volume Number : Okyavuz Ü. Ötenazi. Actuale Medicine 00; Volume Number : nsanın Ölme Hakkı Varmı? com/bilim_e/0_otenazi.html, (Güncelleme Tarihi: 9 Nisan 001), (ndirilme Tarihi: 16 Aralık 00). 9. Türk Ceza Kanunu. k537.html, (ndirilme Tarihi: 3 Mayıs 005).. Türk Deontoloji Tüzüü. /modules.php?name, (ndirilme Tarihi: 3 Mayıs 005). 11. Veliolu P, Babada K. Hemirelik Tarihi ve Deontolojisi. Eskiehir: Anadolu Üniversitesi Açıköretim Fakültesi Yayınları. 199: Konya Karaman Tabip Odası Bakanlar Kurulunda mzaya Açılan Malpraktis Yasa Tasarısı/Hapis, Meslekten Men Ve Para Cezası, bulten17/malpraktis.htm, (ndirilme Tarihi: 16 Aralık 00). 13. Özkara E, Büken B. Düzce de çalıan hekimlerin ötenaziye bakıı. Adli Psikiyatri Dergisi 00; Volume 1- Number 1: Özkara E, nceer B, Hancı H, Ozan G. Psikologların ötenaziye yaklaımı. Adli Psikiyatri Dergisi 00: Volume 1- Number 1: enel A, Erbil, N. Örenci Hemirelerin Ötenaziye Bakı Açısı. III. Ulusal Hemirelik Örencileri Kongresi Bildiri Kitabı. Edirne: Üniversite Yayınları. Matbaacılık Nisan 00: Akgün G, Beer N. Ötenazi ve Ötenazi Uygulaması Konusunda Salık Personelinin Görüleri. II. Ulusal Hemirelik Örencileri Kongresi Bildiri Özet Kitabı. zmir: Okullar Yayınevi Matbaacılık ve Elektronik Sanayi Ticaret Ltd.ti. -9 Mayıs 003: Kuma G, Alparslan N, Öztunç G. Çukurova Üniversitesi Balcalı Hastanesinde Çalıan Hemirelerin Ötenazi Hakkındaki Düüncelerinin ncelenmesi.. Uluslararası & 9. Ulusal Hem- irelik Kongresi Bildiri Kitabı. Kemer/Antalya: stanbul Üniversitesi Basımevi Eylül 003: Kuma G, Alparslan N, Öztunç G. Yaam ve Ölüm Arasındaki Sınırı Belirleme Hakkı Kimin? edu.tr/akildefteri/yazi.php?yad=9, (Güncelleme Tarihi: 5 Mart 003), (ndirilme Tarihi: 3 Ocak 00). Turkiye Klinikleri J Med Ethics 005,