ULUSLARARASI DOĞAL GAZ KONGRESİ BİLDİRİLER KİTABI. INTERNATIONAL NATURAL GAS CONFERENCE PROCEEDINGS November 1/4 Kasım '95 MÜHENDİSLERİ A

Transkript

1 ULUSLARARASI DOĞAL GAZ KONGRESİ BİLDİRİLER KİTABI INTERNATIONAL NATURAL GAS CONFERENCE PROCEEDINGS November 4 Kasım '95 T M M O B. M AKİN MÜHENDİSLERİ A o D I THE GHAMBER OF MEGHANIGAL ENGINEERS. Yayın No: 79

2 tmmob makna mühendsler odası Sümer Sokak 36-A 644 Demrtepe-ANKARA Tel: (32) Fax : (32) Yayın No: 79 ISBN: BU YAPITIN YAYIN HAKKI MMO'na AİTTİR Ktabın hçbr bölümü değştrlemez, MMO'nun zn olmadan ktabın hçbr bölümü elektronk, mekank, fotokop vb. yollarla kopya edlp, kullanılamaz. Kaynak gösterlerek alıntı yapılablr. EKİM 995 -ANKARA Kongre Sekreteryası: Ayln Topakoğlu Yayına Hazırlık : Yüksel Köken Dzg: Gülsen Aktaş - Al Rıza Falcıoğlu (MMO) Baskı: Özkan Matbaacılık Ltd. Şt. Tel: (32)

3 ECONOMICS OF NATURAL GAS UTILIZATİON İN İZMİR Ümran SERPEN Î.T.Ü. Petroleum and Natural Gas Eng. Dept Hüseyn SAVAŞÇI Î.T.Ü. Petroleum and Natura! Gas Eng. Dept. ABSTRACT Economcs of possble natural gas utlzaton n the cty of İzmr s nvestgated. Natural gas s presumed to be suppled to the core urban areas, consstng of four man resdental cüstrcts, namely Konak, Karşıyaka, Bornova and Buca, and the ndustral dstrct. The cty slums are not taken nto consderaton n ths study. Frst, the necessary amount of natural gas s determned based on the computed heat requrement of the study area, by usng degree-day method. Second the cost of gas dstrbuton netvvork, that s the ntal nvestment for materals, s calculated. Feasblty study s carred out, vvhle assumng that the fnancng of the project was realzed through a local and foregn credt package. Fnally, the results of economc analyss are dscussed and the addtonal benefts of natural gas utlzaton are reported.. INTRODUCTION The contemporary way of lvng n large urban areas requres natural gas as a prme energy resource. Natural gas provdes easy use and drastc reducton n ar polluton compared to that of created by other fuels. Currently, natural gas s already beng consumed at the metropols of İstanbul and Ankara, n near future, ndustral ctes such as Bursa, İzmt and Eskşehr wll begn to enjoy the benefts of natural gas usage. The natural gas utlzaton has reached 23% of total energy consumpton n the ndustral world. That rato s stl a meager 8% n Turkey and yet ncreasng gradually. İzmr s a densely populated ndustral cty possessng an nternatonal port on the Aegean Sea coast and coverng a large hnterland. Usng natural gas as the man energy resource n İzmr, may provde a substantal support for ths cty to be able to compete wth the other ndustrally mpotant ctes n Western Anatola not only for renforcng ts ndustral development, but also for mprovng ts standad way of lvng. 2. METHODOLOGY AND APPLICATION The methodology used to perform the economc analyss conssts of followng steps:. Defnng the avalable market for space heatng and ndustral utlzaton, 2. Computng the gas consumpton potental of the market, 3. Plannng the ntal nvestment on equpment and materals to be used n gas dstrbuton network, 4. Determnng the ncome states of the project, and 5. Investgatng the fnancal proftablty of the project through a feasblty study. 2.. Defnng the Avalable Gas Market n İzmr Gas dstrbuton netvvork does cover only the areas that suffer heavly from ar polluton, due to hgh populaton densty and ndustralzaton. n other words, the gas dstrbuton netvvork s not projected to be extended to the slums and other areas of low densty of populaton. The populaton dstrbuton n four majör resdental dstrcts of İzmr s tabulated n Table, vvhch s acqured from the 99 census reports publshed by Turksh Government. 99 census report dscloses the fact that the average number of people lvng n a household n entre Cty of İzmr s 3.86, and about 93% of cty dvvellers nhabt n the metropols area. Accordngly, the approxmate number of houses n the metropols İzmr s 423,48. Moreover, 5-percent porton, out of aforementoned 93-percent of total populaton, lve n slums scattered around the metropols area. That reduces the number of houses, vvhch vvll beneft from gas supply, to 36. unts. Accordng to the projecton made by the government, hovvever, slum areas vvll gradually dsappear n the next 25 years, vvhle generatng a need for extendng the natural gas supply to these areas. Therefore, the number of potental houses consumng gas vvll go up to 5.. The statstcal studes on natural gas utlzaton n the vvorld ndcates that the magntude of natura.l gas consumpton of ndustres s roughly equal to that of the space heatng. 2 Hovvever the statstcal fgures on the same ssues n Turkey dffer sgnfcantly from those of vvorldvvde records. For nstance, ndustral utlzaton of natural gas s as tvvce as amount that of the space heatng n Turkey. 2 The frst case s used to estmate the ndustral gas consumptonjnjh&.study.. 6

4 Table Indvdual populatons n majör dstrcts of İzmr, and ther percent dstrbuton n total kpopulaton. DISTRICT Konak Karşıyaka Bornova Buca Total POPULATION 866,7 48, ,86 99,3,757,44 POPULATION RATIO Gas Consumpton for Space Heatng and Industral Utlzaton Al the revenues and some of the expense tems are based on the average consumpton per resdence, determned by the degree-day method. 3 Table 2 presents the monthly dstrbuton of degree-day values as the last thrty year average for İzmr. 3 Table 2 - Monthly dstrbuton of degree-day values as the last thrty year average for İzmr ( C-day). 3 Jan. Feb. Mat. Apr. May. June My Aug. Sept. Oct. Nov. Dec. Year Expected average gas consumpton for space heatng n İzmr s determned to be 33 m 3 year by usng the degree-day values gven n Table 2. Futhermore, the expected dstrbuton of average natual gas consumpton wth respect to dstrcts s calculated as follovvs: Konak Karşıyaka Bornova Buca 64.9E3 SCMPD (Standard Cubc Meters Per Day) 34.4E3 SCMPD 29.6E3 SCMPD 44.E3 SCMPD Snce the ndustry n İzmr s concentrated manly n the north-eastern and eastern areas of the cty, the dstrcts such as Bornova and Buca wll have equal shares (5% each) from ndustral gas consumpton. 4 - Bornova - Buca E3 SCMPD E3 SCMPD 23. Gas Dstrbuton Network of İzmr The man components of the possble ppelne netwok s gven n the followng sectons: Hgh Pressure System Cty Gate Staton Dstrct Regulators Low Pressure System For gas consumpton of each dstrct a hgh pressure ppelne system s desgned by usng Panhandle equaton. The results are gven n Fgüre. A total of 8-km of 4" and 8" dameter ppes and 6 valves s used for ths hgh pressure system. Desgned to be stuated at Çğl and reduces the lne pressure from delvery pressure of 7 bars to a level of 2 bars, at whch hgh pressure system desgnated to work. Total of 36 dstrct regulators, reducng the pressure from 2 bars to 4 bars. Total of 5-km PE (polyethylene) ppes of tapered dameters (from 25 mm down to mm and down to 63 mm) wth a workng pressure of 4 bars. 62

5 Table 3- Assumpton and Data UNIT DISTRIBUTION PRICE (RESIDENTIALS) UNIT DISTRIBUTION PRICE (INDUSTRY) UNIT BUYING PRICE YEARLY AVERAGE GAS CONSUMPTION OF A RESIDENTIAL CONSUMPTION OF A CUSTOMER SUBSCRIBED DURING THE YEAR CONTINGENCYPHYSICAL INVESTMENT RATIO ADVANCE PAYMENTPHYSICAL INVESTMENT RATIO EOUITYINVESTMENT RATIO CREDITINVESTMENT RATIO FOREIGN CREDIT INTERESTRATE UTILIZATION PERIOD REPAYMENT PERIOD COMMERCIAL CREDIT INTERESTRATE UTILIZATION PERIOD REPAYMENT PERIOD WORKING CAPITAL REQUIREMENTYEARLY INVESTMENT RATIO İst YEAR 2ndYEAR 3rdYEAR MAINTENANCE İst YEAR 2ndYEAR 3rdYEAR RESTING YEARS OF PROJECT INSURANCE ENGINEERING & CONSULTANCY PERSONEL İst YEAR 2ndYEAR 3rdYEAR RESTING YEARS OF PROJECT VEHICLES İst YEAR 2ndYEAR 3rdYEAR RESTING YEARS OF PROJECT VEHICLES (MAINTENANCE+GASOLINE) BUILDINGS (RESTORATION + ete) OTHERS SYSTEMLOSS STRAIGHT LINE DEPRECIATION PERIOD DEPOSITS FDCED SERVİCE REVENUE SUBSCRIPTON METER RENTAL REVENUE TAX EXEMPTION PERIOD CORPORATETAX DISCOUNTRATE REINVESTMENT RATE Vsm 3 Vsm 3 Vsm 3 Vsm 3 Vsm 3 year % % % % yrs yrs yrs yrs ı ı %%# OF PERSONEL #OFCARS % % % % yrs $ 3 6 Vyear-subscrber Vyear-subscrber Vyear-subscrber yrs % * % ,4 OF ACC INVEST,4 OF ACC INVEST,4 OF ACC INVEST,75 OF ACC INVEST,5 OF ACC INVEST 2,5 OF ANNUAL INVEST ANNUAL COST ($) ıoooö EACH CARS PRICE ($) 2 OF EACH CARS PRICE 2,5 OF BUlLtaNG INVEST.5OFOFOPCOSTS 2OFGASSALES OFNETPROFIT 6 63

6 CITY GATE STATION ÇIÛLİ Servce Lnes : Consst of PE ppes wth a total length of km, al consdered to be nstalled at the begnnng. Gas Meters : A total of 38. gas meters, each wth a capacty of 25 SCM per hour, s presumed to be nstalled. T ALSANCAK T BALÇOVA EŞRT.FPAŞA T YEŞİLYURT Fgüre -Hgh Pressure System CODE tzl lzl- tzl-2 lzl-2- tzl-2-2 tzl-2 LENGTH,bı soooo 49-4 DIAMETER, _ forelgn E 3 - r. TOTAl Fgüre 2 -Credt statement 6 7» VEARS Cı î ı T BUCA ÇığlıBoa» KarçıyakaAlabeyAtancak AlnncakBOyttk Lman2. KoıdonKonakOçkuyularBaçova AltancakÇamdbBasmaDeÇankayaEşrefpaşa Efrefpa$rtaca EfrefpafaOçyolYeplyurt ÇığlıAtatürk OnnanıBomovVDoganlarPınarbaşı Fnancng An nvestment plan s realzed takng nto account the abovementoned man components and other tems provded n Table 3 and t s stated n Table 4. Fnancng of the project s realzed through a credt package and owners equty. The credt package conssts of foregn and local commercal credts. The equty-credt rato s of 2%. Foregn credt s used to fnance the purchase of materal and equpment of foregn orgn and provded by foregn suppler government. On the other hand local commercal credt s used for fnancng of the purchase of materal and equpment n the local market and the constructon works. The terms of both credts are gven n Table 3, credt statement s shown n Table 5, and credt balance s dsplayed n Fgüre 2. An ncome statement s prepared and shown n Table 6. As t can be noted, ths statement takes nto account revenues, operatonal costs, nterest and helps to assess the corporate taxes. As an mportant tem operatonal costs cover mantenance of network, nsurance, engneerng and consultng, personnel expenses, system losses and deprecaton, and shown n Table 7. Fnally, proftablty statement s shown n Table 8, on whch economc analyss s based and conducted to nvestgate the feasblty of the project Proftablty Measures for Economc Analyss For the economc analyss three methods are chosen:. Net present value (NPV), 2. Rate of return (ROR), and 3. Apprecaton of equty rate of return (AEROR). NPV s based on the concept that al cash nflows and outflows are dscounted to present at an nterest rate called "dscount rate." On the other hand, ROR

7 Table4- Investment Plan INVESTMENT SHEET DESIGN & ENGINEERING CITY GATE STATION HIGH PRESSURE SYSTEM DISTRICT REGÜLATÖR LOW PRESSURE SYSTEM SERVİCE LINES METERS SUBTOTAL CONTINGENCY SUBTOTAL-II- INTEREST CONSULTANCY ADMINISTRATION BUILDINGS VEHICLES GENERAL EXPENSES CONSTRUCTION EXPENSES ACCUMULATED INVESTMENT ($) T L F T L F T L F T L F T L F T L F T L F T L F T L F T L F T L F T L F T L F T L F T L F T L F T L F S ,5 22, ,5 5, TOT.INV

8 Table5- Credt Statement CREUTSHEET YEAR t ($) «CUMULATEDDRAWDOWN DRAWDOWN TOTAL 'semester 2»semester INTEREST TOTAL 'semester 2'semester , REPAYMENT (PRINCIPAL) TOTAL 'semester 2'semester 384,5384,5384, ,5384,5384, , ,5384,5384, BALANCE 'semester 2'semester LOCAL COUUERCIAL CREDİT ACCUMULATEDDRAWDOWN RAWDOWN TOTAL 'semester 2'semester INTERST TOTAL 'semester 2'semester , 585 3, ,8 242,4 637, , , REYAPMENT (PRINCIPAL) TOTAL 'semester 2'semester 46,5 78, ,546,546,5 78,2 76,2 78,2 78,2 76,2 78,2 46,546,546,5 76,2 78, ,5 78,2 78,2 46,546,546,5 78,2 78,2 78,2 78,2 78,2 78,2 BALANCE 'semester 2'semester FORBGN CREDİT ACCUMULATEDDRAWDOWN DRAVVDOVVN TOTAL 'semester 2'semester ,2 4,2 INTEREST TOTAL 'semester 2'semester , REPAYMENT (PRINCIPAL) TOTAL 'semester 2'semester BALANCE 'semester 2'semester

9 Tablo 6. Natural Gas Sales and Income Statement NATURAL GAS SALES (BASE SCENARKD) YEAR S NUM6ER OF RESIDENTAL CUSTOMERS TOTAL SALES sm , B.2 45, ,3 267, «6SIDENTAL SALFS «m3 S , INDUSTRIAL SALES tm TOTAL SALES $ RESIDENTAL SALES $ INOUSTRIAL SALES $ M UNtT DISTRIBLmON PRICE (RESIOENTAI.S) S >m UNIT «STRIBUTION PRICE (INOUSTRV) V sm YEARLY AV. GAS CONS OF A RESIDENTIAL»m3year INCOME STATEMENT YEAR ($) e REVENUES EXP6NSES INVESTMENT 578 4O8OS S S S $ OPERATIONAL COSTS INTEREST(OPERATIONAL PERK3O) NET PROFIT BEFORE TAX TAX ASSESMENT TAX PHOFIT AFTER TAX

10 Table 7 : Operatonal Costs Statement OPERATIONAL COSTS VEARS MAINTENANCE INSURANCE ENGIWERING COKSULTAHT PERSONNEL VEHICLES SUIIDINGS SYSTEM LOSS SUB TOTAl OTHGR DEPRECIATION TOTAL FINANCIAL RANTABILITY YEARS CASHIN SEVENUE CREDITS CASH OUT PAYMENT5 TO THE CONTRACTORS (PROJECT CREDITS EGUITY +) PAYMCNTS TO THE CONTNACTOfts (EOUITY -II-) INTEREST REPAYMENT OPERATIONAL COSTS CORPORATE TAX AORKING CAPITAL DIFFERENCE ($) 36 3S je ( t) » * C6S Table S t } » : Fnancal Proftablty Statement » , ' ? ı)

11 ROR NPV AEROR Personnel #3 2.4E+6 2.2E+6 CC O on on LU OC U- O LU I on E+6.8E+6.6E+6 V* LU 3 LU LU -.46*6 *.2E+6 I.E+6 8.E+5 LU 3 I I I RESIDENTAL DİSTRİBUTİON PRİCE ( $ ) 8 Fgüre 3 -ROR andnpv'sfor Varous Sellng Prcess s defned as a dscount rate that reduces NPV to zero. AEROR s a modfed ROR, whch efleets the overall net earnng power of an nvestment. If n fact, the cash flows are renvested at some lower rate (such as dscount rate) DISCUSSION OF RESULTS Natural gas s presently sold for 5ü $ m 3 n İstanbul and 2 $lüüü m 3 n Ankara and these prces are used as references n ths study. Fgüre 3 llustrates the results of economc analyss carred out and the varatons of ROR, NPV and AEROR can be observed for dfferent sellng prces changng from 4 $ to 7 $. Al profıtablty measures are nereasng wth rasng sellng prces as expected. On the other hand, for sellng prce of 5 $ ROR s a respeetable 26% and t reaches to 65% for 7 $. That means gas dstrbuton n İzmr s a hghly profıtable busness comparng the chosen sellng prces wth the prce of Ankara and İstanbul gas prce can be consdered farly hgh n Ankara whle t s not only much more reasonable n İstanbul but also hghly proftable at the same tme. A senstve analyss s condueted by nereasng the number of personnel fırs four fold to 3, then to more than. sx fold to 5. For the gas sellng prce of 5 $ ROR s frst declned from 26% to 2% and then to 9% respeetvely. Snce a more than sx fold nerease to 5 person caused only 7% reducton n ROR, the busness s not much senstve to the number of personnel. Therefore, overstuffed cadres n exstng gas dstrbuton nsttutons should not bloomed for hgh sellng prces and may only have share on them. As can be seen n Fgüre 3, AEROR values are much lower than the ROR's. That s a natural result of dfferent renvestment concepts. Whle n ROR method revenues are renvestment at the same nterest rate wth the ROR, n the AEROR method revenues are renvested at an assumed renvestment rate (6% n our case) and hence the resultng values are much conservatve n the latter measure of proftablty. n summary natural gas dstrbuton busness s hghly proftable one as al measures of 69

12 proftablty ndcate so. t s very senstve to gas sellng prces. t could be fnanced through credts usng very lttle equty source wthout any problem. System s quckly pad out despte the hgh corporate taxes and operatonal costs, therefore, t s hghly recommendable for the cty of İzmr. Addtonal benefts of natural gas utlzaton would be clean ar by elmnatng ar problem n densely populated urban area, a competetve ndustry wth respect to other fuels and easy, coatemporary-wayof lvng nto - REFERENCES. 99 Genel Nüfus Sayımı, T.C. Devlet İstatstk Ensttüsü. 2. Satman, A., "Doğal Gaz Mühendslğ Lsans Ders Notlan," İTÜ Petrol ve Doğal Gaz Mühendslğ Bölümü, 995, Maslak, İstanbul. 3. SatmavA. r vealtun, G,.-'.'Konut Isıtmacılığında Doğal Gazın Kullanım Potansyel", Enerj ve Tab Kaynaklar Bakanlığı 9. Enerj ve Enerj Tasarrufu Semner, 5-6 Ocak 99, İstanbul. 4. Barbaros, R. F. ve SüIIü A. F., "992 Bölge Sanay Rapor." Ege Bölge Sanay Odası Araştırma Servs, İzmr 7 Mart Newendorp, P. D., "Decson Analyss for Petroleum Exploraton," 975, Petroleum Publshng Co., Tulsa, Oklahoma, USA, pp. 2-39, Can, F., "Supplements for Cty Natural Gas Dstrbuton Networks." Msc. Thess, İstanbul, September

13 İZMİT DOĞAL GAZ PROJESİ Mustafa BİRİK Genel Müdür ABSTRACT As t s well knovvn, İzmt s one of the ndustralzed ctes. Ths ndustralzaton brought the cty some prosperty but took a lot from fs envronment. Ar polluton and water polluton of the bay manly came wth ndustres and the crovvded populaton. İn ths artcle t s mentoned about to overcome the ar polluton by usng natural gas aganst other energy sources. İZMİT PROJESİNİN GEREKÇELERİ zmt kent, ülkemzn ağır sanay açısından en yoğun kentlernn ön sıralarında yer almaktadır. 95'l yıllardan sonra hızla sanay kent halne gelen zmt bugünkü durumuyla kş başına düşen gelr mktarına göre, Türkye'nn yıl önünde gtmektedr. Sanayn bu ölçüde gelşmes, doğal bazı olumsuz koşulları da beraber getrmştr. Bunlardan öncelkl olanı, sanay atıklarının hava ve denz krllğne neden olmasıdır. Br zamanlar doğal akvaryum olarak ntelenen İzmt Körfez, neredeyse Halc'n durumuna gelmş, çnde canlı bulunmayan br çöle dönüşmüştür. Hava krllğ se çok tehlkel boyutlara ulaşmıştır. 989 yılı kış aylarında yapılan ölçümlerde mkrogramm 3 değen saptanmıştır. Bu arada knc husus olarak, coğraf olarak yapılaşmaya pek uygun olmayan kentmze yoğun br nüfus göçü gelmş ve berabernde, Körfez ayrıca krleten br evsel atıklar sorunu le ısınmada kullanılan değşk ve çoğu zaman kaltesz yakıtların oluşturduğu hava krllğn taşımıştır. Beledyemz 989 yılından tbaren belrtlen kötü koşulların gderlmes ve kentmzde yaşayan nsanların, gelşmş ülkelern kentlernde yaşayan nsanlar gb günün nmet ve kolaylıklarını başlatmıştır. Bu amaçla, kente düşük kalorl, kaltesz kömürlern grşn yasaklamış ve kullanılacak kömür çn bell spesfıkasyonlan koyarak, analz yaptırmış ve halen basan le uygulanan thal kömür satışlanna başlanmıştır. Bu arada 987 yılında BOT AŞ tarafından SOFREGAZ frmasına yaptırılan Doğal gaz yapılablrlk çalışmalarını ele alan Beledyemz, İzmt'te gerçekleştrlecek Doğal gaz yatırımının kent çn uygun olacağı görüşüyle konuyu canlandırmıştır. Söz konusu, uygunluk görüşüne göre Bakanlar Kurulu BOTAŞ'a Bursa, İzmt ve Eskşehr llerne Doğal Gaz yatınım çn yetk vermştr. Ancak BOT AŞ o tarhte bu projelerden sadece Bursa Projes le lglenmştr. Dğer k proje çn, her yıl yatınm programına sembolk br mktar konulmuştur. Beledyemz çalışmalarını sürdürerek 5992 tarhnde, Doğal Gaz Projemz çn ÎZGAZ A.Ş.'y kurmuştur. Kuruluştan sonra, İZGAZ A.Ş., başta Enerj ve Tab Kaynaklar Bakanlığı, BOT AŞ, Devlet Planlama Teşklatı ve Hazne ve Dış Tcaret Müsteşarlığı le resm görüşmelern başlatmıştır. Enerj ve Tab Kaynaklar Bakanlığının öngördüğü koşullara göre % dış kaynaklı kred temn ve şletmede beraber çalışma stem le tarhnde Beledyemz dünyaca tanınmış ve Doğal gaz konusunda uzman frmalardan 2886 sayılı Devlet hale Kanununa göre teklf stemştr. Bu frmalar, Brtsh Gas, Sofregaz, Italgaz, SAE'du. Bu arada sürdürülen bürokratk şlemler tamamlanarak tarhnde Bakanlar Kurulu Karan le kentmzde Doğal Gaz şebekesnn yapımı, dağıtımı ve satışı çn İZGAZ A.Ş. çn yetk alınmıştır. Yabancı frma seçm çn yapılan değerlendrmede Büyükşehr Beledyemz, Enerj ve Tab Kaynaklar Bakanlığı, Devlet Planlama Teşklatı ve Hazne Dış Tcaret Müsteşarlığının öngördüğü koşullara tam uyan SAESOFREGAZ konsorsyumunun teklfn kabul etmş ve tarhnde sözleşme mzalanmıştır. SAESOFREGAZ ve daha sonra katılan VİNSAN A.Ş. konsorsyumu yabancıbankalann oluşturduğu br Kredtörler grubundan yaklaşık 63 mlyon FF dış kred temn etmş ve kred anlaşması Hazne Müsteşarlığı ve Kredtörler arasında yapılan görüşmeler sonucu tarhnde mzalanmıştır. Proje 36 ay çnde tamamlanacak 37 km. çelk boru, 322 km. PE boru döşenecektr. Projenn gerçekleştrlmes bölge esasına göre yapılacak, çalışmalann başlatıldığı bölgeye yaklaşık 6-8 ay çnde gaz verlmş olacaktır. Doğal gaz çalışması başlatılan bölgelerde müşter sağlanması çn etkl kampanya yapılacaktır. Projemzn canlılığı bu şeklde sağlanacaktır. Projemzde sağlanan krednn br bölümü konut ç tessat ve ısıtma chazlannı kapsamaktadır. Serbest rekabet koşullannda dğer dönüşümcü frmalarla yanşacağımızı düşünüyoruz. Projemzde 7 konut hedeflenmştr. Ancak kred de aynlan mktar, bunun yaklaşık %25'n kapsayacaktır. Dolayısıyla müştery her bakımdan tatmn edecek dönüşümcü frma, zmt Projesnde rahatça ş yapablecektr. 7

14 TÜRKİYE'DE DOĞAL GAZIN GELECEĞİ VE ELEKTRİK ÜRETİMİNDE KULLANIMI Mustafa ARAL TMMOB Makna Mühendsler Odası İstanbul Şubes O2ET Türkye'de doğal gaz kullanılmaya başlamadan önce gazın %4-47'snn elektrk üretmnde kullanılması öngörülmekteyd. Ancak yapılan planlama yanlışlıkları, başlangıçta gazın öngörülmüş tüketm mktarlarına ulaşılamaması sorununu ortaya çıkardı. Yıllık sabt mktarlar üzernden yapılmış olan sözleşme gereğ olarak yıllarında tüketlemeyen gazın parası SSCBye ödenmek zorunda kalınınca, gazın, hızlı ve büyük mktarlarda tüketlecek elektrk enerjs üretmnde kullanılmaya başlanması, 989'da çeklen gazın %8'nn elektrk üretmnde kullanılmasına yol açtı. Bu bldrde bu tablonun br rdelemes, atılan adımların bugüne yansımaları ve gelecekte doğal gaz tüketm alanlarının belrlenmesne yönelk yaklaşımlar ele alınmıştır.,-giriş- Doğal gaz kullanılarak elektrk üretlmes ülkemzde 985 yılında başlamıştır. Trakya, Hamtabat'ta 97'den ber çıkarılmakta olan DG, bu tarhten başlayarak aynı bölgedek DG santralında elektrk üretmnde kullanılmaya başlanmıştır. 986 yılında SSCB le 25 yıllık sabt mktarlar üzernden sözleşme yapılmış ve yıllan arasında yıllık 6 mlyar m 3 DG tüketm öngörülmüştür []. Tüketlen DG'ın bedelnn se; %45 mal dış satımı, %25 müteahhtlk hzmetler ve %3 dövz le ödenmes planlanmıştır. 2. DOĞAL GAZIN KULLANIM ALANLARI DG'ın Avrupa ülkelernde ve ülkemzde kullanım alanlarına göre tüketm oranları Tablo l.'de verlmştr [U-2İ. Tablo Doğal gazın bazı ülkelerde kullanım alanlarına bağlı olarak tüketm oranları İTALYA ALMANYA İNGİLTERE FRANSA HOLLANDA TÜRKİYE Konut ve Tcar Endüstr C> Elektrk Üretm <'> Gübre üretm dahl Bu tabloda ülkemze lşkn değerler, 986 yılında yapılmış tahmnlerdr ve elektrk üretmndek %47 oranı 989 yılında BOT AŞ tarafından %4'a düşürülmüştür. Bunun rdelemes ayrıca yapılacaktır, ancak hemen görülmektedr k, %4 rakamı dahl elektrk üretm çn çok büyük rakamdır. Fyatı, petrol fyatına endeksl olan DG'ın elektrk üretmnde kullanılması, pahalı elektrk üretm anlamına gelmektedr ve Türkye'den daha zengn olan Avrupa ülkelernde dah yeğlenmemektedr. Ayrıca DG kombne çevrm santrallannda en yüksek vermn %52-53'lerde kalması, DG'ın daha verml tüketlebleceğ alanlarda kullanılmasını ön plana çıkarmaktadır. 3. DOĞAL GAZIN BEDELİ Türkye'de elektrk üretmnde DG'ın %47'snn tüketlmesnn ön görülmüş olmasını, DG bedelnn %7'nn dış satım ve müteahhtlk hzmetleryle ödenmesnn planlanmış olması açıklamaktadır. Çünkü DG, ülkemze temz br yakıt olduğu çn değl, bu dış satımın ve müteahhtlk hzmetlernn sürekllğnn sağlanmasının garants olarak grmştr. Sabt mktarlar üzernden sözleşme yapılmış ol- 72

15 masının anlamı da budur. 989 yılında SSCB'den alınacak DG mktarı, sözleşme gereğ olarak 3 mlyar m 3 ken, bu tüketm hedefne tüm zorlamalara karşın ulaşılamayacağı anlaşıldığından, Kasım 88'de yapılmış olan TC- -SSCB.l ^DMerjıKarma-EkononılcKomsyon toplantısında 89.çn bu rakanl2.4july ; atjn 3ı ejndrl- «tş ve lüketlemeyen kasım çn se Türk Ejdmbank'uı SSCB'ye 5 müyan dolar kred açması karara bağlanmıştır. SSCB'de etknlk gösteren Türk Müteahhtlk şrketlernn parası böylece, doğal gaz satarak SSCB yerne, Türk Hükümet tarafından ödenmştr. Açılan kred mktarı 89 yılında 3 mlyon dolara ulaşmıştır. 4. ELEKTRİK ÜRETİMİNDE DOĞAL GAZ KULLANIM ORANLARI DG'ın tüketmn planlarında yapılmış olan yanlışlıklar sonucunda, ön görülmüş tüketm mktarlarına ulaşılamamış ve DG tüketlemese de, parasının ödenyor olması, br yandan DG çekmnn düşürülmesne yol açarken, dğer yandan elektrk üretmnde kullanılan oranda 89 başında %4'a düşürülmüştür. Bu tabloyu aşmanın yolu DG'ın daha çok tüketleceğ alanların yaratılması olmuştur. Bunun sonucunda 89 sonunda DG elektrk üretmnde kullanım oranı %8'lere çıkmıştır. Şekl ve Şekl 2'ye bakıldığında 989 yılındak bu zorak sıçrama açıkça görülmektedr. 988 yılı elektrk enerjs üretmnde %7 olan DG tüketm, 89'da %8'e fırlamıştır. Kurulu güç açısından bakıldığında 87'de %6 olan oran 88'de %3 olmuştur. Elektrk üretmnde DG kullanımının körüklenmes, 94 yılına geldğmzde yıllık çeklen DG mktarının tüketm karşılayamaması sonucunu doğurmuştur. 994 yılında RUSYA le ek.5 mlyar m 3 'lük DG anlaşması peşne düşürülmüştür [GWh] YILLAR Şekl Türkye Elektrk Enerjs Üretmnn Brncl Kaynaklara Göre Dağılımı S. ELEKTRİK ÜRETİMİNDE BİRİNCİL KAYNAK KULLANIMI Ülkemzn ulusal enerj kaynaklan lnyt ve hdrolktr. Şekl ncelendğnde bu k kaynağın ancak brbrn kame edebldğ (986 ve 988 yıllarına bakınız) görülmektedr. Lnyt ve hdrolk enerjye bağlı olarak üretlen elektrk enerjs payı ortalama %74 dolayındadır. Dğer kaynaklar dkkate alınmazsa, DG ancak, fuel-ol' kame edeblmektedr. Yan br thal kaynak olan DG, yalnızca başka br thal kaynağın yerne düşünüleblr. Burada seçm belk yalnızca çevre etkler ve temn kolaylıkları açısından yapılablr. Ancak, çevre etks ön plana çıkarılarak körüklenen DG kullanımı, santral kurmaya ayrılan kaynakların DG ve thal kömür santralları kurulmasında tüketlmes, ulusal kaynağımız olan lnytlern değerlendrlmesnde teknoloj gelştrme fırsatının kaçırılmasına neden olmuştur. Bu teknoloj akışkan yatak teknolojsdr ve yıllarında ünverstelerde üzernde yoğun olarak çalışılmaya başlanmış 73

16 olan bu teknolojde, lnyt kömürünü NO*, ve SO2 oluşmuna neden olmadan yakmak olanaklıdır. DG'm Türkye'ye grmes ler br lnyt yakma teknolojs olan akışkan yatak teknolojsnn gelştrlmesn engellemş, bu açıdan bakıldığında öneml br fırsat şmdlk kaçırılmıştır. 6. ELEKTRİK ÜRETİMİNDE DOĞAL GAZ KULLANIMININ GELECEĞİ Ülkemzdek kuruluşlar tarafından yapılan tüm enerj stem öngörüler on yıllık süreçlerde yüzde yüze varan sapmalar göstereblmektedr. Örneğn; 985 yılı enerj tüketm; 973 yılı Genel Enerj Raporunda yer alan brncl enerj kaynaklan tüketm tahmnne göre %5, 977 Genel Enerj Özel İhtsas Komsyonu Raporu tüketm tahmnne göre %4, 978 Genel Enerj Planı tüketm tahmnne göre %5 ve 975 Genel Enerj Raporu tüketm tahmnne göre %5 daha az gerçekleşmştr [3]. Bu durum gerçekleşen enerj tüketmlernn tahmnlern yansında kaldığım göstermektedr. Dolayısıyla sağlıklı tahmnlerde bulunamadan br planlama yapılması, bugüne kadar olduğu gb, ülkemzn kaynaklarının zyan edlmesne yol açmaktadır. DG'ın 2 yılı tüketm 28.3 mlyar m 3 olarak tahmn edlmştr (4). Bu tahmnde kurulacağı söylenen 27 yen DG santralında tüketlmes planlanan DG mktarı etkldr [5]. Var olan hdrolk, lnyt ve yenleneblr enerj kaynaklanmızı değerlendrmeden dışa bağımlı br enerj kaynağı üzernde enerj üretmn gelştrmek yanlış br poltkadır ve ulusal çıkarlarımıza hzmet etmez. 7. SONUÇ Elektrk enerjs üretmnde ana kaynaklanmız olan hdrolk ve lnyt potansyelmz üzerne br enerj poltkası gelştrlmel, DG, FO gb thal kaynaklara bağlı olarak üretlen pahalı elektrk üretm, bu alanda, özellkle hdrolk kaynaklarda mevsmlk olarak oluşablecek stkrarsızlıkları dengelemek amacıyla kullanılmalıdır. Bugün elektrk üretmnde %6'yı, kurulu güç olarak %4'ü geçmş olar DG payı, daha fazla büyütülmemeldr. DG santrallarından, yalnızca çevreye olan etks ve hızlı devreye greblme özellkleryle yararlanılmalıdır. Yapılan çalışmalardan şu anda ülkemzde tasarruf edleblr enerj mktarının %8 dolayında olduğu anlaşılmaktadır [6]. Bu açıdan bakıldığında %6'lık DG payı genel enerj üretm çnde tasarruf edleblrlk sınırında kalmaktadır. Unutulmamalıdır k, en ucuz enerj tasarruf edlen enerjdr. KAYNAKLAR. AKSOY, Nurhan, "Doğal Gaz Sstemnn Genel Tanımı", Uluslararası Doğal Gaz Sempozyumu Bldrler, TMMOB KMO Ankara, Ekm KMO Doğal Gaz Komsyonu; "Türkye'de Doğal Gaz", Uluslararası Doğal Gaz Sempozyumu Bldrler, TMMOB KMO Ankara, Ekm "Türkye'nn Bugünkü ve Gelecektek Enerj Durumu", Dünya Enerj Konferansı Türk Mll Komtes, Türkye 4. Enerj Kongres, İzmr, "992 Enerj Raporu", Dünya Enerj Konferansı Türk Mll Komtes Ankara, Aralık "27 Doğal Gaz Santralı Yapılacak", Mllyet Gazetes, İstanbul, 2 Mart "Türkye'de Enerj Tasarrufu Çalışmalarından Br Kest", Dünya Enerj Konferansı Türk Mll Komtes, Türkye 5. Enerj Kongres, Ankara, Ekm

17 BURSA'DA YAPILACAK "DOĞAL GAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ (DKÇS)" İLE İLGİLİ GÖRÜŞLER, ELEŞTİRİLER VE ÖNERİLER Osman KARADENİZ MMO Bursa Şube Yön. Kurulu Yedek Üyes Sanayleşmeden vazgeçlemez. Enerjsz de sanay olmaz. Özellkle elektrk enerjsn, yalnız sanayde değl, yaşamın her alanında kullanıyoruz. Her türlü sanayleşme ve enerjnn de çevresel açıdan br bedel vardır. Bu bedeln; çevrey en az krleterek enerj üretm ve ler teknolojl sanay le; kısacası sürdürüleblr kalkınma lkeler çnde ödenmes esas alınmalıdır. Bursa'da Ovaakça'ya yapılması tasarlanan DKÇS, teknolojk açıdan dünyada dğer enerj üretmlerne göre daha çevrec ve an yüklere karşı, gerek kapaste artınlablen gerekse hemen şletmeye alınablen br enerj santralı türüdür. Proje bazında böyledr. Uygulama ve şletme, projeye göre gerçekleştrlrse böyledr. Bursa'da Ovacakça'ya yapılması tasarlanan DKÇS; yapımı kamu elyle yürütülen, uluslararası haleye çıkılmış, yıllardır dayatılan yap-şlet-devret modelne göre, en az üçte br malyetle gerçekleştrleblecek br yatırımdır. Yap-şlet-devret modeln uygulamaya sokablmek çn, yıllardır santral yapımları ertelenerek; ülkemzn kısa br süre sonra enerj darboğazına grmesne yolaçacak ortam hazırlanmıştır. Bu santral; yap-şlet-devret modelnn pahalılığını, yanlışlığını ortaya çıkaracak br yatırımdır, enerj darboğazının aşılmasında da kısa erml br çözümdür. Bu kısa erml çözüm gerçekleştrlemezse, çevre açısından, ülke ekonoms açısından daha kabul edlemez çözümler gündeme getrelecek ve uygulanacaktır. Örneğn desülfrzasyon tess btrlmeden Orhanel Termk Santralı'nın çalıştırılması gb. "Bursa'yı karanlık günler beklyor!" şeklnde, gazete manşetler le, bunun hazırlıkları başlatılmıştır. Turzm amaçlı bazı yörelermz olumsuz etkleyecek Gökova Termk Santralı'nın çalıştırılması gündeme gelecek. "En pahalı enerj, olmayan enerjdr" denlerek, çok pahalıya gerçekleşecek yap-şlet-devret model uygulanmaya çalışılacak; vermllğ ncelenmeden mantar gb sanayc santrallan btecek. Tüm bunlara karşın, Bursa Şehr Danışma ve Dayanışma KonSey'nde Bursa'ya göçün önlenmes, bu amaçla kentte varolan sanay karakternn değştrlmes, Bursa Ovası'nın korunması tartışmaları yapılırken; TEAŞ, Türkye'dek toplam kurulu üretm gücünün 2'sn oluşturacak, 4 MW gücündek DKÇS'nı kent merkezne çok yakın br yörede tasarlamıştır. Bu santralın şletmeye grmesyle, Bursa'nın sanay kapastesne ek olarak, santral yer çevresnn plansız ve denetmsz br şeklde hızla sanayleşeceğn; Türkye'de lk kaçak sanay bölges olan Demrtaş Sanay Bölges'ne benzer, yen br kaçak sanay bölges daha ortaya çıkacağı kuşkusunu taşıyoruz. Santral çevresne yapılacak yen yollar ve sanayleşme le brlkte; bölge ya mara açılacak ya da kaçak yapılaşma sonucu, Bursa'ya göç daha büyük vme kazanacaktır. Sonuçta; doğu-batı aksında gelşmes öngörülen Bursa'nın; gelşmes olumsuz yönde etklenecek, zaten yetersz olan altyapı ve dğer hzmetler çnden çıkılamayacak br kördüğüme çevrlecek; korunması gereken Bursa Ovası'nın tarım arazler elden çıkacak ve dğer br kamu kuruluşu olan DSİ'nn, bölgede gerçekleştrdğ sulama yatırımları, tümden atıl duruma gelecektr. Ayrıca, BIS ENERJİ'den sonra; TOFAŞ ve ASF'nn brlkte, KORTEKS'n, BTSO'nın Organze Sanay Bölges'ndek frmaların katılımıyla kuracağı belrtlen doğal gaz santrallan ve ısıtmada kullanılacak doğal gaz le brlkte değerlendrldğnde; Ovaakça'da kurulacak santralın, büyük br NO X kaynağı olarak, uzun dönemde Bursa kentn ve hemen yanındak Uludağ Mll Parkı'nı olumsuz etkleyeceğ vb. ddalar da sözkonusudur. Dünyada doğal gaz santrallarının yapımı çok yendr ve hızla yaygınlaşmaktadır. Ancak NO* sınır değerler de sürekl düşürülmektedr. Bu nedenle söz konusu ddalar, uygulamada kesn olarak kanıtlanmamış olsa ble; tartışmaya açıktır, tartışılmalıdır. DKÇS'nın Ovaakça'ya kurulması; bölgedek arsa fyatlarını artıracaktır. Bugün tahmn TL. olan arsa m 2 bedeller 2-3 mlyon TL.'sına çıkablecek, yaklaşık -5 kat br arsa rantı oluşacaktır. Bu bazı kşlere; özellkle bu santralın çevresnde koruma bandı dışında kalan bölgelerde; çok büyük arsa rantı sağlayacaktır. Ovaakça'lılar, santral çn kamulaştırılan arazler ve koruma bandı nedenyle büyük ölçüde arsa rantından yararlanamıyacak. Ancak onlarda, DKÇS yapılması amacıyla kamulaştırılan arazler çn değer artış davaları açacaklar, büyük br olasılıkla kazanacaklardır. TEAŞ'ın Ambarlı ve Hamtabat'dak Trakya DKÇS gezsnde, edndğmz blglere göre, bu DKÇS Bursa'ya yapılan br poltk yatırımdır. Santralın Bursa'ya yapılması poltk olarak terch 75

18 edlmş ve ardından TEAŞ, Bursa çnde yer araştırmaya başlamıştır. Br kent kurmak, gelştr- t mek ne kadar önemlyse; adı yeşl le özdeşleşmş olan Bursa'mızın elde kalan yeşl alanlarını da korumak bzce daha büyük, belk en büyük poltk yatırımdır. Yukarıda açıkladığımız nedenlerle, Bursa kentn korumak çn; Bursa şehr Danışma ve Dayanışma Konsey'n oluşturan, Konsey'de Bursa'ya göçün önlenmes, kentte varolan sanay karakternn değştrlmes ve Bursa Ovası'nın korumsı tartışmalarını başlatan Büyükşehr Beledye Başkanı Erdem SAKER', lçe beledye başkanlarını, syas partler, sendkaları, dğer meslek kuruluşlarını, Uludağ Ünverstes'n, basın-yayın organlarını; kısacası tüm Bursa kamuoyunu; DKÇS'nın Ovaakça'ya kurulması çn tavır almaya ve mücadeleye çağırıyoruz, yaşadığımız kentmz koruyalım. Soluduğumuz havanın kaltesn koruyalım. Bunun çn brlkte mücadele edelm. TEAŞ'ın, DKÇS'nın Ovaakça'da yapılması çn ler sürdüğü dğer savları da değerlendrrsek; DKÇS le teknoloj transfer gerçekleşeceğ savı da doğru değldr. Bz teknoloj transfernden, ler teknolojye sahp olmayı anlıyoruz k TEAŞ'ta bu sözcükler bu anlamda kullanmaktadır. İler j teknolojye sahp olmanın çeştl aşamaları vardır; ler teknolojy ednme, özümseme, üretm alanına yayma ve edndğ teknolojy br üst düzeyde yenden üreteblme yeteneğn kazanma. Ambarlı ve Tarakya DKÇS'lan bunu sağlamamıştır. TEAŞ; Bursa'da kurulacak DKÇS'nın teknoloj transfer gerçekleştreceğ savı le, lerde kurulması tasarlanan 5 adet DKÇS'nın Türk mühendsler le Türk şçler tarafından gerçekleştrleblmes yeteneğnn kazanılacağını mı dda edyor? Bunu açıklamalıdır. Böyle br dda yoksa, bu teknoloj transfer olmaz. Kaldı k, bu tür santraller paket olarak üretlp gönderlmekte ve yalnızca montaj yernde bağlantıları ve kaynakları yapılmaktadır. Ülkemzdek kaynak ve montaj teknolojs zaten üst düzeyde bulunmaktadır. Demrtaş Organze Sanay Bölges'nde 54 kv'luk MW gücünde br trafo merkez vardır. DKÇS'nın Ovaakça'ya yapılmaması durumunda, yapılması öngörülen 38 kv trafo merkez çn Demrtaş Sanay Bölges'nde tahssl alan olduğu TEAŞ yetkllernce de açıklanmıştır. Br zorunluluktan kaynaklanan, bu trafo merkeznn; kentleşme açısından çevreye karşı br etks olmaya- t çaktır. Bursa'da tüketlecek enerj yükü DKÇS'nın gücünün yaklaşık yarısıdır. Orhanel Termk Santra! ı'nın da desülfrzasyon tess yapılmasının ardından şletmeye alınması le, yaklaşık 9 MW enerj yükü Sakarya, İnegöl, Bozüyük, Bleck ve Eskşehr gb sanay bölgeler le çevresndek kentlerde kullanılacaktır. Bu 9 MW enerj yükü letm çnde hat kayıpları olacağı çn TEAŞ tarafından öne sürülen hat kayıplarının en az olacağı ddası da tartışmaya açıktır. TEAŞ'ın Ovaakça'nın seçmnde öngördüğü gerek ve yeter koşullar olan; enerj letm hatlarına ve doğal gaz boru hattına yakınlığı, Bursa dışında tüketlecek olan enerjnn tüketm merkezlernn ortasında jeralması ve bu nedenle letm hatlan kayıpları azalacağı gözönüne alınırsa, DKÇS çn BOZÜYÜK'te uygun ve elverşl yerlerden brdr. BOZÜYÜK arazsnn tarıma daha az elverşl ve ek olarak sanay gelşmesne açık olması da değerlendrlrse, BOZÜYÜK'te yapılacak DKÇS'nın çevreye karşı etks daha az olacaktır. Açıkladığımız nedenlerle, Ovaakça'ya yapılmasının yanlış olduğunu düşündüğümüz DKÇS çn, çevrede uygun yerlerden br de BOZÜYÜK olmakla brlkte; DKÇS'nın Bursa'da yapılmasında ısrar edlecekse, en uygun yern Orhanel Termk Santralı'nın yanında bulunan boş alanların olduğu görüşündeyz. TEAŞ'ın "4 MW DKÇS'nın Orhanel Termk Santralı'nın Mevcut Sahasında Tess Edlmes Alternatfne İlşkn Raporu" ncelersek; TEAŞ, bu raporunda, "yapılan değerlendrmeler sonucunda Orhanel Termk Santralı alanını, yen DKÇS çn de yeterl oluduğunu" kabul etmektedr. Bu alan, özellklernden ötürü çevresnde oluşablecek her türlü yapılaşmaya kapalıdır, bu nedenle Ç.E.D. raporunda da belrtldğ üzere, çevreye karşı etks en az düzeyde kalacaktır. Ayrıca ek br kamulaştırma gerektrmedğ gb; Ovaakça'da yapılması gereken şletme ve hzmet bnası, ambar, lojman vb. sosyal tessler varolup, bu alan herhang br düzleme hafryatına ve jeolojk araştırmaya gerek duyulmaksızın hazır bulunmaktadır. Bu da yaklaşık 3 trlyon TLlık tasarruf demektr. Orhanel'de eksk olan doğal gaz boru hattı le 38 kv'luk enterkonnekte ssteme bağlantıdır. TEAŞ'ın raporuna göre, DKÇS'nın Orhanel'nde yapılması durumunda, Ovaakça'ya göre; 38 kv enerj hatları bağlantıları,. trlyon TL. daha fazlasına gerçekleştrlecektr. Ancak Orhanel Termk Santaralı'nın yaklaşık km. yakınından 38 kv enerj nakl hatlan geçmektedr, bu hatta yapılacak bağlantının da, malyet açısından ncelenmes gerektğ görüşündeyz. Orhanel'nde kurulacak olan DKÇS çn, yaklaşık 45 km doğal gaz boru bağlantısı gerekldr ve ortalama 75 dolarm brm fyatla gerçekleşeblecektr. Bunun malyet se ler sürüldüğü gb.46 trlyon TL. değl, yaklaşık 355 mlyar TL.'dır. Orhanel'nn devamında; TEAŞ'ın Seytömer, Tunçblek ve Soma Termk Santralları vardır. TEAŞ tarafından yapılması öngörülen 5 adet 76

19 DKÇS'ların br bölümü buralarda kurularak alternatf yakıtlı enerj üretm sstemler oluşturulablr. Bu nedenlerle Orhanel'ne yapılan doğal gaz boru hattı malyet hesabında; hattın devamı da, br malyet ölçütü olarak alınmalıdır. Orhanel'de ham su alma tessler, demneralze su tessler, yardımcı tessler (fuel-ol tankları, H2 üretm tessler, atık su tessler), bakım tessler vardır. Yen projede bunların büyük br bölümü yapılmayacak veya br bölümü çn yalnızca kapaste arttınmı yapılacaktır, dolayısıyla proje bedel düşecektr. Yalnızca bu tesslern bedel, letm hatları le doğal gaz boru hattı ve ek olarak Demrtaş Sanay Bölges'ne kurulacak 38 kv'luk trafo merkez bedelnn büyük br bölümünü karşılamaya yetecektr. TEAŞ; paket olarak üretlen DKÇS'nın Bursa Ovaakça'da kurulması durumunda, 4 MW gücünde olacak ken; Orhanel'nde kurulması durumunda, yükseklk farkının oluşturduğu basınç düşüşü nedenyle, gaz türbnlerne gden hava mktarı dolayısıyla yanma verm azalacağı çn, gücün 376 MW olacağını; bunun da brm enerj malyetn yükselteceğn belrtmektedr. DKÇS'nın Orhanel Termk Santralı yanında kurulması durumunda, çok büyük ölçüde personel tasarrufu sağlanacaktır, şletme malyetlernde tasarruf sağlanacaktır. Bu tasarrufun; gücün düşmesnden dolayı yükselen brm enerj malyetn karşılayacağı görüşündeyz. Ancak DKÇS kompresörler üretm, paket üretm dışında tutulablrse; kompresörün basıncım yükselterek türbnlere daha fazla hava gönderme dolayısıyla güç düşüşünü önleme olanağı vardır; bunun da tasarımda çok büyük br değşklk olmadığı, üretm malyetn hmal edleblecek oranda yükselteceğ düşüncesndeyz. Ayrıca desülfrzasyon tess yapılmadığı çn, Mahkeme kararı le çalışması durdurulan Orhanel Termk Santralı'nda, Keleş kömürü kullanılmamaktadır. Çünkü ortada keleş kömürünün santral alanına uluşımını sağlayan herhang br yol veya sstem yoktur; yapımı çok pahalıya gerçekleştrleblecektr. Bu nedenle Orhanel Termk Santrah'nın; açıldıktan 5 yıl sonra, kömür rezervnn tükenmes nedenyle, yardımcı tessler le brlkte atıl kalması söz konusudur. Ekonomk ömrü 25 yıl olan br tess çn; 5 yıl, verml br şletme standardı değldr. Tüm bu verlern ışığında; Orhanel'nde kullanılablecek durumda olan tesslern değerlendrlmes çn, bu tesslern 5 yıl gb kısa br süre sonra atıl kalmaması çn; belrtlen özellkler, malyet tasarrufları ve artışları karşılaştırıldığında, toplumsal ve kentsel boyutlar gözönüne alındığında; DKÇS'nın Orhanel Termk Santarah'nın yanında yapılmasının en ekonomk çözüm olduğu ortadadır. TEAŞ'ın raporunda; DKÇS çn Ovaakça yernn seçlmesnden sonra yapılan çalışmalar anlatılarak; DKÇS'nın Ovaakça dışında yapılması durumunda, yatırımın en az k yıl geckeceğ gerekçesyle de; yernn değşmesne karşı çıkılmaktadır. DKÇS'nın Bozüyük vb. gb yerlerde yapılması durumunda, belk bu gerekçeler doğru olablr. Ancak Orhanel'nde yapılması durumunda, bu gerekçelern büyük br bölümünün geçersz olduğu görüşündeyz. Orhanel'nde santral yer hazır olduğu çn; santral alanı hartalarına, nazım plan tadl ve tashhne, ham su hattı güzergahı ve santral ana bağlantı yoluna lşkn teknk çalışmalara, kamulaştırma çalışmalarına, jeolojk araştırmalara gerek yoktur, üstelk düzleme hafryatı yapılmayacak olması nedenyle zaman kazancı ble olacaktır. Genel Kurmay başkanlığı, DSİ ve BOTAŞ le yapılan anlaşmalar, onaylar se; çok kısa sürede yenleneblr. Doğal gaz boru hattı, yen letm hatları le Demrtaş Sanay Bölges'ne kurulacak 38 kv'luk trafo merkezn; santral btrlnceye dek, yapma olanağı vardır. Yapılacak DKÇS, paket üretm olduğu çn, hale şartnamelernde çok büyük değşklere yolaçmaz, küçük revzyonlar yeterldr. İhale çn, 26 frmanın hale şartnames aldığı belrtlmektedr, bu haley almak çn büyük çekşme söz konusudur. En düşük teklf verdğ basında yer alan Japon MITSUBISHI-ENKA Konsorsyumu da, dğer frmalar da, bu tür değşklkler nedenyle, yatırımın geckmemes çn gerekl çabayı harcarlar. DKÇS'nın, Orhanel'ne kurulması durumunda, en büyük geckmeye Çevresel Etk Değerlendrmes raporunun hazırlanmasının yolaçacağı ler sürülmektedr. TEAŞ'ın raporunda "DKÇS'nın kurulableceğ muhtemel sahaların seçm çn Genel Müdürlüğü 'müzce görevlendrlen Yer Seçm Komsynu'nca yürütülen çalışmalarda santral yer olablecek 6 ayrı saha üzernde ncelemelerde bulunulmuş, ayrıca bu sahalar çnde mevcut Orhanel Termk Santrah'nın bulunduğu alan üzernde özellkle durulmuştur" denlmektedr. Orhanel Termk Santralı'nın bulunduğu alan üzernde özellkle durulduysa, ÇED raporunun hazırlanması çn her türlü ver eldedr. Bu nedenle çok büyük geckme olması söz konusu olamaz. Ancak sözü edlen bu 6 alan, çevresel etk değerlendrmes açısından ncelenmemşse, yalnızca Ovaakça ncelenmşse; TEAŞ'ın yer seçm eksk verlere dayanmaktadır ve kamuoyunu yanıltıcıdır. Bu durumda, DKÇS'nın yapımı çn; Bursa'nın seçlmes gb, Ovaakça'nın seçlmesnn de 77

20 poltk terch olduğu ler sürüleblr. Böyle br olasılığı düşünmek ble stemyoruz. Bu alanlar çn çevresel etk değerlendrmes yapılmışsa da; ÇED raporunun hazırlanması, kısa sürede btrlr; DKÇS'nın yapımında çok büyük geckmeye yolaçmaz. DKÇS'nın Ovaakça'da yapılmasına Ovaakça köylüler karşı çıkmaktadır, bazı syas partler karşı çıkmaktadır, meslek kuruluşları karşı çıkmaktadır. Ovaakça köylüler, karayollarını kapatarak, protesto gösterler yapıyorlar. Yarın konu mahkemelere yansıyacaktır. DKÇS'mn Ovaakça'da yapılmasında ısrar edlrse; karşı mücadelelern, santralın yapımını ne kadar gecktreceğ bell değldr. Bu geckme süres, santralın Orhanel'nde yapılmasından çok fazla olablr. TEAŞ'ın önünde Orhanel Termk Santralı'nın çalışmasının durdurulması örneğ vardır. Bursa kamuoyu, Ertuğrul'a havaalanı yapımını durdurmuştur, bugün havaalanı Yenşehr'e yapılmaktadır. TEAŞ; geckme değerlendrmes yaparken, bu örnekler gözönünde bulundurmalıdır. Oysa DKÇS'nın Orhanel'nde yapılmasını; Orhanel Beledye Başkanı desteklemektedr, Orhanel halkı desteklemektedr, Meslek kuruluşları DKÇS'nın Orhanel'nde yapılmasına karşı çıkmamaktadır, syas partler karşı çıkmamaktadır. Santralın; Ovaakça'da yapılması çatışmalara yolaçarken, Orhanel'nde yapılması çn toplumsal uzlaşma ortamı oluşmaktadır. TEAŞ, bu toplumsal uzlaşma ortamını y değerlendrmeldr. Toplumsal uzlaşma; DKÇS'mn, en kısa sürede btrlmesn sağlar, en ekonomk şeklde gerçekleşmesn sağlar. TEAŞ yetkllernn "DKÇS, Orhanel Termk Santralı'nın yanına yapılırsa, ksn brlkte özelleştrenleyz" şeklnde çeknceler söz konusudur. DKÇS, ülkenn enerj gereksnm çn yapılmaktadır, özelleştrlmek çn değl. Bu gerekçey tartışmayı ble anlamsız buluyoruz. Yukarıda açıkladığımız nedenlerle, TMMOB Makna Mühendsler Odası Bursa Şubes olarak, DKÇS'nın yapılmasını desteklyoruz. Ancak yernn Ovaakça olmasına karşı çıkıyoruz; DKÇS Bursa'da yapılacaksa, yer Orhanel Termk Santaralı'nın yanı olmalıdır. Konuyu, ülkenn enerj gereksnm, enerjnn dış kaynaklara bağımlılığı ve özel sektörün kuracağı enerj santrallan açısından ncelersek; Yıllardır gerekl yatırımların yapılmaması nedenyle; Türkye, kısa br süre sonra, elektrk enerjs açısından cdd br darboğazla karşı karşıya kalablr. 5 Nsan kararlarının ardından sanayde yatırımların durması, sanay kuruluşlarının eksk kapaste kullanımı; bu darboğazı ötelemştr. Bugün sanayde kapaste kullanımı ve sanay yatırımları yenden artmaya başlamıştır. İlerde yaşanması olası enerj krznden tedrgn olan bazı büyük frmalarda, kend enerjlern üretme hazırlığına başlamışlardır. Özellkle 97'lern knc yarısında yaşanan enerj sıkıntısı ve elektrk kesntler sırasında, kend enerjsn üreten AKSA deneym de bu yönelm hızlandırmaktadır. Ayrıca elektrk enerjs le brlkte elde edlen çürük buharın, üretm sürecnde kullanılması; üretm fazlası elektrk enerjsnn TEAŞ veya TEDAŞ tarafından satın alınması; sanaycler kend enerjlern üretmeye yönelten başka etmenlerdr. 5 MW gücünde kurulan BİS ENERJİ'den sonra TOFAŞ ve ASF brlkte 23 MW gücünde br elektrk santralı kurma hazırlığındadır. Ardından BTSO'nun Organze Sanay Bölges'ndek frmaların katılmasıyla ve KORTEKS'n santral kurma taleb de gündemdedr. Bursa'da yapılması tasarlanan, özel sektör santrallannın kurulu gücü, en az 3-35 MW olacaktır. Bu santrallar kuruluncaya dek, desülfrzasyon tess btrlp Orhanel Termk Santralı da şletmeye alınacaktır. Bursa'nın 7 MW gücündek enerj gereksnmnn 5-55 MW'lık bölümü bu santrallardan karşılanablecektr. Bu durumda, "4 MW gücündek DKÇS'nın, nçn Bursa'ya kurulması tasarlanmaktadır?" sorusu bazı kuşkularımızla brlkte gündeme gelmektedr. Çünkü bu durumda, Bursa dışında kullanılacak enerj yükü 2-25 MW'a yükselmekte; TEAŞ'ın "DKÇS Ovaakça'da kurulursa, letm hatları kayıbı en az olacaktır" ddası tümden flas etmektedr. TOFAŞ ve ASF"nn brlkte kurması, söz konusu olan 23 MW'hk santral gözönüne alınırsa, DKÇS'nın Ovaakça'da kurulmaması durumunda, belk Demrtaş Sanay Bölges'ne daha düşük kapastel trafo merkeznn kurulması yeterl olacaktır. Öte yandan, bu özel sektör santrallannın kurulmasına zn verlrken ne gb vermllk koşulları aranıyor, blmyoruz. Üretm fazlası elektrk enerjsnn satın alınması yanında; bu santrallar bakım, onarım vb. nedenlerle şletme dışı kalınca; TEAŞ'ın ne tür enerj sağlama garantler söz konusu? Bunu da blmyoruz. Bu santralların ürettğ enerjnn letldğ letm hatları kamunun. Bu letm hatları bzlern ödedğ verglerle yapılıyor. Bu nedenle özel sektör santrallarına zn verme koşullarını, yapılan anlaşmaları; kamuoyunun da blmeye hakkı olduğu görüşündeyz. Bu anlaşmaların çerğ, kamuoyuna açıklanmalıdır. Özel sektör santrallan da her boyutuyla tartışılmalıdır. Bunun yanında BİS ENERJİ'den sonra dğer özel sektör kuruluşları da kend enerjlern doğal gaz türbnlernden elde edeceklerdr. TEAŞ'ın Bürsa'dâ kurmayı tasarladığı da, br ÜKÇS'dır. Özel sektör santrallannın şletme dışı kalması durumunda, alternatf enerj de DKÇS'nda üretle- 78