FOTOGRAMETRİK YÖNTEMLE ORTOFOTO HARİTA ÜRETİMİNİN TEMEL ESASLARI, ORTOFOTONUN YARARLARI VE KULLANIM ALANLARI

Transkript

1 FOTOGRAMETRİK YÖNTEMLE ORTOFOTO HARİTA ÜRETİMİNİN TEMEL ESASLARI, ORTOFOTONUN YARARLARI VE KULLANIM ALANLARI M. Özbalmumcu Haita Genel Komutanlığı, Fotogameti Daiesi Başkanlığı, Planlama Subayı, Dokto Mühendis Albay, 61 Dikimevi/ANKARA, ANAHTAR KELİMELER: Fotogameti, Otofoto, Uydu Göüntüsü, Sayısal Aazi Modeli, Sayısal Yükseklik Modeli. ÖZET: Fotogameti; yesel kamealala yeden alınan esimle veya daha yaygın kullanılan şekliyle uçağa yeleştiilen kamealala havadan çekilen esimle üzeinde yapılan ölçümlele uygulanan, yeyüzü topoğafyasının şekli ve biçimini belilemeye ve muhtelif ölçeklede topoğafik vektö ve otofoto haitalaını üetmeye yaayan bi teknik veya bilim dalıdı. En basit anlatımla, fotogametik yöntem; topoğafik yeyüzü üzeindeki obje ve detaylaın tespit edilmesine, yeyüzünün yapısı ve biçiminin geometik olaak belilenmesine, faklı ölçeklede topoğafik vektö ve otofoto haitalaın üetilmesine olanak sağlamaktadı. Fotogameti yöntemi, kullanıcıla ve uygulayıcıla aasında daha ziyade yeden ve havadan alınan esimlele (fotoğaflala uygulanan bi haita üetim tekniği olaak bilini. Son yıllada bilgisaya teknolojisi, bilgi işleme tekniklei, fotogametik alet, sistem ve yöntemlede meydana gelen önemli teknolojik gelişmele neticesinde, fotogametik yöntem havadan alınan esimlele ve uyduladan alınan göüntülele topoğafik vektö ve otofoto haitalaın üetiminde en çok kullanılan bi yöntem haline gelmişti. Fotogametik yöntemle üetilen temel veile; muhtelif ölçekli topoğafik vektö haitala, otofoto haitala, Sayısal Aazi Modeli (SAM, DTM: Digital Teain Model ve Sayısal Yükseklik Modeli (SYM, DEM: Digital Elevation Model veileidi. Söz konusu veilein ve güncel haitalaın üetimi ve evizyonunda en fazla kullanılan vei kaynaklaı, hava fotoğaflaı ve uydu göüntüleidi. Klasik analog veya dijital (sayısal hava kamealaı ile çekilen hava fotoğaflaı ve uydulada mevcut taayıcı ve algılayıcı sistemlele alınan uydu göüntülei, çekildiği taih itibaıyla aaziye ilişkin geçek bilgilei içei. Hava fotoğaflaı ve uydu göüntülei ilk çekildiklei anda çeşitli hatalaa sahip olması nedeniyle sabit bi ölçeğe sahip değildi. Bu nedenle, ham göüntü veileinden uzunluk, açı, koodinat ve alan değeleine ilişkin metik bilgilein alınması, üzeinde ölçümle yapılması ve bi haita gibi kullanılması olanaklı değildi. Çeşitli nedenleden dolayı uçakla ve uydu sistemleinden tam düşey göüntüle (hava fotoğaflaı ve uydu göüntülei alınamamakta, alınan göüntüle aazi koodinat sisteminin eksenlei (X,Y,Z ile belli oanda eğiklik ve dönüklüklee sahip olmaktadı. Bunun dışında, aazinin tam düz olmaması, çeşitli engebe ve yükseklik faklaına sahip olması ve yatay düzleme tam paalel olmaması gibi nedenlele, çekilen hava fotoğaflaı ve uydu göüntüleinin he noktasında ölçek değişmekte ve elde edilen ham göüntü veilei bi haita gibi doğudan kullanılamamaktadı. Hava fotoğaflaındaki eğiklik ve dönüklük etkilei ile aazinin yükseklik faklaından oluşan hatala gideilmek suetiyle elde edilen, he noktasında sabit bi ölçeğe sahip olan, çekildiklei anda aazinin geçek duumunu gösteen göüntülee otofoto, uydu göüntülei kullanılaak elde edilen göüntülee oto-göüntü deni. Otofoto göüntüle; yataylanmış göüntü, otoektifiye edilmiş göüntü veya kısaca otofoto gibi isimlele de anılmakta; bilgisaya destekli alet ve sistemlele üetildiği ve sonuç veile sayısal olduğu için bazen sayısal otofoto veya dijital otofoto olaak da adlandıılmaktadı. Hava fotoğaflaı ve uydu göüntüleinden üetilen otofotola üzeine çeşitli açıklayıcı bilgi ve yazıla, gid hatlaı, haita kena bilgilei, pafta isimlei, eş yükseklik eğilei, yükseklik (kot noktalaı, ölçek, üetim yılı, ölçek göstegesi, detaylaın sembollei ve geekli göülen diğe bilgile eklenmek suetiyle elde edilen haitalaa otofoto haita adı veilmektedi. Otofoto haitalaın üetiminde kullanılan vei kaynaklaı değişmekle beabe, tek (monoskopik esim veya uydu göüntüsü ile çift (steeoskopik esim veya uydu göüntüsü kullanılaak yapılan otofoto haita üetimleinde, sonuç üünle aynı olup uygulanan işlem adımlaı bazı faklılıkla göstei. Üetimde kullanılan vei kaynağı, alet ve bilgisaya sistemi, üetim yöntemi ve kullanım alanlaı açısından, otofoto haitalaın topoğafik vektö haitalaa göe çeşitli faklılıklaı, üstün ve zayıf taaflaı mevcuttu. Otofoto haitalaın topoğafik vektö haitaladan en önemli fakı; hava fotoğaflaı ve uydu göüntüleinin çekildiklei anda geçek aazi duumunu yansıtmalaı, daha hızlı ve ekonomik olaak üetilebilmeleidi. Edinilen deneyimlee göe, topoğafik vektö haitalaın önemli üstünlüklei ve yaygın kullanımlaına kaşın otofoto haitalaın kullanıcıla aasında yetei kada tanınmadığı, bu sebeple kullanımlaının da günümüzde hala oldukça sınılı düzeyde kaldığı ve çok fazla yaygınlaşamadığı tespit edilmişti. Bu bildiide; kuumsal çapta geçekleştiilen fotogametik uygulamaladan ve muhtelif üetimleden edinilen deneyimleden de yaalanaak, taanmış sayısal hava fotoğaflaı ve oijinal sayısal uydu göüntüleinden ile tek esim ve çift esim fotogametisi yöntemine göe, muhtelif ölçeklede otofoto haitalaın üetiminde uygulanan ayıntılı işlem adımlaı, he işlem adımında dikkate alınması yaalı göülen temel hususla ve teknik esasla hakkında özet bilgile veilmiş; otofoto haitalaın topoğafik vektö haitaladan olan faklılıklaı, üstün ve zayıf taaflaı, yaalaı, kullanımının yaygınlaşamamasındaki önemli etkenle, hâlihazıda ve gelecekteki muhtemel kullanım alanlaı hakkında bilgile veilmişti. -1-

2 1. GİRİŞ Bilgisaya teknolojisinde meydana gelen hızlı gelişmele neticesinde otofoto üetiminde kaşılaşılan poblemle azalmış ve otofoto üetimlei tamamen bilgisaya destekli sistemlele geçekleştiilmeye başlamıştı. Son yıllada gelişen teknolojilee paalel olaak, fotoğafik göünümlü otofoto haitalaın üetimi ve çeşitli uygulamalada kullanılması yönünde atan bi eğilim göze çapmaktadı. Hava fotoğaflaından elde edilen çizgisel veya sayısal bi vektö haita, içediği seçilmiş bilgile itibaıyla çoğu zaman tek başına yetesiz kalabilmekte, pek çok meslek disiplinindeki uygulayıcıla (akeologla, topak bilimcile, oman bilimcile, ziaatçıla, coğafyacıla, jeologla, şehi planlamacılaı ve çeve bilimcile gibi kendilei için önemli olan bazı detaylaı bi topoğafik vektö haitada zaman zaman bulamamaktadı. Hava fotoğafının içeiğini eksiksiz biçimde gösteen bi otofoto haita, pek çok kullanıcı için bazen daha iyi çözüm sunabilmekte ve vektö haitalaa göe daha hızlı ve düşük maliyette üetilebilmektedi. Hava fotoğaflaı göünüş itibaıyla topoğafik haitalaa benzemesine ağmen, haitayı doğu kullanabilen bi kimse hava fotoğaflaını güçlükle anlayabili, okuyabili, aaziye uygulayabili ve youmlayabili. Bilindiği gibi, vektö haitala aazinin sadece seçilmiş detaylaını ve ayıntılaını göstei. Seçilen ayıntının üetilecek haitanın ölçeği ile yakından bi ilişkisi vadı. Oysa esimle ve onladan üetilen otofotola, haitada gösteilmeyen veya gösteilmesine imkân bulunmayan pek çok aazi ayıntısını ihtiva ede, detayla aasında kalıcı veya geçici, geekli ya da geeksiz, önemli ya da önemsiz ayımı yapmaksızın tamamını kullanıcıya sunala (Edoğan, 22. Vektö haita ile hava fotoğafı veya onun yataylanmış ve düzeltilmiş hali ve bie bi benzei olan otofoto göüntü aasındaki en önemli fak, haitalada biçok açıklayıcı yazı ve bilgilein, özel işaetlein bulunmasıdı. Özel işaetle, geekli bilgilein haita üzeinde gösteilmesini ve dolayısıyla haitalaın kullanılmasını ve okunmasını kolaylaştıı. Detaylaa ilişkin gafik konum veilei yanında, eş yükseklik eğilei yadımıyla hehangi bi topoğafik haita üzeinde, istenilen bi noktanın veya detayın yükseklik bilgilei de doğudan alınabili. Çok aızalı ve engebeli aazilede yükseklik ve çukulukla, engebe faklılıklaı hava fotoğaflaından kısmen ayıt edilebilse de, düz aazilede topoğafik duumun anlaşılması oldukça zodu. Temelde bu faklılıklaa ağmen, hava fotoğaflaının da yaklaşık bi ölçeği vadı. Bu nedenle çok kaba ve yaklaşık olmakla beabe, hava fotoğaflaından da bazı metik bilgile alınabili. Bi mekezi izdüşüm üünü olan hava fotoğafı ve uydu göüntüsünde, esim alımı sıasında esim düzleminin eğikliği ve dönüklüğü ile aazi yüzeyindeki yükseklik faklaından dolayı meydana gelen hatala olmak üzee iki önemli hata kaynağı mevcuttu. Bi fotoğaf üzeinde haitacılık açısından anlamlı ölçümle yapılmak istenise, otofoto haita şeklinde üetilmesi ve buada belitilen hatalaın gideilmesi geekmektedi (Edoğan, ORTOFOTO VE VEKTÖR HARİTA İLE İLGİLİ TANIMLAR Otofoto (Foto-Plan: Resmin eğiklik ve dönüklüğünden ilei gelen hatalaın gideilmesi, ayıca aazideki yükseklik faklaından ilei gelen nokta kaymalaının asgai düzeye indiilmesi suetiyle elde edilen; pespektif esimledeki esim eğikliği ve aazideki yükseklik faklaından dolayı oluşan göüntü kaymalaının gideilmesi ile elde edilen ve haita gibi belili ve sabit bi ölçeğe sahip olan; hava fotoğaflaı veya uydu göüntüleinin yeyüzüne uyumlandıılması sonucunda sabit bi ölçek kazandıılmış olan ve üzeinden belili hassasiyette koodinat alınmasına olanak sağlayan, geometik ve pespektif bozulmalaı gideilmiş, düzeltilmiş hava fotoğafı ve topoğafik göüntüye otofoto veya foto-plan, uydu göüntüleinden elde edilen tüüne de oto-göüntü deni. Otofoto Haita (Foto-Haita: Üzeine haita kena bilgilei, gidle, eş yükseklik eğilei, ye, yöe ve mevkii isimlei ile diğe katogafik bilgilein eklendiği otofoto göüntülee veya esimledeki eğiklik etkilei ve yükseklik faklaından (ölyef kayma ilei gelen hatalaın gideilmesi ile elde edilen otofoto göüntülein üzeine eş yükseklik eğilei, yükseklik bilgilei ve haita kena bilgilei eklenmek suetiyle elde edilen, göüntü paçacıklaının bileştiilmesiyle standat veya asgele ölçeklede üetilen fotoğaf fomunda haitaya otofoto haita veya fotohaita, uydu göüntüleinden elde edilen tüüne otogöüntü haita deni (HGKS 125 1, 23. Mozaik: Yeyüzünün bi paçasının fotogafik olaak sunulması ve baskısının yapılması amacıyla, bindimeli çekilmiş hava fotoğaflaı veya uydu göüntüleinin, hehangi bi yataylama işlemine tabi tutulmaksızın yalnızca otak aazi detaylaından yaalanaak bibiiyle bileştiilmesi (egiste işlemi sonucu elde edilen göüntüye mozaik deni. Foto-Mozaik (Otofoto Mozaik: Aynı ölçeğe sahip mozaik oluştuan yataylanmış (oto-ektifiye edilmiş otofoto göüntülein bibileiyle bileştiilmesi ile oluşan göüntüye otofoto mozaik veya foto-mozaik, uydu göüntüleinden elde edilen tüüne oto-göüntü mozaik deni. Vektö: Coğafi bilgi sistemleinde kullanılan temel nesne tipleinden biisi olan, nokta, çizgi ve alan (poligon elemanlaından oluşan, hehangi bi esim nesnesinin (aste vei sayısallaştıılmasıyla elde edilen, büyüklüğü ve yönü olan, çoğunlukla başlangıç ve bitiş noktalaının koodinatıyla ifade edilen yönlendiilmiş çizgi paçasına vektö deni. Vektö Haita: Standat ölçekteki basılı topogafik haitalada ye alan detaylaın nokta, çizgi ve alan şeklinde tutulduğu; nokta detaylaın koodinatla ile, çizgi detaylaın nokta dizilei ile, alan detaylaın kapanan çizgi dizilei ile iki boyutlu (X,Y ya da üç boyutlu koodinatlaıyla (X,Y,Z tanımlandığı, komşu paftalala kenalaşmış sayısal coğafi bilgi dosyası ya da gafik vektö vei dosyasına vektö haita deni (HGKS 125 1, 23. Raste: Bi alanı kaplayan hüceleden oluştuulan düzenli gidlee aste deni. Raste Haita: Standat ölçekteki basılı topoğafik haita paftasının, taama cihazı ile taanması sonucu oluşan aste göüntülein, kena bilgileinin atılması ve belli bi datum ve pojeksiyon sistemine göe koodinatlandıılması sonucu elde edilen, detaylaın homojen aalıklı esim elemanlaı (piksel ile siyah, beyaz, gi tonlu ve enkli olaak ifade edildiği sayısal aste vei dosyasına aste haita deni (HGKS 125 1,

3 Raste haitadaki piksellei tanımlayan kaesel gid ile defome olmuş gid aasındaki ilişki Şekil-1 de gösteilmişti. Şekil 1: Raste Veide Kaesel Gid ile Defome Olmuş Göüntü Gidi Aasındaki İlişki 3. SAYISAL (DİJİTAL ORTOFOTO HARİTA VE VEKTÖR HARİTALARIN KARŞILAŞTIRILMASI 3.1. Otofoto ve Vektö Haitalaın Benze ve Faklı Yönlei Güncel hava fotoğaflaı veya uydu göüntülei kullanılaak çeşitli ölçeklede üetilen sayısal vektö haitalada, ölçeğin geektidiği oanda seçilmiş detayla (yolla, binala, eneji nakil hatlaı vb. gösteilmektedi. Aynı vei kaynaklaı ile üetilen otofoto haitalada ise; hava fotoğaflaı ve uydu göüntüleinin çekildiği andaki geçek aazi duumu, mevcut detayla ve bazı doğal olayla (sel, yangın, topak kayması, su taşkını, deniz kilenmesi vb. elemine edilmeksizin tamamı göüntülenebilmektedi. Otofoto ve vektö haitalaın üetimi günümüzde atık tamamen bilgisaya destekli sistemlele yapılmaktadı. Sayısal otofoto haitala göünüş itibaiyle iki boyutlu veile olmasına ağmen, geçekte üç boyutlu vei kaynaklaıdı. Bilgisaya otamında göüntülenen otofotola üzeinde, hehangi bi noktanın veya detayın üç boyutlu koodinatlaı (X,Y,Z ölçülebili. Bilgisaya otamında göüntülenen sayısal vektö haitalada ise, yalnızca seçilmiş nokta, çizgi ve alan detaylaın sogulanması ve üç boyutlu koodinatlaının alınabilmesi olanaklıdı (Yaşayan, Sayısal otofoto haitalaın üetimi, vektö haitalaa oanla daha kolay ve hızlı biçimde geçekleştiilebilmektedi. Sayısal otofoto haita üetiminde, sayısal göüntünün bi bütün halinde yataylanması temel esastı. Sayısal vektö haita üetiminde ise, steeo model alanı dikkatli bi şekilde göüntüleneek, detaylaın youmlanması ve ölçeğin geektidiği tüm nokta, çizgi ve alan detaylaın bibiinden bağımsız olaak tek tek kıymetlendiilmesi esastı Sayısal otofoto haitalaın üetim maliyeti klasik vektö haitalaa oanla daha düşük olup, yapılan aaştımalaa göe bu oanın 1/3 ila 1/9 aasında değiştiği tespit edilmişti. Şekil-2 de, steeo fotogametik yöntemle üetilmiş bi vektö haita ile aynı bölgeye ait otofoto mozaiği gösteilmektedi. Şekil 2: Fotogametik Yöntemle Üetilmiş Bi Vektö Haita (Üstte İle Aynı Bölgenin Foto-Mozaiği (Altta 3.2. Otofoto Haitalaın Yaalaı, Olanaklaı ve Üstün Taaflaı Sayısal vektö haitalaın üetim süesi ve maliyetinin çok fazla olması ve kullanıcı istekleinin istenilen zamanda kaşılanamaması, buna kaşın otofoto haitalaın daha kısa -3-

4 süede düşük maliyetle üetilebilmesi, kullanıcı ihtiyaçlaının hızlı ve etkin biçimde ve zamanında kaşılanabilmesi, Vektö haitalada bütün planimetik detaylaın gösteilememesi, bazılaının unutulması, bitakım detaylaın geektiğinde ölçeksiz şekilde ve abatma yapılaak geçeğinden daha büyük boyutlu sembollele gösteilmesi, otofoto haitalaın tamamen aazinin geçeğini yansıtması ve hehangi bi abatma veya kaydımanın yapılamaması, Vektö haitalada sıhhat deecesini önemli deecede etkileyen katogafik çizim hatalaından kaçınılamaması, otofoto haitalada ise sayısal veile üzeinde çok fazla katogafik çizim ve düzeltme işlemleinin uygulanmaması, Vektö haitalada topoğafik yeyüzündeki detayladan sadece ölçeğin geektidiği cins ve büyüklükteki elemanlaın gösteilmesi, otofoto haitalada ise aazinin geçek şekliyle, ölçekli ve fotogafik göünümü ile sunulması, Otofoto haitalaın, foto-entepolasyon yöntemi ile aazinin yapısı ve bitki ötüsünün değelendiilmesinde vektö haitalaa göe çok yönlü kullanım olanaklaı sunması, Otofoto haitalaın, sayısal vektö haitalaa oanla üetim maliyeti açısından 2 9 kat aasında değişen oanda ekonomiklik, pesonel, alet ve maliyet tasaufu sağlaması, ayıca vektö haitalaa eşdeğe doğulukta üetilebilmesi, Otofoto haitalada, vektö haitalaın geektidiği kıymetlendime ve çizim işlemleinin büyük oanda azaltılmış olması, Sayısal otofoto haita üetiminde, ye yüzeyini temsil etmek için bibiine çok yakın noktaladan oluşmuş bi ağ (düzenli SYM veilei kullanıldığından dolayı, sonuç üünlein geometik doğuluğunun oldukça yüksek olması, Sayısal otofotolaın, çok bantlı sınıflandıma, göüntü paçalama ve detay tanıma yöntemleiyle analiz edilebilmesi, Vektö veilein, ek bi çalışma yapılmadan bilgisayada otofoto göüntülele bilikte eş zamanlı göüntülenebilmesi, Otofoto mozaikleini elde etmek ve geniş bi alanı tek bi otofoto ile temsil etmek için, çok sayıda otofotonun bileştiilebilmesi, Klasik vektö haita üetimine oanla, üetim hızının oldukça yüksek ve üetim maliyetinin düşük olması, Aazi üzeindeki istenen veya istenmeyen tüm detaylaın, aazi ötüsü ve doğal olaylaın tümünün göüntülenebilmesi, Otofoto haitalaın, yapısı itibaıyla doğada ve fiziksel yeyüzünde mevcut tüm olaylaı, çizgisel ve sayısal vektö haitalada mevcut tüm detaylaı ve bilgilei içemesi, Üzeinde he tülü üç boyutlu ölçümlein (uzunluk, alan, koodinat, açı, yükseklik fakı vb. ve çeşitli mühendislik uygulamalaının (kesit çıkama, göünülük analizi, pespektif göüntü alınması vb. yapılabilmesi, Coğafi vei tabanı ve coğafi bilgi sistemi oluştuulmasında geekli vektö veilein toplanmasında en fazla kullanılan vei kaynaklaından bii olması, Bibiini bütünle yapıdaki çeşitli enkli gözlüklele (kımız-mavi veya kımızı-yeşil üç boyutlu göüntüleme olanağı sağlayan anaglif haita laın üetiminde kullanılan temel vei kaynağı olması sayılabili (Kaus, 1997; Yaşayan, 1997; Yılmaz, Otofoto göüntülein youmlanması, aaziye uygulanması ve üzeindeki detaylaın teşhis edilmesi özel bilgi, deneyim ve uzmanlık geektii. Vektö haita bilgileinin youmlanması, analizi, aaziye uygulanması ve kullanımı otofoto haitalaa göe daha kolaydı. Otofoto haitalaın kaliteli çıktılaının alınması çok hassas çıktı cihazlaının (asgai dpi gibi kullanımını geektii. Vektö haita çıktılaı için daha düşük çözünülüğe sahip sistemle (5 6 dpi gibi yeteli olabilmektedi. Üetilen otofoto haitalaın doğuluğu ve kalitesi, hava fotoğaflaının taanmasında kullanılan fotoğaf taayıcılaının hassasiyetine, taama duyalığına veya uydu göüntüleinin ayıma gücüne yakından bağlıdı. Aazi üzeindeki özellikle istenmeyen tüm detaylaın, aazi ötüsü ve doğal olaylaın tümünün göüntülenmesi, bazı duumlada otofotolaın kullanımını zolaştıı. Hassas otofoto üetimi için, he zaman yeteli duyalıkta SYM veileine ihtiyaç duyulu (Kaus, 1997; Yılmaz, SAYISAL (DİJİTAL ORTOFOTONUN MATEMATİKSEL ESASLARI Oijinal sayısal göüntünün iç ve dış yöneltmesi yapılısa, bu göüntü yadımıyla hehangi bi noktanın aazi koodinat sistemindeki koodinatlaı mekezi izdüşümden yaalanaak bulunabili. Sayısal (dijital otofotonun matematik modeli; tek esim fotogametisinde hehangi bi esmin 3 adet iç yöneltme ve 6 adet dış yöneltme paametesinin ya da çift esim fotogametisinde hehangi bi steeo modelin toplam 6 adet iç yöneltme ve 12 adet dış yöneltme paametesinin beabece çözümlenmesine olanak sağlayan, aşağıda Sekil- 3 de gösteilen doğusallık (kolineaite, doğudaşlık, eş doğuluk koşulu denklemleine dayanı (Kaus, 1992 ξ = ξ c η = η c X = X Y = Y + ξ, η + ( X X + 21 ( Y Y + 31 ( Z Z ( X X + ( Y Y + ( Z Z ( ( X X + 22 ( Y Y + 32 ( Z Z ( X X + ( Y Y + ( Z Z ( ( Z Z ( Z Z ( ( ( ξ + 12 ( η η ( ξ ξ + ( η η (1 (2 ξ 13 c (3 + c 32 ( ξ + 22 ( η η ( ξ ξ + ( η η ξ 23 c (4 + c = Odak noktasının (PP göüntü koodinatlaı, c = Odak uzaklığı (kamea sabitesi, X, Y, Z = Kameaya göe aazi koodinatlaı, Otofoto Haitalaın Eksik ve Zayıf Taaflaı Sayısal otofoto göüntüle ve otofoto haitala göünüş itibaıyla iki boyutlu veile olduğundan, bazı nokta ve çizgi detaylaın (ak, kanalet, çeşme, kuyu, eneji nakil hattı, telefon hattı vb. göülmesi, youmlanması olanaklı değildi. Vektö haitaladaki tüm detay ve öznitelik bilgilei modelleden steeo kıymetlendime ile toplandığı için, daha net, anlaşılı ve youmlanabili veiledi. -4-

5 5.4. Uçuş Planının Teslimi (Fotogameti Biimi; Hazılanan uçuş planı ve YKN planlamasının Jeodezi ve Uçuş Biimine veya Ekibine teslim edilmesi, 5.5. Jeodezik Çalışmalala Aazide Ye Kontol Noktası (YKN, Niengi Tesisi (Jeodezi Biimi; Fotoğaf çekimi için planlanan niengi noktalaının yeleinin aazide tespiti ve tesisi işlemlei, Niengi noktalaının kieçlenmesi, işaetlenmesi, ölçümü, üç boyutlu koodinatlaının (X,Y,Z hesabı, 5.6. Uçuş Yapılması ve Hava Fotoğafı Çekimi (Uçuş Biimi/Ekibi; Şekil 3: Resim ve Aazi Koodinatlaı Aasındaki İlişkiyi Gösteen Doğusallık (Kolineaite, Doğudaşlık Koşulu 5. DİJİTAL FOTOGRAMETRİK SİSTEMDE STEREO HAVA FOTOĞRAFLARI İLE SAYISAL ORTOFOTO HARİTA ÜRETİMİ AYRINTILI İŞ AKIŞI Bu yöntemde, sayısal otofoto haita üetiminde dijital (sayısal steeo kıymetlendime sistemlei kullanılmakta, steeo çift oluştuan sayısal hava fotoğaflaı veya uydu göüntüleinden oluştuulan steeo modelleden yaalanaak otofoto üetimi yapılmaktadı. Yöntemin ayıntılı ana ve alt işlem adımlaı ve he bi işlem adımında dikkate alınması yaalı göülen teknik hususla aşağıda sunulmuştu (HGK, 26; Özbalmumcu, Gidi Veileinin Hazılanması (Fotogameti Biimi; Jeodezi Biiminden, iş bölgesine ait paftalaın köşe değelei, niengi dosyalaı ve aazide jeodezik çalışmalada kullanılacak/kullanılmış olan 1/25. ölçekli altlık basılı haitalaın temin edilmesi, Uçuş Biimi veya Ekibinden kinematik GPS kayıtlaının ve uçuş potokolünün alınması, Pojede kullanılacak uydu göüntüleinin temini, 5.2. Geekli Ye Kontol Noktası (YKN Planlamasının Yapılması (Fotogameti ve Jeodezi Biimi; Kinematik GPS li hava fotoğafı çekimi için geekli ye kontol noktalaının seçimi ve planlanması, 5.3. Uçuş Planı Hazılama (Fotogameti Biimi ve Uçuş Biimi; Bilgisaya destekli otomatik uçuş planı hazılama pogamı ile kinematik GPS li (veya GPS siz klasik uçuş için geekli kolon hatlaının sayısal otamda gafik olaak çizilmesi ve bloklaın oluştuulması, Uçuş planına uygun olaak uçuşun yapılması ve hava fotoğafı çekimi, Uçuşlala ilgili Uçuş Potokolünün hazılanması, Film dizgi işlemlei ile tespit edilen eksik uçuşlaın ve kolon açıklaının ilave uçuşla tamamlanması, Uçuş potokolü, kinematik GPS kayıtlaı ve ulo filmlein Fotogameti Biimine teslim edilmesi, 5.7. Foto-Laboatuva İşlemlei (Foto-Laboatuva Biimi; Hava filmleinin foto-laboatuva amaçlı film banyo, fotoğaf kat ve diapozitif baskılaının yapılması, 5.8. Fotogametik Niengi Amaçlı Hazılık İşlemlei (Fotogameti Biimi; İş bölgesini kapsayan hava fotoğaflaının hassas fotoğaf taayıcıda taanaak sayısallaştıılması, Taanmış sayısal hava fotoğaflaının sistemde kullanılan yazılımın iç fomatına dönüştüülmesi, Kinematik GPS kayıtlaının fotogametik niengi ölçüm ve blok dengeleme sistemine aktaılması, Pojede uydu göüntüleinin kullanılması halinde, göüntülein oijinal veisinden okunaak dijital sistemlee aktaılması, 5.9. Poje Oluştuma, İç ve Dış Yöneltme, Fotogametik Niengi Ölçümü (Fotogameti Biimi; Önce kullanılacak vei tüü (hava fotoğafı veya uydu göüntüsü ve geometik modelin tanımlanması, Dijital (sayısal fotogametik sistemde pojenin yaatılması ve bloklaın oluştuulması, Fotogametik niengi ölçümü ve dengeleme sisteminde; dilim numaası, dilim ota meidyeni, ölçek faktöü vb. paametelein giileek, uygun pojeksiyon sisteminin tanımlanması (1/5 1/1. aası büyük ölçekli haita üetimleinde genellikle TM, 1/25. ölçekli haita üetimi çalışmalaında ise UTM veya coğafi pojeksiyon sistemi kullanılı, Poje için uygun datumun (ED 5 veya WGS 84 seçileek datum bilgileinin sistemde tanımlanması, Tükiye genelinde kullanılan ED 5 datum dönüşüm paameteleinin sisteme giilmesi, Ye kontol noktası özelliklei, ye yaıçapı, otalama uçuş yüksekliği vb. bilgilein sistemde tanımlanması, Göüntü hızını attımak için, taanmış hava fotoğaflaının göüntü piamitleinin oluştuulması, -5-

6 Taanmış hava fotoğaflaı veya sayısal uydu göüntüleinin tüm köşe noktalaının ölçüleek iç yöneltmeleinin yapılması (.5 piksel çözünülükte ve yöneltme sonuçlaının kontol edilmesi, Kinematik GPS ölçü ve değelendime sonuçlaının fotogametik niengi ölçme sistemine aktaılması, Poje alanına gien bütün sayısal hava fotoğaflaı üzeinde, fotogametik niengi amaçlı model ve kolon bağlama noktalaı ile bilinen ye kontol noktalaının, seçilen dengeleme modeline (esim, model veya kolon uygun olaak fotogametik niengi ölçümleinin yapılması, Steeo uydu göüntülei ile standat otofoto haita üetiminde; uydu yöünge ve model bilgileinin sisteme aktaılması, geekli YKN laının altlık aste haitada veya aazide üç boyutlu koodinatlaının ölçülmesi, blok oluştuan steeo uydu göüntüleinde fotogametik niengi ölçümleinin yapılması, YKN, model ve kolon bağlama noktalaının esim (veya model, kolon koodinatlaının ölçülmesi, Pojede kullanılan hava fotoğaflaı veya uydu göüntüleiyle önceden fotogametik niengi ölçümü ve blok dengeleme işlemlei yapılmışsa, hesaplanan dış yöneltme elemanlaının sisteme aktaılması, Steeo Modellede Sayısal Yükseklik Modeli Veileinin Toplanması ve Otofoto Üetimi (Fotogameti Biimi; Steeo modellede, eş yükseklik eğilei (münhanile ve kot noktalaının üç boyutlu kıymetlendiilmesi, Dee, sıt, kokudan, heyelan, şev, yama, dolma vb. aazi aızalaında ve eğimin aniden değiştiği yelede, kııklık hatlaı (beak-line ve kesilecek alanlaın (cutout aea sayısallaştıılaak SYM ye ilave edilmesi, Sayısallaştıılan münhani ve kot noktalaından yaalanaak, steeo model alanına ilişkin SAM veya SYM veileinin üetilmesi, Oto-ektifikasyonda uygulanacak önekleme yönteminin seçilmesi (uygulamalada, yüksek doğuluk için genellikle kübik katlama, hızlı ve yaklaşık çözümle için de en yakın komşuluk öneklemesi yöntemlei kullanılı, Mevcut veya ölçülen SYM veileinden yaalanaak, sayısal hava fotoğafı veya uydu göüntüleinin otoektifikasyonun yapılması ve steeo model alanına ilişkin sayısal steeo (üç boyutlu otofotolaın üetimi (Şekil 4 te önek bi otofoto göüntüsü veilmişti, 5.1. Fotogametik Blok Dengeleme (Fotogameti Biimi; Kinematik GPS ölçümleinin kontolü ve dengeleme gidi dosyasının hazılanması, Dengeleme için geekli tüm paametelein ve kitelein belileneek sistemde tanımlanması ve dengelemede kullanılacak veilein ve ölçümlein (YKN koodinatlaı, fotogametik niengi ölçümlei, kinematik GPS sonuçlaı gibi sisteme kopyalanması, Dengeleme yazılımı ile fotogametik niengi ölçümlei ve kinematik GPS veileinin bilikte blok dengelemesinin yapılması, Dengeleme sonuçlaının analizi, dengelemenin tekaı, eksik ve hatalı ölçümlein yinelenmesi, Pojede kullanılan hava fotoğaflaı veya uydu göüntüleiyle önceden fotogametik niengi ölçümü ve blok dengeleme işlemlei yapılmışsa, hesaplanan dış yöneltme elemanlaının sisteme aktaılması, Fotogametik niengi ölçümü ve dengeleme sonuçlaının sayısal otamda aşivlenmesi, Dijital Fotogametik Sistemde Planlama, Hazılık, İç ve Dış Yöneltme İşlemlei (Fotogameti Biimi; Taanmış sayısal göüntülein ve dengeleme sonuçlaının dijital sistemlee kopyalanması, Dijital kıymetlendime sisteminde poje oluştuulaak, blok, kamea ve pojeksiyon sistemi bilgileinin giilmesi (bu adımda, fotogametik niengi ölçüm ve dengeleme sistemindeki işlemlein aynısı uygulanı, Taanmış hava fotoğaflaı veya sayısal uydu göüntüleinin tüm köşe noktalaının ölçüleek iç yöneltmeleinin yapılması (.5 piksel çözünülükte ve yöneltme sonuçlaının kontol edilmesi, Poje alanına ait tüm steeo modellein oluştuulması, Şekil 4: Dijital (Sayısal Fotogametik Sistemde Steeo Hava Fotoğaflaından Üetilmiş Sayısal Bi Otofoto Otofoto Göüntülein Mozaiklenmesi, Sayısal Veilein Fomat Dönüşümü ve Aşivlenmesi İşlemlei (Fotogameti Biimi; Mozaiklenecek göüntüle içeisinde enk ve ton faklılığı oluşmaması için, seçilen uygun bi alanda enk dengelemesi işlemleinin yapılması, Mozaikleme öncesi, otofoto göüntülein en uygun bileşme sınılaının seçilmesi ve sayısallaştıılması (manuel sayısallaştımada otofotolaın bileşme yelei; sını çizgilei, yol, nehi, kanal gibi detaylaın otasından geçiili, Sayısal (dijital otofotolaın bileştiileek mozaiklenmesi ve poje alanına ait foto-mozaik göüntünün elde edilmesi, Mozaikleme işleminden sona oluşan göüntülein kontol edilmesi, enk ve ton fakı oluşan bölgelede -6-

7 mozaikleme işleminin yeniden yapılması (Şekil 5 te önek bi foto-mozaik göüntüsü gösteilmişti, Üetilen foto-mozaik göüntüleden standat pafta bazında otofoto göüntülein kesilmesi, İstenise, sayısal otofotola ile vektö veilein bileştiileek beabece göüntülenmesi ve zenginleştiilmiş otofoto haita üetimi, Otofoto göüntüle üzeine gid hatlaı, pafta kena bilgilei, mevki ve yöe isimlei ve bunlaa benze diğe katogafik bilgile ekleneek sayısal otofoto haitalaın elde edilmesi, Otofoto ve foto-mozaik göüntülein kâğıt çıktılaının alınması, sonuç üünlein kalite kontolleinin yapılaak geekli göülen son düzeltmelein geçekleştiilmesi, Taanan göüntü veileinde geekli fomat dönüşümleinin yapılması, taanmış hava fotoğaflaı, sayısal uydu göüntülei, otofoto ve foto-mozaik veileinin uygun bi aste vei sıkıştıma yazılımı ile sıkıştıılması, fotogametik niengi ölçümü ve blok dengeleme sonuçlaıyla bilikte manyetik otamlada (sayısal aşivlenmesi, yataylanmakta ve oto-ektifiye edilmektedi (HGK, 26; Özbalmumcu, 26. Yöntemin, bi önceki hassas ve yüksek doğuluklu otofoto üetim yönteminden olan en önemli faklılıklaı şunladı; Otofoto üetiminde, steeo yeine monoskopik hava fotoğaflaı veya uydu göüntülei kullanılı. Otofoto üetimlei, dijital kıymetlendime sistemi yeine sayısal göüntü işleme sistemleinde geçekleştiili. Otofoto üetimi için ihtiyaç duyulan SYM veileinin üetimi yapılmayıp mevcut veileden kaşılanı. Kinematik GPS sonuçlaının pojeye dâhil edilmesi zounlu değildi, ancak istenise bu veile dâhil edilebili. Niengi noktalaı (YKN genellikle mevcut aste veya vektö haitaladan alını, bu amaçla bütün kolonlaın baş ve sonlaında 1 e adet, blok kenalaında 2 modelde bi ve blok içinde 4 modelde bi niengi noktası ölçümü yapılı. Düzgün bi blok geometisinin sağlanabilmesi için, he bi esimde asgai 9, ideal olaak aasında model ve kolon bağlama noktası ölçümü geeklidi. Sayılan nedenlele, otofoto üetimleinin hızlı ancak düşük doğuluklu yapılması söz konusudu. Bu yöntemin işlem adımlaı ve he bi işlem adımında dikkat edilmesi yaalı göülen hususla ve teknik esasla aşağıda özet biçimde sunulmuş olup, aynı işlem adımlaı ile ilgili ayıntılı bilgile bi önceki yöntemden alınabili Gidi Veileinin Hazılanması (Fotogameti Biimi; Şekil 5: Dijital (Sayısal Fotogametik Sistemde Steeo Hava Fotoğaflaından Üetilmiş Bi Otofoto Mozaik Katogafik İşlemle, Basım ve Çoğaltma (Katogafya Biimi; Üetimi ve tüm işlemlei tamamlanan otofoto haitalaın ve foto-mozaik göüntülein katogafik yöntemlele çoğaltılması için uygun düzenlemelein ve geekli fomat dönüşümleinin yapılması, Otofoto haitala ve foto-mozaik göüntülein katogafik basım ve çoğaltma işlemlei (HGK, 26; Özbalmumcu, GÖRÜNTÜ İŞLEME SİSTEMİNDE MONOSKOPİK GÖRÜNTÜLERLE SAYISAL ORTOFOTO HARİTA ÜRETİMİ AYRINTILI İŞ AKIŞI Bazı duumlada planlama çalışmalaında kullanma üzee, hızlı şekilde ve nispeten düşük doğuluklu otofoto haita üetimi tecih edilebili. Bu yöntem, özellikle şehi planı ihtiyacını kaşılamaya yönelik otofoto mozaiklein üetiminde kullanılı. Sayısal göüntü işleme sistemleinde uygulanan bu yöntemde, he bi monoskopik (tek, mono sayısal hava fotoğafı veya uydu göüntüsü ayı ayı Jeodezi Biiminden, iş bölgesine ait paftalaın köşe değelei, taanmış aste haitala, yükseklik paftalaı (YÜKPAF, sayısal aazi modeli (SAM veya sayısal yükseklik modeli (SYM veileinin alınması, Uçuş Biimi veya Ekibinden kinematik GPS kayıtlaının ve uçuş potokolünün alınması, Pojede kullanılacak uydu göüntüleinin temini, 6.2. Uçuş Planı Hazılama (Fotogameti, Uçuş Biimi; Bilgisaya destekli otomatik uçuş planı hazılama pogamı ile kinematik GPS li (veya GPS siz uçuş için geekli kolon hatlaının sayısal otamda gafik olaak çizilmesi ve bloklaın oluştuulması, 6.3. Uçuş Planının Teslimi (Fotogameti Biimi; Hazılanan uçuş planının Uçuş Biimine veya Ekibine teslim edilmesi, 6.4. Uçuş Yapılması ve Hava Fotoğafı Çekimi (Uçuş Biimi/Ekibi; Uçuş planına uygun olaak uçuşun yapılması ve hava fotoğafı çekimi, Uçuşlala ilgili Uçuş Potokolünün hazılanması, Film dizgi işlemlei ile tespit edilen eksik uçuşlaın ve kolon açıklaının ilave uçuşla tamamlanması, Uçuş potokolü, kinematik GPS kayıtlaı ve ulo filmlein Fotogameti Biimine teslim edilmesi, -7-

8 6.5. Foto-Laboatuva İşlemlei (Foto-Laboatuva Biimi; Hava filmleinin foto-laboatuva amaçlı film banyo, fotoğaf kat ve diapozitif baskılaının yapılması, 6.6. Hazılık İşlemlei (Fotogameti Biimi; İş bölgesini kapsayan hava fotoğaflaının hassas fotoğaf taayıcıda taanaak sayısallaştıılması, Taanmış sayısal hava fotoğaflaının sistemde kullanılan yazılımın iç fomatına dönüştüülmesi, Kinematik GPS kayıtlaının sayısal göüntü işleme sistemine aktaılması (istenise kullanılabili, Pojede uydu göüntüleinin kullanılması halinde, göüntülein oijinal veisinden okunaak göüntü işleme sistemine aktaılması, 6.7. Göüntü İşleme Sisteminde Üetim Hazılıklaının Yapılması ve Pojenin Oluştuulması (Fotogameti Biimi; Önce kullanılacak vei tüü (hava fotoğafı veya uydu göüntüsü ve geometik modelin tanımlanması, Taanmış sayısal hava fotoğaflaı ile kinematik GPS sonuçlaının sisteme aktaılması, Göüntü hızını attımak için, taanmış hava fotoğaflaının göüntü piamitleinin oluştuulması, Sayısal göüntü işleme sisteminde yeni bi poje yaatılması (dijital kıymetlendime sistemindeki işlemlein aynısı uygulanı, Poje için uygun pojeksiyon sistemi ve datum paameteleinin sisteme giilmesi (dijital kıymetlendime sistemindeki işlemlein aynısıdı, Tükiye genelinde kullanılan ED 5 datum dönüşüm paameteleinin sisteme giilmesi, Otofoto ve foto-mozaik üetiminde kullanılacak SAM, SYM veya YÜKPAF veileinin göüntü işleme sistemindeki fomatlaa dönüştüülmesi, Sayısal hava fotoğaflaı veya uydu göüntüleinde çeşitli göüntü zenginleştime, enk dengelemesi, histogam işlemlei, kontastlık dengelemesi ve göüntü işleme tekniklei uygulanaak, göüntülein adyometik düzeltmeleinin yapılması, 6.8. Registe ve Oto-Rektifikasyon İşlemlei İle Otofoto Üetimi (Fotogameti Biimi; Taanmış hava fotoğaflaı veya sayısal uydu göüntüleinin tüm köşe noktalaının ölçüleek iç yöneltmeleinin yapılması (.5 piksel çözünülükte ve yöneltme sonuçlaının kontol edilmesi, Altlık olaak kullanılan en büyük ölçekli aste veya vektö haitaladan üç boyutlu koodinatlaı (X,Y,Z ile alınan yeteli sayı ve dağılımdaki YKN laının sayısal göüntülede ölçülmesi ve egiste işlemi yapılaak göüntünün ye mekezli konumlaması ve geometik düzeltmesinin geçekleştiilmesi, Kinematik GPS ölçü ve değelendime sonuçlaının sisteme aktaılması ve hesaplamalada kullanılması (bu veile sisteme dâhil edilebili, Sayısal göüntünün kapladığı alana ait uygun fomattaki SAM, SYM veya YÜKPAF veileinin sisteme aktaılması, Oto-ektifikasyonda uygulanacak önekleme yönteminin seçilmesi (uygulamalada, yüksek doğuluk için genellikle kübik katlama, hızlı ve yaklaşık çözümle için en yakın komşuluk öneklemesi yöntemlei kullanılı, Mevcut SYM veileinden yaalanaak, he bi sayısal hava fotoğafı veya uydu göüntüsünün otoektifikasyonunun yapılması, göüntünün yataylanması ve sayısal otofotolaın üetimi (Şekil 6 da önek bi otofoto göüntüsü mevcuttu, Monoskopik uydu göüntülei ile otofoto üetiminde; uydu yöünge ve model bilgileinin sisteme aktaılması, geekli ve yeteli sayı ve dağılımda YKN laının üç boyutlu koodinatlaının altlık aste haitadan ölçülmesi, monoskopik uydu göüntüleinde geekli ölçümlein ve hesaplamalaın yapılması, Pojede kullanılan hava fotoğaflaı veya uydu göüntüleiyle fotogametik niengi ölçümü ve blok dengelemesi işlemlei önceden yapılmışsa, dış yöneltme elemanlaının bu sonuçladan yaalanaak doğudan sisteme aktaılması, Şekil 6: Sayısal Göüntü İşleme Sisteminde Monoskopik Hava Fotoğafından Üetilmiş Sayısal Bi Otofoto 6.9. Otofoto Göüntülein Mozaiklenmesi, Sayısal Veilein Fomat Dönüşümü ve Aşivlenmesi İşlemlei (Fotogameti Biimi; Mozaiklenecek göüntülede enk ve ton faklılığı olmaması için, seçilen uygun bi alanda enk dengelemesi işleminin yapılması, Mozaikleme öncesi otofoto göüntülein en uygun bileşme sınılaının seçilmesi ve sayısallaştıılması (manuel sayısallaştımada otofotolaın bileşme yelei; sını çizgilei, yol, nehi, kanal gibi detaylaın otasından geçiili, Sayısal (dijital otofotolaın bileştiileek mozaiklenmesi ve poje alanına ait foto-mozaik göüntünün elde edilmesi, Mozaikleme işleminden sona oluşan göüntülein kontol edilmesi, enk ve ton fakı oluşan bölgelede mozaikleme işleminin yeniden yapılması (Şekil 7 de önek bi foto-mozaik göüntüsü veilmişti, Üetilen foto-mozaik göüntüleden standat pafta bazında otofoto göüntülein kesilmesi, -8-

9 İstenise, sayısal otofotola ile vektö veilein bileştiileek beabece göüntülenmesi ve zenginleştiilmiş otofoto haita üetimi, Otofoto göüntüle üzeine gid hatlaı, pafta kena bilgilei, mevki ve yöe isimlei ile bunlaa benze diğe katogafik bilgile ekleneek sayısal otofoto haitalaın elde edilmesi, Otofoto ve foto-mozaik göüntülein kâğıt çıktılaının alınması, sonuç üünlein kalite kontolleinin yapılaak geekli göülen son düzeltmelein geçekleştiilmesi, Taanan göüntü veileinin geekli fomat dönüşümleinin yapılması, taanmış hava fotoğaflaı, sayısal uydu göüntülei, sayısal otofoto ve fotomozaik veileinin uygun bi aste vei sıkıştıma yazılımı ile sıkıştıılması, fotogametik niengi ölçümü ve blok dengeleme sonuçlaıyla bilikte manyetik otamlada (sayısal aşivlenmesi, Şekil 8: Yataylanmış Monoskopik Bi Uydu Göüntüsü (Üstte ve Uydu Göüntüsü Mozaiği (Altta Şekil 7: Sayısal Göüntü İşleme Sisteminde Monoskopik Hava Fotoğaflaından Üetilmiş Bi Otofoto Mozaik Sayısal göüntü işleme sisteminde oto-ektifiye edilmiş (yataylanmış monoskopik bi uydu göüntüsü ve bibiine komşu 2 adet uydu göüntüsünün bileştiilmiş göüntü mozaiği (foto-mozaik Şekil-8 de sunulmuştu. 6.1.Katogafik İşlemle, Basım ve Çoğaltma İşlemlei (Katogafya Biimi; Üetimi ve tüm işlemlei tamamlanan otofoto haitalaın ve foto-mozaik göüntülein katogafik yöntemlele çoğaltılması için uygun düzenlemelein ve geekli fomat dönüşümleinin yapılması, Otofoto haitala ve foto-mozaik göüntülein katogafik basım ve çoğaltma işlemlei (HGK, 26; Özbalmumcu, ORTOFOTO HARİTALARIN PERSONEL, ALET, ZAMAN VE MALİYET AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ Uygun alet ve sistemle kullanılaak otofotolaın ve bu veilein üzeine katogafik bilgile ekleneek elde edilen otofoto haitalaın üetilmesinde, üetim maliyeti ile ilgili olaak çeşitli ülkelede yapılan bazı aaştımaladan elde edilen sonuçla aşağıda sunulmuştu (OEEPE, 1991; İsail de yapılan bi aaştımada; 2 km 2 lik bi alan kaplayan vektö haita üetimi için 7 saat, otofoto haita üetimi için 77 saatlik iş gücü hacandığı, otofoto haitalaın vektö haitalaa oanla yaklaşık 9 kat daha kısa zamanda üetilebildiği, Almanya da Not Rhine bölgesinde yapılan bi incelemede; aynı bölgenin otofoto ve vektö haitalaının üetiminde, zaman, pesonel ve alet maliyetlei açısından otofoto haitalaın vektö haitalaa oanla %3 5 civaında bi tasauf sağladığı, İsveç in Stockholm kentinde yapılan diğe bi aaştımada; otofoto haitalaın klasik vektö haitalaa oanla zaman yönünden 1/1. ölçeğinde 2 katı, 1/5. ölçeğinde 7 katı ve 1/2. ölçeğinde 3 katı daha hızlı olduğu, maliyet yönünden ise 1/5. ölçeğinde 3 katı daha ucuz olduğu tespit edilmişti. Ülkemizde ve diğe ülkelede geçekleştiilen çalışmala, haita üeten kuuluşla bünyesinde yapılan kuumsal bazlı -9-

10 uygulamaladan edinilen bilgi ve deneyimlee göe, otofoto haitalaın sayısal vektö haitalaa oanla üetim süesi bakımından otalama 5 kat ve üetim maliyeti açısından da yaklaşık 3 kat daha ucuz olduğu, Otofoto haitalaın konum ve yükseklikteki hassasiyet deecesi ve içediği detay bilgileinin he ölçekte üetim için yeteli olduğu, büyük ölçekli otofoto haitalaın küçük ölçekli olanlaa göe daha kolay ve hızlı üetilebildiği, daha kullanışlı ve kolay youmlanabili olduğu, Yapılan diğe bi aaştımaya göe, faklı ölçeklede otofoto haita üetimi için fotoğaf alımında mm aası odak uzaklıklı hava kamealaının kullanılması halinde, hava fotoğafı ile otofoto haita ölçeklei aasındaki oanlaın; 1/1. ölçekli otofoto üetimi için , 1/5. ölçekli otofoto için , 1/1. ölçekli otofoto için ve 1/25. ölçekli otofoto için aasında alınmasının uygun olabileceği (OEEPE, Veilen bilgilee ek olaak, 1/1. ölçekli otofoto üetimlei için 1/4. 1/5., 1/2. ölçekli otofotola için 1/8. 1/1., 1/5. ölçekli otofotola için 1/16. 1/18., 1/1. ölçekli otofotola için 1/2. 1/25. ve 1/25. ölçekli otofotola için 1/3. 1/4. aası ölçeklede hava fotoğafı kullanılması halinde (ilk değele otofoto üetimlei için ideal ölçeklei göstemektedi, otofoto haitalaın ve fotomozaiklein üetiminde uygun sonuçlaın elde edilebileceği anlaşılmıştı (OEEPE, 1991; Kaus, ORTOFOTO HARİTALARIN KULLANIM ALANLARI Askeî amaçlı çalışmalada, haekât ve planlamalada, Çeşitli mühendislik pojeleinde ve faklı meslek disiplinleindeki uygulamalada; şehi ve bölge planlaması, kentsel ve kadastal uygulamala, jeoloji ve jeofizik çalışmalaı, yol pojelei, omancılık çalışmalaı, aazi youmlaması ve uygun güzegâh tespitinde, Bi bölgede zaman içeisinde meydana gelen değişimlein ve gelişmelein (şehin büyümesi, kaçak yapılaşma, ağaçlandıma çalışmalaı, deniz ve su kilenmesi, oman tahibi, çölleşme, sulu ve ekilebili alanlaın azalması, baaj, göl ve nehiledeki su duumunun incelenmesi vb. belili aalıklala takibi, kontolü ve veilein güncellenmesinde, Yangın, sel, depem, heyelan vb. gibi ani ve hızlı gelişen ve değişen doğal olaylaın göüntülenmesinde ve etkileinin belili peiyotlala incelenmesinde, Hehangi bi poje ile ilgili yaklaşık maliyetlein hesaplanmasında, bi poje kapsamında ayıntılı çalışmalaa ve büyük çaplı yatıımlaa geçmeden önce, ön etüt, deneme amaçlı üetim, test ve pilot pojelein geçekleştiilmesinde, Önceki yıllada üetilmiş muhtelif ölçekli sayısal vektö haitalaın hızlı bi şekilde güncellenmesine olanak sağlayan monoskopik haita evizyonunda ve anaglif haitalaın üetiminde yaygın olaak kullanılmaktadı (Yılmaz, SONUÇ VE ÖNERİLER Teknolojik gelişmele neticesinde, hava fotoğaflaı ve uydu göüntüleinden yaalanaak otofoto haitalaın üetiminde kaşılaşılan sounla asgai düzeye inmiş, pesonel, alet, zaman ve maliyet tasaufu sağlanmış, sayısal göüntüledeki çözünülüğün atmasıyla bilikte üetilen otofoto haitalaın çözünülüklei ve hassasiyetlei de atmış, he seviyedeki kullanıcı istekleine yanıt veebilecek düzeye eişmişti. Son yıllada, fotogameti ve uzaktan algılama uygulamalaında kullanılan alet ve sistemlede de önemli gelişmele meydana gelmiş; özellikle dijital (sayısal fotogametik kıymetlendime sistemleinde oluştuulan steeo modellede, sayısal vektö haita üetimi yanında, sayısal aazi modeli ve sayısal yükseklik modeli veileinin, otofoto ve foto-mozaik göüntülein hızlı bi biçimde ve yüksek doğulukta üetimlei olanaklı hale gelmiş; ayıca sayısal göüntü işleme sistemleinde ve kullanılan gelişmiş yazılımlada, mevcut SYM veilei yadımıyla monoskopik hava fotoğafı ve uydu göüntüleinden otofoto ve fotomozaiklein üetilmesi, bu göüntülele mevcut sayısal vektö haitalaın monoskopik yöntemle evizyonunun yapılması yaygınlaşmaya başlamıştı (OEEPE, Aynı vei kaynaklaı kullanılaak, daha uzun zaman alan vektö haita üetimlei yapılmadan önce, çok daha kısa zaman aalıklaında sayısal veya kâğıt çıktı olaak üetilebilen otofoto haitalaın; sınılı bazı eksik taaflaı yanında pek çok üstünlüklee sahip olması, aaziye ilişkin üç boyutlu sayısal veilein hızlı bi biçimde elde edilebilmesi, sayısal monoskopik veya steeoskopik hava fotoğaflaı veya uydu göüntüleiyle üetimleinin yapılabilmesi nedeniyle, sivil ve askeî amaçlı pek çok uygulamalada, özellikle hızlı çözüm geektien poje ve çalışmalada, doğu, güncel, güvenili ve youmlanabili bi vei kaynağı olaak kullanılabileceği düşünülmektedi. Yapılan aaştımaladan edinilen bilgilee göe, Ameika Bileşik Devletlei, Kanada, Avustalya gibi geniş yüzölçümüne sahip ülkelede; oldukça uzun zaman alan ve yüksek maliyet geektien sayısal vektö haitalaın üetimleinin ülke genelinde tamamlanması beklenmeden aynı vei kaynaklaı (hava fotoğaflaı veya uydu göüntülei kullanılaak, daha hızlı, ekonomik ve esnek çözümle sağlayan ota ve büyük ölçekli otofoto haita üetimleinin uzun yılla boyunca başaıyla südüüldüğü ve ülke genelinde yaygın bi biçimde kullanıldığı; söz konusu ülkelede, ihtiyaç duyulan alanlaa ilişkin 1/1. 1/25. aası ölçeklede otofoto haita üetimleinin yanı sıa, hava fotoğaflaı ile 1/5. hatta 1/25. ölçekli otofoto haita üetimleinin ülke genelinde tamamlandığı ve belili peiyotlala güncellemesinin yapıldığı anlaşılmıştı (OEEPE, Yakın bi gelecekte, diğe ülkelede olduğu gibi ülkemizde de, özellikle coğafi bilgi sistemlei, sayısal coğafi ve aste vei tabanlaının oluştuulmasında otofoto haitalaın yaygın olaak kullanılması beklenmektedi. Otofotonun, günümüzde yaygın kullanılmasına en canlı ve güncel bi önek olaak, çeşitli ota ve yüksek çözünülüklü uydu göüntüleinden üetilen sayısal otofotolaa dayalı olaak oluştuulan ve böylece dünyanın istenilen hehangi bi bölgesini göüntüleyebilme olanağı sağlayan google.eath vb. web tabanlı uygulama yazılımlaının tüm dünyada yaygın bi biçimde kullanılması gösteilebili. Veilen bilgile ışığında, aaziye ilişkin güncel, doğu ve güvenili bilgilein hızlı bi biçimde temin edilmesine ihtiyaç duyulması halinde; özellikle aazi topoğafyasında zamanla meydana gelen ani ve hızlı değişimlein ve gelişmelein peiyodik olaak göüntülenmesinde ve buna benze çeşitli poje ve çalışmalada, ülkemizde yakın gelecekte otofoto haitalaın da vektö haitala gibi yaygın bi şekilde kullanılabileceği değelendiilmektedi. Kaynakça: BÖHHBÜY, 25, Büyük Ölçekli Haita ve Haita Bilgilei Üetim Yönetmeliği, Tapu ve Kadasto Genel Müdülüğü (TKGM, Ankaa. -1-

11 Edoğan, M., Yılmaz, A., 22, The Usage Of Digital Othophoto Maps In Uban Aeas, The Thid Intenational Symposium of Remote Sensing of Uban Aeas, İTÜ, İstanbul. HGK, 26, Sayısal Otofoto Haita Üetimi Çalışmalaına İlişkin Teknik Esasla, Haita Genel Komutanlığı, Ankaa. HGKS 125 1, 23, Haitacılık Teimlei Sözlüğü, Haita Genel Komutanlığı Matbaası, Dikimevi, Ankaa. ISPRS, 24, The XX th Congess Of The Intenational Society fo Photogammety and Remote Sensing Notes and Documents, Volume 1, 2, 3, 4, İstanbul. İTÜ, 1.UZAL-CBS Çalıştayı, Kasım 26, 1 inci Uzaktan Algılama ve Coğafi Bilgi Sistemlei (UZAL CBS 26 Çalıştay ve Paneli Bildiilei ve Notlaı, İstanbul Teknik Ünivesitesi, Maslak, İstanbul. Kaus, K., 1992, Photogammety Volume-1: Fundamentals and Standad Pocesses Of Photogammety, Fouth Edition, Fed.Dümmle Velag Publication, Vienna, Austia. Kaus, K., 1997, Photogammety Volume-1I: Advanced Methods And Applications Of Photogammety, Fouth Edition, Fed.Dümmle Velag Publication, Vienna, Austia. OEEPE, 1991, Test On Othophoto And Steeo Othophoto Accuacy, Euopean Oganisation fo Expeimental Photogammetic Reseach, OEEPE Official Publication, No: 25, Enschede, Nethelands. OEEPE, June 1996, Wokshop On Application Of Digital Photogammetic Wokstations, Euopean Oganisation fo Expeimental Photogammetic Reseach, OEEPE Official Publication, No: 33, Enschede, Nethelands. Özbalmumcu, M., 26, Fotogameti-3 Des Notlaı, Haita Yüksek Teknik Okulu (HYTO, Haita Genel Komutanlığı, Dikimevi, Ankaa. Yaşayan, A., Ocak 1997, Fotogameti-III Des Notlaı, Yıldız Teknik Ünivesitesi, İstanbul. Yılmaz, A., 1998, SPOT Steeo Uydu Göüntüleinden Otofoto ve Foto-Mozaik Üetimi Doğuluğunun Aaştıılması, Lisans Tezi, Haita Yüksek Teknik Okulu (HYTO, Haita Genel Komutanlığı, Dikimevi, Ankaa. ZKÜ-2 inci Eğitim Kusu, Kasım 26, Sayısal Hava Kamealaı ve Laze Taayıcılaı Özel Konulu Uzaydan Haita Yapımı 2 nci Eğitim Kusu Konulaı, Zonguldak Kaaelmas Ünivesitesi, Zonguldak. -11-