ARAŞTIRMA MAKALESİ/RESEARCH ARTICLE

Transkript

1 ANADOLU ÜNİVESİTESİ BİLİ VE TEKNOLOJİ DEGİSİ ANADOLU UNIVESITY JOUNAL OF SCIENCE AND TECHNOLOGY Clt/Vol.:7 Saı/No: : 9-6 (006) AAŞTIA AKALESİ/ESEACH ATICLE İL VE İLÇELEDE YAILACAK KAUOYU AAŞTIALAI İÇİN ÖNEİLEN ÖNEKLEE LANLAI VE İZİ UYGULAASI Sbel BİLGİ, Ahet KAYA, Günüüzde özel şrketler tarafından düzenlenen ve örneklee brlernn seçnn blsel teknklere daandırıladan ürütüldüğü kauou araştıralarının sonuçları etknlkten uzaktır. İl ve lçe bazında planlanan araştıralarda en duarlı tahnclern elde edlesne olanak sağladığı çn genellkle çok aşaalı örneklee önte kullanılaktadır. Araştıranın zaan ve kanak kısıtlarına bağlı olarak her aşaada farklı örneklee öntenn kullanıldığı değşk planlar ugulanablektedr. Bu çalışada, öncelkle üç aşaalı örnekleenn kullanıldığı beş plan, tahnc ve varanslarıla brlkte tanıtılıştır. Bu planların kullanılasıla ürütülen araştıralar çn örneklee brlernn seçles şlen gerçekleştren ve (Kaa, 995) tarafından gelştrlen br blgsaar prograı kullanılıştır. Çalışanın son bölüünde, lk k aşaada ölçüle orantılı olasılıklarla seçn, üçüncü aşaada bast rasgele örnekleenn kullanıldığı ( ) planına göre 850 hanelk br örnek le Bornova hanehalklarının alışverş alışkanlıklarının belrlenes aacıla br alan araştırası ürütülüştür. Araştıranın analz ve orularına da son bölüde er verlş, tahncler ve tahnclere at güven aralıkları elde edlerek sonuçları tartışılıştır. Anahtar keleler: Örneklee, Çok aşaalı Örneklee, Örneklee lanları, Araştıra lanlaa. SUGGESTED SALING LANS FO THE SUVEYS THAT WILL BE OGANIZED IN OVINCES AND DISTINCTS AND ALICATION FO IZI ÖZ ABSTACT Socal research's results whch have been planned b prvate corporatons wthout usng scentfc technques n the selecton stage of the saplng unts, are far fro the effcenc. In surves whch are planned n countres and dstrcts, ult-stage saplng technques are used for obtanng ost effcent estators n general. Accordng to the te and source lts, dfferent saplng plans can be appled wth usng dfferent saplng technques n ever stage. In ths stud, frst of all fve saplng plans whch were constructed b usng three-stage saplng were ntroduced wth estators and varances. A coputer progra whch s pleented b (Kaa, 995) verf the selecton of the saplng unts s prepared for the surves whch are organzed wth usng ths plans. At the end of the stud, an area surve whch was about 850 Bornova household's arketng habts, was organzed wth usng plan. Also surve's analze and coands were placed at the last chapter, estators and confdence ntervals were coputed and the results of these were argued Ke words: Saplng, ult stage saplng, Saplng plans, Surve desgn. Efes lsen İzr Bölge Kealpaşa Cad. No:5 Işıkkent İZİ E-posta: s.blg@efesplsen.co.tr Ege Ünverstes Tre Kutsan eslek Yüksekokulu 5900 Tre İZİ E-posta: Ahet.kaa@ege.edu.tr Gelş: Ek 00; Düzelte: 8 Şubat 004, 09 Elül 004; Kabul: 7 Elül 005

2 0. GİİŞ Kauou araştıraları, topluu etkleen a da etkledğ düşünülen güncel br olala lgl olarak brelern düşünce ve tepklern, konu güncellğn treden araştırak ve problelere anıt araak aacıla apılan çalışalardır. Bu türden araştıralarda ktle bütünüle çalışak, araştıraa teel olacak verlern sağlıklı br şeklde derlenesn güçleştrekte; zaan, para ve nsan gücü bakıından kaıplara neden olaktadır. Bu nedenlerle ktlenn tüü erne ktle özellklern en şeklde ansıtacak br örnek üzernde çalışılası terch edlektedr. Araştıralarda aaç; br örnek le ansız, tutarlı ve duarlı tahnler apablektr. Kauou araştıralarında güvenlr sonuçların elde edlebles çn ktlenn çok tanınası, bununla brlkte ugun örneklee teknklern çeren örneklee planlarının hazırlanası gerekr. Bu çalışanın aacı oluşturulan ver tabanı saesnde İzr l ve lçelernde vea ver tabanları oluşturulduğu taktrde dğer l ve lçelerde apılacak kauou araştıraları çn farklı örneklee planlarını önerektr. Bu saede örneklee planlarından brnn kullanılasıla gerçekleştrlen örnek kauou araştırası, düzenlee aşaasından sonuçların değerlendrles ve orulanası aşaasına kadar her adıının ncelenes le bu alana lg duan kş ve kuruluşlara katkı apılası düşünülektedr. Çalışada önerlen örneklee planlarında, l ve lçe bazında düzenlenen araştıralarda daha duarlı tahnlern elde edlesne olanak sağladığı çn üç aşaalı örneklee teknğ kullanılıştır. Önerlen planlarda kullanılan sgelerden bast rasgele örneklee, ölçüle orantılı olasılıklı örneklee, C küe örnekleesn, Q kota örnekleesn fade etekte, sgelern altındak ndsler se öntelern hang aşaada kullanıldığını belrtektedr..çok AŞAALI ÖNEKLEEYE İLİŞKİN GENEL BİLGİLE Anadolu Ünverstes Bl ve Teknoloj Dergs, 7() Çok aşaalı örnekleede, aşaalardak br seçler brbrnden bağısız olduğundan ktlenn a da araştırılan sorunun apısı aşaalarında değşk örneklee teknklern kullanaı gerektrdğnde, bu teknk araştırıcıa dğer teknklerden daha duarlı tahnler elde ete olanağını verektedr. Aşaalı örnekleedek teel şle, üzernde araştıra apılan ktle alanlarının br örneğn seçektr. Brnc aşaada büük alanlar, sonra küçük alanların seç ve son olarak örneklee brler seçlektedr. Örneğn büük br şehrde apılacak br araştıra çn şehr br takı bölgelere aırak ükün olablektedr. Bu bölgelern lstes örneklee çerçevesn oluşturaktadır. Bölgelern br örneğ bast rasgele örneklee, küe örneklees, ssteatk örneklee gb teknklerden br kullanılarak apılablektedr. Şehrdek nsanların tüü bu lstedek bölgelern herhang brnde aşadığından herkes son br olarak örneklee seçlek çn eşt şansa sahp olaktadır. Daha sonra seçlen bölgeler, şehr rehber vea hartalar kullanılarak bloklara bölünekte ve seçlen her br bölgeden bu kez blokların br örneğ seçlektedr. Seçlen bloklardan hane halklarını seçek çn her br bloktak hanelern lstes kullanılarak araştıraa arılan kanaklar doğrultusunda belrlenecek örneklee önte le seç gerçekleştrlektedr. Seçlen hanelerde görüşenn knle apılacağı konusuna gelnce, bu konuda "hanee ulaşınca hane res le görüşün" şeklnde önceden belrlenş br ölçüt bulunuorsa hanee ulaşınca burada aşaan etşknlerden gençlere doğru önce erkekler daha sonra kadınlar olak üzere lstelenekte ve buradan bast rasgele örneklee le görüşe apılacak olan bre seçlektedr (Vaus, 99). Özetle, örnekleenn her aşaasında araştıra alanı daha dar alt alanlara arılarak bunlardan br a da brkaçı seçlekte, zncrlee br şlele son bre ulaşılaktadır. Çok aşaalı örnekleede en önel nokta, her aşaada kaç küenn seçleceğnn belrlenesdr. Aşaalarda belrlenen küeler; bölgeler, bloklar vea haneler olableceğ gb ahalleler, sokaklar vea haneler bçnde seçleblr. Seçlecek küelern saısını aksu apak ve sonuç olarak bunlar arasından sadece brkaç örnek vea her küeden brler seçek genel prensptr. Bu teknkle, farklı bölgelern örnek çne alınası sağlanaaaktadır. Eğer tü şehr çnde sadece br vea k bölgeden örnek alınırsa (sadece orta gelr düzene sahp kşlern bulunduğu k bölge), bu örneğn ktle ta olarak tesl edeeeceğ açıktır. Brnc aşaada seçlecek küelern saısını arttıranın ulaşı aletnn artası problen doğuracağı unutulaalıdır. Sonuç olarak, ulaşı alet ve örneklee hatası arasında br denge kurulalıdır. Örneğn, ktle tesl ete eteneğnde br azalaa neden olacak olan az saıda küe kullanılasının etksn azaltanın br olu tabaka önte kullanaktır. Tabaka önte kullanıldığında şehr çndek bölgelern seçn apak çn öncelkle bölgeler tabakalara arılakta ve daha sonra tabakalardak bölgelerden seç apılaktadır. Anı prensp, bölgelerdek blokların seç çn de ugulanablektedr. Alan örneklenesnde karşılaşılan br dğer proble de değşk bölge ve bloklardak hanehalkı saılarının brbrnden farklı olasıdır. Farklı saıda br çeren bölge ve blokların eşt olasılıkla seçles son aşaada ulaşılacak örnek büüklüğünü etkleekte ve büük a da küçük bölgenn seçle şansına bağlı olarak seçlen örneğn büük a da küçük olasına neden olaktadır. Kısaca bu duru, örnek büüklüğünün br rasgele değşken halne gelesne ol açaktadır. Farklı saıda br çeren bölge ve blokların seç problen çözek üzere üç aklaşı önerlektedr. Bu aklaşılar:

3 Anadolu Unverst Journal of Scence and Technolog, 7 (). Ktle, kapsaındak bölge büüklüklerne göre tabakalara aırak. Bölgeler bölerek a da brleştrerek aklaşık olarak eşt saıda br çeren apa (artfcal) bölgeler oluşturak. Bölge büüklüğüle orantılı olasılıklarla alt örnek seçek bçnde sıralanablr Bu aklaşılardan en agın kullanılan üçüncü aklaşı, çalışanın ugulaa aşaasında da terch edlen önte oluştur. Bu önte çok aşaalı küe örnekleesnn gelştrlş br şekldr ve ölçüle orantılı olasılıklı örneklee (S) olarak blnektedr. Yöntede br bloğun seçle olasılığı, çnde kaç tane hane bulunduğuna bağlıdır. Bölece dğer bloktan dört katı kadar fazla hane çeren br bloğun seçle şansının bu bloktan dört kat daha fazla olacağı açıktır (Ksh, 987).. İZİ İLİ BAZLI AAŞTIALA İÇİN ÖNEKLEE LANLAI İzr lnde hane ve şerler le lgl olarak apılablecek araştıralar çn örneklee planlarının hazırlanası aşaasından önce ktlenn çok tanınası, an araştıra konusunu oluşturan örneklee brlernden nerede, kaç tane bulunuor gb br blgnn evcut olası gerekektedr. Bu nedenle, İzr Büükşehr Beledesne bağlı dokuz belede (Bornova, Buca, Karşıaka, Konak, Çğl, Narlıdere, Güzelbahçe, Balçova, Gazer) kapsaında apılablecek araştıralar çn bu beledelern ar üdürlüklernde bulunan ve 990 nüfus saıına göre düzenlenş nuarataj cetveller ncelenştr. Arşv araştırası olarak da ntelendrlen bu aşaanın ardından İzr çndek tü lçeler çn, ahalle ve sokak bazında haneşer saıları blglern çeren ver tabanı oluşturuluştur. ahalle ve sokaklardak değşler ortaa çıkarak aacıla oluşturulan ver tabanının her nüfus saıının ardından güncelleştrles gerekektedr.. İlçe Bazlı Araştıralar İçn Üç Aşaalı Örneklee lanları Bazı araştıralarda hedef ktle ldek hanehalklarının tüü olaablr. Tek br lçee önelk olarak söz konusu lçede aşaan halkın bell br konu vea ola karşısında tutularını saptaak aaçlandığında, tü lçeler nceleee alınaarak sadece lglenlen lçede araştıra apılır. Araştıralarda her aşaada örneklee apıldığından her aşaa çn örneklee brlernn varlığı söz konusudur. Oluşturulan ver tabanında, lglenlen lçee at blgler kullanılarak araştıraa konu olan örneklee brlerne üç aşaada ulaşılaktadır. Buna göre örneklee planlarında ahalleler brnc, sokaklar knc ve haneler üçüncü aşaa brdr. Beş aşaalı örnekleee önelk olarak apılan ve ugulaa bölüünde üç aşaalı örneklee planlardan ararlanılarak apılan ( ), ( ), ( ), ( ) ve ( Q) planlar önerlş ve aşağıdak gb tanılanıştır... ( ) lanı planında, her aşaada brlern seç bast rasgele örnekleele apılır. Brnc aşaada coğraf olarak sınırları belrl olan lçenn ahalle lstelernden ahallelern, knc aşaada seçlen ahallelerden sokakların ve üçüncü aşaada seçlş sokaklardan hanelern seç apılaktadır... ) lanı ( planında, brnc ve knc aşaada brlern seç ölçüle orantılı olasılıklarla, üçüncü aşaada se bast rasgele örneklee le apılır. Hanehalklarıla lgl apılacak br araştırada önte şu şeklde fade edleblr: Brnc aşaada ahallelern, knc aşaada seçlen ahallelerden sokakların, üçüncü aşaada seçlen sokaklardan hanelern seç şle apılaktadır... ( ) lanı planında, brnc ve knc aşaalarda ölçüle orantılı olasılıklarla seç, üçüncü aşaada se küe örnekleesnn kullanıldığı önte olarak tanılanablr. Bu plan br öncek plandan sadece son aşaada farklılık gösterektedr. Yne hanehalklarını konu alan br araştırada brnc aşaada ahalleler, knc aşaada seçlen ahallelerdek sokaklar, üçüncü aşaada seçlen sokaklardak hanelern tüü örneklee alınaktadır...4 ) lanı ( planında, brnc aşaada bast rasgele örneklee, knc aşaada ölçüle orantılı olasılıklı seç ve üçüncü aşaada küe örneklees kullanılaktadır. Hanehalklarıla lgl apılacak br araştırada brnc aşaada ahalleler, knc aşaada seçlen ahallelerden sokaklar üçüncü aşaada se seçlen sokakların tü hanelerle görüşülektedr...5 ) lanı ( Q Q planında, brnc ve knc aşaada brler ölçüle orantılı olasılıklarla, üçüncü aşaada se kota örneklees kullanılarak seçlektedr. Bu planda brnc aşaada ahallelernn seç, knc aşaada seçlen ahallelerden sokakların seç, üçüncü aşaada seçlen sokaklardan hanelern seç apılaktadır. Üçüncü aşaada ugulanan kota örneklees olasılıklı olaan önte olası nedenle, tahnclern standart hatalarını hesaplaak ükün değldr. Ancak ktle le lgl genel br fkrn

4 kısa sürede elde edlesn sağlaası açısından büük önee sahptr. Son aşaada kaç hane le görüşe apılacağı belrlenr ve kef olarak seçlen hanelerle görüşe apılır. Bu önte bast rasgele örneklee ugulandığında örneklee seçlen brn evde bulunaasından kanaklanacak aksaklıklara kan verez. Dolasıla seçlen brn erne özellklere ugun başka br brle görüşe apılasına olanak sağlar. Kota örneklees kullanıldığında bell özellğe sahp brlern oranı elde edldğnden, ktlee at oran değern tahn etek stendğnde bu önten kullanılası zaan önünden avantaj sağlaaktadır.. İl Bazlı Araştıralar İçn Tabakalı Üç Aşaalı Örneklee lanları Bu planlar, l oluşturan lçelern dar ve sosoekonok önlerden brbrlernden farklılık gösterdğ düşüncesle brer tabaka olarak ele alındığı planlardır. Her lçe br tabaka olarak kabul edlerek üç aşaada gözle brlerne ulaşılaktadır. Tabaka teknğnn kullanılası, lçeler çn arı arı tahn değerlernn hesaplanasına da kan verektedr. Bu özellğnn anında elde edlecek tahncler tabaka kullanılaan teknklere göre daha etkn olacaktır. Aşaalarda kullanılablecek farklı örneklee öntelerne göre düzenleneblecek kauou araştıralarında kullanılak üzere lçeler çn önerlen planların burada da kullanılası önerlekle beraber ktle paraetrelerne lşkn tahnlern apılasına olanak sağlaan forüllerde bu kez tabaka ndsler de er alacaktır.. Önerlen Örneklee lanlarının Karşılaştırılası Aşaalarında anı a da farklı örneklee öntelernn kullanıldığı beş adet örneklee planından hangsnn terch edles gerektğ kararının verles, apılacak araştıraa arılış kanaklar doğrultusunda araştıracının kendsne bağlıdır. Bu beş plandan, üçüncü aşaada olasılıklı olaan örneklee öntelernden kota örnekleesnn kullanıldığı Q planında, standart hatanın hesaplanaaası nedenle dğer planlarla etknlk önünden karşılaştırılası olanaksızdır. Q lanı, kısa sürede taalanası gereken araştıralarda araştırılan özellğe sahp br oranı hakkında kabaca br fkr sahb olunak stendğnde kullanılası önerlen pratk br plandır. Önerlen dğer dört planın standart hatalarını karşılaştırak aacıla apılan br çalışada, knc aşaada ölçüle orantılı olasılıklı seçn, üçüncü aşaada se küe örnekleesnn C, kullanıldığı örneklee planlarından planının standart hatasının, Anadolu Ünverstes Bl ve Teknoloj Dergs, 7() 'e göre çok küçük olduğu görülüştür (Baskan, 98). planında üçüncü aşaada bast rasgele örneklee kullanılası nedenle standart hatasının, üçüncü aşaada küe örnekleesnn kullanıldığı planından daha büük olduğu da çalışaızda ulaşılan br sonuçtur. Buna göre, planının, planına göre daha üstün olduğu söleneblr. Elde edlen sonuçlara göre, önerlen planların standart hataları arasındak lşk ssteatk olarak Tablo- ve Tablo- de belrtldğ gb gösterleblr (Baskan, 98). Tablo-, lanlara lşkn ortalaa tahn edcler LAN = N KİTLE OTALAASININ TAHİNCİSİ = hj j j= = = n = N j u= j = j= j u= j = j= j u= j = j= j u= Tablo- ve Tablo- de de her br plan çn kullanılan ju : Örneklede,. ahallede, j. sokaktak u. hanee lşkn değer, N : Topla br saısını, : Ktledek (lçedek) topla ahalle saısını, n : örnek br saısını, :. aşaa ktle saısını ( =,,..., ), j : Ktlede,. ahallenn, j. sokağındak topla hane saısını ( j =,,..., ), :. aşaa örnek saısını ( =,,..., ), j :. ahallenn, j. sokağındak topla hane saısını ( j =,,..., j ) fade etektedr. Arıca, S : Brnc aşaa brler arası varans, S : İknc aşaa brler arası varans, S j : Üçüncü aşaa brler arası varansı gösterektedr. planının en etkn plan olduğu düşünülesne rağen, üçüncü aşaada kullanılan küe örneklees nedenle, üçüncü aşaa brlern tüünün örneklee alınasını öngördüğü çn, zaan ve alet önünden terch edlez. Esasında planlardan hangsnn kullanılası gerektğ bçde kesn br hükü bldrek çok güçtür. Bütün planların, br seç öntelernn, zaan ve alet alternatflernn bulunduğu br sste süle ju ju ju ju

5 Anadolu Unverst Journal of Scence and Technolog, 7 () Tablo-. lanlara lşkn varans tahn edcler LAN V ( ) = ( N KİTLE VAYANSININ TAHİNCİSİ S j + = j= = ( S + S )) j V( ) = (( ju) ) ( ) = j= j u= j V( ) = (( ju) ) ( ) V ( ) = ( Sˆ N = j= j u= + ( j... ) ) = ( ) j= etek ve bölece br planda karar kılak alternatf br seç önte olablr. Ancak sülason teknklernden tutarlı sonuçlar elde etek çn ssten çok planlanası ve sülason azılı araçlarının ugun olası gerekr. Çok aşaalı örnekleede her aşaada seçlecek br saısının belrlenes, lglenlen aşaadak topla br saısı le önceden belrlenen örneklee oranının çarpılası le gerçekleştrlektedr. Örneklee çn belrlenen genel oran, her aşaada kullanılacak örneklee oranlarının çarpıı bçnde fade edlr. Üç aşaalı örnekleede kullanılası gereken eştlk : n f = f. f. f = = ( ).( ).( ) (..) N bçnde azılablektedr (Ksh, 987). Forüllerde kullanılan; N : Topla br saısı, n : örnek br saısı, :.aşaa ktle saısı, :. aşaa örnek saısı, f : genel örneklee oranı ve f :. aşaa örneklee oranını fade etektedr..4 Örnek Büüklüğünün Belrlenes Örneklee büüklüğü belrlenrken, çalışa çn arılan parasal kanakların eterllğ çok öneldr. Arıca nsan gücü ve zaan da önel br kısıttır. alet le örnek genşlğ arasında doğrusal br lşkden söz etek ükündür. Bu lşk genel olarak C 0 ( n) = c + c n (.4.) le fade edleblektedr (Cochran, 977). Eştlkte er alan; C (n) : alet fonksonunu, c 0 : Genel harcaaları, c :Br başına alet, n : Örnek saısını fade etektedr. (Kaa, 995) Tarafından gelştrlen progra kullanılarak brnc aşaada ahalle, knc aşaada sokak, üçüncü aşaada hane seç apılaktadır. Bu prograda lçe ver tabanları kullanılakta, örnek ölçüü çn güven düzeler ( α = 0.0 α = 0.05 α = 0.0), ahalle ve sokaklar çn örneklee oranları ( 0.05, 0.0, 0.5, 0,0) bçnde araştıracı tarafından belrlenektedr. Belrlenen güven düzeler ve örneklee oranlarına göre örnek saılarını veren tablolar gelştrlştr (Ksh, 965). Br araştırada belrlenen örnek saılarının bu tablolarda belrtlen değerlerle uulu olası vea bu değerlerden küçük olaası arzu edlr. 4. UYGULAA Çalışanın ugulaa bölüünde planı kullanılıştır. lanı kullanılarak apılan "İzr l Bornova lçesnde aşaan hanehalklarının alışverşlerndek arket terchlernn ve nedenlernn belrlenes" konulu kauou araştırası, düzenlene aşaasından sonuçların değerlendrles ve orulanası aşaasına ele alınıp ncelenştr. Bu aaçla, Bornova Beledes İar üdürlüğü Nuarataj Şeflğnden elde edlen ahalle ve sokak bazında hane ve şer saılarını çeren lsteler araştıranın çerçevesn oluşturaktadır. Bu konuda daha önce apılış br çalışa söz konusu oladığından arket terchlernn bensenes ve bensenees oranları eşt kabul edlştr ( = Q = 0.5) (Çıngı, 990). Oransal değerlern eşt kabul edles le Q çarpıı aksu olaktadır. Buna göre en az örnek ölçüü; t Q (.96) (0.5)(0.5) n = = = 84 elde edlştr. α (0.05)

6 4 Burada α = alındığından t =. 96 olakta, = Q = 0.5 olarak alınaktadır. Elde edlen değer kullanılarak genel örneklee oranını elde etek ükündür. Buna göre, n 84 f = = = bulunur. N 6549 Yukarıdak forülde N = 6549 değer, Bornova da bulunan brkl hane toplalarını fade etektedr. Daha önce açıklandığı gb üç aşaalı örnekleede her aşaada seçlen brlern büüklüğüne bağlı olarak örnek ölçüü değşekte ve br rasgele değşken olarak kabul edlektedr. Bornova lçesnde ahalle ve 6 sokak bulunakta olup seçlen ahalle ve sokakların büüklüklerne bağlı olarak 850 hane örneklee alınıştır. Hesaplanan örnek saısından ( n = 84) daha büük saıda örnek le çalışak tahn edclern daha duarlı sonuçlar veresne, güven aralıklarının daha dar aralıklarda hesaplanasına ol açaktadır. 4. Üç Aşaalı Seç. Aşaa : Araştıranın apılacağı ahallelern seç aşaası olan brnc aşaada Bornova lçesnde bulunan = ahalleden brnc aşaa örneklee oranı f = 0. 0 alınarak = f = ().(0.0) = 6 ahalle, hane saısı le orantılı olasılıklarla seç önte le seçlştr. Seçlen ahalleler ; Yeşlova, Erzene, Kızıla, anavkuu, Zafer ve Evka-III oluştur.. Aşaa : Brnc aşaada ugulanan antıkla her br ahalledek sokak saısı, sokak seç çn kullanılacak örneklee oranı f = 0. 0 olak üzere, =. f eştlğ kullanılarak, knc aşaa-da seçles gereken sokak saıları belrlenştr. Buna göre ukarıda belrtlen ahallelerden seçlen sokak saıları sırasıla; 4, 0, 8, 4, 9 ve oluştur. Aşaa : Üçüncü aşaa, knc aşaada seçlen sokaklardan anketlern ugulanacağı örneklee brler olan hanelern seçles aşaasıdır. Bu aşaada f f = = = 00. f. f ( 00. )( 00. ) Anadolu Ünverstes Bl ve Teknoloj Dergs, 7() bçnde hesaplanan örneklee oranı kullanılarak, sokakta bulunan topla hane saısı ve alınası gereken örnek hane saısı, = f eştlğnden elde edlr. Her sokaktan aşağıda hesaplanan saılarda haneler seçlr. Buna göre sokaklardan belrlenen hane saıları sırasıla ; 8, 64, 99, 48, 07 ve 50 olarak belrlenştr. Bölece sokaklardan belrlenen hane saıları toplaının 850 olaktadır. ( ) lanında bell özellğe sahp brlern oranının ve varansın tahn edcs : p = = j= a j j = j= (4.) V ( p) = (( j ) p) (4.) ( ) ( 4.) ve ( 4.) forüllernde er verlen, a j : Örneklede. brnc aşaa br çndek j. knc aşaa brndek örneklee brlernden lglenlen özellğe sahp brlern saısını, j : Örneklede,. brnc aşaa brndek, j. knc aşaa brndek üçüncü aşaa brlernn saısını, p j :. brnc aşaa, j. knc aşaa br çndek üçüncü aşaa brlernden lglenlen özellğe sahp oranların oranını fade etektedr. Hanehalklarının alışverşlerndek arket terchlernn ve nedenlernn belrlenes aacıla apılan bu araştırada, arketler terch etede en önel nedenn arketn ucuz olası olduğunu düşünenlern oranının tahn ve bu tahne lşkn güven aralığı da benzer şeklde hesaplanıştır. Oran hesaplaalarında kullanılan oran ve varans tahn edcler ( 4.) ve ( 4.) forüller le hesaplanıştır. Oran çn %95'lk güven aralığı; ( 065. ( 96. ) 000. < < ( 96. ) 000. ) = 095. ( < < 0.709) = 0.95 olarak bulunur. Bulunan güven aralığından, Bornova'dak hanehalklarından arketler terch edenlern arketn ucuz olası özellğ olduğunu düşünenlern oranının %95 güvenle, (0.544;0.709) aralığında olacağı söleneblr. arketler terch etede knc derecede önel neden arkettek alların çeşdnn fazla olası düşünülektedr. Bu oranının tahnne lşkn %95'lk güven aralığı; (. 04 (. 96) 000. < < (. 96) 000. ) = 095. ( 0.67 < < 0.49) = 0.95 olarak elde edlr. Bulunan güven aralığından, hanehalkları çnde arket terch etede knc önel neden olarak arkettek alların çeştl

7 Anadolu Unverst Journal of Scence and Technolog, 7 () 5 olası düşüncesne sahp olanların oranını %95 güvenle çeren aralığın (0.67;0.49) olduğu söleneblr. arketler terch ete neden olarak üçüncü derecede önel nedenn, arketn adrese akın olası düşünülektedr. Bu oranının tahn çn %95'lk güven aralığı; ( 0. (. 96) < < 0. + (. 96) ) = ( 0.78 < < 0.44) = 0.95 olarak elde edlştr. Bulunan güven aralığından, Bornova'dak hanehalklarından arketler terch edenlern, terch etelernde üçüncü derecede önel nedenn arketn eve akın olası özellğ olduğunu düşünenlern oranının %95 güvenle, (0.78 ; 0.44) aralığında olacağı söleneblr. 5. SONUÇ ve ÖNEİLE Kauou araştıralarının düzenlenes aşaasında dkkat edles gereken faktörlerden en önels ktlenn apısına ugun önten belrlenesdr. Araştıra büük br alana aılış olan br ktlee önelk olduğunda, ktledek brlern tüünün nceleee alınası he zor, he zaan, nsan gücü ve alet açısından kansızdır. Bu nedenle, ktlenn apısını en şeklde ansıtacak br örneğn seçles gerekektedr. Yapılan bu çalışa le düzenl br şeklde kurulardan elde edles güç olan beledelern nuarataj şeflklernde ürütülen arşv araştırası le aklaşık br ıllık br sürede derlenen ve ver tabanları oluşturulan İzr ve lçelerne at ahalle ve sokak bazında hane ve şer saıları blgler bulunaktadır. İzr lnde apılacak araştıralarda önel br ere sahp olacağı düşünülen bu ver tabanı 990 nüfus saıı sonunda toplanan blglerden derlenştr. Her beş ılda br apılan nüfus saıının bundan böle sonu sıfırla bten ıllarda apılacak olası bu ver tabanının önen br kat daha arttıraktadır. On ıllık br süre çnde hane ve şer saılarında edana gelen değşlern örneklee seçlen ahalle ve sokaklarda apılacak küçük nceleelerle le güncelleştrles gerekektedr. Özel aaçlı br blgsaar prograı gelştrlerek apılan bu çalışada üç aşaalı örneklee planlarından ( ) kullanılıştır. Bu çalışada, detalı olarak ncelenen üç aşaalı örneklee planlarında ktle paraetrelernn tahncler ve bu tahnclere lşkn varans hesaplaalarından ararlanılarak, Bornova'da aşaan hanehalklarının faalete geçen hperarket Kpa'nın halk tarafından bensene oranı ve arket terchnde en önel üç nedene lşkn oran tahncler ve bu tahnclere lşkn güven aralıkları elde edlştr. Bu çalışada, ugulanan anketn sadece üç sorusuna lşkn tahnlerde bulunuluştur. Benzer şeklde, daha brçok tahn değer elde edleblr. Hanehalklarının ortalaa gelr düzeler le lgl elde edlen sonuçların bu gün fade edles, enflasonst etkler nedenle tutarsız br görüntü sergleektedr. Bu tür sonuçlar, br k ıllık zaan perotları çnde ble anlasız kalablektedr. Dövz cnsnden dönüştürülüş sonuçların da dövzde edana gelen değşkenlk ve durağanlıktan uzak apı nedenle çok anlalı olaacağı düşünülektedr. f Oranları le lgl belrtlen değerleeler, kauou araştıra kuruluşlarınca apılan çalışalarda kullanılan oranlardır. Bu oranların nasıl seçleceğ le lgl ölçütler değşken olup, genelde zaan ve alet kısıtlarına bağlı kalınarak tespt edlektedr. Tespt edlen oranlar, lteratür taraalarında ulaşılan sonuçlarla uuludur. Örneklee planlarının seç, konusunda kesn br çıkarsaa apak güçtür. Bu planlardan hangsnn kullanılacağı da ne zaan ve alet kısıtları le akından lşkdr. Türke de kauou araştıra kuruluşlarının, olasılıklı teknkler çok az kullandıkları ve daha çok kotalara daalı teknkler terch ettkler tespt edlştr. Ünverstelern araştıra brlernce apılan bazı örneklee çalışalarında se, olasılıklı örneklee teknklerne er verlektedr. 6. KAYNAKLA Baskan, Ş. (98). Farklı örneklee öntelernn brlkte kullanıldığı çok aşaalı örneklee, E.Ü. ühendslk Fakültes Derneğ, Ser E. Ugulaalı İstatstk, Clt, Saı: -, İzr, 98. Baskan,Ş. (994). Araştıra Yönteler ve Örnekleee Grş. Ders Notları, İzr, 994. Cochran, W.G. (977). Saplng technques. rd Edton, John Wle & Sons Inc., New York. Çıngı, H. (990). Örneklee Kuraı. H.Ü. Fen Fakültes Basıev, Betepe. Deng, W.E., (960a). Saple Desgn n Busness esearch. John Wle & Sons Inc., New York Deng, W.E. (960b). Soe Theor of Saplng. John Wle & Sons Inc., New York, 960. Kaa, A. (995). Saple Örneklee aket rograı, E.Ü Fen Fakültes, İstatstk Bölüü, Bornova- İzr. Ksh, L. (965). Surve Saplng. John Wle & Sons Inc., New York. Ksh, L. (987). Statstcal Desgn for esearch. John Wle & Sons, New York, 987. Özden H. (975). Çok Safhalı Örneklee le Sonlu Ktleden Tahnler. H.Ü. Fen ve ühendslk Bller Dergs, Clt,

8 6 Anadolu Ünverstes Bl ve Teknoloj Dergs, 7() Sencer,. ve Sencer, Y. (978). Toplusal Araştıralarda Yöntebl. Doğan Basıev, Ankara, 978. Vaus, de D.A. (99). Surves n Socal esearch. UCL ress, London, 99. Yates, F. (98). Saplng ethods for Censuses and Surves. Charles Grffn and Copan Ltd., 4th Edton, 98. Hanehalkı Gelr ve Tüket Harcaaları Anket. D.İ.E., 987. Türke Nüfus Araştırası. D.İ.E., 989. Hanehalkı İşgücü Anket Sonuçları. D.İ.E., 99. Sbel Blg, 970 ılında İzr de doğdu. İlk, Orta ve Lse Öğrenlern İzr de taaladı. 99 ılında Ege Ünverstes Fen Fakültes İstatstk Bölüünden knclkle ezun oldu. 995 ılında Ege Ünverstes Fen Bller Ensttüsü Ugulaalı İstatstk Anabl Dalında Yüksek Lsans Çalışasını taaladı ılları arasında anı bölüde Araştıra Görevls olarak görev aptı ılları arasında Ege Bölge Sana Odası nda, tarhler arasında Efes lsen de İstatstk Uzanı olarak görev aptı. Halen İzr de kendsne at frada statstk danışanlık hzetler apaktadır. Ahet Kaa, 965 ılında Sverek te doğdu. İlk, Orta ve Lse Öğrenlern Sverek te taaladı. 987 ılında Dokuz Elül Ünverstes Blgsaar Bölüünden, 99 ılında Ege Ünverstes Fen Fakültes İstatstk Bölüünden Brnclkle ezun oldu. 995 ılında Ege Ünverstes Fen Bller Ensttüsü İstatstk Teors Anabl Dalında Yüksek Lsans, 999 ılında Dokuz Elül Ünverstes Ekonoetr- İstatstk Anabl Dalında Doktora Çalışalarını taaladı. Halen Ege Ünverstes Tre Kutsan eslek Yüksek Okulu Blgsaar rogracılığı Bölüünde Öğret Ües olarak görev apaktadır.