İÇİNDEKİLER PROJE KAVRAMI TARIMSAL PROJELE HAZIRLAMA VE DEĞERLENDİRME

Transkript

1 TARIMSAL PROJELE HAZIRLAMA VE DEĞERLENDİRME Prof. Dr. Göksel ARMAĞAN İÇİNDEKİLER Proje Kavramı ve Çeşitleri Giriş ve Temel Kavramlar Proje Hazırlama Süreci Ekoomik (Pazar) Aaliz Tekik Aaliz Fiasal Aaliz Ticari Aaliz PROJE KAVRAMI Belirli bir zama döemide, belirli kayaklarla diğerleride bağımsız olarak gerçekleştirilebilecek, bir biri ile doğruda ilişkili faaliyetler kümesie proje adı verilir. Her koşulda projeler; Geleceğe yöelik hazırlaır, Alteratifleri olabilir, Bir dökümadır. 1

2 PROJE ÇEŞİTLERİ Araştırma Projeleri (TUBITAK, Ulusal Projeler vb.) Yatırım Projeleri (TKDK Projeleri, KKYDP Projeleri vb.) Uygulama Projeleri Kalkıma Ajasları, Tarımsal Yayım Projeleri vb.) PROJE Hazırlaya/Uygulaya/Deetleye Kayakları ve faaliyetleri bakımıda çok katılımlı, çok merkezli, kurumlararası, uluslar arası, disiplilerarası itelikteki projeler öem kazamaktadır. Uygulayıcıları yetkilikleri projede ortaya komalıdır. Oaylaya Alteratifleride üstü yöleri olmalı ki oaylaabilsi, kayak aktarılabilsi. ARAŞTIRMA PROJELERİ Geel çerçeve; AMAÇ YÖNTEM SONUÇ Tutarlılığı ve uygulaabilirliği değerledirme kriterlerii merkezide yer alır 2

3 Araştırma Projeleri de AMACIN; Bilime katkı yapması (evresel/ulusal ölçekte) Tekolojik, ekoomik, sosyal, kültürel yarar sağlaması Kalkıma plaları hedeflerie uygu olması Uygulamaya döük olması bekleir. Araştırma Projeleri de YÖNTEM i bilimsel olması isteir. Bir kouyu sistematik olarak iceleye çalışmalar bilimsel araştırmalardır. Bu taımda yer ala sistematik terimi, araştırmaı belirli bir düze, tertip ve yötem izleerek yapılması durumuu ifade etmektedir. Bilimsel araştırma süreci: Bir soruu taımı yapılır ve çerçevesi çizilir. Soruu çözümüe yarayacak bir hipotez geliştirilir. Bu hipoteze dayaarak bazı varsayımlar ortaya kour. Belirli bir yötem içeriside gözlem veya deey yapılır ve veriler elde edilir. Elde edile verilere ve varsayımlara dayaılarak hipotez kabul veya red edilir. 3

4 Veri: (Data) sadece rakamlar, semboller. Haber: (Iformatio) Verileri işleerek alaşılır hale gelmesi. Kim, e, erede, e zama sorularıı cevabıdır. Bilgi: (Kowledge) Bilgileri uygulamaları açıklayabilmesi aşaması. Nasıl sorusuu cevabı bu aşamada veriebilir. Kavrama: (Uderstadig) Değerledirmeleri yapıldığı aşama. Nede sorusuu cevabı bu aşamada veriebilir. Bilgelik: (Wisdom) Değer (sosyal veya ekoomik) yaratma aşaması. Araştırma Projeleri de SONUÇ; Uygulamaya aktarılabilmeli ve ekoomiye katkı sağlayabilmelidir. Araştırma Projeleri i İçeriği 1. Adı 2. Özet 3. Kou 4. Literatür Özeti 5. Amaç 6. Kapsam 7. Yötem 8. Beklee Yararlar 9. Araştırıcıları Özgeçmişi ve Katkıları 10. Birimde Yürütüle Diğer Araştırmalar 11. Birimdeki Araştırma Olaakları 12. Proje Aşamaları ve Zamalama 13. Varsa Destekleye Diğer Kuruluşlar 14. Ayrıtılı Bütçe 4

5 TARIMSAL YATIRIM PROJELERİ PLAN: Belirli bir faaliyeti, belirli amaçlar doğrultusuda, sistemli bir şekilde ve belirli bir zama boyutuda göz öüe serilmesidir. Kısmi ve Geel Plalar Uzu, Orta ve Kısa Döemli Plalar Ulusal veya Bölgesel Plalar Tek Amaçlı veya Çok Amaçlı Plalar Makro veya Mikro Plalar Yol Gösterici veya Emredici Plalar Ekoomik Pla: Ülkei ya da bireyi bütü ekoomik olaaklarıı, belirli bir süre içide belirli amaçlara ulaşmak üzere, kullaılmasıı sağlamak içi alıacak ölemleri bütüüdür. Plalama Faaliyetlerii Özellikleri: Plalama geleceğe yöeliktir. Geleceği tahmi etmek esastır. Bir zama süresii kapsar. Plalama bir süreçtir. Yöetimi desteği gerekir. Faaliyetlere katılım gereklidir. Plalamaya Yöelik Eleştiriler: Zama ve Maliyet Yaratıcılığı Egelleye Bürokrasi Üst Yöetimi Dar Görüşlü Olması TARIMSAL YATIRIM PROJELERİ PROJE: Yapılacak herhagi bir ekoomik faaliyeti gerktirdiği masrafı, yaratacağı faydayı öcede göstere ve böylece alteratif faaliyet ve yatırımlar arasıda seçme olaağı vere ve uygulamaya temel olacak dökümadır. 5

6 Proje Çeşitleri: Yei yatırım projeleri Tamamlama-geişletme projeleri Yeileme projeleri Moderizasyo projeleri Proje Proje Proje PLAN Proje Proje Proje Proje Tarımsal Proje Tipleri Alt yapı projeleri Hayvasal üretim projeleri Bitkisel üretim projeleri Ürü değerledirme projeleri Tarımsal araştırma projeleri Tarımsal eğitim projeleri Tarımsal Projeleri Zorlukları Tahmileme tarımda oldukça zordur. Tarımsal projeler çok çeşitli kouları kapsar. Tarımı yapısal soruları çoktur. Bölgesel tarımsal projeler geiş yatırım gerektirir. Proje içeriği Hazırlayalar Projei adı Kuruluşu adı Projei iteliği Projei gerekçesi Üretilecek ürüler Kuruluş yeri Yatırım tutarı Zama plaı Projei ekoomik ömrü Proje gelir ve giderleri Fiasma kayakları Projei kalkıma plalarıyla ilişkisi İşletmeye verilecek hukuki şekil vb. Kotrol Edeler Oaylayalar 6

7 PROJE HAZIRLAMA SÜRECİ PROJE FİKRİ FİZİBİLİTE (YAPILABİLİRLİK) ÇALIŞMALARI EKONOMİK ETÜD TEKNİK ETÜD FİNANSAL ETÜD FİZİBİLİTE RAPORU DEĞERLENDİRME VE YATIRIM KARARI KESİN PROJE PROJENİN UYGULANMASI (YATIRIM) Sizce üretim birimimiz edir? A) Hayvalar B) Bitkiler C) Makieler D) Hiçbiri Proje deile şey? 7

8 Pla, Proje ve Yatırım Pla: Firma düzeyide pla, e karlı işletme faaliyetlerii orgaizasyou ve program içeriside yürütülmesi içi gerekli ola belge. Pla: Bir çiftliği üretim plaı gelecekteki ürü bileşimii, kayak kullama düzeyii, beklee gelir ve giderleri göstere yazılı bir belgedir. Pla, Proje ve Yatırım Proje: Sermaye yatırımı yolu ile para harcaa ve karşılığıda belirli bir süre beklee bir faaliyet ya da faaliyetler bütüüdür. Proje: Belirli bir amacı ola, coğrafi bir koumu bulua, başlagıç ve bitiş zamaı belirlee özel bir faaliyettir. Pla, Proje ve Yatırım Yatırım: kayakları ya da belirli bir kayağı üretim ya da diğer adıyla sermaye mallarıı üretimide kullaılmasıdır. Makroekoomi açısıda yatırım Milli Geliri o yıl tüketilmeye ve sermaye stokua eklee kısmıdır. Mikroekoomi açısıda ise işletme düzeyide yei bir üretim tesisi kurmak içi yapıla harcamalardır. 8

9 Yatırım Projeleri Sulama Projeleri Çiftlik Projeleri Kırsal Kalkıma Projeleri İmalat Saayi Projeleri Proje Hazırlama Değerledirme Aşamaları Projei Kousu ve Özeti Pazar Etüdü Kapasite ve Yer Seçimi Tekik Değerledirme Proje Giderleri ve Gelirleri Proje Fiasmaı Projei Değerledirilmesi (Ekoomik ve Mali) Proje Ekibi Proje Kousu ve Özeti Projei kalkıma plaları ile ola ilişkisi Ülke tarım politikası ile ola ilişkisi Proje adı ve kuruluş yeri Projei iteliği, projei sahipleri Projeyi destekleye kuruluşlar Projei amacı ve gerekçesi 9

10 Pazar Etüdü Pazar etüdü proje ile üretilmesi düşüüle mal ve hizmetlere ait bilgileri toplaması, çözümlemesi ve yorumlamasıdır. - Mal ve hizmetleri taıtılması - Pazar ve taleple ilgili bilgi toplaması - Bilgileri aalizi Mal ve Hizmetler Adı Nitelikleri Ekoomik özellikleri Pazar ve Taleple İlgili Bilgiler So beş yıllık üretim, tüketim, dışalımsatım miktarları Malı ürete kuruluşlar ve kapasiteleri (yurt içi ve dışı) Üretim maliyetleri, topta ve parakede fiyatları vb 10

11 Talep Tahmii Talep ve talebi etkileye faktörler Talep tahmiii amacı ve esasları Talebi gelir ve fiyat eseklikleri Talep tahmi yötemleri Korelasyo katsayısı Doğrusal regresyo aalizi Tred (eğilim) aalizi Talep Tahmiii Amacı ve Esasları Pazar Etüdü: Proje ile üretilmesi düşüüle mal ve hizmetlere ait bilgileri toplaması, çözümlemesi ve yorumlamasıdır. e üretirse ou sat e satabilecekse ou üret Talep Tahmiii Amacı ve Esasları TALEP: Belli bir döemde ve belirli bir pazarda tüketicileri değişik fiyat düzeyleride satı almaya istekli oldukları ve satı alabilecekleri mal miktarıdır. TALEBİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER Malı Fiyatı Tüketicileri Gelirleri ve Gelir Dağılımı İkame ve Tamamlayıcı Malları Fiyatları Tüketicileri Zevk ve Tercihleri Fiyatlarla ve Gelirlerle İlgili Bekleyişler 11

12 Talep Tahmiii Amacı ve Esasları TÜKETİCİ ANALİZİ Tüketici İhtiyaçları Müşteri içi ürüümüzü satı alacaktır? Ürüümüz tüketicii hagi ihtiyacıı karşılayacaktır? Pazar Bölümledirilmesi Demografik, Sosyo-ekoomik ve Coğrafik Faktörler. Satı Alma Süreci Satı alma kararıı, Kim?, Nasıl?, Nerede? Ne zama? veriyor (Rekabet!!!!!!). Ürü Yaşam Eğrisi Satış Miktarı Giriş Büyüme Olguluk Düşüş Döemleri Zama İHTİYAÇLARIN HİYERARJİSİ Öz Gerçekleştirme Saygı Sevgi Güvelik Fizyoljik İhtiyaçlar 12

13 Tüketim ve Üretim Talep tahmiide asıl amaç, proje yoluyla işletmei pazarda sahip olabileceği satış hacmii saptamasıdır. Talep tahmii, proje etüdüü yapıldığı yılda öceki yılı verilerie, eğer bu veriler yetersiz ise, daha öceki yıllara ait verilere dayaır. Uygulamada tüketimle ilgili verileri elde etmek çoğu zama güç olduğuda, üretimde hareketle tüketim tahmi edilir. C=P+(I-E)+(S 1 -S 2 ) C: Tüketim P: Üretim I: İthalat E: İhracat S 1 :Döem Başı Stok Miktarı S 2 :Döem Sou Stok Miktarı Talebi Fiyat Esekliği Talebi fiyat değişimlerie karşı duyarlılığı fiyat esekliği (elastikiyeti) ile ölçülür. E t = Talep Edile Mal Miktarıda % Değişiklik Fiyattaki % Değişiklik Fiyat Esekliği Çeşitleri E t =0 Fiyat değiştiğide talep miktarı değişmemektedir. 0<E t <1 Fiyat değiştiğide talep miktarı daha az değişir. Tam az esek Az Esek E t =1 Değişim ayı oralarda olur. Birim Esek æ<e t <0 E t = æ Fiyat değiştiğide talep miktarı daha fazla değişir. Çok küçük bir fiyat değişimi talep miktarıda çok büyük bir değişmeye ede olur. Esek Tam esek 13

14 Talebi Gelir Esekliği Gelirdeki değişikliğe tepki olarak talepte ortaya çıka miktar değişikliğie talebi gelir esekliği ya da gelir tüketim esekliği deir. E g = Talep Edile Mal Miktarıda % Değişiklik Gelirdeki % Değişiklik Korelasyo katsayısı Korelasyo katsayısı ile iki değişke arasıdaki ilişkii derecesi, yöü ve istatistiksel açıda öemli olup olmadığı saptaabilir. Bu katsayı +1 ile -1 arasıda değerler alır. Bulua katsayı 0 ise iki değişke arasıda hiçbir ilişkii bulumadığı alaşılır, katsayı +1 ya da -1 e yakısa, söz kousu ilişki kuvvetli demektir. Değişkelerde birii değeri artarke, diğerii değeri azalıyorsa aradaki ilişki egatif yödedir, aksie değişkeler ayı yöde artıyor ya da azalıyorsa ilişki pozitiftir. Korelasyo Katsayısı t testi X Y XY r = H 0 : r=0 2 2 ( X ) ( Y ) 2 2 X Y H i : r 0 Stadart Error Studet t S r 2 (1 r ) = t = ( 2) r S r Studet t > t tablo İse H 0 RED 14

15 Örek Aylar Reklam Giderleri (milyar TL) Ürü Satışları (bi to) Ocak Şubat Mart Nisa Mayıs Yada bir ürüe ait reklam giderleri ile ürü satışlarıı aylara göre dağılımı görülmektedir. Reklam giderleri ile ürü satışları arasıda herhagi bir ilişkii olup olmadığıı ve ilişkii derecesii ortaya koyuuz. Örek Aylar Aylık Ortalama Gelir (milyo TL) Ürü Satışları (bi to) Birici % İkici % Üçücü % Dördücü % Beşici % Yada bir ürüü farklı gelir gruplarıdaki ürü satışları görülmektedir. Gelir grupları ile ürü satışları arasıda herhagi bir ilişkii olup olmadığıı ve ilişkii derecesii ortaya koyuuz. Basit Doğrusal Regresyo Korelasyo katsayısı ile x (bağımsız) değişkeideki değişikliği y (bağımlı) değişkeii asıl etkileyeceği belirleemez. Regresyo aalizi ile x değişkeii alacağı değere bağlı olarak y değişkei tahmi edilebilir. Y=a + bx 15

16 Regresyo Y=a+bx, içi Σy=Na+bΣx Σxy=aΣx+bΣx2 Örek Reklam Harcaması (milyo TL) Satış Miktarı (bi adet) Yadaki çizelgede bir işletmei reklam harcamaları ve satış miktarları verileri verilmiştir. Reklam harcamalarıı satış miktarıı asıl etkileyeceğii tahmi ediiz. Örek Persoel sayısı (kişi) Bilgisayar Harcaması (milyo TL) Yadaki çizelgede bazı işletmeleri bilgisayar harcamaları ve persoel sayıları verileri verilmiştir. 250 persoel ile kurulacak ola bir işletmei bilgisayar harcamaları e olabilir? Tahmi ediiz. 16

17 Talep Tahmii Yötemleri Proje hazırlama içi pratik değeri ola talep tahmii yötemleri iki grupta toplaabilir: 1- Zama Serileri (tred aalizi) 2- Talebi Gelir ve Fiyat Eseklikleri Zama Serisi Aalizleri (tred) Zama serisi, eşit zama aralıkları ile elde edile gözlemler setie verile isimdir. Diğer bir alatımla oluş zamalarıa göre sıralaa istatistiki verilere zama serileri deir. Zama serileri bağımsız değişke olarak zamaı kabul edildiği basit regresyo aalizide başka bir şey değildir. Tred Hesaplama Yötemleri Yarı Ortalamalar Yötemi Hareketli Ortalamalar Yötemi Basit Tek Değişkeli Doğrusal regresyo (e küçük kareler yötemi) Çoklu Doğrusal Regresyo Doğrusal olmaya basit ve çoklu regresyo 17

18 Yarı Ortalamalar Yötemi Yıllar Süt Üretimi (bi to) Toplamlar (bi to) Aritmetik Ortalamalar (bi to) Hareketli Ortalamalar Yötemi Yıllar Türkiye Süt Üretimi (bi to) Üç Yıllık Hareketli Toplamlar (bi to) Üç Yıllık Hareketli Ortalamalar (bi to) E Küçük Kareler Yötemi Yıllar X Süt Üretimi (bi to) XY X TOPLAM x=0 y=81230 xy= x 2 =140 18

19 Örek Yıl Tüketim Miktarı (to) , , , , , , , , ,7 Yadaki çizelgede yıllara göre toplam tüketim miktarı verile ürüü 2018 yılıdaki tüketimii tahmi ediiz. Örek Yıl Tüketim Miktarı (to) Yadaki çizelgede yıllara göre toplam tüketim miktarı verile ürüü 2018 yılıdaki tüketimii tahmi ediiz. Talep Tahmiide Dikkate Alıacak Faktörler Talep tahmii hataları Belirsiz faktörler ve duyarlılık aalizi Pazar ve pazarlama araştırması Dışsatımlar Pazar payı ve pazara giriş Bilgi kayakları 19

20 Pazarlama Araştırması Aşamaları Problemi taımlaması Araştırmaı plalaması Verileri toplaması Verileri aalizi ve yorumu Rapor hazırlaması Kapasite Kavramı Bir işletmei belirli bir süre içeriside üretim faktörlerii rasyoel kullaarak yapabileceği üretim miktarıa, o işletmei kapasitesi deilir. Kapasite Ölçüsü üretile ürüü iteliğie bağlı olarak değişmektedir. kg, to, lt, daa, iğ sayısı, yatak sayısı vb. TL, $, bile olabilir (fias kurumları içi) Kapasite Kavramı Teorik Kapasite: Bir işletmei teorik projeleride gösterile kapasitedir ve hiçbir duraklama ve arıza olmada yapılabilecek üretim miktarıdır. Örek: Tüm gü çalışabile bir u fabrikasıı beş değirmeii her biride saatte 1000 kg u üretimi yapılabiliyorsa, bu u fabrikasıı teorik kapasitesi; 5 adet x 1000 kg x 24 saat x 30 gü =3600 to/ay 20

21 Kapasite Kavramı Pratik Kapasite: Teorik kapasitei uygulamada pek alamı yoktur. Bu edele, teorik kapasitede belirtile üretim miktarıı gerçekleştirilmesi olaaksızdır. Teorik kapasitei altıda üretimi yapılması işletmei gerçek kapasitesii bir başka deyişle pratik kapasitesii ifade etmektedir. Kapasite Kavramı Fiili Kapasite: İşletmei belirli bir süre içeriside çevresel etkilere bağlı olarak gerçekleşe üretim miktarıdır. Fiili kapasite piyasa koşullarıı etkisi altıdadır. Pratik kapasitei kullaıla kısmı fiili kapasite, kullaılmaya kısmı ise Aylak Kapasite olarak ifade edilir. Kapasite Kavramı Kapasite Kullaım Oraı Fiili Kapasite Pratik Kapasite x

22 Kapasite Kavramı Zorlamış Kapasite: Kapasite kullaım oraıı %100 lere çıkması, işletmei yoğu bir üretim faaliyetide buluduğuu ortaya koyar. Pratik kapasite ile kuramsal kapasite arasıdaki farkı azaltılması ve zorlamalara gidilerek üretim gücüü pratik kapasitei üzerie çıkarılmasıa zorlamış kapasite deir. Kapasite Kavramı Plalamış Kapasite: İşletmeleri gelecek döemde, hagi malda e kadar üreteceğii öcede belirlemesi, üretim kapasitesii, ilgili malları üretimie tahsis etmeyi zorulu kılmaktadır. Üretilecek malları öcede e miktarda üretileceğii plalaması plalamış kapasite kavramıı ortaya çıkarmaktadır Kapasite Kavramı TEORİK (MAKSİMUM) KAPASİTE PRATİK (NORMAL) KAPASİTE AYLAK (BOŞ) KAPASİTE FİİLİ KAPASİTE

23 Kapasite Kavramı Optimal Kapasite: Birim başıa sabit ve değişke maliyetler toplamıı miumum olduğu kapasiteye optimal kapasite deir. Kapasitei belirlemeside etkili ola faktörler: - Talep hacmi - Tekik olaaklar - Fiasma olaakları - Hammadde kayakları - İşgücü - Maliyetler - Kuruluş yeri Optimal Üretim Kapasitesi İşletmei kapasitesi ile üretim maliyetleri arasıda çok sıkı bir ilişki vardır. Geel olarak maliyetler belirli bir oktaya kadar düşmekte ike, belirli bir oktada sora tekrar artmaktadır. Kapasite artışı ile maliyetleri düşmesi ölçek ekoomileri ; maliyetleri artması ise egatif ölçek ekoomileri olarak adladırılır. 23

24 Ortalama Maliyet Kapasite-Masraf İlişkisi KOM 1 KOM 2 KOM 3 UOM Üretim Miktarı işletme kapasitesii büyümesi ile ortaya çıka iş bölümü, uzmalaşma, stok üstülüğü, satış ve pazarlama, yöetim üstülüğü, büyük miktarda girdi temii ölçek ekoomileri sağlarke, işletme ölçeğii büyümesi ile ortaya çıkabilecek yöetim etkiliğii kaybolması, aşırı uzmalaşma vb faktörler maliyetleri tekrar yükseltebilecektir. Ölçek Ekoomileri İçsel (Gerçek) Ekoomiler a. Üretim i. İş bölümü ve uzmalaşma ii. Tekolojik avatajlar iii. Stok avatajları b. Pazarlama c. Yöetim d. Taşıma ve depolama Dışsal (İhtiyari) Ekoomiler a. Satı alıa ham madde fiyatları b. Daha düşük faizli krediler c. Daha ucuza reklam d. Daha ucuza taşıma Başabaş ve Kapatma Noktaları Satış Gelirleri Toplam Masraflar Maliyet ve Gelirler (TL) Zarar Bölgesi Başabaş Noktası Kapatma Noktası Kar Bölgesi Değişke Masraflar Sabit Masraflar Üretim Miktarı 24

25 Örek; BBN Aalizi 5 bi adet/yıl ormal kapasiteli, bir kasaplık piliç projesii sabit giderleri 500 milyo TL, birim başıa düşe değişe masraf 100 bi TL, ve birim satış fiyatı da 260 bi TL olsu, firmaı başabaş oktasıdaki kapasitesii buluuz. Örek; BBN Aalizi 30 bi $ lık sabit maliyeti ola bir yatırımı birim başıa 2 $ lık bir masrafı vardır. Giderleri gelirleri karşılayabilmesi içi e az 10 bi adet üretim yapılması zorulu ise bu malı miumum fiyatıı kaç $ olması gerekir? Kuruluş yerii seçimi Bir işletme içi yer seçimi eş seçmeye bezer. İleride ou değiştirmek olası görülebilir, acak bu değişiklik hem pahalı hem de hoş olmayabilir. H.C.Stuckema Hammadde İşgücü Kuruluş Yeri Üçgei Pazar 25

26 Kuruluş yerii seçimi Ekoomik Faktörler Pazar bölgeleri Hammadde kayakları Ulaşım olaakları İşgücü kayakları Doğal Faktörler İklim Coğrafik yapı Doğal kayaklar Politik Faktörler Toplumsal koşullar Haberleşme koşulları Alt yapı olaakları Kuruluş yerii seçimi Kuruluş yerii belirlemeside tek bir kriter ile karşılaşılır ise çözüm kolaydır. Öreği pazara uzaklık yöüyle bir tercih yapılacak olsa, pazara e yakı yer seçilir. Acak bu kriterleri artması durumuda yapılacak seçim güçleşebilir. İşlemei kurulması içi üç alteratif yer ve birkaç kriter olduğuu varsayalım. Bu durumda bazı yötemlerde yararlamak gerekebilir. Bölgeler A B C Pazara Uzaklık H.Madde Uzaklık H.Madde Üretimi İşgücü Olaağı Çok iyi Normal İyi Su ve Eerji Normal İyi Kötü Diğer Faktörler Normal Normal İyi Kuruluş yerii seçimi Bölge A B C Pualama tekiği; Bu tekiğe göre her bir kriter iyide kötüye veya kötüde iyiye doğru pualaır. Pazara Uzaklık H.Madde Uzaklık H.Madde Üretimi İşgücü Olaağı Su ve Eerji Diğer Faktörler Toplam Örekte olduğu gibi iyide kötüye doğru pualamalarda e az pua ala alteratif seçilmelidir. Bu örekte B bölgesi seçilmiştir

27 Kuruluş yerii seçimi Bölge A B C Ağırlıklı pualama tekiği; Pualama tekiğie göre daha gerçekçi souçlar vermektedir. Bu tekikte ele alıa kriterleri öem derecelerie göre sayısal olarak ağırlık vererek pualama yapılır. Ayı örekte; kriterlere sırasıyla %40, %10, %20, %10, %10, %10 ağırlık değerlerii verelim. Pazara Uzaklık H.Madde Uzaklık H.Madde Üretimi İşgücü Olaağı Su ve Eerji Diğer Faktörler Toplam Görüldüğü gibi ağırlıklı pualama yapıldığıda A bölgesii seçilmesi daha uygudur. Tekik Aaliz Ürüü tekik özelliklerii belirlemesi Üretim tekolojisii belirlemesi Üretim sürecii belirlemesi Ø Ø Ø Optimal üretim kapasitesii belirlemesi (başabaş oktası) Üretim programlarıı belirlemesi (Ör; E düşük maliyetli yem rasyou hazırlama-doğrusal Programlama) Üretim sürecii örgütsel yapısı Kuruluş yerii seçimi Yatırım uygulama (termi) plaıı hazırlaması Niçi Tekik Aaliz? TARIMSAL GELİR Brüt Üretim Değeri Toplam Masraflar Üretim Miktarı Satış Fiyatı Sabit Masraflar Değişke Masraflar Üretim Birimi Verim TEKNİK ve YÖNETİMSEL 27

28 Ürüü Tekik Özellikleri Foksiyoel ya da performas özellikleri Üretilecek ürü e tür foksiyoları yerie getirebilecektir? Ürüü tekolojik özellikleri elerdir? Ürüü performas özellikleri elerdir? Ürüü tasarımı asıl olmalıdır? Pazarlama ya da satış özellikleri Ürü tüketici ihtiyaçlarıı karşılayabilecek midir? Ürüü rakip mallarda ola üstülükleri elerdir? ürüü kullaım kolaylıkları var mıdır? Üretim Tekolojisii Belirlemesi Üretilecek ürüü üretilmesi içi seçeek tekolojiler araştırılırke, bu tekolojilere ilişki aşağıdaki bilgiler toplamalıdır. Tekolojileri mevcut ve potasiyel kullaımları Patet hakları, lisas sözleşmeleri (kow-how) Üretim içi gereke ölçek ya da kapasite Maliyetlere ilişki temel veriler Tekolojii gerektirdiği doaımlar Tekolojii gerektirdiği itelikli işgücü ihtiyacı Tekoloji Sağlamak İçi Başvurulacak Kurumlar Üiversiteler ileri tekoloji Estitüleri TÜBİTAK KOSGEB (Küçük ve Orta Ölçekli Saayi Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkalığı) Özel Sektör Ar-Ge Kurumları 28

29 YÖNETİM Yöetim Foksiyoları Plalama Üretim Pazarlama Fiasma Persoel Orgaizasyo Yürütme Koordiasyo Kotrol ORGANİZASYON (ÖRGÜTLEME) İşleri orgaizasyou İsa gücüü orgaizasyou (hiyerarji yetki sorumluluk ilişkisi) Araç, makie ve yötemleri orgaizasyou Üretim Sürecii Örgütsel Yapısı Hedeflee üretimi gerçekleştirilmesi içi, gerekli ola yöetsel persoeli özellik ve sayısıı belirlemek ve ayrıca geel yöetim giderlerii tahmi etmek gerekmektedir. Üretim sistemii örgütsel yapısı projelere göre farklılık göstermekle beraber, yöetim hizmetleri aşağıdaki gibi gösterilebilir. 29

30 Foksiyoel Orgaizasyo Yöetim Kurulu Geel Müdür Plalama Tedarik Üretim Pazarlama Fiasma Muhasebe Persoel Kalite Kotrol Ürü Geliştirme Ürü Esasıa Göre Orgaizasyo Yöetim Kurulu Geel Müdür A Malı Müdürü B Malı Müdürü C Malı Müdürü Bölge Esasıa Göre Orgaizasyo Yöetim Kurulu Geel Müdür A Bölgesi Müdürü B Bölgesi Müdürü C Bölgesi Müdürü 30

31 Örgütleme İlkeleri Amaç Birliği Yeterlik İşbölümü ve uzmalaşma Görevleri taımı Hiyeraji Sorumlluk Dege Eseklik Süreklilik Liderliği kolaylaştırılması YÜRÜTME Yöeticii astlarıı faaliyetlerii etkilemesi ve olara e yapmaları gerektiğii bildirmesiyle ilgili bir yöetsel faaliyettir. - Açık seçik talimatlar - Eğitim faaliyetleri - Motivasyo - Ödülledirme İyi Bir Talimatı Özellikleri Talimat akla yatkı olmalıdır. Talimat tam olmalıdır Talimat açık seçik olmalıdır 31

32 KOORDİNASYON Çalışmayı kolaylaştırmak ve başaryı sağlamak içi bir orgaizasyou bütü faaliyetlerii uyumlaştırılmasıdır KONTROL (DENETİM) Olması gerekele olaı karşılaştırılması, aradaki olumsuz farkları belirleerek düzeltici tedbirleri alımasıdır. Aşamaları: Stadartları belirlemesi Fiili durumu ölçülmesi Stadartlarla fiili durumu karşılaştırılması Farklılıkları düzeltici ölemleri alıması Yatırım Uygulama (Termi) Plaı Gü Arazi Alımı Tekik Proje Hazırlığı Ağır İşaatı Hayva Alımı Üretim Süreci 32

33 Yatırım Faaliyet Plaı (Termi Plaı) A-Yapım İşleri A1... A2... B-Makie ve Ekipma Alımları B1... B2... C-Geel Harcamalar (Hizmet Alımları) C1. C2. D- Görüürlük Aylar FİNANSAL ANALİZ Proje Giderleri ve Gelirleri Proje Fiasmaı Basit Karlılık (Ratabilite) Paraı Zama Değeri Net Bugükü Değer Fayda/Maliyet (Beefit/Cost) İç Karlılık Oraı (Iteral Rate of Retur) Katma Değer Sermaye İstihdam Oraı Statik Yötemler Diamik Yötemler Proje Giderleri ve Gelirleri A-Proje Giderleri (Yatırım Tutarı) Sabit Yatırım Tutarı Etüd ve proje giderleri Tekik yardım, patet ve kow-how giderlerleri Arazi değeri ve arazi hazırlama giderleri Bia ve işaat giderleri Makie ve doaım giderleri Üretim öcesi geel giderler Beklemeye giderler İşletme Sermayesi (İşletme Giderleri) B-Proje Gelirleri 33

34 Proje Fiasmaı Fiasma Kayakları Öz Kayaklar Dış Kayaklar Kısa Vadeli Krediler (0-12 ay) Çevirme kredileri Satış kredileri Orta (1-5 yıl) ve Uzu (5 + yıl) Vadeli Krediler Doatım kredileri İyileştirme kredileri Tesis kredileri Sermaye Maliyeti Bir yatırım projesii toplam Maliyeti: A Buu; A 1 kadarı Öz sermaye ve Maliyeti r 1, A 2 kadarı Yabacı Sermaye ve Maliyeti r 2 olsu. Ortalama Sermaye Maliyeti/İdirgeme Oraı (r 0 ): (A 1. r 1 ) + (A 2. r 2 r ) 0 = A Yatırımı Faydalı Ömrü Bir yatırım geri ödeme süresii paraı zama değeri dikkate alımada (statik yötem) hesaplamasıdır. Yatırım Tutarı (I) Yatırımı Geri Ödeme Süresi () = Yatırımı Yıllık Geliri (K) 34

35 Fiasma Plaı Proje fiasmaıı plalaması, yatırım içi, işletme sermayesi içi ve borçları geri ödeme plaı içi ayrı ayrı veya tüm projeyi içerecek şekilde uygulaabilir. Fiasmaı plaı, fiasma kayaklarıa (öz sermaye, kredi, tahvil vb.) ve foları kullaılış yerie (sabit yatırım, işletme sermayesi, kredi taksitleri, faiz vb. içi) ayrı ayrı gösterilmelidir. Yıllar Nakit Akım (Fo Akış) Tablosu Gelirler Toplamı Aa Para Ödemeleri Faiz Ödemeleri Giderler Toplamı Milyar TL Fark Ratabilite (Karlılık) Ratabilite kriterii basit karlılık olarak değerledirmek mümküdür. Ratabilite geel alamda, bir işletmei belirli bir zama süreside elde ettiği karı, o işletme emride çalışa sermaye oraıı ifade etmektedir. Proje sahibii, bu projeye bağladığı özsermaye ilgiledireceğide öz sermaye içi hesaplaa ratabilite mali ratabilite, tüm yatırım tutarı içi hesaplaa ratabilite de ekoomik ratabilite olarak değerledirilmektedir. RANTABİLİTE= Kar x 100 Sermaye 35

36 Mali Ratabilite Hesabı Vergi Öcesi Net Kar (milyo TL) Öz Sermaye (milyo TL) Mali Ratabilite (%) Yatırım Döemi 1. Yıl 2. Yıl İşletmeye Geçiş 3. Yıl 4. Yıl 5. Yıl Tam Kapasite 6. Yıl 7. Yıl 8. Yıl Ortalama Yıllık Kar / Öz Sermaye *100= (( )/6)/( ) *100 =25,17 Paraı Zama Değeri FAKTÖR FORMÜL Şimdiki Paraı Gelecekteki Değeri (1+ i)? Şimdiki Paraı Kurtarılması İçi Gelecekteki Taksit Döemlik Periyodik Paraları Gelecekteki Değeri i(1+i) (1+ i) -1 (1+ i) -1 i?? Net Bugükü Değer Projei et bugükü değeri (NBD) projei ekoomik ömrü boyuca elde edilecek et akit akımlarıı öcede belirlee bir faiz oraıa göre her yıl ayrı ayrı idirgemesi ile bulua değerdir. 36

37 Fayda Maliyet Oraı Fayda Maliyet (Beefit/Cost) oraı, projei ekoomik ömrü boyuca elde edilecek gelirleri ve giderleri (maliyetleri) belli bir faiz oraıa göre idirgeerek oralamasıdır. Gelirleri Bugükü Değeri Fayda Maliyet Oraı= Giderleri Bugükü Değeri İç Karlılık Oraı (İKO) İç karlılık (iteral rate of retur-irr) oraı akit gelirleri bugükü değerii, giderleri bugükü değerie eşit olduğu idirgeme oraıdır. Başka bir deyişle et bugükü değeri 0 yapa faiz oraıdır. BD 1 İKO=r 1 + x (r 2 -r 1 ) BD 1 + BD 2 Katma Değer Yötemi Katma değer projei üretim faktörleri gelirleri (ücret, faiz, kira, kar, vergi ve amortisma) yoluyla yaratacağı değerdir. Bu katkı milli gelire yapılacağı içi ekoomik açıda büyüme etkisi, şeklide ortaya çıkar. 37

38 Sermaye İstihdam Oraı Sermaye istihdam oraı, proje yatırım tutarıı istihdam edilecek persoel sayısıa bölümesi ile buluur. Başka bir deyişle, bir kişii istihdamı içi gereke sermaye miktarıı göstere bir ölçüdür. 38