SOSYAL BĐLĐMLER ENSTĐTÜSÜ

Transkript

1 T.C. SÜLEYMAN DEMĐREL ÜNĐVERSĐTESĐ SOSYAL BĐLĐMLER ENSTĐTÜSÜ ĐŞLETME ANABĐLĐM DALI KURULUŞ YERİ SEÇİMİ ANALİZİ: BATI AKDENİZ BÖLGESİNDE BİR KÖPÜK SABUN ÜRETİM TESİSİNİN KURULUŞ YERİNİN BELİRLENMESİ Pıar Uysal TEZSĐZ YÜKSEK LĐSANS PROGRAMI BĐTĐRME ÖDEVĐ DANIŞMAN Prof. Dr. Durmuş Acar ISPARTA 20

2

3 i ĐÇĐNDEKĐLER Sayfa ĐÇĐNDEKĐLER...i ÖZET...iii ABSTRACT...iv ÖNSÖZ...v ŞEKĐLLER DĐZĐNĐ...vi ÇĐZELGELER DĐZĐNĐ...vii SĐMGELER DĐZĐNĐ...viii. GĐRĐŞ ANALĐTĐK HĐYERARŞĐ SÜRECĐ AHY ile Karar Verme Süreci AHY i Karar Verme Đlkeleri AHY i Temel Öermeleri AHY i Karar Uygulamaları Hiyerarşii Tasarımı Hiyerarşii değerledirilmesi KURULUŞ YERĐ SEÇĐMĐ Pazara Yakılık Hammadde Sağlama Olaakları Ulaştırma Olaakları Nitelikli Đşgücü Sosyo-Kültürel Çevre Eerji, Yakıt ve Su olaakları Arıtma Olaakları Ya Saayi Olaakları Teşvik Durumu Arsa ve Maliyeti Doğal Koşullar SABUN SEKTÖRÜNDE BĐR UYGULAMA Araştırma Yötemi ve Veri Kayakları Yatırımı Kousu...9

4 ii Sabu Sektörü Köpük Sabu Sektörüde Faaliyet Göstere Firmalar Köpük Sabu Pazarı Köpük Sabu Üretim Prosesi Kurulum ve Đşletme Gerekleri Hiyerarşi Tasarımı Hiyerarşii Değerledirilmesi ARAŞTIRMA BULGULARI VE DEĞERLEME SONUÇ...47 KAYNAKÇA...49 EKLER...5 EK...52 EK ÖZGEÇMĐŞ...54

5 iii ÖZET KURULUŞ YERĐ SEÇĐMĐ ANALĐZĐ: BATI AKDENĐZ BÖLGESĐNDE BĐR KÖPÜK SABUN ÜRETĐM TESĐSĐNĐN KURULUŞ YERĐNĐN BELĐRLENMESĐ Pıar Uysal Süleyma Demirel Üiversitesi, Đşletme Aa Bilim Dalı Bitirme Ödevi, 58 sayfa, Ocak 20 Daışma: Prof. Dr. Durmuş Acar Bu çalışmaı amacı kuruluş yeri seçimide aalitik hiyerarşi sürecii kullaımıı irdelemektir. Bu amaçla bir köpük sabu üretim tesisii kurulumu örek seçilmiş ve kurulumuu etkileye faktörler Batı Akdeiz Bölgesi illeri kapsamıda değerledirilmiştir. Köpük sabu üretim sektörü koşullarıı değerledirmek maksatlı Devlet Plalama Teşkilatı IX. Kalkıma Plaı bilgilerie başvurulmuş, diğer üretici firmalarla görüşmeler yapılmıştır. Kuruluş yerii seçimii etkileye faktörleri il bazıda değerledirmek içi Türkiye Đstatistik Kurumu verilerie başvurulmuş, Batı Akdeiz Kalkıma Ajasıyla görüşülmüştür. Bu değerledirme yapılırke aalitik hiyerarşi metodu kullaılmıştır. Yapıla değerledirme soucuda köpük sabu üretimi içi e uygu ili Atalya olduğu görülmüştür. Aahtar kelimeler: Aalitik Hiyerarşi Yötemi, Đşletme Kuruluş Yeri Seçimi, Köpük Sabu Üretim Tesisi

6 iv ABSTRACT THE ANALYSIS OF THE FACILTY LOCATION SELECTION: DETERMINING OF A FOAM SOAP PRODUCTION FACILTY LOCATION IN THE WESTERN MEDITERRANEAN Pıar Uysal Süleyma Demirel Uiversity, Departmet of Busiess Admiistratio Fial Assigmet, 58 Pages, Jauary 20 Supervisig Professor: Prof. Dr. Durmuş Acar The purpose of this study is to evaluate the use of aalytical hierarchy method, the selectio of the facility locatio. For this purpose, the istallatio of a foam soap maufacturig plat has bee selected as a example ad the factors affectig the istallatio was evaluated uder the provices of the Wester Mediterraea Regio. To evaluate the coditios of the foam soap maufacturig sector, DPT IX. Developmet Pla data were applied, the other maufacturig compaies were iterviewed. To evaluate the factors affectig the selectio of the locatio of data, Turkish statistical istitute data were applied, the Wester Mediterraea Developmet agecy iterviewed. For the assessmet the aalytical hierarchy method isused. As a result of the evaluatio of the fidigs, Atalya was foud as the most suitable city for the productio of soap foam. Keywords: Aalytic Hierarchy Method, Facility Locatio, Foam Soap Productio Plat

7 v ÖNSÖZ Đşletmei kuruluş çalışmaları sırasıda üzeride öemle durulması gereke koularda biri de kuruluş yerii seçimidir. Yeterli iceleme ve araştırmaları yapılmada kuruluş yeri seçilmesii büyük olumsuzluklar doğuracağı kuşkusuzdur. Bu öemide dolayı çalışmada ele alıa bu kou her işletmei kuruluş ve söz kousu olduğu takdirde yer değiştirme aşamasıda karşı karşıya geldiği bir kou olması sebebiyle işletme alaıda çokça ele alımış ve icelemiştir. Bu da göz öüe alıması gereke faktörleri araştırılmasıda kolaylık sağlamıştır. Sabu sektörüde rekabetteki yoğuluk eticeside firmalarda bilgi temiide zorluklarla karşılaşılmıştır. Çalışmaı hazırlamasıda fikir oluşumuda katkıları bulua sayı hocam Doç. Dr. Zihi Tuca ya teşekkür ederim. Sabu üretimi hakkıdaki tekik ayrıtılardaki yardımıda ötürü işalım Kim. Müh. Sia Tüte e ve maevi destekleri içi aileme teşekkür ederim.

8 vi KISALTMALAR AHS Aalitik Hiyerarşi Süreci TO Tutarlılık Oraı TG Tutarlılık Göstergesi RIRadom Gösterge

9 vii ŞEKĐLLER DĐZĐNĐ Sayfa No Şekil 4.. Proses Akış...23 Şekil 4.2. Demiryolları haritası...34

10 viii ÇĐZELGELER DĐZĐNĐ Sayfa No Çizelge 2.. Temel Öemlilik Ölçeği...7 Çizelge 2.2. Đkili Karşılaştırmalar Matrisi...8 Çizelge 2.3. RI Değerleri...2 Çizelge 4.. Köpük sabu ürete firmalar...22 Çizelge 4.2. Birici düzey içi ikili karşılaştırmalar matrisi...26 Çizelge 4.3. Batı Akdeiz içi TÜĐK geel saayi ve işyeri verileri...29 Çizelge 4.4. Đllerde bulua kültürel imkalar...38 Çizelge 4.5. Arsa fiyatları...42 Çizelge 4.6. Birleşik göreli öem hesaplama...45 Çizelge 5.. Seçeekleri toplam birleşik göreli öemleri...46

11 . GĐRĐŞ Đşletme yer seçimi çalışmaları şartlar dâhilide müşterileri ihtiyaçlarıı doyurmaı maliyetii miimize etmek içi kayakları sağlaacağı işletmeleri yerii belirler. (Tatar,993). Đşletme yerleşme kararları özel ve kamu sektörüde stratejik plalaması kritik bir usurdur. Yöeticiler yalızca var ola sistemi durumua göre iyi işlemesii değil işletmei çevresel faktörler, üfusu yöelmesi, pazar eğilimleri değişse bile ömrü boyuca kârlı olmaya devam etmesii sağlayacak yerleşim yerlerii seçmelerii sağlamadırlar. Sağlıklı işletme yeri bulma kesi olmaya gelecek olayları hesaba katmayı gerektire zor bir görevdir. Yer belirleme aalitik bir çalışma alaıdır. Thomas Saaty tarafıda geliştirile Aalitik Hiyerarşi Süreci (AHS), karar seçeeklerii dereceledire ve karar vericii birde fazla hedefi ya da kriteri olduğuda, e iyi olaı seçmesii sağlaya bir metottur (Taylor, 2002). Bu özellikleride dolayı AHS, katitatif ve kalitatif bilgii birlikte değerledirilmesii (Hastig, 996) gerektire -özellikle işletme içi- çeşitli disiplilerde geiş bir uygulama alaı bulmuştur. Öreği, yöetim alaıda; persoel değerledirmesi, etki ekip-iş atamaları, yöetim stratejilerii değerledirilmesi, fiasma alaıda; etki fiasma plalaması, e etki fiasma stratejilerii saptaması, üretim alaıda; süreç yöetimide etki süreçleri belirlemesi, proje yöetimi, atelye çizelgeleme, uzu döemli stratejik plaları oluşturulması koularıda AHS yoğu olarak kullaılmaktadır. AHS ile karar süreci, aşamalı olarak geel bir yapıda aşağıdaki gibi verilebilir: - Karmaşık karar problemii hiyerarşik bir yapıda ortaya koulması, - Her bir hiyerarşi seviyesideki değişik elemaları göreceli öemlerii/ağırlıklarıı tespit edilmesi içi ikili karşılaştırmalar yapılması, - Karar seçeekleri üzeride bir değerledirme yapabilmek içi göreceli ağırlıkları/öemleri bütüleşik bir yapıya döüştürülmesi (Erdem & Kavrukkoca, 2005).

12 2 Bu araştırmada bir köpük sabu üretim tesisii kurulumu içi bir bölge ile sıırladırılmış ala içide amaca e uygu yeri seçimi çalışması gerçekleştirilmiştir. Bahsedile ala sıırlaması içide buluduğumuz Batı Akdeiz bölgesi olarak seçilmiş, bu bölgei kapsadığı üç il ola: Atalya, Isparta ve Burdur illeri kurulum yeri seçimi kararıı etkileye faktörler açısıda karşılaştırılmıştır. Faktörleri belirlemeside yazılı kayakları yaı sıra bu sektörde faaliyet göstere firmaları fikirleride de faydalaılmıştır. Değerledirme aşamasıda bazı kriterler göz öüde buludurularak yargılar somut ölçütlere dayadırılmaya çalışılmıştır. Yapıla çalışma soucuda tesis kurulumu içi e uygu ili Atalya olduğu ortaya çıkmıştır. Metot gereği faktörleri sadece seçeekler bazıda değil kedi arasıda da bir değerledirilmeye tabi tutulması yapıla seçimi sağlıklı kılmaktadır.

13 3 2. ANALĐTĐK HĐYERARŞĐ YÖNTEMĐ AHY, birbiriyle çelişe, ölçülebilir ya da soyut kriterleri dikkate ala, çok sayıda seçeek arasıda seçim yapa bir karar verme yötemidir. AHY, karar teoriside yaygı uygulama alaı ola bir yötem olup rasyoel tercihleri ve sezgileri karar verme sürecii içie katabilmek içi kapsamlı bir çerçeve sumaktadır (Harker, 989). Yötem, 970lerde Thomas Saaty tarafıda geliştirilmiştir. AHY, karmaşık karar problemlerii basitleştire ve karar vericii karar problemie ait kriterleri alaşılabilirliğii artıra bir sürece sahiptir. AHY, bir karar problemie ilişki özel ve esel düşücelerle, soyut ve somut bilgileri karar verme sürecie dahil edilmesie imka taımaktadır. Teorii başarısı, basitliğide ve değişik koşulları her biride ayı şekilde kullaılabilme özelliğide kayaklamaktadır (Vargas 990). Ayrıca AHY, karar verici tarafıda yapıla ikili göreli kıyaslamaları e kadar tutarlı olduğuu ölçülmesii sağlamaktadır. 2.. AHY ile Karar Verme Süreci AHY ile karar verme süreci aşağıdaki aşamalarda oluşur (Saaty 990):. Karmaşık ve düzesiz bir problemi parçalara (alt öğelere) ayrılması; bir başka deyişle, problemi temel öğelerii ve bu öğeler arasıdaki ilişkileri göstere bir modeli oluşturulması, 2. Đlgili alt öğeleri bölüp düzeleyerek hiyerarşik bir yapı oluşturulması; burada oluşturula hiyerarşik yapı öğeler arasıdaki foksiyoel bağımlılık ilişkisii yasıtacak şekilde olmalıdır. Bu ilişkileri oluştururke değerledirmeler probleme ilişki olarak elde edile bilgileri ve karar vericii sezgilerii de yasıtmalıdır. 3. Ayı gruptaki diğer alt öğelere bağlı olarak yai alt öğei algılaa öemie dayalı olarak, her bir alt öğeye sayısal değerler verilmesi; bir başka deyişle, değerledirmeleri alamlı sayılarla ifade edilmesi, 4. Hiyerarşii alt öğelerii iceliğii belirlemek içi bu değerleri kullaılması,

14 4 5. Karar seçeeklerii belirlemek içi bu öcelikleri birleştirilmesi, geel souç içi daha öceki aşamada elde edile değerleri setez edilmesi, 6. Daha öce alt öğelere verile sayısal değerleri değiştirilerek so kararı duyarlılığıı aaliz edilmesi, bir başka deyişle, özel değerlerde değişiklik yaparak verile kararı icelemesi. AHY, bir problemi çok kriterli öğelerii öcelik durumuu bir hiyerarşi içeriside belirlemeye ve temsil etmeye yaraya sistematik bir yötemdir. Yötem bu işlemi, karar problemii küçük parçalara ayrıştırma ve bu öğeleri karar vericii tercihleri doğrultusuda ikili karşılaştırmalar yapma yoluyla gerçekleştirir AHYi Karar Verme Đlkeleri AHY ile karar vermede kullaılabilecek üç ilke bulumaktadır. Bular: - Ayrıştırma (decompositio), - Đkili karşılaştırmalar (pairwise comparasio), - Öcelikleri setezii (sythesis of priorities) yapılmasıdır (Saaty, 986). Ayrıştırma ilkesi, problemi temel öğelerii belirlemesi içi hiyerarşii yapıladırılmasıı içerir. Buu yapmaı yolu üst düzeydeki kriterde oa bağlı ola alt düzeydeki kritere doğru yol alımasıdır. E alt seviyedeki kritere kadar bu süreç sürer. Böylece daha geel olada daha özel ve belirgi olaa gidilmiş olur. Daha sora alt düzey içi seçeekler ve buları karşılaştırılacakları bir üst düzeydeki özellikler belirleir. Ayrıştırma düzeyleri ölçümü temel bölümleride birii oluşturur. Đkili karşılaştırma ilkesi; ikici düzeydeki öğeleri, birici düzeydeki geel ama karşısıdaki göreli öceliklerii ikili karşılaştırılmasıı yapmak içi bir matrisi oluşturulmasıı içerir. Ölçümde kullaılacak bir ölçeği bulumaması halide ise bu değerledirme, karar problemii çözmekte ola karar verici tarafıda yapılır. AHYi karar verme ilkelerii uygulamasıda so olarak icelikleri setez edilmesi ilkesi uygulaır. Hiyerarşii e alt düzeyide elde edile öceliklerde

15 5 hareket edilerek problemi bütüü içi ya da hiyerarşide e üst düzeyde yer ala geel kriter içi öcelik belirleir AHYi Temel Öermeleri Saaty, AHY i temelii teşkil ede dört ilke taımlamıştır (Saaty 986). Bu ilkeler; Terslik, Homojelik, Bağımsızlık, Bütülüktür. Karar verici, karşılaştırmalar yapabilmeli ve tercihlerii gücüü (derecesii) belirleyebilmelidir. Bu tercihleri terslik koşuluu yerie getirmelidir. Eğer A, B i x katı olarak tercih ediliyorsa, B i A ya göre tercih derecesi l / x olmalıdır. Terslik ilkesii uygulamaması, değerledirme içi kullaıla soruu ya da ikili karşılaştırmaları yeterice açık olmadığıı ya da doğru belirtilmediğii gösterir. Homojelik ilkesi bezer öğeleri karşılaştırılması içi gereklidir. Öreği bir kum taesi ile elma büyüklük açısıda karşılaştırılamaz. Karşılaştırıla öğeler homoje olmadığı zama kümeledirilmeleri gerekir. Tercihler ifade edildiği zama, kriterleri seçeekleri özellikleride bağımsız olduğu varsayılır. Diğer bir deyişle kriterler seçeekleri düşüerek belirlememelidir. Bütülükler ilkesie göre, karar verme amacıyla hiyerarşik yapıı tamamladığı varsayılır. Bir başka deyişle karar vericii tercihlerii yasıtacak tüm kriterler ve tüm seçeekleri hiyerarşide yer aldığı kabul edilir. Bütülükler ilkesii ihlal edilmesi durumuda karar yetersiz demektir AHY i Karar Uygulamaları AHY i Karar Uygulamaları, Hiyerarşi Tasarımı ve Değerledirme olmak üzere iki aşamada gerçekleştirilir.

16 Hiyerarşii tasarımı Hiyerarşii tasarımı, problem alaı ile ilgili bilgi ve deeyim gerektirir. Đki karar verici ayı probleme ilişki iki ayrı tasarım geliştirebilir, öte yada ayı hiyerarşiyi de geliştirebilirler. Hiyerarşi oluşturulurke hiyerarşiyi tasarlaya karar verici; - Problemi mümkü olduğuca tam olarak temsil edilmesi, - Çözüme katkıda buluacak itelik ve katkıları belirlemesi, - Problemle ilişkili katılımcıları belirlemesi, durumlarıı dikkate almalıdır. Hiyerarşi tasarımı üç süreçte oluşur. Bular düzey ve öğeleri belirlemesi, kavramları taımlaması ve soru sormadır (Vargas,990). Birici adımda düzey ve öğeler taımlaır. Bu taımlamalar soru sorma aşamasıda kullaılır. Eğer karar vericii bu sorulara cevap vermede bir soruu olursa düzey ve öğeleri taımlaması yeileir. Hiyerarşi tasarımı bu şekilde kedii tekrarlaya bir süreçtir. Soru sorma sürecide belirsizlik karar vericiyi yalış kriter ve seçeek seçimie götürür. Tüm sorular cevaplaabilir itelikte ve mevcut bilgilerle tutarlı olmalıdır. Hiyerarşide öğeleri her kümesi bir hiyerarşi düzeyii oluşturur. E üst düzeyde sadece bir öğe buluur. Bu öğe geel amaçtır. Buda sora gele düzeylerde farklı öğeler buluabilir. Bir düzeydeki öğeler bir soraki daha düşük düzeydeki kriter çerçeveside birbirleriyle karşılaştırılır. Her düzeydeki öğeler ayı öem derecesie sahip olmalıdır. Öğeler aralarıdaki çelişki büyük ise, yai öğeler birbiride çok farklı öem derecelerie sahip ise, bu öğeler değişik düzeylerde yer almalıdır. Hiyerarşii düzey sayısıda bir sıırlama yoktur. Oluşturula hiyerarşi bir kalıp değildir. Hiyerarşiye yei kriterler ekleip çıkarılabilir, kriterleri göreli öemleri hakkıdaki değerledirmeler değiştirilebilir, düzey sayısı artırılabilir Hiyerarşii değerledirilmesi AHYi uygulamasıda ikici aşama, hiyerarşide yer ala iki öğe arasıdaki ilişkileri sayısal olarak temsil edilmesii sağlaya karşılaştırmaı ya da değerledirmei yapılmasıdır. Bu işlem karar vericii, tüm kriterler ve seçeekler

17 7 üzeride ayrı ayrı yargı sahibi olmasıı sağlar. Değerledirme işlemi, seçeekleri Ai(i=,2,3,), değerlerie göre kriterleri ikişerli gruplar halide ele alıp bir üst düzeydeki kritere bağlı olarak, oları birbirlerie göre değerledirmek ve bu işlemi yaparke diğer kriterlerle ilgilememek üzerie kuruludur. Saaty tarafıda ikili değerledirmelerde kullaılmak üzere göreli bir ölçek geliştirilmiştir (Saaty 2008). Çizelge 2. de verile göreli öemlilik ölçeği AHY i temel ölçeğidir. Hiyerarşii her düzeyideki bezer öğeler bir öceki düzeydeki kriterler açısıda karşılaştırır. Bu karşılaştırmalarda elde edilecek soular Çizelge 2. de verile ölçekte yer ala sayılar ciside ifade edilir. Göreli öemlilik ölçeği, de 9 a kadar ola değerleri alamlarıı göstermektedir. Hiyerarşideki elemalar bir üst kademedeki elemaa göre, göreli öemliliklerii belirlemesi içi ikili olarak karşılaştırılır. Çizelge 2.. Temel Öemlilik Ölçeği Öem Taımı Açıklaması Derecesi Eşit düzeyde öemli Đki durum kritere öcelikleri açısıda eşit düzeyde katkıda buluuyor. 2 Zayıf öemli 3 Az öemli Sezgiler ve Yargı, bir durumu diğerie orta derecede tercih ettiriyor. 4 Azda biraz fazla öemli 5 Kuvvetli düzeyde öemli Sezgiler ve Yargı, bir durumu diğerie kuvvetli bir şekilde tercih ettiriyor 6 7 Çok kuvvetli düzeyde Bir durum güçlü bir şekilde tercih ediliyor öemli 8 Çok çok öemli 9 Aşırı düzeyde öemli Bir durumu diğerie tercih edilmesie ilişki kaıtlar çok büyük bir güveilirliğe sahip.

18 8 Bu değerledirme kümesii ifade etmek içi çizelgede verile ikili karşılaştırmalar matrisi kullaılır. Bu matriste bir öğei kedisiyle karşılaştırılması sayısı ile ifade edileceğide matrisi köşegelerie değerleri yerleştirilir. elemalı bir matriste.( - l) / 2 adet karşılaştırma yapılır. Buu edei, matrisi diyagoal köşegeide öğeleri kedileriyle karşılaştırılmalarıda dolayı değerlerii yer almasıdır. Matriste diyagoal köşegei üst tarafıdaki elema sayısı kadar değerledirme yapılması gereklidir. Çükü diyagoal köşegei altıda kala değerledirmeler, köşegei üstüde yapıla değerledirmeleri tersidir. Çizelge 2.2. Đkili Karşılaştırmalar Matrisi A A2 A A w/w w/w2 w/w A2 w2/w w2/w2 w2/w A w/w w/w2 w/w Çizelge 2.2 de gösteriler ilişkiler matematiksel olarak; wi/wj=aij (i,j=,2, ) ile ifade edilir. Bu durumda A matrisiii tüm aij değerleri; wi/wj değerie eşit,pozitif ve aij=/ aji özelliğie sahip olacak değerler olacaktır. Bu durumda karşılaştırmalar matrisi A aşağıdaki duruma döüşür; A= / aij... / ai aij ai......

19 9 Đkili karşılaştırma matriside öcelik vektör elde edilir. Öcelik vektörü matrisi asıl öz vektörüdür. Niteliksel özelliklere verile ağırlıklar olarak ifade edile karar öcelikleri, ikili karşılaştırmalar matrisii öz vektörü şeklide ortaya çıkar. Öz vektörü yardımıyla kriteri göreli öemi e alt kriterde e üst kritere kadar belirlemektedir. Böylece hiyerarşii e alt düzeyide bulua seçeekleri e üst düzeyde yer ala amaca uyguluğu toplam göreli üstülüklerde hesaplaabilmektedir. a a. A=.. a 2 a a a a a 2... a Öcelik vektörü, çizelge de verile birici düzey içi ikili karşılaştırmalar matrisii karesi alıır. B xy = k= a xk x a ky b b. B=.. b 2 b b b b b 2... b Öcelik vektörüü daha tutarlı hale getirmek içi elde edile matrisi tekrar karesi alımalıdır. C xy = k= b xk x b ky

20 0 c c. C=.. c 2 c c c c c 2... c Matrisi e büyük öz değerie karşılık gele öz vektör yai öcelik vektörüü hesaplamak içi öce satırları toplamı hesaplaır. Her bir satır satır toplamıa bölüerek satırlar ormalize edilir. Karar verme modelleride so kararı sağlıklı verilmeside etkili ola faktörlerde biri de tutarlılıktır. Tutarlı olmak rasyoel düşüüşü bir ökoşulu olarak kabul edilir. AHY de bütü karar verme sürecii ve hiyerarşisii tutarlılık derecesi hesaplaabilmektedir. Bu oraa bakarak hiyerarşii geçerliliği hakkıda bilgi edimek mümküdür. Tutarlılık Oraı (TO) adı verile bu ora karar vericii ikili karşılaştırmalardaki yalış değerledirmeleri tespit edebilmesie imka verir. Bu imka yalızca dikkatsizce yapıla hataları azaltılabilmesii sağlamakla kalmaz, ayı zamada yapıla bir ya da daha fazla sayıda karşılaştırmadaki hataları ya da abartılı değerledirmeleri gösterir. Ama uygulamada tam alamıyla tutarlı olmak eredeyse imkasızdır. Yei bilgileri öğremek acak bir miktar tutarsızlığa müsaade etmekle mümkü olabilir. AHY mükemmel tutarlılık talep etmemektedir. Tutarsızlığa izi vermekte acak her yargılamada tutarsızlığı ölçümü sağlamaktadır. Đkili karşılaştırma yargılarıı tutarlılığıı ölçmek içi Saaty tarafıda öerile bir TO kullaılmaktadır. TO, her ikili karşılaştırma matrisi içi hesaplaır. Bu ora içi Saaty tarafıda öerile üst limit 0.0 dur. Diğer bir ifade ile, öğeleri tamame rastlatısal bir şekilde karşılaştırılmış olma olasılığıı % 0 olduğuu ifade etmektedir. Eğer yargılar içi hesaplaa TO, 0.0 u altıda ise yargıları yeterli bir tutarlılık sergilediği ve değerledirmei devam edebileceği kabul edilmektedir (Saaty 980). Yargıları TO su 0.0 u üstüde ise yargılar tutarsız kabul edilmektedir. Bu durumda yargıları kalitesii iyileştirilmesi gerekir. TO yargıları yeide gözde

21 geçirilmesiyle düşürülebilir. Acak bu işlemde başarısız oluursa, problemi daha doğru bir biçimde tekrar kurulması ve karar sürecii e başta ele alıması gerekir (Mulles,995). AHP kedi içide e kadar tutarlı bir sistematiğe sahip olsa da souçları gerçekçiliği doğal olarak, karar vericii faktörler arasıda yaptığı birebir karşılaştırmadaki tutarlılığa bağlı olacaktır. AHP bu karşılaştırmalardaki tutarlılığı ölçülebilmesi içi bir süreç öermektedir. Souçta elde edile Tutarlılık Oraı (TO) ile, bulua öcelik vektörüü ve dolayısıyla faktörler arasıda yapıla birebir karşılaştırmaları tutarlılığı test edilebilmesi imkaıı sağlamaktadır. AHP, CR hesaplamasıı özüü, faktör sayısı ile Temel Değer adı verile (λ) bir katsayıı karşılaştırılmasıa dayadırmaktadır. λ ı hesaplaması içi öcelikle A karşılaştırma matrisi ile W öcelik vektörüü matris çarpımıda D sütu vektörü elde edilir. a a. D=.. a 2 a a a a w a 2 w2.. x.... a w Bulua D sütu vektörü ile W sütu vektörüü karşılıklı elemalarıı bölümüde her bir değerledirme faktörüe ilişki temel değer (E) elde edilir. Bu değerleri aritmetik ortalaması ise karşılaştırmaya ilişki temel değeri (λ) verir. d i E i = ( i,2,..., wi = ) λ i= = E i

22 2 λ hesapladıkta sora Tutarlılık Göstergesi (TG), formülde yararlaarak hesaplaabilir. TG = λ So aşamada ise TG, Radom Gösterge (RI) olarak adladırıla ve Çizelge de gösterile stadart düzeltme değerie bölüerek TO elde edilir. Tablo de faktör sayısıa karşılık gele değer seçilir. Öreği 3 faktörlü bir karşılaştırmada kullaılacak RI değeri 0.58 olacaktır (Çizelge 2.3). Çizelge 2.3. RI Değerleri derece R.I ,52 0,89,,25,35,40,24,29,52,54,56,58,59.derece farklar 0 0,52 0,37 0,22 0,4 0, 0,05 0,05 0,04 0,03 0,02 0,02 0,02 0,0 TG TO= RI Hesaplaa TO değerii 0.0 da küçük olması karar vericii yaptığı karşılaştırmaları tutarlı olduğuu gösterir. TO değerii 0.0 da büyük olması ya AHP deki bir hesaplama hatasıı ya da karar vericii karşılaştırmalarıdaki tutarsızlığıı gösterir. Kısaca TO u % 0da büyük olması bazı değerledirmeleri çelişkili olduğuu gösterir (Saaty, 2008).

23 3 3. KURULUŞ YERĐ SEÇĐMĐ Yatırım projelerii ekoomik etütlerii öemli bir kousu fabrika yerii seçimidir. Bu kouda verilecek karar tesisi ekoomik ömrü süresice değiştirilmesi zor ve mümkü olmaya bir karar olacağıda ciddi ve isabetli alteratiflerii tespiti ve araştırılması gerekir. Hatalı kararları mali külfeti yüksektir. Bu bakımda herhagi bir kademede karar verilmede bütü alteratifler dikkate alımak suretiyle mukayeseler yapılmalı, her yeri maliyet ve kara ola etkisi hesap edilerek belirlemelidir (Tatar,993). Bir üretim sistemii tasarımı, ou buluduğu yere bağlıdır. Çükü souçta ortaya çıka fiziksel etmeler yer seçimii etkilemektedir. Yer seçimi işletme ve yatırım maliyetlerii kısme belirleyici rol oyar. Fabrika tasarımı açısıda yer seçimi, eerjii satı alıamayacağı, ısıtma ve havaladırma ihtiyaç miktarıı, yapılacak parçalar içi gerekli kapasiteyi, hammadde içi gerekli depo alaıı, boşaltma ve yükleme içi gerekli taşıyıcı türlerii belirler. Đşletme ve yatırım maliyetleri açısıda hammaddeleri ve bitmiş ürüleri yükleme kolaylığı, işçilik maliyetleri, vergiler, arazi, bia ve yakıt, bütü bu etkeler ve değerleri, bir örgütü geel rekabet durumuu etkiler ve kuruluş yerii belirlemeside rol oyarlar. Başlagıçta elverişli ola bir yer yıllar boyucu ayı durumuu koruyamaz. Pazar yörelerii ağırlıklı merkezi hızlı bir biçimde değişebilir. Edüstrii fiyat politikasıda ki değişiklikler eski kurulu işyerii elverişsiz bir duruma getirebilir. Bazı işletmeler ise, işçi sorularıı ağırlık kazaması üzerie bu durumda kurtulmak içi yer değiştirmek zoruda kalabilirler. Kuruluş yeri seçimide birçok ölçüt kullaılabilir. Risk bir ölçüt olabileceği gibi maliyetler, kârlılık, ihtiyaç durumu, ulusal ekoomiye katkı, büyüme ve gelişme gibi faktörlerde ölçüt olarak dikkate alıabilir. Geelde kuruluş yerii seçimide maliyetlerde yola çıkmak ve kârlılık durumuu ölçüt olarak kullama eğilimi, çoğulukla tercih edile bir yötemdir. Bua göre kâr maksimizasyou esas alıarak

24 4 kuruluş yerii seçimi, özellikle özel sektör yatırımlarıda birici derece de öem kazamaktadır. Kuruluş yeri seçimide göz öüde tutulacak öemli faktörleri buluması, buları yatırımı amacı bakımıda öemii ifade edilmesi ve belirlee hedefe ulaşmayı e iyi şekilde gerçekleştire kuruluş yerii seçilmesi gerekmektedir. Souç olarak, işletmeleri ihai hedeflerii e yüksek karı elde etmek, yapıla yatırımı mümkü olduğu kadar kısa sürede geriye dömesii sağlamak olduğua göre kuruluş yerii seçimide kâr maksimizasyou hedefii alamlı olduğu görülür. 3.. Kuruluş Yeri Seçimide Etkili Ola Faktörler 3... Pazara Yakılık Ulaştırma sistemii yetersiz ve taşıma maliyetii yüksek olduğu, tüketici talebii çok kısa sürede karşılaması gerektiği hallerde üretim tesisii pazara yakı bir yerlerde kurulması tercih edilecektir. Tüm ülke içi malı üretilmesi ve ürüü taşıma maliyetii toplam maliyet içide ki oraıı yüksek olması durumuda yatırım büyük tüketim merkezie yakı bir bölgede kurulacaktır. Satış sorası servis hizmetlerii öemli olduğu durumlarda üretim tesisii tüketicilere yakı bir yerde kurulması veya ayrıca yoğu tüketim merkezleride dağıtım ve servis birimlerii kurulması gerekeceği göz öüde buludurulmalıdır Hammadde Sağlama Olaakları Bir malı üretimide çeşitli girdiler kullaılmaktadır. Bu girdileri bir bölümü üretilecek malı aa usuruu oluşturmakta, bir bölümü ise ürüü içie küçük ölçülerde doğruda ve dolaylı bir biçimde girmektedir. Hammadde ve yardımcı maddeleri itelik ve icelik bakımıda durumu işletmei üretim ölçeğii plalamasıda belirleyici olabileceği gibi yatırım kuruluş yerii seçimide de

25 5 etkilidir. Hammaddesi doğal kayaklara dayaa sektörlerde yatırım hammaddeye yakı bir yerde kurulması adeta zorululuktur. Öreği, liyit kömürü ile çalışacak bir termik satral hammaddei yaı başıa kurulursa ekoomik olur. Hammaddeyi taşımaı çok maliyetli olduğu sektörler içide ayı durum geçerlidir. Acak, tekolojideki hızlı gelişmeler hammaddeye yakılığı yer seçimideki etkisii kısme ortada kaldırmaktadır. Güümüzde bazı gelişmiş ülkeler tüm hammaddeleri yabacı ülkelerde ithal ederek gerçekleştirdikleri ürülerle düya pazarıda rekabet edebilmektedirler Ulaştırma Olaakları Girdileri üretim tesisie taşıması ve ürüleri tüketicilere ulaştırılması taşıma maliyetlerie ede olmaktadır. Yer seçimide temel ilke toplam taşıma maliyetii e düşük düzeyde tutmaya olaak vere yeri seçilmesidir. Bu bakımda yer seçimide temel girdilere ve pazara yakılık ile birlikte, taşıma olaaklarıı durumu da büyük öem taşımaktadır. Eğer temel girdileri suyolu ve ya demir yolu ile ucuza taşıma olaağı varsa, kuruluş yerii temel hammaddeye yakı olmasıa gerek yoktur. Bugü tekoloji ham petrolü ve doğal gazı borularla kıtalar arası taşıma olaağı sağlamıştır. Dolayısıyla bu ham maddeleri kullaacak bir eerji satralii veya petrol rafierisii hammaddeye yakı olmasıda ekoomik bakımda hiçbir zorululuk kalmamıştır Nitelikli Đşgücü Temii Đşgücü temiii yatırım projesii yer seçimie etkisii belirlerke, talep edilecek işgücüü iteliğii ve işgücü maliyetii toplam maliyet içide ki payıı icelemesi gerekir. Kuruluş yerii seçimide özellikle itelikli işgücü temii ve buları sosyal, kültürel ve sağlık gereksiimleri düşüülmektedir. Özellikle uzma persoele ihtiyaç duyuluyorsa ve kouda firmalar arasıda yoğu rekabet yaşaıyorsa, yatırımı bu tür işgücüü kolay sağlaabileceği ve gereksiimleri karşılaabileceği bölgelerde kurulması firmaı rekabet gücüü artırır.

26 Sosyo-kültürel Çevre Bir yatırım projesiyle ile ilgili yer seçimi yapılırke üst düzey yöeticileri ve tekik persoeli sağlaması koşulları çalışaları ve aileleri sosyal ve kültürel gereksiimlerii karşılaması olaakları da çok öemlidir. Đşletme fiziki bir üretim birimi olduğu kadar sosyal bir çevredir; çevreside ki kurumlarla, diğer üretim birimleri ile ve örgütler ile iletişim içidedir. Đşletmede ki çalışaları sosyal ve kültürel ihtiyaçları vardır. Ve olar bu ihtiyaçlarıı karşılaması bekletisi içidedirler. Bu tür ihtiyaçları karşılamaya iş görelerde verim sağlaamaz. Bu edelerle kuruluş yeri seçimide sosyal ve kültürel gereksiimleri karşılayacak hazır bir çevrei buluması avataj sağlar Eerji, Yakıt ve Su Olaakları Đşletmeleri üretim süreci içide kulladıkları temel girdilerde eerji ve yakıt büyük öem taşımaktadır. Güümüzde e yaygı olarak kullaıla eerji kayakları, elektrik eerjisi, doğalgaz, petrol ürüleri ve kömürdür. Eğer firmaı üretim maliyeti içide eerji ve yakıt maliyeti öemli bir paya sahipse, üretim tesisii ucuz eerji kayağıa yakı bir bölgede kurulması oa rekabet gücü avatajı sağlar. Diğer yada birçok edüstride yoğu su kullaımıa ihtiyaç vardır. Özellikle kâğıt, deri, metalürji ve kimya dallarıda öemli miktarlarda su kullaılmaktadır. Bu edüstrileri yer altı göl ve ırmak gibi büyük su kayaklarıa yakı yerlerde kurulması gerekir. Firmaı ihtiyaç duyduğu su, itelik ve miktar bakımıda kuruluş yeri ola seçile yerde yoksa, uzak mesafelerde su getirilmesi gerekecektir. Bu tür tesislerde çok miktarda su kullaılması, atık suyu temizlemesi souu da ö plaa çıkarır Arıtma Olaakları Firma eerji ve su kullaımı kollarıı ve buları yerleşim yeri üzerideki etkisii icelerke yakıt, su ve diğer atıkları asıl arıtacağıı, çevreye zarar vermede

27 7 üretimi sürdürmek içi alması gereke ölemleri hesaba katmak zorudadır. Firmaı faaliyet gösterdikleri sektörü özelliklerie göre üretim sürecide ortaya çıkacak atıkları ve ya ürüleri miktarı ve tekik iteliği öcede belirleebilir. Bu ya ürüleri ve atıkları değerledirilmesi veya çevreye zarar verilmede yok edilmesi olaakları bu işlemleri firmaya sağlayacağı ek gelirler_maliyetler ve buları alteratif kuruluş yerleride farklılık gösterip, göstermeyeceği hesaplamalıdır Ya Saayi Đlişkisi Çeşitli parçaları bir araya getirerek belirli bir malı ürete firmalar söz kousu gelirleri ürete işletmelerle sürekli yakı ilişki içide olmak zorudadırlar. Bu bakımda bu tür saayi tesislerii ya saayii geliştiği bölgede ve yerde kurulması firmaya birçok maliyet tasarrufu sağlar. Öreği, otomobil fabrikasıı otomotiv ya saayii gelişmiş olduğu bölgede kurulması halide firma küçümseemez dışsal ekoomiler elde edecektir Teşvik Durumu Özellikle bölgesel, ekoomik ve sosyal farklılıkları çok belirgi olduğu ülkelerde, devlet bu farklılıkları ortada kaldırmak içi söz kousu bölgelere kamu yatırımlarıı yöledirdiği gibi özel kesimide yatırım yapması içi çeşitli özedirme ölemleri uygulamaktadır. Vergi bağışıklıkları, düşük faizli ve uzu vadeli krediler, gümrük bağışıklığı olaakları, ucuz eerji, ucuz arsa vb. bu özedirme ölemleride bazılarıdır. Bu ayrıcalıklar başlagıçta uygu görülmeye bir yeri diğer alteratifler karşısıda üstü hale getirebilir. Firmaı yer seçimi yapılırke devleti uyguladığı özedirme ölemlerii tüm alteratifler açısıda titizlikle icelemesi, buları sağlayacağı avatajları aaliz edilerek karar verilmesi gerekir.

28 Arsa Maliyeti ve Doğal Koşullar Kuruluş yeri seçimide tesisi kurulacağı arsaı maliyeti, doğal ve fiziki çevresi, geişletilmesi olaakları da öemli hususlardır. Çeşitli alteratifler arasıda e ucuz arazi her zama e uygu arazi değildir. Arazii işaata hazırlaması da öemlidir. Seçile arazi yerüstü ve yer altı özellikleri bakımıda işaata uygu değilse başlagıçta ucuz görüe arazi ek işaat maliyetleri ile birlikte pahalı hale gelecektir. Deprem kuşağı üzerideki bir kuruluş yerii işaat maliyetii ve sigorta primii yükselteceği açıktır. Đklimi çok soğuk veya çok sıcak olması firmaı çalışalar ve ürü açısıda ek harcamalar yapmasıı gerektirecektir. Bölge seçimide tüm bu hususlar göz öüde buludurulmalı ve maliyetlere etkisi hesaba katılmalıdır. Fiasal olaaklar ve bakacılık hizmetleri Güvelik ve milli savuma koşullarıa uyguluk Belediye hizmetleride yararlama olaakları arsa maliyetleri ve doğal koşullar kapsamıda iceleecek değişkelerdir (Usta, 2009).

29 9 4. SABUN SEKTÖRÜNDE BĐR UYGULAMA 4.. Araştırma Yötemi ve Veri Kayakları AHS uygulamaları belli bir kouda yetkili bir karar verme grubuu, problemi sistematik bir biçimde çözmesie destek sağlamaktadır. Dolayısıyla kitlesel uygulamalar getire bir aket çalışması değildir. Öreklem büyüklüğüü bir öemi bulumamaktadır. Öemli ola uygulamaı içide karar aşamasıda söz sahibi ola herkesi yer almasıdır (Özdağoğlu, 2008). Kurulum yeri seçimide etki kriterleri belirlemek içi diğer köpük sabu üreticileriyle görüşülmeler yapılarak hem kriteler belirlemiş hem de değerledirme yapma yolları hakkıda bilgi ediilmiştir. Buu yaıda olası kriterler hakkıda literatür araştırılması yapılmıştır. Buları soucu olarak ikili karşılaştırma matrisleri oluşturulmuştur Yatırım Kousu Temizlik maddesi olarak kullaılmak üzere köpük sabu üretilmesidir. Tesisi kapasitesii 4to/ay olması plalamaktadır. Tesis yılda 300 gü ve tek vardiya çalışacaktır. Yatırım 20 yılıda gerçekleştirilecektir Sabu Sektörü Sabu, aa maddesi bitkisel ve/veya hayvasal yağları veya yağ asitlerii alkalilerle üretile ve geel alamda calılarla eşyaları temizlemeside kullaıla, acak tekstil saayi gibi diğer saayi kollarıda da kullaım yeri bula ilk ve e eski temizlik maddesidir. Tüketici alışkalıklarıa göre bakıldığıda sektörü toplum kültür ve alışkalıklarıa bağlı olarak gülük kişisel temizlik dışıda eşya ve meka temizliğide de kullaılabile bir tüketim ürüü olduğu görülür. Sabu kullaım ve tüketimii yaygılaştırmak amacıyla farklı şekil ve ambalajlarda ürüler çıkartılmış fakat yie

30 20 de belli bir tüketim potasiyelii üzerie çıkılamamıştır. Böyle bakıldığıda klasik sabu piyasası olgulaşmış bir pazar görüümüde olup yıllık tüketim artışı üfus artışıa ve fertleri ekoomik durumua bağlı ürüler olarak görülmekte, satışlarda artış bekletisi de dış pazarlarda büyümeye bağlı kalmaktadır(küçükyavuz, 997). IX. Kalkıma plaıa göre yılları arasıda sabu tüketimide ortalama yıllık büyüme oraıı miktar olarak % 3.2 (kalıp sabularda %, sıvı sabularda %7.) değer olarak % 2.7 (kalıp sabularda % -0., sıvı sabularda %6.5) seviyeside gerçekleşeceği varsayılmıştır (IX. Kalkıma Plaı 2008). Ayı döem içeriside ithalatta da ortalama yıllık büyümei miktar olarak % 3.2, değer olarak % 2.0 seviyeside gerçekleşeceği varsayılmıştır. Bua karşılık ihracattaki ortalama yıllık büyümei miktar olarak % 3.7 ve değer olarak % 3.8 şeklide gerçekleşeceği varsayılmıştır. Yatırım kousu olarak fazla parlak bir tablo çizemeye bu saayi dalıda yei bir ürü ola köpük sabu içi üretim tesisi seçilmiştir. Tesiste üretilecek köpük sabu içi gerekli hammaddeleri çoğuu üretimi yurtdışıda gerçekleşmektedir. Bu hammaddeleri merkezleri Đstabul da bulua kimyasal firmalarıda temii mümküdür. Direk ihraç da söz kousu olabilecektir Köpük Sabu Sektörüde Faaliyet Göstere Diğer Firmalar Araştırma soucu elde edile köpük sabu üretimi yapa firmaları bilgilerii Çizelge 4. de verilmiştir. Çoğu firmalar üretimleri ve kapasiteleri ile ilgili bilgi vermek istememiştir. Alada faaliyet göstere belli başlı birkaç firma mevcuttur. Sebat Kimya Saayi ve Ticaret Limited Şirketi, Fomy köpük sabu ürüü ile sektörüdeki lider firmadır. Ayı zamada Türkiye de ilk köpük sabu üretimi yapa firmadır. Diğer temizlik ürüü üreticileri aksie faaliyet kousu sadece temizlik köpüğü üretimidir yılıda itibare Gürpıar-Beylikdüzü/Đstabul da 2000 m2 kapalı 3000 m2 açık alaı bulua biasıda faaliyetlerie devam etmektedir. Bu tesiste, sıvı dolumu, kartuş, şişe ve dispeser imalatıı kedi büyeside bulua

31 2 şişirme ve ejeksiyo atölyeside yapmaktadır. Köpük pompası haricideki tüm üretim bu fabrikada yapılmaktadır 20 kişi istihdam etmektedir ve üretim kapasitesi yaklaşık 450 to /ay. Bu firma dışıda Eczacıbaşı da bu alaa Seli köpük sabu markasıyla girmiştir. Faaliyeti hakkıda bilgi temi edilememiştir. Bir diğer öemli firma Orji markasıdır. Bu büyük firmaları yaıda asıl faaliyetlerii diğer temizlik ürüleri üzerie yoğulaşmış birkaç temizlik malzemesi üreticisi de mevcuttur. Bularda biri aylık 5 to köpük sabu üretimi yapa Florakim Kimya dır. Bu firma yaptığı üretimi tamamıa yakııı ihraç etmektedir. Firmalar aslı olarak Đstabul da toplamış durumdadır. Elde edile verilerde yola çıkıldığıda bir istisa Kütahya-Tavşalı da faaliyet göstere Güleç Kimya firmasıdır (Çizelge 4.) Köpük Sabu Pazarı Üreticilerde alıa bilgilere göre ürüü ev kullaımı yaygı değildir. Ürüü hastaeler, restora tarzı gıda edüstriside, okullarda, askeri birliklerde ve matbaa gibi diğer saayi alalarıdaki kullaımı ispete yaygıdır. Ürüü yalızca özel köpük pompası ile köpürebilirliği ürüü köpük dispaseri adı verile özel kaplarla kullaımıı mecbur kılmaktadır. Bu özel kapları ortalama fiyatı 5TL dir. Bu durum ürüü kullaım yaygılığıı etkileye bir sebeptir. Buula birlikte köpük sabua alteratif olarak tercih edilebilecek sıvı sabuları fiyatlarıı hacimsel olarak karşılaştırdığıda ortaya çıka iki katı ucuzluk müşterii kullaım ömrüü hesaba dâhil etmede ürüü tercih etmemesie yol açabilmektedir. Yurt içi satışlarıı yaı sıra ürüü ihracatı da söz kousudur. Öreği Türkî cumhuriyetlere ihracat yapa firmalar mevcuttur.

32 Üretici firma Sebat Kimya Saayi ve Ticaret Limited Şirketi Florakim Kimya Eczacıbaşı Güleç Kimya Ürü ismi Fomy Köpük atibakteriyel sabu NeofloAtibakt eriyel Köpük Sabu Seli sabu köpük Pedy köpük sabu Şehir İstabul İstabul İstabul Kütahya Telefo Aylık üretim kapasitesi 450to 5 to bilgi vermedi bilgi vermedi Pazar durumu başta İstabul ve tüm Türkiye%95 yurtdışı % 5 %00 ihracat Türki cumhuriyetler bilgi vermedi bilgi vermedi Açık adres Gürpıar Ada Kahveci Mh. Haramidere Saayi Sitesi C Blok No:2 Tavşalı Kütahya Yolu 2.Km Mail/web ifo@fomy.com.tr ifo@florakim.com ifo@eczacıbasi.comww w.eczacıbaşı.com.tr ifo@eczacıbasi.comww w.eczacıbaşı.com.tr Çizelge 4.. Köpük sabu ürete firmalar 2K İşaat Gıda ve Soft kozmetik Iolahadfoam Soft köpük sabu kremli İstabul İstabul bilgi vermedi bilgi vermedi bilgi vermedi bilgi vermedi Yei Saayi Sitesi. Cadde No:25 Beylikdüzü - İstabul gulec@guleckimya.com Ifo@softkozmetik.com Orji Hijye ve Sağlık Ürüleri Saayi ve Ticaret OrjiAtibakteri yel El- Yüz/Bayo İstabul bilgi vermedi bilgi vermedi Tevfik Bey Mah. Öder Sok. No:0/2 Sefaköy- ifo@orjikrem.com Limited Şirketi Köpük Sabu Küçükçekmece 22

33 Köpük Sabu Üretim Prosesi Hammadde ölçekleme Karıştırma Paketleme Şekil 4.. Proses Akış Aşağıda adı geçe kimyasal hammaddeler ve su reçete miktarlarıa uygu şekilde karıştırma kazaıa koularak karıştırılır, kıvama gele karışım dozajlama makiesi yardımıyla paketleerek satışa hazır hale getirilir (Şekil 4.) Kurulum ve Đşletme Gerekleri Kurulum içi gerekli ala: 00m2 kapalı ala Kurulum içi gerekli malzemeler: adet 00 litrelik paslamaz çelik yada galvaiz saçta karıştırma kazaı adet devir ayarlı karıştırma makiası adet sıvı dozajlama ve doldurma makiası adet saf su cihazı adet otomatik Ph ölçer

34 24 Đşletme içi gerekli malzemeler: Kimyasal Hammaddeler: Texapo Dehyto Lamesoft Po 65 Gliseri Peg 7 Mpg Triclosa Citric Asit Koruyucu Edta Su Yardımcı hammaddeler: 000ml lik kartuş şişe 500ml lik lavabo dispaseri 2000ml lik ve 3000ml lik yedek plastik şişe. Şişe etiketi Gerekli Đşgücü: 3kişi: idari 2 tekik Teşvik Faktörü Söz kousu işletmei düşük bir yatırım maliyeti gerektirmesi sebebiyle sadece KOSGEB i yei girişimci destek hibeside faydalaması düşüülmüştür. Bu

35 25 destek bölgelere göre değişiklik göstermektedir. Ek deki çizelgede tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayılaa Yatırımlarda Devlet Yardımları Hakkıdaki Bakalar Kurulu Kararı ile belirlemiş ola, 2, 3 ve 4. Bölgeleri hagi illeri kapsadığı görülmektedir.batı Akdeiz illeri 2. Bölgeye dahildir (EK-). Kalkımada öcelikli yöreler listeside Batı Akdeiz illeri bulumamaktadır. (EK-2) Alteratif illerimizi hepsii ayı bölgede olması sebebiyle teşvik faktörü kararı etkileye faktörler arasıa alımamıştır Hiyerarşi Tasarımı Bu çalışmaı temel amacı, yatırım kousu ola sabu üretim tesisii Batı Akdeiz bölgesideki kuruluş yerii belirlemesidir. Batı Akdeiz bölgeside üç il mevcuttur, bular: Isparta, Burdur ve Atalya dır. Tesisi kuruluşuu üç ilde de ayı maliyete sebep olacağı farz edilecektir. Böylelikle kuruluş yeri seçimie buu dışıdaki faktörler değerledirilecektir. Köpük Sabu Üretim Tesisi Đçi Kurulum Yeri Seçimi Pazara Yakılık Hammadde Sağlama Olaakları Ulaştırma Olaakları Nitelikli Đşgücü Temii Sosyokültürel Çevre Eerji, Yakıt ve Su Olaak. Arıtma Olaak. Ya Saayi Đlişkisi Teşvik Durumu Arsa Maliyeti ve Doğal Koşullar Atalya Isparta Burdur

36 26 Çizelge 4.2. Birici düzey içi ikili karşılaştırmalar matrisi A A 2 A 3 A 4 A 5 A 6 A 7 A,000 3,000 4,000 9,000 5,000 6,000 6,000 A 2 0,333,000 2,000 6,000 4,000 3,000 3,000 A 3 0,250 0,500,000 4,000 3,000 2,000 2,000 A 4 0, 0,67 0,250,000 0,333 0,333 0,500 A 5 0,200 0,250 0,333 3,000,000 0,500 0,500 A 6 0,67 0,333 0,500 3,000 2,000,000 0,500 A 0,67 0,333 0,500 2,000 2,000 2,000,000 7 A : Pazara Yakılık A 2 : Hammadde Sağlama Olaakları A 3 : Ulaştırma Olaakları A 4 : Nitelikli Đşgücü Temii A 5 : Sosyo-kültürel Çevre A 6 : Eerji, Yakıt ve Su Olaakları A 7 : Arsa Maliyeti Yukarıdaki çizelgede kuruluş yeri seçimie etki ede faktörler birbirleriyle mukayese edilmiştir(çizelge 4.3). Bu mukayesede Temel Öemlilik Ölçeği (Çizelge 2.) kullaılmıştır. Bir faktörü kedisiyle karşılaştırılması sayısı ile ifade edilmiştir. Yedi faktör ile toplam 2 kıyaslama yapılmıştır. Bu miktar ayı zamada çizelgei diyagoal köşegei üst tarafıdaki elema sayısıdır. Diyagoal köşegei altıda kala değerledirmeler, köşegei üstüde yapıla değerledirmeleri tersidir.

37 27 B xy = k= a xk x a ky 7,002 3,634 3,634 B = 2,379 0,546,067,386 4,749 6,999 4,500,53 2,0 2,585 2,97 27,45,64 6,999,805 3,26 4,000 4,500 97,000 49,997 32,250 6,999 5,632 8,50 2,502 60,997 29,663 8,582 4,305 6,998 9,666 2,333 46,497 2,996 3,832 3,500 5,65 7,000 8,667 39,000 8,498,500 3,000 5,366 6,50 7,00 C xy = k= b xk x b ky 409,803 95,079 3,634 C = 2,379 0,546,067, , ,565 4,500,53 2,0 2,585 2,97 49,272,64 6,999,805 3,26 4,000 4, ,922 49,997 32,250 6,999 5,632 8,50 2, ,895 29,663 8,582 4,305 6,998 9,666 2, ,637 2,996 3,832 3,500 5,65 7,000 8, ,803 8,498,500 3,000 5,366 6,50 7,00 Satır top. Öcelik vektörü 409,80 803,73 49,27 563,92 348, , , ,07 0,42 95,08 383,56 62, ,76 500,29 33,6 98, ,88 0,20 23,80 243,57 389,49 700,78 953,02 720,08 623, ,2 0,3 30,5 59,5 94,45 44,33 232, 74,87 5,22 56,27 0,03 54,72 07,79 72,53 672,43 423,84 320,09 275, ,34 0,06 68,65 35,22 26,60 942,57 530,69 40,00 346, ,99 0,07 79,58 56,68 250,55 093,3 62,2 463,9 40, ,59 0,08

38 28 d i E i = wi ( i =,2,..., ) D= AxW 7,78 7,255 7,255 E = 7,270 7,357 7,256 7,255,000 0,333 0,25 D= 0, 0,200 0,67 0,67 3,000,000 0,500 0,67 0,250 0,333 0,333 4,000 2,000,000 0,250 0,333 0,500 0,500 9,000 6,000 4,000,000 3,000 3,000 2,000 5,000 4,000 3,000 0,333,000 2,000 2,000 6,000 3,000 2,000 0,333 0,500,000 2,000 6,000 0,42 3,000 0,20 2,000 0,3 0,500x0,03 0,500 0,06 0,500 0,07,000 0,08 λ = i= Ei = 7,26 λ hesapladıkta sora Tutarlılık Göstergesi (TG), hesaplaır. TG= λ =0,044 So aşamada ise TG değeri yukarıdaki formülle hesaplaır. RI Değeri tablosuda faktör sayısıa karşılık gele değer seçilir. 7 faktörlü bir karşılaştırmada kullaılacak RI değeri.35 olacaktır (Çizelge 2.3). Radom Gösterge (RI) olarak adladırıla ve Çizelge 2.3 de gösterile stadart düzeltme değerie bölüerek TO elde edilir. TG TO= = 0,032 RI Tutarlılık oraı (TO) Saaty tarafıda ortaya komuş karşılaştırıla faktör sayısıa bağlı bir değerdir (bölüm 2.4.2) Saaty e göre bu değeri % 0da büyük olması değerledirmelerde çelişki olduğuu gösterir. Kuruluş yeri seçimii etkileye faktörleri kedi içide yapıla karşılaştırma içi hesaplaa TO değeri 0.0 da küçük olması karşılaştırmaı tutarlı olduğuu göstermektedir.

39 29 Kuruluş yerii etkileye faktörleri kedi arasıda mukayesesi yapıldıkta ve öcelik vektörleri buludukta sora, her bir faktör bazıda illeri mukayesesi yapılacaktır. Pazara Yakılık Öcelik vektörüe göre e büyük değere sahip hususu iyi değerledirmek içi illerde bulua otel ve restora sayılarıı, üfus miktarıı ve turizmi göz öüde buludurulacak. Türkiye Đstatistik Kurumu, Geel Saayi ve Đş Yeri Sayım 2002 verilerie göre otel ve restoraları e fazla olduğu il Atalya dır. Buula birlikte toplam işletme sayısıda da büyük bir farkla ödedir. (Çizelge 4.2) Çizelge 4.3. Batı Akdeiz içi TÜĐK geel saayi ve işyeri verileri Đstihdam büyüklük grupları Toplam Đl Đşyeri cisi Yerel birim sayısı Yerel birim sayısı Yerel birim sayısı Yerel birim sayısı Yerel birim sayısı Yerel birim sayısı TR6 ANTALYA TOPLAM TR6 ANTALYA üretim TR6 ANTALYA otel ve restora TR6 ANTALYA eğitim TR6 ANTALYA sağlık ve sosyal TR62 ISPARTA TOPLAM TR62 ISPARTA üretim TR62 ISPARTA otel ve restora TR62 ISPARTA eğitim TR62 ISPARTA sağlık ve sosyal TR63 BURDUR TOPLAM TR63 BURDUR üretim TR63 BURDUR otel ve restora TR63 BURDUR eğitim TR63 BURDUR sağlık ve sosyal

40 30 Bu değerlerle birlikte illeri üfusuu da göz öüde buludurabiliriz. Üç il arasıda e fazla üfusa sahip il Atalya sora Isparta ve e az üfusu ola il ise Burdur dur. Atalya Isparta Burdur Atalya,000 5,000 7,000 Isparta 0,200,000 2,000 Burdur 0,73 0,500,000 B xy = k= a xk x a ky 2,999 B =,66 0,667 8,000 2,999,750 4,000 5,332 3,000 C xy = k= b xk x b ky 27,653 C = 0,547 6,039 72,484 27,653 5,830 26,642 48,3 27,662 Satır top. Öcelik vektörü 27,653 72,484 26, ,779 0,625 0,547 27,653 48,3 86,5 0,238 6,039 5,830 27,662 49,53 0,37 D= AxW

41 3,000 D = 0,333 0,250 d i E i = wi ( i =,2,..., ) 3,000,000 0,500 4,000 0,625 2,000 x 0,238,00 0,37 3,08 E = 3,08 3,08 Ei i= λ = = 3,08 TG= λ =0,009 3 faktörlü bir karşılaştırmada kullaılacak RI değeri 0.52 olacaktır (Çizelge 2.3). TG TO= = 0,07 RI Tutarlılık oraı (TO) Saaty tarafıda ortaya komuş karşılaştırıla faktör sayısıa bağlı bir değerdir (bölüm 2.4.2) Saaty e göre bu değeri % 0da büyük olması değerledirmelerde çelişki olduğuu gösterir. Pazara yakılık faktörü açısıda üç il arasıda yapıla karşılaştırma içi hesaplaa TO değeri 0.0 da küçük olması karşılaştırmaı tutarlı olduğuu göstermektedir. Hammadde Sağlama Olaakları Hammaddei büyük kısmı yurt dışıda gelmekte olup kimyasal satıcılarıda temi edilebilir. Kimyasalları şehir dışıda gelecek olması bu faktörü ulaştırma olaaklarıa bağımlı hale getirir. Atalya Isparta Burdur Atalya,000 3,000 5,000

42 32 Isparta 0,333,000 2,000 Burdur 0,200 0,500,000 B xy = k= a xk x a ky 2,999 B =,066 0,567 8,500 2,999,600 6,000 5,665 3,000 C xy = k= b xk x b ky 27,9 C = 9,603 5,04 76,583 27,9 4,44 44,37 5,040 27,28 Satır top. Öcelik vektörü 27,9 76,583 44,37 247,839 0,648 9,603 27,9 5,040 87,762 0,242 5,04 4,44 27,28 46,646 0,29 D= AxW,000 D = 0,333 0,200 d i E i = wi ( i =,2,..., ) 3,000,000 0,500 5,000 0,648 2,000 x 0,242,000 0,29

43 33 3, E = 2,956 2,949 Ei i= λ = = 3,005 TG = λ =0,003 3 faktörlü bir karşılaştırmada kullaılacak RI değeri 0.52 olacaktır (Çizelge 2.3). TG TO= =0,005 RI Tutarlılık oraı (TO) Saaty tarafıda ortaya komuş karşılaştırıla faktör sayısıa bağlı bir değerdir (bölüm 2.4.2) Saaty e göre bu değeri % 0da büyük olması değerledirmelerde çelişki olduğuu gösterir. Hammadde sağlama olaakları faktörü açısıda üç il arasıda yapıla karşılaştırma içi hesaplaa TO değeri 0.0 da küçük olması karşılaştırmaı tutarlı olduğuu göstermektedir. Ulaştırma Olaakları Đki ilde demiryolu mevcuttur: Isparta, Burdur. (Şekil 4.2) Đki ilde havalimaı mevcuttur: Atalya, Isparta Tek ilde deiz yolu mevcuttur: Atalya Her üç ilde de karayolu taşımacılığı vardır. Đlleri birbirie ola uzaklığı aşağıda verilmiştir. ( Karayolları Geel Müdürlüğü 200) Atalya-Burdur arasıdaki mesafe: 22km Atalya-Isparta arasıdaki mesafe: 30km Isparta -Burdur arasıdaki mesafe: 5km

44 34 Şekil 4.2. Demiryolları haritası Atalya Isparta Burdur Atalya,000 2,000 3,000 Isparta 0,500,000 2,000 Burdur 0,333 0,500,000 B xy = k= a xk x a ky 2,999 B =,666 0,96 5,500 3,000,666 0,000 5,500 2,999 C xy = k= b xk x b ky 27,37 C = 5,032 8,270 49,655 27,326 5,032 9,230 49,655 27,37 Satır top. Öcelik vektörü 27,37 49,655 90,230 67,202 0,540

45 35 5,032 27,326 49,655 92,03 0,254 8,270 5,032 27,37 50,69 0,40 D= AxW,000 D = 0,500 0,333 d i E i = wi ( i =,2,..., ) 2,000,000 0,500 3,000 0,540 2,000 x 0,254,000 0,40 2,75 E = 3,64 3,97 Ei i= λ = = 3,026 TG = λ =00,03 3 faktörlü bir karşılaştırmada kullaılacak RI değeri 0.52 olacaktır (Çizelge 2.3). TG TO= =0,025 RI Tutarlılık oraı (TO) Saaty tarafıda ortaya komuş karşılaştırıla faktör sayısıa bağlı bir değerdir (bölüm 2.4.2) Saaty e göre bu değeri % 0da büyük olması değerledirmelerde çelişki olduğuu gösterir. Ulaştırma olaakları faktörü açısıda üç il arasıda yapıla karşılaştırma içi hesaplaa TO değeri 0.0 da küçük olması karşılaştırmaı tutarlı olduğuu göstermektedir.

46 36 Nitelikli Đşgücü Temii Nitelikli işgücü temiide illerdeki eğitim imkaları ve çalışaları memuiyetii sağlayacak şartlar öem taşımaktadır. Büyükşehir statüsüde bulua Atalya ili ülkede e öemli turizm şehirleride birisidir. Her üç ilde de üiversite bulumaktadır. Bu ilde bulua Akdeiz Üiversitesi 982 seeside beri bölgede yüksek öğreim imkaı sağlamaktadır. Isparta ilide 992 seeside kurula Süleyma Demirel Üiversitesi itelikli isa yetiştirmeye devam etmektedir. Burdur ili ise ispete yei bir üiversite sayılabilecek Mehmet Akif Ersoy Üiversitesie sahiptir. Bu üiversitelerde mezu ola geçler bu iller içi itelikli iş gücü kayağı yaratmaktadırlar. Atalya Isparta Burdur Atalya,000 2,000 3,000 Isparta 0,500,000 2,000 Burdur 0,333 2,000,000 B xy = k= a xk x a ky 2,999 B=,666,666 0,000 6,000 4,666 0,000 5,500 5,999 C xy = k= b xk x b ky 42,34 C = 24,55 22,764 36,650 78,323 72,647 44,980 82,655 78,3

47 37 Satır top. Öcelik vektörü 42,34 36,650 44, ,944 0,474 24,55 78,323 82,655 85,33 0,50 22,764 72,647 78,3 73,723 0,479 D= AxW,000 D = 0,500 0,333 d i E i = wi ( i =,2,..., ) 2,000,000 2,000 3,000 0,474 2,000 x 0,50,000 0,479 6,79 E = 3,342 3,46 Ei i= λ = = 4,327 TG = λ =0,664 3 faktörlü bir karşılaştırmada kullaılacak RI değeri 0.52 olacaktır (Çizelge 2.3). TG TO= =,276 RI Tutarlılık oraı (TO) Saaty tarafıda ortaya komuş karşılaştırıla faktör sayısıa bağlı bir değerdir (bölüm 2.4.2) Saaty e göre bu değeri % 0da büyük olması değerledirmelerde çelişki olduğuu gösterir. Nitelikli işgücü temii olaağı faktörü