KÜÇÜK BOYUTLU VEKTÖR ALGILAYICI DİZİNLER: DENEYLER VE DOĞRULAMA

Transkript

1 12. ULUSAL AKUSTİK KONGRESİ ve SERGİSİ İZMİR YÜKSEK TEKNOLOJİ ENSTİTÜSÜ, URLA, İZMİR Eyü 2017 KÜÇÜK BOYUTLU VEKTÖR ALGILAYICI DİZİNLER: DENEYLER VE DOĞRULAMA Berke Gür Bahçeşehir Üniversitesi, Beşiktaş, İstanbu, Türkiye Te: , e-posta: ÖZET Vektör agıayıcıar, tek bir noktadaki akustik basınç ve parçacık hızı hareketerini öçe kabiiyetine sahip yeni nesi agıayıcıardır. Bu özeikeri sayesinde, tek bir vektör agıayıcı ie akustik enerji akış yönü ve büyüküğünü öçek ükündür. Daha önceki çaışaarda çeberse vektör agıayıcı dizineri için akustik aanın kiperine dayaı hüze ouştura yönteeri öneriiştir. Bu yönteerde hüze örüntüsü, dizin boyunca yapıan öçüerden çekien akustik aan kiperinin uygun biçide bireştiriesi ie ede ediir. Bu bidiride, çeberse vektör agıayıcı diziner için geiştirien hüze ouşturucuarın doğruanası aacı ie gerçekeştirien deneyer açıkanaktadır. Önceike, agıayıcıarın kaibrasyonun izenen yönteer açıkanıştır. Ardından, ede edien deneyse sonuçar sunuuştur. Söz konusu hüze ouşturucuarın önceiki uyguaa aanarı oarak savuna sanayi uyguaaarına yöneik pasif akustik dinee sisteeri oası öngörüektedir. Anahtar Keieer: Vektör agıayıcıar, dizin işaret işee, hüze ouşturucu, akustik aan kiperi. COMPACT VECTOR SENSOR ARRAYS: EXPERIMENTS AND VALIDATION ABSTRACT Vector sensors are directiona acoustic sensors that can ake coocated easureents of both the acoustic pressure and the partice veocity, thereby enabing the deterination of the acoustic energy fow at a point. Recenty, severa nove beaforing ethods have been proposed that enabe the deveopent of copact circuar vector sensor arrays with intersensor spacing uch ess than the traditiona spacing of one-haf the design waveength. These ethods rey on the extraction and processing of the so-caed acoustic odes of the sound fied. In this paper, a copact circuar array constructed fro iniature 1-D acoustic vector sensors is described. The perforance of the array is experientay evauated in ters of directivity and copared to theoreticay predictions.. Keywords: Vector sensors, array signa processing, beaforing, acoustic fied odes.

2 1. GİRİŞ Akustik vektör agıayıcıar (AVA), ikrofon veya hidrofonarın öçebidiği skaer bir değişken oan basınca ek oarak akustik aandaki çok küçük boyutu kütese ive [1] veya parçacık hızını [2] öçebien yeni nesi agıayıcıardır. Parçacık hızının vektöre (yönse) bir aan değişkeni oası sebebi ie vektör agıayıcıar kuanıarak akustik aan hakkında daha faza bigi topaak ükündür. Bu sebepe AVA dizineri, yönse oayan basınç agıayıcıardan ouşan geenekse pasif doğrusa dizinere kıyasa daha yüksek yönseiğe sahiptir [3]. Bu karşıaştırada varsayıan doğrusa geciktir-ve-topa hüze ouşturucusunun yerine doğrusa oayan dizin işaret işee yönteerinin kuanıası duruunda yönseik kazanıı daha da artaktadır [4]. Basınç agıayıcıarın AVA ar ie değiştiriesi ie yönseik bakıından iyieşeer sağanaka birikte, geenekse geciktir-ve-topa hüze ouştura yönteine dayaı bu yakaşıarda özeike düşük frekansarda yüksek yönseiğin ede ediesi için odukça geniş agıayıcı açıkıkarına ve doayısı ie de büyük boyutu dizinere oan ahkûiyet ortadan kakaaktadır. Bu duruda, söz konusu dizinerin pratik uyguaaarda kuanıında sorunara yo açaktadır. Düşük frekansarda büyük boyutu geeneksek diziner ie benzer yönseik başarıının ede ediesi için akustik aanın kiperine dayaı hüze ouşturucuar öneriiştir [5], [6]. Bu hüze ouşturucuar, akustik aanın yüksek yönseiğe sahip kiperinin dizin boyunca yapıan öçüerden çekiesi ve bu kiperin uygun bir şekide bir araya getiriesine dayaıdır. Doğrusa AVA dizineri için kipse hüze ouşturucu bu bidirinin yazarı tarafından öneriiştir [7]. Biise yazıda küçük çeberse diziner için radya ve çevrese yönde parçacık hızını öçebien 2-B AVA ara dayaı kipse bir hüze ouşturucu yer aaktadır [8]. Yakın bir zaanda ise, yine bu bidirinin yazararı tarafından 1-B çeberse AVA dizinerine yöneik bir kipse hüze ouşturucu betieniştir [9]. Bu bidiride, söz konusu bu 1-B parçacık hızı agıayıcıarına dayaı kipse hüze ouşturucu ie ede edien öncü deneyse sonuçar payaşıaktadır. Bu deneyerden görüdüğü üzere, önerien hüze ouşturucu kurasa sonuçara odukça yakın bir yönseik başarıı gösterektedir. 2. ÇEMBERSEL VEKTÖR ALGILAYICI DİZİNLER Bu böüde, önceike çeberse bir vektör agıayıcı dizinde öçüen akustik işareter, ardından da basınç ve 1-B parçacık hızı agıayıcısı için geiştirien kipse hüze ouşturucuar açıkanaktadır Çeberse Dizin Boyunca Akustik Aan Şeki 1 de gösteridiği gibi erkezinde Kartezyen koordinat sistei yer aan M adet 1-B vektör agıayıcıdan ouşan a yarıçapına sahip bir çeberse dizin varsayııştır. Vektör agıayıcıarın her biri konuandırıdıkarı noktadaki akustik basıncı ve radya (erkezden dışa doğru) yöndeki parçacık hızını öçebiektedir. Parçacık hızı öçü yönü Şeki 1 de e ˆr biri vektörü ie gösteriiştir. Dizinin ıraksak aanında buunan bir kaynaktan ( 0, 0) yanca ve yüksekik açısından geen k c daga sayısına sahip bir zaan-haronik ses dagası da aynı şeki üzerinde gösteriiştir. Burada 2 f sesin açısa frekansını, c ise ses hızını ifade etektedir. Dizin üzerinde r [ 2 ( 1) 0] T r a M kürese koordinatarında yer aan bir akustik vektör agıayıcısının basınç kanaının öçüü p Pexp[ ika cos cos( )] (1) 0 0

3 oarak gerçekeşir. Denke (1) de i 1 karaşık sayısını, P basınç geniğini ifade etekte, 0,1,, M 1 ise agıayıcıarı dizineede kuanıaktadır. Bu denkede basınç aanının zaana bağı bieşeni oan exp( i t) sadeeştire aacı ie iha ediiştir. Jacobi-Anger açııı kuanıarak basınç, akustik aanın kiperi cinsiden yazıabiir n p P ni J ( ka cos 0)cos[ n( 0)]. (2) Denke (2) de Jn() birinci türden Besse işevini ifade etektedir. Bu denkede yer aan katsayısı ise 0 1 ve 0, n 0 oarak tanıanaktadır. Basınçtan parçacık hızına n n geçişte v( r, t) t p( r, t) oarak yazıan Euer denkeinden faydaanıır. Burada v parçacık hızı vektörünü, orta öz kütesini, kutupsa koordinatarda ( r) eˆ (1 r cos ) ( ) eˆ (1 r) ( ) eˆ oarak tanıanan ise değişi r (gradyan) operatörünü tesi etektedir. Değişi operatörünün açııında e ˆr daha önceden tanıandığı üzere radya yöndeki, ê ve ê ise çevrese ve yüksekik yönerindeki biri vektöreri tesi etektedir (bkz. Şeki 1). Denke (2) ve Euer denkeinin bir araya getiriesi ie. agıayıcıda kutupsa koordinatarda radya yöndeki akustik parçacık hızı n1 vr, V cos 0 ni J n( ka cos 0)cos[ n( 0)] (3) oarak ede ediir. Denke (3) te yer aan V P ( c) geen düzese daganın parçacık hızı geniğini, J n() ise Besse işevinin türevini ifade etektedir. Şeki 1. M adet 1-B vektör agıayıcıdan ouşan çeberse dizin ve bu dizine geen düzese ses dagası Basınç Agıayıcı Diziner için Kipse Hüze Ouşturucu Bu böüde, basınç agıayıcıardan ouşan açık çeberse dizinerde uyguanabiecek kipse hüze ouşturucu, Frankin in türetieri doğrutusunda açıkanıştır [5]. Kipse hüze ouşturucuar üç aşaada uyguanaktadır: 1) öçüerden kiperin çıkartıası, 2) kip güçerinin dengeenesi ve 3) kiperin bireştirierek istenen hüzenin ouşturuası. İk aşaa oan kiperin çıkartıasında

4 M 1 ( ) x exp( i2 M ) (4) 0 oarak tanıanan ayrık uzaysa Fourier dönüşüünden faydaanıaktadır. Denke (4) te 0,1,, M 1 uzaysa frekans indekserini gösterektedir. Uzaysa Fourier dönüşüünün denke (2) de verien basınç öçüerine uyguanası ie pozitif uzaysa indekser oan 0,1,, L için ( ) Pi J ( ka cos ) M exp( i ) (5) 0 0 oarak ifade edien Fourier katsayıarı ede ediir. Akustik aan hakkında ek bir bigi içeredikeri için negatif indekser oan L 1, L 2,, M 1 iha ediiştir. En yüksek Fourier katsayı indeksi, M in tek oduğu duruarda L( M 1) 2, çift oduğu duruarda ise LM 2 1 oarak ede ediektedir. Buradan görüeceği üzere dizinde tek sayıda veya bu tek sayıdan bir faza çift sayıda agıayıcı kuanıası, ede ediebien Fourier katsayıarının üst indeksini ( L ) değiştireektedir. Bu duruda, agıayıcı sayısı sabit oan dizinerin tek sayıda agıayıcı ie tasaranası daha uygun oacaktır. Ancak agıayıcı sayısı değiştiriebien, esnek dizin tasarıı için çift sayıda agıayıcı tercih ediesi daha uygundur. Denke (5) nin türetii yer darığından doayı burada açıkanaıştır. Ancak bu türetideki yakaşık eşitiğin geçeri oası için ka 1 koşuunun sağanası gerekektedir. Bu koşu, herhangi bir a yarıçapına sahip dairese dizin kuanıarak işenebiecek akustik dagaarın üst frekans iitini f c (2 a) oarak beireektedir. Fourier katsayıarının indekseri arttıkça bu katsayıara karşıık geen kiperin güçeri 1 azaaktadır. Bu sebepe, ede edien Fourier katsayıarı önce b ( ) [ i J ( ka) M ] katsayıarı ie çarpıarak güçeri dengeenir. Ardından, katsayıarın gerçek ve karaşık kısıarı aınarak sırası ie J ( ka cos 0) Re[ bp ( ) ( )] P cos( 0) J ( ka) (6) J ( ka cos 0) I[ bp ( ) ( )] P sin( 0) J ( ka) ie ifade edien akustik basınç aanının derecesi ie artan yönseiğe sahip kosinüs ve sinüs kiperi ede ediir. Üçüncü ve son aşaa oan yönendiriebiir hüze ouşturuasında, bir önceki aşaada ede edien kosinüs ve sinüs kiperine p w w [ w w cos w cos( L )] Re 0 1 [0 w sin w sin( L )] I 1 s L s s L s T T (7) süzgeçeri uyguanarak ana hüzenin s yanca yönüne yönendiriesi sağanır. Denke (7) da yer aan w katsayısı, hüze ouşturuasında her kipe verien ağırıktır. Ayrıca, ana hüzenin akustik daganın gediği yöne yönendiridiği duruda, hüze ouşturucunun biri L tepki veresi için dizin çıktısına w 0 ie ifade edien ek bir düzete uyguanır. Bu

5 duruda, dizin düzeinde ( 0 0 ) geen bir akustik dagaya dizinin tepkisi, erkezinde yer aan eş-yönü bir basınç agıayıcısına görecei oarak oarak gerçekeşir. R( ) s L 0 w cos[ ( )] L 0 w s 0 (8) B Parçacık Hızı Agıayıcı Diziner için Kipse Hüze Ouşturucu Parçacık hızı öçüeri ie gerçekeştirien kipse hüze ouşturucuar, bir önceki böüde verien basınç agıayıcı dizin hüze ouşturucuarı ie önei benzeriker gösterektedir. Bu yakaşıda, dizinin sadece radya yönde öçü yapabien 1-B parçacık hızı agıayıcıarından ouştuğu kabu ediir. Bu agıayıcıarda yapıan öçüer denke (3) te veriiştir. Radya doğrutudaki parçacık hızı öçüerine denke (4) da verien uzaysa Fourier dönüşüünün uyguanası ie 1 ( ) Vi cos J( ka cos ) M exp( i ) (9) r oarak açıabien 0,1,, L derecei Fourier katsayıarı ede ediir. Bu Fourier katsayıarı 1 1 b ( ) [ i J( ka) M ] oranarı ie dengeenerek r J( ka cos ) 0 Re[ br ( ) ( )] V cos( 0) J ( ka) J( ka cos ) 0 I[ br ( ) ( )] V sin( 0) J ( ka) (10) ie ifade edien radya akustik parçacık hızı aanının kosinüs ve sinüs kiperi ede ediir. Basınç agıayıcıarı kipse hüze ouşturucuarda kuanıan ve denke (7) da verien yönendire süzgeç katsayıarı kuanıarak ede edien yönendiriebiir dizin tepkisi yine basınç agıayıcı diziner için denke (8) de verien ie aynı oaktadır. Bir düzede geen bir akustik dagaya basınç ve 1-B parçacık hızı agıayıcıarından ouşturuan dairese dizinerin tepkieri aynı çıkaktadır. Ancak, bir sonraki böüde gösterieceği üzere parçacık hızı öçüerine dayaı dizinerin beyaz Gauss gürütüsüne daha dirençi oaarı sebebi ie dizin başarıarı daha iyidir. 3. BAŞARIM ANALİZİ Akustik dizinerin en önei başarı öçüterinden birisi oan dizin kazanıı (DK), dizinin eş-yönü tek bir basınç agıayıcısına göre işaret-gürütü oranındaki sağanan iyieşe oarak tanıanaktadır. DK değerine etki eden iki önei etken yönseik çarpanı (YÇ) ve beyaz gürütü kazanııdır. Bu böüde, başarı anaizi deneyse doğruaaarın teeini ouşturan YÇ cinsinden irdeeniştir. Beyaz gürütü kazanıına iişkin anaizer ise daha önceki bir çaışada açıkanıştır [9]. Yönseik çarpanı (YÇ), birden faza agıayıcıdan ouşan dizinin bu agıayıcıardan ede ettiği öçüeri işeyerek yön bakıından seçici dinee yapabie kabiiyetinin öçüsüdür. Mateatikse oarak

6 YÇ d d F(, )cos d d B(, ) F(, )cos (11) oranı ie hesapanaktadır. Denke (11) te F(, ) gürütü aanının yönse yeğiniğini [5], 2 B(, ) R(, ) ise dizinin yönse tepki gücünü gösterektedir. 2-B ve 3-B eş-yönü gürütü aanarı için yönse yeğinik, sırasıya F (, ) ( ) ve F (, ) 1 2-B 3-B dir. Bir önceki böüde türetien basınç ve parçacık hızı kipse hüze ouşturucuarın dizin tepkieri aynı oup denke (8) de veriiştir. Doayısı ie, her iki dizinin de yönse tepki güçeri aynıdır. Denke (8) de verien dizin tepkisi ve F(, ) oarak ifade edien gürütü yönse yeğinik değererinin denke (11) e yereştiriesi ie 2-B ve 3-B gürütü aanarındaki kipse hüze ouşturucuarın YÇ eri ede ediir. Dikkate aınası gereken bir diğer önei etken de kiperin aacağı ve w katsayıarı ie tesi edien ağırıkardır. En tee yakaşıda, her kip için eşit ağırık (örneğin, w 1) varsayıabiir. 2-B gürütü aanı için eşit kip ağırıkarı kuanıası duruunda denke (11) 2 sadeeşerek YÇ 2( L1) L 2 haini aır. Eşit kip ağırıkarı varsayıı atında 3-B 2-B,eşit gürütü aanı için ise YÇ 3-B,eşit 2 4( L 1) (12) L ( D ) oarak hesapanır. Denke (12) da katsayısı 0 2 ve 1, 0 şekinde ifade ediir. Ayrıca, D () katsayısı ( 1) D () (13) ( 3 2) oarak tanıanaktadır. Burada () gaa işevidir. Eşit kip katsayıarı tee bir yakaşı oaka birikte, oabiecek en iyi YÇ yi vereektedir. Buna aternatif oarak, ükün oan azai YÇ değerini sağayan kip ağırıkarı tercih ediebiir. Azai YÇ yi veren bu kip ağırıkarı, YÇ için kip ağırıkarı cinsinden çok değişkeni en iyiee probei oarak çözüenebiir. Bunun sonucunda, 2-B gürütü aanı için azai YÇ yi veren kip ağırıkarı w 2-B,azai 0 1 eğer 0 () (14) 2 diğer kiper oarak hesapanır. Bu duruda ise bu ağırıkar YÇ2-B,azai 1 2L oarak gerçekeşir. 3-B gürütü aanı için 1 eğer 0 w3-b,azai () 4 ( 3 2) diğer kiper ( 1) şekinde hesapanır. 3B gürütü aanı için azai yönseik (15)

7 L 4 ( 3 2) YÇ3-B,azai 1 1 ( 1) (16) değerine uaşır. Ede edien YÇ değererinin kip derecesine ( L ) göre değişii Şeki 2 de gösteriiştir. Buradan da görüeceği gibi 2-B eş-yönü gürütü aanı için kayda değer bir iyieşe görüeeke birikte, 3-B gürütü aanarında uygun kip ağırıkarı kuanıarak YÇ ortaaa 1,5 db kadar iyieştiriebiektedir. Şeki 2. Kip derecesi ( L ) ve gürütü aanına göre ede edien YÇ değereri. 3. DENEYSEL DOĞRULAMALAR Önerien çeberse vektör agıayıcı diziner için kipse hüze ouşturucunun doğruanası için Microfown Technoogies firası tarafından geiştirien PU Mini tipi 1-B AVA kuanııştır. Söz konusu PU Mini tipi AVA, aneoetre prensibi ie çaışan 1-B ikro eektroekanik parçacık hızı agıayıcısı ve düşük aiyeti bir basınç agıayıcısının bir arada barındıraktadır (bkz.). Geneike bu AVA ar ait kaibrasyon bigieri agıayıcı ie birikte üretici tarafından sunuaktadır. Ancak deneyse çaışaarda kuanıak üzere tedarik edien PU Mini AVA arına ait kaibrasyon bigieri üretici fira tarafından verieiştir. Bu sebepe, söz konusu AVA ar dizinde kuanıadan önce kaibrasyon edieeri zorunu hae geiştir Kaibrasyon Düzeneği PU Mini AVA arının kaibrasyonu için pasanaz çeikten bir duran daga tüpü tasaranıp üretiiştir. Tüpün iç çapı iç 52, duvar kaınığı 4, uzunuğu ise 740 dir. Bu tasarıın üst frekans iiti füst c (1,7 iç) 4 khz oarak kestiriektedir. Her iki uca kaynatıan fanşar sayesinde, tüpün bir ucuna bir akustik kaynak, diğer zıt ucuna ise önceden kaibre ediiş bir referans ikrofonu sabiteek ükün oaktadır. Ayrıca, referans ikrofonu tarafından 220 uzakıkta tüpe açıan bir deik ie kaibrasyonu gerçekeştiriecek AVA arı onte ediektedir. At frekans iitini ükün oduğunda aşağıya çekebiek için kaynak ve agıayıcı bağantı noktaarındaki hava kaçakarının

8 azatıası için o-ring er kuanııştır. Kuanıan kaibrasyon düzeneği Şeki 3 te gösteriiştir. Şeki 3. AVA arın kaibrasyonu için geiştirien kapaı uçu duran daga tüpü deney düzeneği AVA arın Kaibrasyonu PU Mini AVA arın kaibrasyonu, kapaı uçu duran daga tüpü içerisinde ouşan akustik aanın, bu yapıdaki tüper için geçeri oan kurasa akustik aan ie karşıaştırıası ie gerçekeştiriektedir. Buna göre, tüp sonundaki referans ikrofonuna göre kurasa basınç kura aanı H ( f ) ( f ) cos( kd), kurasa parçacık hızı aanı ise kura p-v ref pp - ref H ( f ) ( f ) ( i c) sin( kd) oarak gerçekeşektedir. Bu denkeerde d tüpün kapaı ucuna oan uzakığı ifade etektedir (kuanıan tüpte bu esafe d 220 dir). deney Deneyse akustik aan ise H x-y Y( f ) ( f ) Sxy ( f ) Sxx ( f ) ifadesi ie hesapanaktadır. Bu ifadede S ( f ) referans ikrofonu ie öçü yapıan agıayıcı arasındaki çapraz spektra xy güç yoğunuğunu, Sxx ( f ) ise referans ikrofonun öz spektra güç yoğunuğunu tesi etektedir. Deneyse güç yoğunukarının kurasa denkeer ie örtüşesi için gereken ve frekansa bağı genik ve faz oarak ifade edien düzete katsayıarı doğrusa oayan Levenberg-Marquardt eğri uydura yöntei ie hesapanaktadır. Bu düzete katsayıarı daha sonradan AVA arın frekans tanı küesinde kaibrasyonarında kuanııştır. Düzete katsayıarının agıayıcı üreticieri tarafından verien agıayıcı hassasiyeterinin tersidir. Tipik bir PU Mini agıayıcısının basınç ve parçacık hızı kaibrasyonuna ait eğrier Şeki 4 te veriiştir. Fazda eydana geen ataaar trigonoetrik işeverdeki (basınç için kosinüs, parçacık hızı için sinüs) işaret değişikikerine karşıık geektedir. 3.3.Oda Deneyeri Küçük çeberse 1-B AVA diziner için geiştirien kipse hüze ouşturucusunun doğruanası için bir kayıt stüdyosunda deneyer gerçekeştiriiştir (bkz ). Bir yakınsak aan hoparöründen yapıan dar ve geniş bantı ses yayınarı 115 çapında bir çeber üzerine eşit araıkar ie yereştiriiş 6 adet 1-B AVA dan ouşan dizinde kaydediiştir. Ses kaynağı ie dizin arasındaki esafe tü deneyerde en az iki daga boyu oacak şekide ayaranıştır. Tipik bir deney düzeneği ve 1-B parçacık hızı agıayıcıarı kuanıarak dar bantı kaynaktan eşit kip ağırıkarı ie ede edien sonuçar [her kipe karşıık geen yönse dizin tepkisi ve topa dizin tepkisi denke (8)] Şeki 5 te gösteriiştir. Benzer sonuçar basınç agıayıcıı diziner, geniş bantı kaynakar ve azai yönseik kip ağırıkarı için de ede ediiştir. Ancak yer darığından doayı bu sonuçara burada yer verieeiştir. Buradan da görüeceği üzere kurasa hüze yapısı ie deneyse sonuçar uyuudur.

9 Şeki 4. Microfown Technoogies PU Mini tipi bir AVA ya ait tipik kaibrasyon sonuçarı: basınç agıayıcısına ait a) genik ie c) faz ve parçacık hızı agıayıcısına ait b) genik ie d) faz eğrier. Mavi-düz eğrier kurasa, kırızı-noktaı eğrier ise deneyse sonuçarı tesi etektedir. Şeki 5. Küçük boyutu çeberse 1-B AVA dizini ie yapıan deneyse çaışaar: a) deney düzeneği, kaynağın ( 0 ) 15 b)-e), 110 c)-f) ve 270 d)-g) oduğu duruarda, sırası ie kipse ve topa dizin tepkisi. Kurasa sonuçar avi-düz, deneyse sonuçar kırızı-noktaı eğrier ie gösteriiştir.

10 4. SONUÇ Bu çaışada, biise yazıda yer aan basınç [5] ve 2-B parçacık hızı [8] agıayıcıarından ouşan iki farkı çeberse dizine aternatif oarak önerien ve 1-B parçacık hızı agıayıcıarından ouşan diziner için geiştirien bir kipse hüze ouşturucu açıkanaktadır. Önerien yöntede, 1-B parçacık hızı agıayıcıarından ede edien öçüerin uzaysa Fourier dönüşüü aınarak akustik aanın yüksek yönseiğe sahip kiperi çekiektedir. Bu kiperin uygun oranarda bireştiriesi ie yönendirebiir ve dar ana hüzei bir dizin ede ediektedir. Eş-yönü ve iintii orta gürütüsü atında önerien 1-B parçacık hızı agıayıcı dizininin yönseik başarıarı hesapanıştır. Ardından söz konusu dizinin doğruanası için yapıan kaibrasyon ve öncü deneyse çaışaarın sonuçarına açıkanıştır. Bu sonuçar, söz konusu kipse hüze ouşturucunun kurasa kestirier ie uyuu sonuçar verdiğini ve pratik oarak çok agıayıcıı dizinerde kuanıabieceğini gösteriştir. Orta gürütüsüne karşı dizinin yönseiğini arttırak için kip ağırıkarı özene seçieidir. Ancak bu doğrutuda yapıan ağırık terciheri, dizinin beyaz Gauss gürütüsüne karşı başarınıı azataktadır. Pratik dizin tasarıında kip ağırıkarının seçii, dizinin çaışacağı tipik orta gürütü özeikeri ve iintisiz gürütü kaynakarı (örneğin, agıayıcı eektroniğinin özeikeri) göz önüne aınarak yapıaıdır. 5. KAYNAKLAR [1] Sivia, M. T., Richards, R. T., A Theoretica and Experienta Investigation of Low- Frequency Acoustic Vector Sensors, in Proc. MTS/IEEE OCEANS 02 Conf., pp , [2] Jacobsen, F., de Bree, H. E., The Microfown Partice Veocity Sensor, in Handbook of Signa Processing in Acoustics, ed. D. Haveock, S. Kuwano, M. Vorander. New York: Springer, pp , [3] Cray, B. A., Nutta, A. H., Directivity Factors for Linear Arrays of Veocity Sensors, J. Acoust. Soc. A. vo.110, no.1, pp , [4] Sith, K. B., Van Leijen, A. V., Steering Vector Sensor Array Eeents with Linear Cardioids and Noninear Hippioids, J. Acoust. Soc. A. vo.122 no.1, pp , [5] Frankin, J. B., Superdirective Receiving Arrays for Underwater Acoustic Appication, DREA Contractor Report 97/444 P.O. Box 1012, Dartouth, Nova Scotia, Canada, B2Y 3Z7, pp.1-44, [6] Van Trees, H. L., Optiu Array Processing, Wiey, New York, Ch.4.2, pp , [7] Gur, B. Partice Veocity Gradient Based Acoustic Mode Beaforing for Short Linear Vector Sensor Arrays, J. Acoust. Soc. A. vo.135, no.6, pp , [8] Zou, N., Nehorai, A., Circuar Acoustic Vector-Sensor Array for Mode Beaforing, IEEE Trans. Signa Process., vo.57, no.8, pp , [9] Gur B., Moda Beaforing for Circuar Acoustic Vector Sensor Arrays, Proc. 25th SIU Conf., pp.1-4, 2017.