OKULLARDA KRZE MÜDAHALE PLANLAMASI

Transkript

1 ! "#$#%$#%&$#' #$$ OKULLARDA KRZE MÜDAHALE PLANLAMASI Yrd. Doç. Dr. Hasan Hüseyin AKSOY Ankara Üniversitesi Eitim Bilimleri Fakültesi Öretim Üyesi Dr. Naciye AKSOY Gazi Üniversitesi Gazi Eitim Fakültesi Öretim Görevlisi ÖZET Bu çalımada, kriz kavramının farklı kurumlar açısından ele alınmasının ortaya çıkardıı farklılıktan hareketle ve alanyazından yararlanarak, okullar açısından kriz kavramı ve temel özellikleri, krizlere etkili müdahale için okullarda gerçekletirilmesi gereken hazırlık çalımaları üzerinde durulmutur. Çalımada Türkiye de eitim kurumlarında ortaya çıkan ve basına yansıyan örnekler aracılııyla da krize yol açan nedenler üzerinde saptamalar yapılmıtır. Okul yönetimlerinin krizlere yönelik hazırlıklar arasında bir krize müdahale takımı kurmak ve yetitirmek, müdahale planı hazırlamak ve uygulamak için de hazırlıklı olmaları gerektii belirtilmitir. Bu hazırlıkların kurumlara özgü boyutları olduu denli, genel ve tüm kurumlarca paylaabilecek ortak boyutları da bulunmaktadır. Yine okulların krizlere müdahale planlaması ve uygulaması sırasında, yerel, bölgesel ve ulusal düzeydeki planlama ve uygulamaları dikkate alan egüdümlü bir çalıma göstermeleri de etkili bir kriz müdahalesi için zorunludur. Anahtar Sözcükler: Kriz, okullarda kriz, krize müdahale planlaması, krize müdahale takımı, kriz nedenleri. SUMMARY In this study, the concept of crisis and its basic characterisics for schools, preperation and effective intervention to crises that schools may face were discussed. In the study, the causes of crisis were defined by giving examples of crisis occurred in schools and published in media in Turkey. It was emphasized that establishing a Crisis Intervention Team (CRT) and training them, preparing Crisis Intervention Plan and being ready to implementing the plan are among the preperations of school administrators to crisis. There are common aspects of the preperations for crisis that can be shared by different organizations as well as unique aspects for organizations. During the intervention and implementation of crisis plans by school administrations, it is a necessity to communicate and coordinate with the plans and implementations of local, regional and national level. Key Words: Crisis, school crisis, crisis intervention planning, crisis intervention team, causes of crisis.

2 Giri nsanlarda gelecee ilikin olarak belirsizliin yarattıı güvensizlik, önemli bir gerginlik ve korku kaynaıdır. Bu güvensizlik ve korku durumunu azaltmaya yönelik olarak gösterilen tepkiler arasında gülünç görünebilecekler kadar trajik bir durumu ortaya koyanlar da bulunmaktadır. Bireyler gelecekte ortaya çıkabilecek olumsuzlukları engelleyebilmek ya da ona yön verebilmek isteiyle kahve falından yıldız falı, büyü çeitleri, burçlar ve Tarot a kadar ilkel ve günümüz dünyasının sahip olduu bilimsel bilgi birikiminden uzak pek çok yolu denemi ve denemeye devam etmektedir. Bireyler kadar örgütler de gelecekleri ile ilgili bilgileri olabildiince doru bir ekilde kestirebilme gereksinmesi duymaktadır. Bu gereksinme, gelecei sadece merak etmek deil aynı zamanda gelecee yön verme çabaları içinde bilimsel ve teknik yöntemleri kullanma isteiyle birlemektedir. Planlama, bir örgütün gelecee ilikin istek ve kestirimlerini kapsayan bir süreçtir. Planlama aynı zamanda bugünle gelecek arasında köprü kuran ve hem bireylerin hem de örgütlerin gelecekteki durumlarını etkileyen bir araçtır. Makro düzeyde merkezi planlamanın emredici ve sayısal hedefleri gösteren bir süreç olarak gelimesinin tarihte (özellikle Türkiye ve merkezi planlama uygulayan eski Sovyetler Birlii nde) ortaya çıkardıı yetersiz sonuçlara ramen planlama, gelecee ilikin olarak yönetimin en önemli yardımcılarından biridir. Planlama, bir örgütün yenileme araçlarından biri olduu kadar, dengesizlik durumları için örgütün direnç gösterme gücünü artıran bir araç olarak da kullanılabilir. Bu noktada, örgüt yaamını tehdit eden olaandıı durumların denetim altında tutulması ve etkisinin azaltılması da kriz planlaması ve kriz yönetimi etkinliklerinin baarılı bir ekilde gerçekletirilmesine balı olacaktır. Planlama, gelecee yönelik örgütsel bir karar alma sürecidir. Anderson ın tanımlamasına göre planlama bazı amaçlara ulamak için gelecekte uygulanacak bir dizi kararları hazırlamaktan oluan bir süreçtir (Aktaran Âdem, 1981, s.7). Planlama belirsizlik altında karar verme süreci olarak da görülmektedir. Planlar ise bu kararların yazılı olarak belirlendii belgelerdir. Planlama örgütün yönetim sürecinin bir parçasını oluturur. Kriz planları örgütün güvenlik duygusunu tatmin etmeye ve kriz durumlarıyla daha yüksek düzeyde baa çıkabilmeye yardımcı olacak bir araçtır. Bu çalımanın amacı, okul örgütünün ileyiini ve içindeki bireyleri baedilmesi zor düzeydeki tehlikelerle ya da gerginlikle karılatıran durumlara hazır olma ve müdahale etmede yardımcı olacak krize müdahale planlamasının gerei ve önemine dikkat çekmek; bu süreçte gerçekletirilebilecek çalımaları betimlemektir. Kriz: Tanım ve Kuramsal Çerçeve Doal yaam bir düzenlilik içinde olduu kadar bir belirsizlik ve kaos durumu da içerir. nsanların düzenlilik ve yaamı tümüyle kestirme ve buna göre önlem alma isteklerine ramen bunun her zaman gerçekletirilebilmesi mümkün deildir. Bazen de önceden kestirilebilmi olmasına ramen içinde bulunduumuz örgütü tehdit eden durumların olmasını engelleyemeyiz. Gerçeklemesini istemediimiz, örgütün ileyiini olumsuz etkileyen bu durumlar örgütsel açıdan çou kez kriz olarak belirtilir. Kriz; (Can, 1999, s.315), a) Tehdit edici koula müdahale edebilmede örgütün yetersiz olması b) Ortaya çıkan koulun üstesinden gelme gereklilii ve ivediliinin olması, ortaya çıkan koulun görmezlikten gelinemez olması c) Örgütün yaamını tehdit eden bir durum olması özellikleriyle tanımlanmaya çalıılmaktadır. Bir örgütün gerçeklemesini istemedii her gelimenin, her sorunun kriz olarak tanımlanması da mümkün deildir. Bu noktada kriz, dier sorunlardan belli özellikleri ile ayrılmaktadır. Bu özellikler arasında unlar sayılmaktadır (Can, 1999, s. 315): Tahmin edilememesi, Örgütün tahmin ve önleme mekanizmalarının yetersiz kalması, Örgütün amaç ve varlıını tehdit etmesi, Üstesinden gelmek için atılması gereken adımların kararlatırılması için yeterli bilgi ve zamanın bulunmaması, vedi müdahale gerektirmesi, Karar alıcılarda gerilim yaratması. 38

3 Bir örgütte ortaya çıkan krizle birlikte u aamaların yaanması olası görünmektedir (Can 1999, ): 1. Kriz uyarılarının algılanması ve hareketsizlik, 2. Kriz dönemi, 3. Çözülme dönemi. Bu aamada örgüt krize etkili bir müdahalede bulunamaz ise örgütün etkisizlemesi, amaçlarını gerçekletiremez duruma dümesi ve çözülmesi söz konusu olur. Daha çok ekonomik amaçlı örgütler gözetilerek yapılan kriz tanımlamaları ve açıklamaları tüm örgütler için genel-geçer görülmemelidir. Ülkemizde daha çok bir ekonomik bunalım ve çözümsüzlük dönemleriyle anılan bu kavramın, amaçları ve ileyii itibarıyla farklılaan eitim kurumları için ayrıca gözden geçirilmesi ve deerlendirilmesi gerekir. Yine salık, güvenlik, kültür ve siyaset kurumları açısından bakıldıında da krizlerin ortaya çıkı biçimleri, özellikleri ve etkileri farklılaabilmektedir. Krize bir baka bakı açısı da bilim alanlarından gelebilir. ktisat alanının ve psikiyatrinin kriz çözümlemeleri ve krizi tanımlaması ile ona yükledii önem, bir ölçüde de krizlerden beklentileri, felsefe, sosyoloji ve sanat alanlarının ortaya koyduklarından farklıdır. Buna göre, kriz bazen bir gelimenin tetikleyicisi, bazen de bir kurumun yokolmasının balangıcı olabilecektir. Bireysel olarak beden açısından kriz ise bir kontrol edilemezlik, insan dengesinin ve bütünlüünün bozulmasının bir ürünüdür. Bu noktada, farklı yönelimleri olan çalıma alanlarının kriz kavramına farklı anlamlar yüklemesi de doal sayılabilir (Jones ve Paterson 1992; Sayıl 2000; Sonneck ve dierleri 2000; Cogito 2001). Hatta bazı durumlarda, kriz durumları, krizin olumsuz bir ekilde çözülmü olmasından daha istendik bir durum olarak da görülebilmektedir. Örnein bireyler ya da ülkeler arasındaki yüksek düzeyli gerginliklerin sava kararı ile sonuçlanması ve bir kavga ya da sava sonucu ölümlerle gerginliklerin galip-malup belirlemesi ile bitmesi böyle bir durumu yansıtmaktadır. Ünlü yazar Umberto Eco, Sovyetler Birlii ve Amerika arasında 50 yıl süren souk sava ın pek çok kez kriz durumu içermekle birlikte savaa dönümeden sürmesini olumlu bir durum olarak belirtmektedir. Buna karın, iki dünya savaı da ülkeler arasındaki çeitli gerginliklerin ve bir ölçüde de kriz durumlarının milyonlarca insanın ölümüne yol açarak çözülmesini gösteren tarihi örneklerdir (Yılmaz, 2001, s.28-31). Daha sınırlayıcı olarak, bir okul için öngörülen kriz durumlarına ilikin bir tanımlamada da krizin u özelliklerine vurguda bulunulmaktadır. Ani, genellikle beklenmedik, okul topluluunun önemli bir bölümünü derinden ve olumsuz olarak etkileyen, çounlukla ciddi yaralanma veya ölüm içeren bir olay veya durumdur (Jones ve Paterson 1992, s. 1). Örgütsel ileyii canlı organizmanın ileyiine benzetilecek olursa, kriz, örgütün dengesini bozan, salıklı bir ileyi sürdürmesine engel olan ve müdahele edilmesi gereken durumlar olarak görülebilir. Kriz tanımı her okulun kendi ölçüleri ve özellikleri içinde anlam taır. Farklı okullar benzer durumlar için farklı tepkiler gösterebilir, benzer durumlardan farklı ekilde etkilenebilirler. Yine benzer bir olay, aynı okulda farklı zamanlarda krize neden olma özellii gösterebilir ya da rutin önlemlerle baedilebilir bir durum olarak görülebilir. Örnein, geleneksel kültürün baskın olduu ve aileler arasında çatımalar yaanan bir çevrede yer alan küçük bir okulda meydana gelen örencilerarası bir tartıma, tarafların birbirleriyle ilikilerini gerginletirip okula yansıtmasına ve daha büyük olayların meydana gelmesine yol açabilecekken, aynı nitelikteki bir durum geni bir çevreden örenci alan ve ailelerin birbirleriyle iletiimlerinin az olduu büyük bir okulda sıradan bir örenci davranıı olarak ele alınıp, düük çaplı bir müdahale ile çözülebilir. Önemli olan hangi durumda nasıl bir sonucun ortaya çıkabileceini kestirip buna karı güvenli ve kabul edilebilir ölçülerde tepki verebilmek için hazırlanmı, bir baka deyile örgütlenmi olabilmektir. Eitim Kurumları çin Olası Kriz Nedenleri Krizlerin ortaya çıkıına yol açan nedenler bazı gruplamalar ile ele alınmaktadır. Bunlar arasında örgüt içi nedenler olarak örgütsel yapı, yönetimin nitelii; örgüt dıı (örgütsel çevre etkenleri) olarak da ekonomik sistem ve durum, teknolojik gelimeler, toplumsal ve kültürel etmenler, hukuksal ve siyasal etmenler, uluslararası çevre etmenleri ve doal etmenler sayılmaktadır (Can 1999, s ). Yine bir eitim örgütünde krizlere yol açan riskleri çevresel olarak ele alan bir gruplamada ekonomik dalgalanmalar, politik baskılar, verimdeki düü, doal afetler, salgın hastalıklar, girdi-çıktı (örenci) oranları 39

4 sayılabilmektedir (Herman 1994). Yine güncel bir kriz kaynaı olarak, iddet ve terör olayları, sava tehditleri ve savaı da çevresel risk ve kriz kaynakları olarak eklemek gereklidir. Büyük ölçüde yaygın olan ve okul dıındaki çevrede yer alan hemen tüm örgütleri de etkileyen çevresel risk kaynakları dıında, dorudan okul örgütü ile ilgili olarak görülebilecek çok sayıda risk kaynaı da bulunmaktadır. Bunlardan bir kısmı okul içinde ortaya çıkmakla birlikte, kısmen okulun müdahale alanı dıında bulunabilmektedir. Bir baka deyile, cinayet, rehin alma, ateli silah kullanma, bomba tehdidi gibi acil durumlara müdahale etmesi gereken kii ya da kurumların öncelikle okulun dıından olması gerekebilecektir. Okulun etkinlikleri ve sahip olduu özelliklerden kaynaklanan dier risk kaynakları ya da kriz nedenleri arasında unlar sayılabilir : servis kazaları nedeniyle ölümler, okulda yüksek düzeyde gerginlik yaratan kavga ve saldırılar, örencilerden birinin ya da yakınlarının ölümü, çevrede tepki yaratacak ya da yasal ilemlere yol açacak nitelikte örencilere dayak atılması ya da baskı uygulanması, okul çevresinden kiilerin maruz kaldıı ya da faili olduu tecavüz olayları ve benzerleri. Kriz türlerini belirlemede farklı yaklaımlar sergilemek mümkün olmakla birlikte ilgili oldukları durumlara balı bir sınıflamanın kullanıldıı da görülmektedir. Buna göre Herman (1994) okullar için sözkonusu olabilecek kriz türlerini bireylerle, gruplarla, finansmanla, örgüt yöneticisi ve büyük felaketler (doal afetler, ve ölümlere yol açan kaza durumları) ile ilgili krizler olarak ele almaktadır. Ülkemizdeki okullarda da, yukarıda belirtilen kriz kaynaklarına balı olarak ortaya çıkan çok sayıda kriz durumunu görmek mümkündür. Hemen her gün basında bunların örnekleri görülmekte ve insanlar benzer kriz durumlarının içinde yaamaya devam etmektedir. Burada yakın geçmite okullarımızda kriz durumu yaratan olaylara ilikin bazı örnekler verilmitir. Krize yol açan durumların bir çok kez birden fazlasının bir arada bulunduu görülebilir. Bazen youn bir kar yaıı, yeterli önlemler alındıında çocuklar için nee kaynaı olarak görülebilecekken, krize yol açabilecek dier etkenler ile birlikte gerçekletiinde bir kriz durumuna yol açabilir. Örnein ülkemizde sıkça yaanan okul tatillerine yol açacak bir kar yaıının ardından basında öyle bir haberi okumak mümkün olur: Geç karar rezillii. Sabaha karı balayan youn kar yaıı nedeniyle okulları zamanında tatil etmeyen stanbul ve Ankara Valilikleri örenci ve velileri perian etti... (Hürriyet, 20 ubat 1999). Burada kriz nedeni kar yaıı gibi görünse de, krizin asıl sorumlusu, yeterince hızlı, planlı, egüdümlü çalımayan il yönetimi ve onun yönetim anlayııdır. Daha üst düzeyde sorgulanabilecek bir durum ise, okulların böyle bir konuda bile karar almadaki yetkisizlikleridir. Ancak, karar alma yetkisinin okula bırakılması durumunda dahi kriz planı, kriz takımı ve kriz yönetimi uygulama becerisi olmayan bir okulda benzer sorunların yaanması olasılıı çok yüksektir. Bir baka durumda da risk olarak bilinen bir durumun tüm önlemlere karın gerçeklemesi söz konusu olabilir. Yönetsel mekanizmalar dıında bu mekanizmalar çerçevesinde görev alan bireylerin gösterdikleri beklenmedik davranılar da kriz durumlarının ortaya çıkmasını önlemede yetersiz kalabilmektedir. Örnein, üniversite sınav sorularının çalınması riskine karı Örenci Seçme ve Yerletirme Merkezi (ÖSYM) ve Yüksek Öretim Kurulu (YÖK) gerekli koruma ve denetim etkinliklerini yerine getirmeye çalıır. Ancak, görevlilerin ihmalleri sonucu soruların çalınması durumunda, ülkenin bütünü bundan etkilenir ve kuruma karı çeitli tepkiler gösterir. Bu konudaki haber basında u ekilde yer almıtır. Rezalet. Sorular çalındı, üniversite sınavı iptal. Bir hırsız, bir buçuk milyon gencin yolunu kesti. Marmara Üniversitesi lahiyat Fakültesinin stanbul Balarbaı ndaki kampüsündeki çuvaldan iki soru kitapçıı çalınması üzerine, ÖSS ertelendi. YÖK Bakanı Kemal Gürüz, soruları çalanları iddetle kınıyoruz. ptalden baka çaremiz yoktu. Kamuoyundan özür diliyoruz dedi. (Milliyet, 2 Mayıs 1999). Böyle bir olayın okullara yansıması, sınava girecek örencilerin yaadıı sınav öncesi gerginliin uzamasına balı olarak çeitli bireysel tepkiler ve duygusal/psikolojik sorunlar olabilecektir. Okulların örencilerine yönelik psikolojik danıma destei ve olaya ilikin olarak yapacakları açıklamalar, programların uygulanmasında bu durumun dikkate alınması gibi etkinliklerle doal duruma geçii kolaylatırmaları beklenebilir. Yine bu tür bir çabanın, tüm okullarda olaandıı bir duruma müdahale etme anlamında kriz yönetimi planlaması ve uygulamalarının içerisinde görülmesi beklenebilir. 40

5 Bireylerden Kaynaklanan Krizler Okullarda okul içindeki ilikilerden, okul müdürü ve yardımcısı, öretmen, örenci, veliler ve dier personelden kaynaklanabilen bir çok kriz durumu ortaya çıkabilmektedir. Bu tür kriz durumlarının çou kez bireysel olarak kiilerin davranılarıyla ilgili olduu söylenebilir. Örnein basına yansıyan u durumlar, okullarda gözlenen bireylerle ilgili nedenlerle ortaya çıkan krizler arasında yer alır. Samsun mam Hatip Lisesinde örencisine evlenme teklif ettii öne sürülen biyoloji öretmeni okul müdürünü dövdü. Olayı protesto eden örenciler de biyoloji öretmenini tartakladı, okulun camlarını kırdı (Milliyet, 12 Haziran 1999). lkokulda intihar. Doum günümde ses getirecek bir ey yapacaım dedi ve kendisini vurdu stanbul Maltepe deki Hasan adolu lköretim Okulu örencisi 13 yaındaki.m.k. 14. yaına girecei gün okul koridorunda babasına ait ruhsatsız silahla kendisini vurdu.silah sesini duyup sınıflarından dıarı çıkan öretmenler ve örenciler gördükleri manzara karısında oke oldu. (Sabah, 16 Ocak 2001). Okullarda rutin sayılabilecek bir ilem olan not verme ve notların karne ile bildirilmesi, bazı durumlarda, ailelerin tepkileri çocukların duyarlılıkları ile birletiinde üzücü, krize yol açabilecek ortamlar oluturabilir. Bir gazete haberi bu durumu olanca çarpıcılıı ile yansıtmaya yeterli görünmektedir: Karne korkusu ölüm getirdi. 12 yaındaki S. (yazarlarca kısaltıldı) karnesindeki zayıflara ailesinin kızacaı korkusuyla intiharı seçti (Sabah, 29 Ocak 2000). Doal Afetlerden Kaynaklanan Krizler Çevresel etkenler içinde yer alan doal afetler, karı konulması çok zor ya da olanaksız kriz durumları yaratabilirler. Bunlar arasında deprem, yangın, sel, fırtına ve benzerlerine balı olarak yaanan, insanların yaamlarını ciddi olarak tehdit edenler sayılabilir. Ülkemizin de pek çok kez bu felaket yaratan afetleri yaadıını, eitim örgütlerinin de bundan etkilendiini biliyoruz. Unutulmaz yaralar açan 17 Austos 1999 zmit ve peinden gelen 12 Kasım 1999 Düzce depremleri de böyle bir durum ortaya çıkarmıtır. Depremin üzerinden yıllar geçmesine karın dorudan ya da dolaylı kriz durumu oluturacak pek çok etkisi bulunmaktadır. Deprem ve yangının okullar üzerinde kriz yaratan etkileri arasında basına yansıyanlardan ikisi u ekildedir: Yoklama Korkusu. Depremde en fazla can kaybının olduu Kocaeli ve Sakarya da okullar açılıyor ama okul yöneticileri müthi bir yoklama korkusu yaıyor. Binlerce örencilerinin 17 Austos da can verdiini belirten okul yöneticileri her burada sözünü duymadıklarında acılarının daha da katlanacaını söylediler (Hürriyet, 11 Ekim 1999). Kız Lisesinde Korkutan Yangın. Beikta Dereboyu Caddesindeki be katlı Ortaköy Zübeyde Hanım Kız Meslek Lisesi ve Anadolu Kız Meslek Lisesinin en üst katında dün 01:30 da henüz belirlenemeyen bir nedenle yangın çıktı. lk anda okul görevlilerinin müdahale ettii yangın, dördüncü katı yemekhane olarak kullanılan okulun çatısına da sıçradı. Yatakhanede kalan 130 örenci kantine sıınırken, yangın itfaiyenin bir saatlik çalıması sonucu söndürüldü. (Milliyet, 26 Mart 2002). Salıkları bozulmu, yakınlarını kaybetmi çok sayıda örencinin bulunduu okullarda örencilere sunulan salık, rehberlik, psikolojik danıma, dier sosyal hizmet ve ekonomik desteklerin olaan bir ekilde, bu tür olayların ve etkilerinin yaanmadıı bölgelerdeki gibi sürdürülmesi düünülemez. Böyle bir ortam öretmenler, okul yöneticileri, eitim bilimciler, sosyolog, psikolog, salık ve sosyal hizmet uzmanları, il yöneticileri, sivil toplum yöneticilerinin ve dier ilgili kurum ve meslekten kiilerin egüdümlü bir ekilde sorunlara yönelimini gerektirir. Ekonomik Nedenden Kaynaklanan Krizler Örgütlerin yaamları, yeterli girdi salamayı sürdürebilmeleri ile mümkündür. Negatif entropi (örgütün güç kazanması) denilebilecek bu durumu salayamayan okullar çeitli kriz durumları yaamaktan kaçınamazlar. Yeterli parasal girdi salayamayan ya da girdilerini iyi kullanamayan okullarda da ekonomik kriz durumu yaanır ve krizin üstesinden gelinememesi durumunda okulun yaamı tehlikeye düer. Hem kamu bütçesinden finansman alan devlet okulları hem de özel kesimce finanse edilen özel öretim kurumları ekonomik nedenlerin yolaçtıı krizleri yaayabilirler. Okulun parası yetmedii için ısınma sorununu çözemeyen bir okul müdürü eitim döneminin ortasında eitime ara vermeye zorlanabilecek ya da velilerin, örencilerin tepkisiyle karılaabilecektir. Özel okullar da, finansman yetersizlii durumunda öretmen maalarını ödeyemeyecek, okulun sahiplerinin deimesi ya da okulun kapanması gibi kriz durumları yaayabilecektir. Ekonomik nedenlere dayalı kriz durumlarına ilikin olarak u örneklerin yaandıı görülmütür (Hürriyet, 29 Mart 1999). 41

6 Kolejin parası bitti. Ekonomik kriz ve kötü yönetim, özel okullara havlu attırıyor. Öretmenlerin maalarını ödemekte güçlük çeken kolej sahipleri, paralı müteri bekliyor. Özel okullar hem plansız büyüme, hem de aldıkları kredileri geriye ödeyemedikleri için krize yenik düüyor. Birçok özel okulda öretmen maaını ödemede sıkıntı yaanırken, bazıları da okulu elden çıkarmak için paralı ve prestijli müteri bekliyor. Özel A.. Lisesi, M. Koleji, Ç. Koleji, G. Koleji öretmen maalarını vermekte güçlük çekerken, kapanmamak için direniyor. Satan Satana. 28 yıllık eitimci M.Y. Tarabya Acarlar Sitesindeki Y. Y. lköretim Okulunu ekonomik güçlükler nedeniyle A. irketler Grubuna devretme ilemlerini yapıyor. Lise kısmında da öretmenlerin maalarını ödemekte zorlanan M.Y., Kadıköy deki dersane binasını da satıa çıkardı. Özel Okullar Genel Müdürlüünün onayının ardından 260 örencili okul, A. irketler Grubuna geçecek. Antalya Yardım Bekliyor. Akdenizin en büyük kolejlerinden biri olan A. Koleji de sıkıntıyı atlatamayan okullardan. En büyük kurucu ortak M. K., okul dıında büyük yatırıma girince okulda kriz yaanmaya baladı. M. K., A. Kolejinin eitimciler tarafından alınarak eitimin sürdürülmesi amacıyla destek bekliyor. Velilerden Okula Borç. M. Koleji de plansız yatırımları nedeniyle sıkıntıyı çeken okullar arasında yer alıyor. Ödeme güçlüü çeken kolejin öretmen ve velileri mali krizden kurtuluncaya kadar okul yönetimine destek verme kararı aldı. Öretmenler gerekirse maa almadan çalıma, veliler de yönetime 500 milyon borç verme ile krizi atlatma konusunda okulu desteklemeye yöneldi. Bakırköyde Ç. Kolejini sattıktan sonra Bahçelievler de aynı isimle Kolej açan A. Ç. de krize yenik dütü. Öretmen maalarının ödenmesinde sıkıntı yaanıyor. Orta ve düük gelirli ailelerin ekonomik güçlerinin giderek azaldıı, isizlik ve yoksulluun arttıı bir ülkede, ailelerin dorudan eitim amacıyla harcayacakları paralar (önlük, kırtasiye, kitap vb.) veya okulların ailelerden bekledii ödemeler (kayıt parası, katkı payı, baı, karnetebeir parası, vb.) potansiyel bir kriz kaynaıdır. Çocuklarının beslenme, giyim ve salık giderlerini zorlukla karılamaya çalıan ailelerin, gerek okul açılı dönemlerinde kayıtlar sırasında gerekse eitim-öretim yılı içinde çok farklı gerekçelerle ödeme yapmaya zorlanmaları, ailelerde, okullarda ve genel olarak toplum içinde krize neden oluturabilmektedir. Ailelerin binlercesinin ekonomik güçsüzlük nedeniyle çocuklarını okula göndermemeleri ya da düzensiz göndermeleri, çalıan çocuklar arasına her yıl binlerce çocuun eklenmesi okullları ve genel olarak eitim sisteminin bütününü dorudan ya da dolaylı etkileyen ekonomik nedenli kriz durumlarıdır. Kukusuz, bu konudaki en önemli neden, en azından Türkiye açısından, eitim için ayrılması gereken kaynakları, kamu bütçesinden ayırmada isteksiz davranan siyasal yöneticilerin kararları olarak görülebilir. Krize Müdahale Planlaması Süreci Krize müdahale planlaması süreci, hazırlanmasına karar verilmesinden uygulanması aamasına dein katılımcı bir süreç olarak ele alınmalıdır. Planlı bir okulda kriz yönetimi yüksek düzeyde gerginlik altında bulunulan zamanlarda okulun ileyiinin tıkanmasını, kararsızlıı önemli derecede azaltır ve kontrol edilebilir dehet verici olayların okul çapında kaosa yol açmasını önleyebilir. Küçük bir örenci ya da personel grubunu etkileyen bir durumda veya yasa uygulayıcılarına geri planda yardımcı olunduu durumlarda yetitirilmi bir takım veya personelce verilecek yapılandırılmı ya da önceden kararlatırılmı bir tepki zararı en aza indirebilir ve normal, günlük yaama dönmeyi salayabilir. Okul, herhangi bir nedenle özel olarak yetitirilmi bir takım ayıramıyor, kuramıyor ise önceden hazırlanmı uyarı materyalleri ve kontrol listeleri tüm yararlı etkinlikleri bilmek isteyen ve kriz sırasındaki zararı ve sorumluluu azaltmak isteyen okul yöneticileri ve dier personele yardımcı olabilir. Bir toplumun en deerli varlıkları olan çocuklarının en çok zaman geçirdikleri yer olan okullarda kriz durumlarına hazırlık çalımalarının ve buna balı güvenlik önlemlerinin geçitirilmesi ve yeterli önem ve özenin gösterilmemesi kabul edilebilir bir durum deildir. Ülkemizde günümüze dein bu konuda yeterli görülebilecek bir duyarlık ve çaba gösterildii söylenemez. Okullarımızda ve dier eitim kurumlarında krize müdahale planlaması ve kriz yönetimi bilgilerinin yeterince kullanılmıyor olması büyük bir eksikliktir. Krize Müdahale Planı Oluturma Kaçınılmaz olarak belirli bir süre görevde bulunmu olan bir yönetici çeitli kriz deneyimleri yaayacaktır. Yöneticinin bu krizlere karı ortaya koyacaı tepkilerin deneme niteliinde yanlı eylemler olmaması büyük önem taımaktadır. Herman (1994) okullarda kriz durumlarına karı hazırlık ve müdahale sürecinde yöneticilerin sahip 42

7 olması gereken özellikler ve yapacakları arasında unları saymaktadır. Bir yönetici, a) Olası krizleri kestirebilir. b) Belirli krizleri anlar. c) Krizler ortaya çıktıında bunlarla baetmek için kullanılacak siyasalar ve Standard Uygulama Yöntemleri (Procedure) gelitirir. d) Kriz sırasında yazılı ve görsel basın ile iletiim için iyi hazırlanmı bir yönergeye sahiptir. e) Zarar veren etkenin kontrol edilmesinde kendisini ve bu konuda önem taıyan bakalarını sürece dahil eder. Potansiyel Krizleri Kestirme Bazen bir yönetici okul dıında var olan çeitli gerginliklerin okul içinde yansımaları bulunabileceini ve bunun bir süre sonra çeitli gerekçelerle bir kriz durumuna (kavga, çatıma, toplu istifalar vb.) dönüebileceini kestirebilir. Bir yönetici, kı sezonunun ortasında ülkede bulunan genel bir yakıt sıkıntısının okulunu nasıl etkileyeceini kestirebilir. Bu kestirim sonucunda yakıtın kullanımıyla ve ek kaynakların yaratılmasıyla ilgili olarak bir plan hazırlamak ve sorun yaanmadan önce sorunun çözümüne katkıda bulunabilecek tarafların ilgilerinin konuya çekilmesini salamak mümkün olabilir. Bir yönetici bu olası krizlere dönük olarak çeitli kii ve kurulularla iletiimini gelitirebilir. Sorunla ilgili tüm kii ya da gruplarla yapılacak görümeler, tarafların katılımını saladıında, gelecekte ortaya çıkabilecek zarar verici durumların ortadan kaldırılmasını salayabilir ya da kriz durumuna dönümesini önleyebilir. Potansiyel kriz durumlarının kestirilmesi ve bu yönde çaba harcanması, en azından krizin verecei zararları kontrol etmeye, önlemeye yardımcı olacaktır. Belirli Bir Krizin Parametrelerinin Anlaılması Olası bir kestirme ve mümkün olduunda etkileyebilmekten baka, bir kriz ortaya çıktıında yöneticinin bu krizin parametrelerini (krizle ilgili deikenleri) anlaması önem taır. Ortaya çıkacak sorunları etkileme ve/veya kriz yönetimi yaklaımları büyük ölçüde duruma ve krizin türüne göre deiiklik gösterse de yönetim davranılarının tüm krizler için aynı olduu düünülmektedir. Aaıda verilen ardıık aamalar yöneticiye kriz durumlarıyla etkili bir ekilde baedebilme konusunda yardımcı olacaktır (Herman 1994): 1. Bir krizin varlıını farket, kefet 2. Krize neden olan etken veya etkenleri belirle 3. Krizin derinlii ve yaygınlıını sorutur, anlamaya çalı 4. Krizin çözülmesi veya baedilmesi için gerek duyulacak zamanın uzunluunu belirle 5. Krizin yönetiminde (krizle mücadelede) kimlerin yer almasının doru olacaına karar ver 6. Uygulanabilir Kriz Siyasalarını izle veya Standard Uygulama Yöntemlerine bak. 7. Eer mümkünse krize bir çözüm bulmak için görüme yap (Okulun kapanması, potansiyel öretmen hareketi vb.) 8. Kriz bittiinde normal duruma tekrar dönmek için bir plan hazırla. Krize Müdahale Siyasaları ve Standard Uygulama Yöntemleri (Kriz Yönergesi) Gelitirme Bir yönetici krizlerin kaçınılmaz olduunu ve bir krizin etkili ve verimli bir ekilde yönetilmesindeki baarısızlıın kendisinin ihmali, planlama eksiklii veya krizin parametrelerinin yanlı anlaılmasına balı olduunu anlar. Bir krizin gelime olasılıından önce yöneticilerin kriz siyasaları ve Standard Uygulama Yöntemleri (kriz durumunda yapılacak ileri aamalı olarak belirten yönergeler) hazır bulunmalıdır. Bir krizin en iyi ekilde yönetimi için gerekli bir el kitabı ve operasyonel standard krize müdahale yönergelerinin gelitirilmesinde öncelikle bir "kilit" katılımcılar (kriz durumlarında görev alacak ya da deiik yollarla krizin yönetilmesine katkıda bulunacak kiilerden oluan taraflar) grubu oluturulmalıdır. Genelde, belirli kriz durumlarına balı olarak zararın önlenmesine katılabilecek kilit kiiler arasında; a) krizle ilgili olabilecek herhangi bir personel, b) krizin olduu mekânın yöneticisi, c) okulların bölge düzeyindeki yöneticisi, d) bölgedeki eitim kurullarının üyeleri, e) okul bölgesinin halkla ilikiler koordinatörleri 43

8 ve iletiim uzmanları, f) okul bölgesinin avukat, hukuk danımanları, g) kriz önleme ve yönetimi takımının üyeleri yer alabilecektir. Bu noktada her bir okul sisteminin burada sayılanlar yerine, kendi bulundukları eitim örgütlenmesi içinde yer alan türden görevlilerin desteini almaya çalıması, belirtilen gruplardan birkaçının benzer ilevler üstlenecek yetimilikte katılımcılar ile deitirilmesi gerekecektir. Herman ın (1994) önerileri çerçevesinde, bu katılımcıların oluturduu kriz planlama grubu aamalı olarak aaıdaki çalımaları yapmalıdır: 1. Hangi durumların "kriz" durumu olarak tanımlanabileceini ve hangilerinin sorun ve kriz dıı çatıma durumları olarak sınıflandırılabileceini ilevsel olarak açıklayabilecek, "kriz" tanımının gelitirilmesi. 2. Belirli kriz durumlarının tahmin edilmesi ve gözden geçirilmesi; okulda veya bölgede meydana gelebilecek tüm kriz durumlarını türlerine göre sınıflayan bir kriz matriksinin gelitirilmesi. 3. Kriz matriksinde varolan her bir kriz türü için önleme ve yönetme takımında kimlerin bulunması gerektiinin belirlenmesi. 4. Matrikste bulunan kriz senaryolarına dayalı olarak, saptanabilecek her kriz kategorisi için duruma özel siyasalar, Standard Uygulama Yöntemlerini gösteren kriz yönergeleri ve eylem planlarının gelitirilmesi. Yazılı siyasalar, krize müdahale yönergeleri ve eylem planlarının gelecekte kolayca deitirilebilmesine ve yeniden düzenlenebilmesine izin verecek ekilde spiral cilt ile ya da benzer olanaı salayacak ekilde hazırlanması önerilmektedir. Defterin kopyaları kriz önleme veya yönetiminde yer alabilecek tüm dier "konuyla ilgili önemli konumdaki kilit " kiilere olduu gibi okul bölgesindeki her yöneticiye daıtılmalıdır (Herman 1994). Kriz siyasalarının özgün içerikleri bir intihar, hırsızlık, mali kriz, toplum destei krizi, toplu hastalanma veya bir deprem, yangın, fırtına, veya bir baka büyük felaket durumları için deiebilecek olmasına karın, tüm kriz siyasalarının aaıdaki soruları yanıtlaması beklenmektedir (Herman 1994): 1. Her kriz durumunun yönetimi ya da önlenmesine kimler dahil edilecek? 2. Kriz sırasında ya da krizden sonra kim yazılı ve görsel basın ile dorudan iletiimde bulunacak? 3. Hangi belirli ilemler (önceden kararlatırılmı prosedür) izlenecek? Ayrıca okul müdürüne, okullardan sorumlu ilçe merkezi yöneticisine, informasyon koordinatörüne, kriz önleme ve yönetme takımının üyelerine, dier eitim kurullarının üyelerine ve bakanına hangi belirlenmi etkinlikler görev olarak verilecektir? 4. Bir intihar, cinayet veya kaza ile bir örencinin veya personelin ölümü durumunda örenci ve/veya personele duygusal çöküntüleriyle baa çıkmalarına yardımcı olmak için kim görevlendirilecektir? 5. Bir adli suç olması durumunda polis ve dier resmi yetkililerle görümek için kim irtibat görevlisi olarak hareket edecektir? 6. Eer durum söylentilerin kontrol edilmesini gerektirirse topluma büyük ölçüde ulamak için bir telefon acil hattı (sürekli aranabilen ve hemen yanıt verilen -hotline) kurulmasından kim sorumlu olacaktır? 7. Krizi ayrıntılı olarak anlatan bir izleme yazısını hazırlama ve sürdürmekle kim görevlendirilecek? Kriz Durumu Esnasında Yazılı ve Görsel Basınla lgilenme Kriz durumlarının sıkça basın tarafından sansasyonelletirilmesinden dolayı okul veya bölge yetkililerinin yazılı veya görsel basına kriz durumunun bütüncül ve gerçekliiyle sunulması önemlidir. Okulların ve dier bölge düzeyinde yönetimlerin bir kriz ortaya çıkmadan önce basın temsilcileriyle iyi ilikiler kurmaları yararlı olacaktır. Eer basın üyeleri ilgili konuyu kendi balarına aratırmak zorunda kalırlarsa, bilgisi olmayan ya da konuyla ilgili kısmen ve yanlı bilgisi olan kiilerle konuacak ve sonuç muhtemelen durum üzerinde hatalı ve sansasyonel bir rapor olacaktır. Basın tarafından doru ve tarafsız, pein hükümsüz raporlatırmayı salamak için önerilen 44

9 yaklaımlar aaıda belirtilmektedir (Herman 1994, s.5): 1. Mümkün olan zamanlarda, basın temsilcilerine potansiyel krizler konusunda önceden bilgi verin. Örnein tahmin edilen parasal kriz durumları olduunda. 2. Basına kriz konusunda daima bütün ve doru bilgiyi verin. 3. Eer bir bilgi, durumun doru bir ekilde raporlatırılması için önem taıyorsa okul veya bölgeyi istenmeyen olumsuz bir ilginin altına sokabilecek ekilde bilgiyi saklamayın. 4. Krizle ilgili informasyonun tümünü koordine edecek bir okul temsilcisi belirleyin ve bu temsilci tüm medya temsilcileri ile irtibat görevlisi olarak hizmet etsin. 5. Eer basın kaynakları okul veya okulun balı olduu bölge birimleri konusunda yanlı ve çarpıtılmı bir bilgiyi yayınlarsa, okul bölgesindeki bir arkadatan editöre gerçekleri belirten bir yazı yazmasını isteyin veya okul bölgesindeki yayınlara resmi bir açıklama yollayın. 6. Kriz geçtiinde, eer gerek duyulursa hem kriz durumunu hem de çözülmesi için kullanılan yönetim etkinliklerini ayrıntılı olarak açıklayan bir basın açıklaması hazırlayın. Basın açıklamasını, Türkiye de okul müdürlerinin basın açıklaması yapma yetkilerinin sınırlılıı nedeniyle bulundukları bölgedeki üst makamdan onay alınarak ya da onlar aracılıı ile yapılması gerekmektedir. Bu koula uyulmaması, okulda sürdürülen çalımaların yönetsel ya da hukuksal çevreden gelecek yaptırımlarla gölgelenmesi ya da yeni bir kriz durumunun ortaya çıkmasına neden olabilir. Basınla ilikiler konusu ülkemizde okul yöneticilerinin yetki sınırlılıkları nedeniyle geri plana itilmi olmakla birlikte, basının okullara ilikin haber verme ve yorum yapma görev ve sorumluluklarını yerine getirme biçimleri okullar açısından istendik bir düzeyde olmayabilmektedir. Okullardan düzenli, salıklı bilgi alamayan basın temsilcileri, özellikle kolay bilgi alınabilen ve okula karı öfke duyan ya da olayla ilgili en az bilgisi olan kiileri bilgi kaynaı olarak kullanmaya yönlendirilmi olmaktadır. Bunun çevrede yarattıı bilgi, okula duyulan güvensizlii artırabilecei gibi, nedeni bilgi eksiklii olabilecek yeni sorunlar yaanmasına da yol açabilecektir. Okul Düzeyinde Krize Müdahale Takımının Oluturulması Her ne kadar krize neden olabilecek olayları algılama, bunlara karı alınacak önlemleri tasarlama, planlama ve planları uygulamaya koyma yönetici rolleri arasında yer alsa da çou kriz durumunda yönetim becerileri yetersiz kalabilmekte veya yanlı yönetilebilmektedir. Yanlı yönetilen bir kriz, örgüt için daha olumsuz ve uzun süreli krizlere yol açabilmektedir. Baka bir ifade ile, kriz durumlarında ya da kriz sonrasında bagösteren gereksinmeleri karılamak için yapılması gereken hereyin sadece yönetici tarafından yerine getirilmesi olanaksızdır. Krizle etkin mücadelenin ön koulu yetimi bireylerden oluan krize müdahale takımının (ekibinin) oluturulmasıdır. Bu nedenle okul düzeyinde krize müdahale takımının oluturulmasının temel amacı kriz öncesinde, kriz anında ve kriz sonrasında yapılacak ilerin yetki ve sorumluluunu okul ve yerel toplulua ilikin çeitli bilgi ve becerilere sahip kiilere devrederek etkin bir müdahale planı yapabilmektir. Krize müdahale takımını bölge, il ya da okul içinde oluturmak mümkündür. Hangi düzeyde olursa olsun krize müdahale takımının görevi acil durumlara cevap vermek için birlikte hareket etmektir. Merkezi bir takımın üyeleri çounlukla kriz öncesi erken uyarı için hazır bulunurlar. Okul içinde oluturulan takım üyeleri ise kriz anında örencilere ve okul personeline rehberlik etmekle sorumludurlar. Bu sorumluluk nedeniyle okul personelinden oluan bir takım, merkezi takımdan farklılık göstermektedir (Gullatt ve Long, 1996, s. 108). Okul içinde oluturulacak krize müdahale takımının yapısı okulun örgütsel yapısı ve sahip olduu kaynaklara göre deiim gösterebilir. Okulun yönetim yapısı ve saduyu da takımın oluturulmasında önemli bir yere sahiptir (Poland, 1994, s.178). Okul içinde oluturulacak krize müdahale takımının kaç kiiden oluacaına ilikin kesin bir belirleme yapmak zordur. Bu sayının dört sekiz arasında olmasını öneren görüler de bulunmaktadır. Çok küçük ve çok büyük takımlar bir kriz durumunda lojistik sorunlar yaratabilmektedir. Örnein çok küçük takımlarda takım üyelerinden birinin yokluu nedeniyle 45

10 yapılacak ilerden bazıları aksayabilir ya da çok büyük takımlarda bir çok kiinin yetki ve sorumlulukları birbirine karıabilir (Gullatt ve Long, 1996). Merkezi, bölgesel ya da il düzeyinde oluturulacak krize müdahale takımında bulunması kaçınılmaz olan kiilerle okul düzeyinde oluturulacak takımda bulunması gereken kiiler farklılık gösterebilir. Geni kapsamlı müdahale takımında eitim yöneticilerinin yanısıra öretmenler, veliler, rehber öretmenler, rehberlik ve psikolojik danıma merkezlerinde görev yapanlar, polisler, sekreterler, hemireler, doktorlar, ilkyardım uzmanları vb. kiiler yer alabilir. Okul içinde oluturulacak takımda ise okul müdürü, müdürün yokluunda takıma bakanlık edecek en az bir müdür yardımcısının bulunması zorunlu görülmektedir (Lichtenstein, Schonfeld ve Kline, 1994, s. 79). Okul içindeki krize müdahale takımının üyeleri, sayı ve görevler itibariyle okulun sahip olduu kadroya göre ekillendirilmek zorundadır. Buna göre, geni ve farklı alanlarda yetimi çok sayıda öretici ve dier personeli bulunan okullar daha fazla sayıda üyesi bulunan bir krize müdahale takımı kurabilecek iken, az örenci nüfuslu ve göreli olarak benzer bir eitim almı az sayıdaki öretmenlerin bulunduu bir okuldaki krize müdahale takımı daha az sayıda üyeden oluacaktır. Krize Müdahale Takımının Sorumlulukları Bir krize müdahale takımı oluturulduunda bu takımın yerine getirmesi gereken bazı ilevler ve görevler bulunmaktadır. Bu ilevler ve görevler takımın bulunduu düzey, bölge, kurum türüne balı olarak farklılaacaktır. Bununla birlikte Vidal ın bu görevlere ilikin dört balık altında yaptıı genel sınıflandırmanın, krize müdahale takımlarının rollerine ilikin olarak kabul gördüü düünülebilir. (Vidal, 1989, Aktaranlar: Everett, 1991, ss 16-18; Gullat ve Long, 1996, ss, ; Lichtenstein ve dierleri, 1994). 1. Krize müdahale planının gelitirilmesi ve uygulanması Krize müdahale takımının öncelikli ilevinin kapsamlı bir krize müdahale planı gelitirmek olduu ileri sürülmektedir. Bu plan çok fazla zaman gerektirebilir. Kriz takımının planlama sürecindeki temel görevleri arasında bir krizi neyin oluturduunu tanımlamak, bir krizi yönetmek için siyasa ve süreçleri gelitirmek ve bir kriz durumunda belirli konularla sorumlu bireyleri görevlendirmek olduu belirtilmektedir (Everett, 1991, s.16). 2. Çevre kaynakları ile egüdüm Toplum pek çok kuruluuyla bir kriz anında okullara yardımcı olmak için deerli kaynaklar salayabilir. Kriz takımları yerel hizmet kurumlarının bir listesini oluturma ve bir felaket esnasında okulun bu kurumlarla nasıl iliki kuracaını aratırmakla sorumludur. likiyi kurmak ve sürdürmek için okullar düzenli olarak destekleyici toplum kurumlarının temsilcilerini kriz takımıyla tanıtırmalıdırlar. Okul dıındaki destekleyici toplum kurumlarının kriz planı içerisindeki rollerinin her iki yılda bir gözden geçirilmesinin yararlı olacaı belirtilmektedir. Ayrıca kamu desteinin artırılması ile okulda meydana gelen bir kriz durumunun sadece okulun çözmesi gereken bir sorun olarak deil toplumun da bir sorunu olarak algılanmasına yol açacaktır. 3. Eitim ve yetitirme Kriz yönetimine ilikin kaynaklar genellikle krize müdahale planının uygulanması ve sürdürülmesi için gerekli yetitirmeyi krize müdahale takımının düzenlemesi ve salaması gerektiini belirtmektedir. Bu aynı zamanda takımın kendini, öretmenleri, danımanları, yöneticileri, okul destek personelini, örencileri, aileleri ve okul çevresindeki topluluu eitmeyi içermektedir. Krize müdahale takımı plan oluturma aamasında belirtilen grupların eitimi ile ilgili düzenlemeleri de (hedef kitle, eitim içerii, yöntemler) belirlemelidir. Krize müdahale takımının eitimler için çeitli kriz durumlarıyla ilgili olarak farklı alanlardan ve okul dıından uzman kiilerden yararlanması beklenebilir. Eitim ve yetitirmeyi sadece seminerler, konferanslar eklinde ele almak yeterli deildir. Okul çalıanlarının, öretmenlerin, örencilerin ve ailelerin bilgisi dahilinde ve onların ulaabilecei ortamlarda krize müdahale ya da risk kaynaklarından kaçınma konusunda bilgiler içeren yayınlar (kitap, dergi, broür, poster, vb), görsel, iitsel kaynaklar bulundurulması salanmalı ve bunlardan yararlanmaları özendirilmelidir. Bir okulda krize müdahale konusunda personeli gelitirme eitiminin birisi içerik, dieri takım oluturma olmak üzere iki temel öesinin bulunması gerektii düünülmektedir. çerik düzeyinde eitimler kriz kuramının okul düzeyinde gözden geçirilmesi, bireysel veya tüm okulu 46

11 ilgilendiren kriz durumlarının ayrımı ve bunlara karı gösterilmesi gereken tepkileri kapsamalıdır. Takım oluturma çalımaları ise kurgusal kriz durumları üzerinde kriz takımı üyelerinin özgün rollerini ortaya koymaları ve çeitli durumlar için takım olarak olası çözümler bulmalarını salamayı içermektedir. Son aama olarak da her iki çalımanın bir uzantısı olarak, yerel okul çalıanlarının kiisel kriz deneyimlerinin paylaılması ve tartıılmasını salayacak bir panel önerilmektedir (Lichtenstein ve dierleri, 1994, s.81) 4. Programın gözden geçirilmesi (Etkililik deerlendirmesi) Kriz yönetimi planının yıllık olarak gözden geçirilmesi ve aynı zamanda her acil durum ve kriz sonrasında planın etkililiinin deerlendirilmesi önerilmektedir (Everett 1991, s.17). Bir kriz durumunun hemen arkasından yapılan bir deerlendirme pekçok bilginin daha doru hatırlanmasını salayacaktır. Ayrıca okulun olası stratejileri (ilgililerce ulaılabilir hale gelmesiyle) kamuya sunmasından önce planın tüm okul çalıanları ve ailelerin katılımıyla deerlendirilmesi salanmalıdır (Gullatt ve Long, 1996). Kriz Planlaması Sürecinde Gerçekletirilmesi Beklenen Çalımaların Kontrol Listesi Bu çalımada belirtildii üzere bir okul yöneticisinin kriz planlaması ve krize müdahale (kriz yönetimi) süreçlerinde baarılı olabilmesi, bir kısmı ardıık bir kısmı e zamanlı pek çok çalımanın gerçekletirilmesini gerektirmektedir. Bu çalımalar okulların düzeyleri, bulundukları bölgeler ve okul büyüklükleri ve çevresel farklılıklardan etkilenerek içerik açısından bazı farklılıklar gösterse de, genellikle bir krize müdahale planlaması sürecinin benzer basamaklarının bulunduu pek çok çalımada öngörülmektedir. Bir okul yöneticisinin krize müdahale planlaması ve krize müdahale sürecinde gösterecei çalımalar bir kontrol listesi özellii ile u ekilde sıralanabilir (Lichtenstein ve dierleri, 1994; Jones ve Paterson, 1992; The Idaho Department of Education, 1999). 1. Bir kriz sırasında kimin yetkili olacaına karar verilmesi. 2. Krize müdahale takımının seçilmesi. 3. Açık, tutarlı politika ve yöntemler gelitirilmesi. 4. Krize müdahale takımı için eitim salanması. 5. Krize müdahale, ilkyardım vb. konularda özel yetime salanan okul personelinin listesinin çıkarılması. 5. Acil durum ve yardım için gerekli malzemelerin listelenmesi, bunların salanması. 5. Gerektiinde emniyet görevlileriyle iletiim kuracak irtibat görevlisinin seçilmesi. 6. Basın için irtibat görevlisi seçilmesi ve basın temsilcilerinin çalıabilecei bir yer belirlenmesi. 7. Çevre salık kurumları ve dier kaynak gruplarla sürekli ilikiler kurulması. 8. Telefon zinciri oluturulması. 9. Gerekli form ve broürlerin gelitirilmesi. Kriz durumlarıyla ilgili bilgi vermeye yönelik duyuruların ablonlarının hazırlanması. 10. Kriz yönetiminde hizmet salayacak okul dıından gelenler ve dier topluluk için toplantı yerleri planlanması. 11. Tehlike durumunda sınıfların korunması için plan gelitirilmesi. 12. Personeli uyarmak için bir ifre belirlenmesi. 13. Bir yayın, kitap listesi hazırlanması. 14. Krize karı belirlenen kural, yöntem ve formların yasal uygunluk için gözden geçirilmesi. 15. Kriz alarmı vererek bir kriz durumunun provasının yapılması. 16. Genel katılımlı, krize müdahale konusunda hizmet-içi toplantılar düzenlenmesi. Tüm yerel ve okul düzeyinde gerçekletirilen krize hazırlık çalımalarının bir ülkenin yasal /hukuksal çerçevesine uygun gerçekletirilmesi gerekir. Yapılan hazırlıkların kendisinin okul çevresi için hukuksal bir sorun oluturmasından da kaçınmak gerekir. Ayrıca bir okulda gerçekletirilecek krize müdahale planlama ve uygulamalarının o mahalle, bölge ve ulusal düzeydeki merkezi kriz/afet planlamaları dikkate alınarak egüdümlü bir çalımaya olanak verecek ekilde gerçekletirilmesine de özen gösterilmelidir. Türkiye de de özellikle tabii afetler sonrasında ulusal düzeyde kriz yönetim merkezleri faaliyet göstermektedir. Kriz durumlarını yönetmek 47

12 amacıyla 1997 yılında Babakanlık Kriz Yönetim Merkezi oluturulmu ve 9 Ocak 1997 gün ve sayılı Resmi Gazetede yayınlanan yönetmelik ile Merkezin örgütlenme, görev ve sorumlulukları ile amaçları belirlenmitir. (Demirta, 200). Özellikle bu yönetmelik kapsamında belirtilen kriz durumlarında, okullarda oluturulan kriz takımlarının bir üst kurumla iletiim ve egüdüm salamaya yönelmeleri beklenir. Yine krize müdahale takımlarının, varsa okullarda kurulu bulunan ilkyardım ekibi gibi dier ekiplerle de iletiim ve ibirlii içinde bulunmaları egüdümlü hareket etmeyi salayacak bir yönelim içinde olmaları krizlere karı etkili müdahalede yarar salayacaktır. Sonuç Ülkemizde örenci nüfusu dünyadaki pek çok ülke nüfusundan daha büyük bir sayıya ulamıtır. Okullama oranlarında artıın sürdürülmesinin hedeflenmesi ve sekiz yıllık zorunlu eitimde salanan gelimelerle bu sayının daha da artırılması beklenmektedir. Hemen her gün yazılı ve görsel basında, okullarımızda yaanan, aileleri ve toplumu tedirgin eden üzücü olaylar yeralmaktadır. Yine kaçınılmaz ekilde gerçekleecek olduunu düündüümüz çok sayıda doal afeti önlemek de olası olmayacaktır. Tüm ilgili taraflarca, okullarımızın beklenen ve beklenmeyen risk kaynaklarıyla yaratılan kriz durumlarına yeterli/etkili bir müdahalede bulunabilmesi ve okul topluluu ve çevre üyelerinin krizden en az zararla çıkabilmesi beklenmektedir. Bu beklentiyi karılayabilmek, okulların dier öretim etkinliklerinde olması gerektii gibi, kriz durumlarına karı da planlı ve eitilmi, yetimi bir ekip olarak müdahale edebilme yeterliine balıdır. Tüm okullarımızın bu konuda olabildiince kısa zamanda duyarlılıklarını artırarak, yapabileceklerini gözden geçirip hayata geçirmeye balamaları, ailelerin, çocukların, gençlerin kendilerini okullarında ve okul çevresinde daha çok güvende hissedebilmelerini salamaya katkıda bulunacaktır. Güven duygusu yeterince tatmin edilmeyen ortamlarda bireylerin kendilerini örenme etkinliklerine tümüyle verebileceklerini ve bu anlamda, olası en üst düzeyde öretme ve örenme salanabileceini düünmek zor olacaktır. Tüm bu deerlendirmeler, daha güvenli okullar için burada ele alınan planlama ve uygulama çabalarının önemli bir temel olduunu göstermektedir. KAYNAKÇA Âdem, Mahmut. Eitim Planlaması Kavramlar, Yöntemler, Teknikler. (Geniletilerek Yeniden Düzenlenmi kinci Bası). Ankara Üniversitesi Eitim Fakültesi Eitim Aratırmaları Merkezi (EFAM) Yayın No.1, Ankara, Can, Halil. Organizasyon ve Yönetim. Siyasal Kitabevi. Ankara, Cogito. Kriz: Daha Derin, Daha Eski, Daha Yaygın.Yapı Kredi Yayınları Üç Aylık Düünce Dergisi, Sayı 27, Yaz Demirta, Hasan. Kriz Yönetimi. Kuram ve Uygulamada Eitim Yönetimi. Yıl 6, Sayı, 23, Yaz 2000, ss Everett, Susan M. Crisis Management in Schools. Colorado State Unversity, Fort Collins, Colorado, March Master of Education Theses. ERIC Dökümanı No: ED Gullatt, David E. ve Douglas Long. What are the Attributes and Duties of the School Crisis Intervention Team. Research Brief NASSP Bulletin. May Pp Herman, Jerry J. Crisis Management. A Guide to School Crisis and Action Taken. Corwin Press, Inc., California Hürriyet. Geç Karar Rezillii. 20 ubat Kolejin Parası Bitti. 29 Mart Yoklama Korkusu. 11 Ekim Jones, Melinda ve Lisa Paterson. Preventing Chaos in Times of Crisis. A Guide for School Administrators. South West Regional Laboratory. Los Alamitos, California ERIC Dokümanı No. ED Lichtenstein, Robert; David J. Schonfeld ve Marsha Kline. School Crises Response: Expecting the Unexpected. Educational Leadership. Vol.52. Issue 3. Nov.1994, pp Milliyet. Kız Lisesinde Korkutan Yangın. 26 Mart Rezalet. 2 Mayıs Samsun mam Hatipte Gerginlik. 12 Haziran Poland, Scott. The Rule of School Crisis Intervention Teams to Prevent and Reduce School Violence and Trauma. School Pschology Review. Vol. 23, No:2, pp

13 Sabah. lkokulda ntihar. 16 Ocak Karne Korkusu Ölüm Getirdi. 29 Ocak Sayıl, Iık. Kriz Kavramı, Krize Müdahale ve Koruyucu Ruh Salıındaki Yeri. Ankara Üniversitesi Psikiyatrik Kriz Uygulama ve Aratırma Merkezi. Kriz ve Krize Müdahale. Ankara Üniversitesi Psikiyatrik Kriz Uygulama ve Aratırma Merkezi Yayınları No:6, Ankara Sonneck, Gernot; H. Goll; H.Herzog; M. Klejna; S. Kuess; E. Pröpsting ve Dierleri. Krize Müdahale ve ntiharı Önleme. (Çeviren: Dr. Yasemin Sözer). Türkiye Sosyal Psikiyatri Dernei. Ankara Üniversitesi Psikiyatrik Kriz Uygulama ve Aratırma Merkezi Yayınları No:4, Ankara The Idaho Department of Education. Safe Schools and Crisis Management. Guidelines, Strategies and Tools. Boise, ID Online: anagement/safe%20schools.doc Yılmaz, Levent. Umberto Eco ile Kriz Üzerine (11 Nisan 2001, Bologna). Cogito. Kriz: Daha Derin, Daha Eski, Daha Yaygın.Yapı Kredi Yayınları Üç Aylık Düünce Dergisi, Sayı 27, Yaz 2001.ss