SAĞLIKLI ERGENLERDE RORSCHACH BULGULARI. Psk. A. BOGENÇ*** RORSCHACH SCORES OF NORMAL ADOLESCENTS

Transkript

1 SAĞLIKLI ERGENLERDE RORSCHACH BULGULARI Dr. R. PALABIYIKOĞLU* Prof. Dr. N. SAMURÇAY** Psk. A. BOGENÇ*** RORSCHACH SCORES OF NORMAL ADOLESCENTS Adolescece is a critical stage of life. I a broad sese adolescece is a time that refers to biological, psychological ad social chages. It is classified ito three phases.: Early, middle ad late adolescece. Each phase has it's ow developmetal task which has to be successfully mastered i order to attai a mature idetity. The purpose of this study is to gather various characteristics of middle ad late adolescece, usig the Rorschach test. The study sample cosist of 100 ormal subjects aged ad who respectively represet the middle ad late adolescet phases. Each age group cosisted of girls ad boys, a total of 50 subjects. All of the subjects were give a Rorschach test ad a questioaire for demographic iformatio. Testig ad Scorig of the test is based upo S, Beck's system. Studet's T ad Fisher's Exact Khi Square were used for statistical aalyses. Results are compared to those which have bee derived from previous studies ad discussed i the light of related fidigs. Accordig to the Rorschach results, sexual differeces were of sigificat importace. I this study, differeces betwee sexes is stressed whe cosiderig trasitio to adulthood ad maturity. GİRİŞ VE AMAÇ Ergelik, çocukluk ve erişkilik arasıda yer ala ve oldukça uzu süre bir döemdir. Bu döemde göze çarpa ve herkesi kolaylıkla taımlayabüeceği tutum ve davraışları, dürtülerde kabarma, aşırı du-» A.Ü.T.F. Psikiatri Aabilim Dalı Psikologu ** D.T.C.F. Psikoloji Bölümü Başkaı *** A.Ü.T.F.. Adli Tıp Estitüsü Araştırma Görevlisi

2 38 R. PALABIYIKOĞLU N. SAMURÇAY A. BOGENÇ yarlılık-, duygusal dalgalamalar, yei tür davraış örütüleri edime diye sıralayabiliriz. Döeme ilişki çalışmalar, araştırma ve gözlemler soucu ergelik çeşitli biçimlerde taımlamıştır. Biyolojik, psikolojik ve sosyal alalarda kedii göstere bir gelişim döemi olarak ergelik, başlagıç ve süre açısıda çeşitlilik gösterir. Çocukluk döemii sou ve olguluğa hazırlık döemidir. Toplumu baskı ve istekleri doğrultusuda uyumu gerektire stresli bir çağdır. Psikolojik olarak bilişsel büyümei hızlaması ve kişiliği belirlemesi ile kedii gösterir. Bireyi yetişki rolü kazaması ile başarıya ulaşır(7). Amerika Psikiatri Birliği, ergeliği seksüel ve psikososyal olguluğa doğru fiziksel ve duygusal süreçlerle başlaya ve bireyi bağımsızlık ve sosyal üretkelik kazaması ile souçlaa kroolojik bir döem olarak taımlamıştır(13). Psikoaalitik oryatasyolu yazarlarda biri ola Looey ve arkadaşları, ergeliği, fırtıa ve stres döemi olarak taımlamışlar ve uyumsuz davraışları ö plada olduğuu vurgulamışlardır(12). Fırtıa ve stres görüşüü savua yazarlar, ergelik döemii ego gücüü azalması, saldırga ve cisel dürtüleri kabarması soucu psişik degei bozulması olarak değerledirmişlerdir(14). P. Blos ise bu döemde, egou güçsüzlüğüü yalızca dürtüleri gücü ve yoğuluğu ile değil, aababaı ego desteğii zayıflaması ile ilişkili görmektedir. İfatil objelerde ayrdma egou olguluğu ile paraleldir(6). Dürtülerdeki değişimle paralel olarak, egou değişikliği, herbir ergelik evreside ikici bireyleşme olarak adladırıla yapısal bir yeiliğe hazırlamaktadır. Kou ile ilgili çalışmacılar, çocuklukta yetişkiliğe doğru bu döemi değişik ölçütlere dayaarak evrelere ayırmaya çalışmışlardır(9). Herbir-aşamaı kedie özgü gelişimsel işlevleri ve başetme biçimleri edei ile döemi 3 aşamada ele alıp, taıtma gereği doğmuştur. Bu 3 aşama erke (12 14), orta (15 17) ve geç (18 21) olarak ele alımıştır (11, 13, 19) yaşları arasıı kapsaya erke ergelik daha çok bedesel ve hormoal değişimi ö plada olduğu aşamadır. Orta ergelik evreside gelecekle ilgili düşüceler, değerler sistemii gelişmesi, ilk ciddi bağımğımsızlık çabaları öem kazaır." Yei bede imajıa uyum, erkek ya da kadı rolüü kabul etmek, duygusal olarak aa-babada uzaklaşma bu evrede yaşamaktadır. Bu edele bazı yazarlar, orta ergelik aşa-

3 SAĞLIKLI ERGENLERDE RORSCHACH BULGULARI 39 masıı fırtıa ve stresi doruğa ulaştığı aşama olarak taımlamaktadırlar^). Geç ergelik aşamasıda otorite ile çatışma azalmıştır. Meslek seçimi, çalışma sorumluluğuu alıması, kalıcı bir sevgi objesi bulma, özerklik ve bağımsızhğıı kazama, aileyle yetişki olarak bir ilişkiye girme bu aşamada öem kazamıştır(ll, 19). Erge ile çevre arasıdaki ilişki soruu değişik alalarda yapda yüzlerce araştırmaya kou olmuştur. Bu gelişim döemii değişik evreleride ortaya çıka farklı özellikleri, gelişimsel işlevleri, tavır ve tutumları belirlemek amacıyla psikolojik testlerde sıklıkla faydaladmıştır. Bir projektif test ola Rorschach'la yapıla çalışmalarda ergeler yıllarca deek olarak kullaılmıştır(lo). Acak ergeleri Rorschach'ta yetişkilerde farklı bulgular verdiği ve ormlarıı değişik olduğu görüşü yakı zamaa aittir. Ergelerle yapıla Rorschach çalışmaları ormatif, karşılaştırmalı ve uzulamasıa çalışmalarda oluşmaktadır. Normatif çalışmaları e kapsamlı olaları Ames, Beck ve arkadaşları tarafıda yapılmıştır(l,5) Beck ve arkadaşlarıı orm grubu orta ve ortaı altı sosyo-kültürel düzeyde seçilmiş erke ve orta evredeki ergelerde oluşmuştur(5). Ames ve arkadaşlarıı ilgi alaı ise, gelişimsel özellikleri Rorschach testide asıl yasıdığı olmuştur yaş arası 700 ergei her bir yaş içi Rorschach değişkelerii ortalama, stadart sapma, medya ve yüzdeleri cisiyet ayrımı ile suulmuştur(1). Ülkemizde Üsal'm orta ergelik aşamasıda, 80 öğreci ile yaptığı bir çalışmada cisiyet farkhhğı dikkate alıarak Rorschach değişkelerii ortalama stadart sapma ve yüzdeleri verilmiştir(18). Rorschach ile diğer kültürlerde yapıla çalışmalarda 14'de küçük ve yaş grubu içi Rorschach ormlarıı saptadığı dikkati çekmektedir yaş grubu birçok yazar tarafıda ergelik döemii geç evresi olarak kabul edildiği halde bu yaş grubu içi yapıla çalışmalar az sayıda olup yetişki ormları ile değerledirmeye gidilmektedir. Ayrıca birçok çalışmada yaş sıırıı oldukça geiş tutulduğu görülmekte (4, 10) ve ergeliği orta ve geç aşamasıı ele ala karşılaştırmalı Rorschach çalışmalarıı sıırlı olduğu dikkati çekmektedir. Bu çalışmaı amacı ergelik döemii orta ve geç evresii Rorschach bulgularıa asıl yasıdığıı saptamaktır. Ayı zamada bu çalışmada Rorschach bulgularıı cislere göre farklı olup olmadığı sorusua yaıt aramaktadır.

4 40 R. PALABIYIKOĞLU N. SAMURÇAY A. BOGENÇ ARAÇ ve YÖNTEM Deek grubu: Çalışmaı öreklemi, yaş orta ergelik aşamasıda 50, yaş geç ergelik aşamasıda 50 olmak üzere 100 deekte oluşmuştur. Cisiyet faktörü göz öüe alıdığıda, her iki yaş grubudaki deekler erkek, kız olmak üzere eşleştirilmiştir. Kroolojik yaşlara uygu olarak yaş grubu orta öğreim, yaş grubu ise yüksek öğreim koumudaki deeklerde oluşturulmuştur yaş grubu kız deekler, A.Ü.T.F. Sağlık kolejide, erkek deekler ise Gülhae Askeri Tıp Fakültesie bağlı Sağlık Astsubay okuluda seçilmiştir. Geç ergelik aşamasıdaki deekler Dil Tarih Coğrafya Fakültesii değişik bölümleride seçilerek çalışmaya alımıştır. Tüm deeklere Goldberg'i "Sağldık ölçütü" kısa formu uygulamış ve uzu süreli bedesel ve ruhsal yakımaları ola deekler çalışma kapsamı dışıda bırakılmıştır. Bilgi Toplama Araçları: Çalışma grubudaki deekleri demografik özelliklerii saptamak amacı ile kişisel bilgi formu kullaılmıştır. Çalışma projektif bir test ola Rorschach üe yapılmıştır. H. Rorschach ilk kez kişiliği bir bütü olarak taısal açıda araştırılmasıda mürekkep lekelerii kullamıştır. 0- emli kişilik özelliklerii saptamak içi yaıtları iteliğie göre plaladığı bir sistem geliştirmiştir(16). Rorschach'ı plalama sistemide yapıla düzeleme ve eklemelerle, yazarlara göre farklı pualama sistemleri ortaya çıkmıştır(2, 17). Bu çahşmada, Rorschach testii uygulama ve pualamasıda Beck'i sistemie uyulmuş ve F+ Listeside yararlaılmıştır. Verileri İşlemesi: R, Z/ İR, W, D, M, F+, A, P, A % ve % F+ Rorschach değişkeleri açısıda ortalamalar arası farkı öem kotrolü t testi kullaılarak yapılmıştır. Dd, F, EY, EV, FV, ET, FT, EC, FC, H, Hd ve Ad değişkeleri açısıda gruplar arası farklılıklar Khi-kare ve Exact Khikare ile aaliz edilmiştir.

5 SAĞLIKLI ERGENLERDE RORSCHACH BULGULARI 41 BULGULAR ve TARTIŞMA Çalışma grubudaki deekleri demografik özellikleri şöyledir: Deekleri % 59'uu doğum yeri il, % 35'ii ise ilçedir. Aileleri % 73'ü hale büyük şehirde yaşamaktadır. Aeleri yaş ortalaması 41.7 babaları yaş irtalaması ise 43'tür. Deekleri aelerii eğitimi, % 31,6 okuryazar, % 34,6 ilkokul olarak değılmıştır. % 26,73 orta öğreim, % 4,9 gibi bir ora ise yüksek öğreim görmüştür. Aeleri büyük çoğuluğu ev haımıdır (% 95). Deekleri babalarıı eğitimi, % 41,3 ilkokul, % 29,1 ortaokul, % 15'i ise yüksek okul mezuudur. % 2,8 oraıda baba ise okuryazardır. Büyük çoğuluğu büro, eğitim ile ilgili hizmetler ve ordu mesupları ola (% 22) babaları kalifiye işçi ve' satışla ilgili meslek gruplarıı eşit orada dağıldıkları saptamıştır (% 17.4). Deekleri ortalama kardeş sayısı 3,7'dir. Demografik özelliklerie göre taımlaa örekleme grubumuzu sosyo-kültürel düzeyii ortaı altıda olduğuu söyleebilir. İstatistiksel olarak alamlılığı saptaa Rorschach değişkeleri sırası ile aşağıda verilmiştir. Tablo I'de gösterilmiştir. Rorschach kartlarıda lekei bütüüü algıladığı W yaıtları açısıda yaş grubuda cisiyet farklılığı saptamıştır. Grubumuzda özel yerleştirme tiplerie çok düşük orada rastlamıştır. Taı grupları ile sağlıklı ergeleri karşılaştırıldığı bir çalışmada özel yerleştirme tiplerii sağlıklı ergeleri bir özeliği olmadığı bildirilmektedir(3). Orta ergelik aşamasıda, ormal ergelerle yapılmış bir çalışmada, özel yerleştirme tipleri oraıı çok düşük olduğu saptamıştır(18). ' W yaıtları açısıda yaş grubu kız ve erkek deekleri t testi ile aaliz edile ortalamalar arası farkı (p<0.01) düzeyide alamlıdır. (Tablo I) Literatür W yaıtlarıı gelişimsel bir özellik gösterdiğii bildirmektedir(1, 8, 15). Ames orta ergelik aşamasıda bir artış görüldüğüü vurgulamıştırı. Beck ise yaş grubuda ortalama 5.08 W yaıtları ile yetişki değerlerie ulaştığıı bildirmektedir(5, 8). Deek grubumuzda yaş erkek deekleri ortalama W yaıtlarıı Beck'i souçlarıa yakı olduğu söyleebilir. Acak Beck, W yaıtlarıı ortalama değerii verirke cisiyet faktörüü bildirmemiştir. Ames'i çalışması ise yaş grubuu içermediğide bulgularımızı e Ames, e de Beck'i souçları ile karşılaştırma olaağı bulumamaktadır.

6 Tablo 1 Yaş ve cisiyet açısıda alamlı ola Roschaeh Değişkelerii t testi souçları. Rorschach Değişkeleri W M % F + % A K+E K+E KIZLAR ERKEKLER SD t 2.85*» 3.24** 3.21** 2.15* 2.38* P**.01 P*.05

7 SAĞLIKLI ERGENLERDE RORSCHACH, BULGULARI 43 Geç ergelik aşamasıda W yaıtlarıda saptaa cisiyet farklılığıı, bu yaıtları taşıdığı alam açısıda tartışabiliriz düşücesideyiz. W yaıtlarıı dolaysız algılama, dış realitede dolaysız bir biçimde etkileme(15) alamıda ele alırsak, erkek deeklerde ortalama W yaıtlarıı kızlara göre ede yüksek olduğu alaşılabilir. Rorschach kartlarıa verile yaıtlar bir risk, beklemedik bir durum karşısıda bireyi realiteye asıl uyum yaptığı ile ilişkilidir. Bu açıda erkeklerde W yaıtlarıı yüksekliği souca heme ulaşma eğilimii göstermektedir. Bu alamda W yaıtı farklı kültürü erkeklerde bekletisi doğrultusuda, karşılaşda güçlüğü heme yok etme, ayrıtıya girmede çözüm bulma gibi masküle bir özelliğe işaret edebilir. Test uyaralarıa verile yaıtlarda, hareket algısıı sembolü ola M değişkei iki yaş grubuu ayırt edici bulumuştur. Tablo I'de gösterile orta ergelerle geç ergeler arasıda ortalama M değeri farkı istatistiksel olarak alamlıdır. (P<0.01). Cisiyet söz kousu olduğuda, iki yaş grubu arasıda erkek deeklerde M yaıtları açısıda alamlılık saptamıştır (Tablo I). Orta ergelik aşaması içi Ames, M yaıtı ortalamasıı 2.3(1), Beck 3.05(5), Usal erkeklerde 1.8, kızlarda 3.1(18) olarak bildirmektedir. Bizim bulgularımız Ames'i orta ergelik içi verdiği bulgularla tutarlılık göstermektedir yaş grubuu ise literatürde bildirile souçlarla karşılaştırma olaağı bulumamaktadır. M yaıtları gelişimsel bir özellik göstermektedir. Çalışma bulgularıa göre M yaıtları 8 10 yaşa doğru oldukça geç görüle bir faktördür. Literatür yetişki protokollerie göre erge protokolleride daha az görüldüğüü bildirmektedir(8). Ergelerde M yaıtları, diğeri aracılığı ile çocuksu obje ilişkileride kurtulup, gerçek özdeşleşmeye doğru yei ilişkiler kurabilme yeteeği alamıdadır. Ifatil objelerde kurtulmaya yöelik bu reaksiyo gerçek özdeşleşmeye doğru gelişebileceği gibi gelişmeyedebilir(15) yaş grubuda M yaıtlarıı yaş aralığıdaki deeklere göre daha az oluşu Ames'i ergelerde M'i daha az görülmesie ilişki bulguları ile tutarlı görülmektedir. M yaıtlarıı literatürde bildirile alamı doğrultusuda, geç ergelikte ve geç erkek ergelerde gerçek özdeşleşmeye doğru yei ilişkiler arayışıa ola gereksiimii daha yoğu olduğuu söylemek olasıdır. Çalışmamızda saptaa bir başka alamlı farklılık formül ve hesaplamış değerlere ilişki olup, yaş grupları arasıda cislere özgü farklılıklar elde edilmiştir.

8 44 R. PALABIYIKOĞLU N. SAMURÇAY A. BOGENÇ İyi form yaıtları yüzdeside (F-f- %) orta ve geç kız erge deeklerde alamlılık saptamıştır (Tablo I). Ames F+ %'sii orta ergelikte % arasıda, oldukça yüksek bildirerek ergelerdeki zihisel ve affektif durumla ilişkisie değimiştir(1). Bua karşı Beck, ergeler içi ortalama % 70.95, yetişkiler içi ise % 79. olarak saptamıştır(5). Çalışmamızda, geç aşamadaki kız ergeieri bulguları. Beck'i yetişki bulgularıa yakı özelliktedir. F+ %'sii stresle başetme kapasitesii matıklı bir ideksi olarak ele alabiliriz(8) yaş kız deeklerde yaş grubua göre F+ %'sii daha düşük oluşu, stresle başetme açısıda bilişsel faktörlere göre affektif faktörleri daha ağırhk kazadığıı düşüdürmektedir. Geç erge kızları çevrei stadartlarıı dikkate alarak; aksieteye karşı bilişsel kotrolü daha başarı ile sağladıkları söyleebilir. Çahşmamızda hayva yaıtlarıı yüzdesi (A %), yaş grupları arasıda, erkek deeklerde istatistiksel olarak alamlıdır (Tablo 1). Ames yaşları arasıda A %'sii kızlara göre erkeklerde daha yüksek olduğuu, kızlarda ise yaşla azaldığıı vurgulamıştır(1). Literatürde A %'sii -30 arasıda olduğu belirtilmiştir(8). Acak Beck literatürde bildirile değerlerde oldukça yüksek değerler saptamıştır. Beck, orm grubuda A %'sii yaşları içi ortalama olarak bulmuştur 1. Bu çalışmada ortalama A %'si yaş grubu erkek ergelerde değeri ile, Beck'i bulgularıyla tutarlı görümektedir. Tabloda da görüldüğü gibi, yaş geç erkek ergelerde, yaş orta erkek ergelere göre A %'side bir azalma söz kousudur. Literatürde A % içi 30 arasıda belirtile değerlere yaş grubuu yakı değerleri A %'sii taşıdığı alam açısıda tartışılabilir. A % sii bireyi deri gereksiimlerii kamufle etmek içi bir savuucu vaziyet alış(15) olarak ele alırsak, kaımızca bu özelliği yaş grubu erkek deekleride daha belirgi hale geldiğii söylemek mümkü olur. Geç ergeler orta ergelere göre kurallara ve geleeklere bağlı bir özelliği sergilemektedir. Kız ve erkek deeklere Rorschach değişkeleri açısıda bakıldığıda, kız deekleri F-f- %'siyle, erkek deekleri ise A %'siyle olguluğa geçme çabaları, bulgularımız açısıda dikkati çekmektedir. Bu çalışmada orta ve geç ergeleri, Rorschach bulguları ile olguluğa geçiş deemelerii ve bu hususta cisel farklılıkları göz öüe alma gereğii vurgulamak istedik. Bu açıda, kliik alada, ergeleri değerledirilmesi yapılırke orta ve geç ergeleri farklı ele alma gereğii taşıdığı öemi gözöüde buludurmak gerekir.

9 SAĞLIKLI ERGENLERDE RORSCHACH BULGULARI 45 KAYNAKLAR 1. Ames, L.B., Metraux, R., Walker, R.N.: Adolescet Rorschach Resposes : Developmetal Treds From Te to Sixtee Years, Paul Hoeber Ic., New York, Aastasi, A.: Psychological Testig, Mc Milla Pub. Co. Ic., New York, Bakır, R.: Ergelik Döemie İlişki Rorschach Bulgularıı Kliik Açıda Değerledirilmesi. Yayılamamış Doktore Tezi, Akara Üiversitesi Sosyal Bilimler Estitüsü. Psikoloji Aabilim Dalı, Akara Baughma, E.: The role oj stimulus i Rorschach resposes. I. Murstei (ed.) Hadbook of Projective Techiques. Basic books, New York, Beck, S., Beck., A., Mevitt, E., Moîish, H.: Rorschach's Test: Basic Processes. Vol. I. Grüe ad Stratto Ic., New York, Bios, P.: The Secod Idividuatio process of adolescece. Psychoaalytic study of the child. 1967, 22, Eiseberg, L.: Normal Child Developmet. H.I. Kapla, A.M. Frredma, B.J. Sadock (eds.j. Comprehesive Texbook of Psychiatry. Vol. III., Williams ad Wilkis Comp., Baltimore, Exer, L: The Rorschach : A Comprehesive System. Joh Wiley ad Sos Ic., New York, Frak, R. Cohe, D.: Psychosocial cocomitat of biological maturatio i preadolescece. America Joural of Psychiatry, 1979, 136 (12) Goldfried, M,, Strieker, H., Weier, J.: Rorschach Hadbook of cliical ad Research Applicatios. Pretice-Hall Ic., New Jersey, Hamburg, B.: Copig i early adolescece. S. Arietti (ed.), America Hadbook of Psychiatry. Basic Books Pub. Ic., New York., Looey, J., Oldham, D., Blotcky M.: Assessig Psychological Symtoms i Adolescet. South Medical Joural 1978, 71 (10), Nicholi, M.A.: The adolescet. A.M. Nicholi (ed.), The Harvard Guide to moder Psychiatry. The Belkap Press of Harvard Uiversity, Cambridge, 1978.

10 46 R. PALABIYIKOĞLU N. SAMURÇAY A. BOGENÇ 14. Offer, D.: Normzl adolescet developmet. H.I. Kapla, A.M. Freedma, B.J. Sadock (eds.), Comprehesive Textbook of Psychiatry Vol. III., Williams ad Wilkis Camp., Baltimore, Rausch De Traubeberg, N.: La Pratique du Rorschach. Presses Uiversitaires De Frace, Paris, Rorschach H.: Psychodiagostics. P. Lewkau, B. Kroeberg (Tras. Eıglish éd.) Grue ad Stratto Ic., N.Y Toomey, L.: Rickers-Ovsiakia MA Tabular Compariso of Rorschach Scorig System. M.A. Rickers-Ovsiakia (ed.), Rorschach Psychology. Joh Wiley ad Sos Ic., N.Y., Usal, O.: Bir Grup Normal Ergei Rorschach özellikleri. Lisasüstü Tezi. Ege Üiversitesi, Sosyal Bilimler Fakültesi, İzmir, Werkma, L.S.: Psychiatric disorders of adolescece. S. Arieti (ed.), America Hadbook of Psychiatry. Basic Books Pub. Ic., N.Y., 1974.