SiCiLYA TARiHiNiN KAYNAKLARI -Bir Bibliyografya Denemesi-

Transkript

1 tem o Yt/:9 o Sayt:17 o 2011 o SCLYA ARHNN KAYNAKLARI -Br Bblyografya Deneme- Yrd.Doç.Dr. utafa HİZrL Barttn Ünverte debyat Fakülte arh Bölümü ÖZ Bu makalenn amacı Ortaçağ Sclya tarhnn Arapça kaynaklarını tanıtmaktır. Bu eerler tarh ktapları, tabakat ve teracm ktapları, coğrafya ktapları, eyahatnameler (gez ktapları), dl ve edebyat ktaplarıdır. Bu kaynaklar müellflernn vefat tarhlerne göre kronolojk olarak ıralanarak tanıtılmıştır. Anahtar Kelme/er. Sclya, Ortaçağ, Başlıca Kaynaklar. ABSRAC he Source of Htory of Slclly he purpoe of th artcle to ntroduce the. arabc ource of medeval Scly htory. hee ourcejwork are htory book, bographcal book (teracm and tabaqat book), geography book, travel book (eyahatname), language and lterature book. hee ource are ntroduced through ertng chronologcally by da te of death of the r author. Keyword: Scly, ddle Age, an Source. _lam kültür ve medenyetnn batıya geçşnde öneml role ahp k yoldan br olan ndülü'e ülkemzde on yıllarda artan br lgnn varlığından öz.etmek mümkünken benzer br durumu dğer yol olan Sclya çn öylemek on derece zordur. a lk lam fethler dönemnden tbaren tcar ve tratejk önem dolayııyla ülümanların lgne mazhar olan Akdenz'n en büyük adaı Sclya, Ağeber ( ) dönemnde Kadı ed b. e-furat (213/828) elyle 827 yılında fethedlmş ve 1091'dek Norman tlaına kadar 200 yılı aşkın br üre ülümanların darende kalmıştır. lam kültür ve medenyet Sclya' da öneml gelşmeler kaydetmş ve Ortaçağ Avrupaı'nı özellkle blm, kültür ve medenyet alanlarında doğrudan etklemştr. Bu yüzden Sclya lam kültür ve medenyetn araştırmanın gerek ortaçağ tarh, gereke lam tarh açıından öneml br htyaç olduğu açıktır. Bz bu çalışmamızla ortaçağ Sclya tarhn araştırmak teyenlern kaynak htyacını br nebze olun karşılamak tedk ve tept edebldğmz kadarıyla lam dönem Sclya tarhnn Arapça kaynaklarını tanıtmayı amaçladık. erler; tarh, tabakat ve teracm, coğrafya, gez, dl ve edebyat ktapları başlıkları altında tanf edlerek tanıtılmış ve müel-

2 100 Yrd.Doç.Dr. utafa HZLf lflernn vefat tarhlerne göre ıralanmıştır. A. ARH KAPLARI 1. Vakıd, b O Abdullah uhammed b. ömer b. Vakıd e-lem (207 /823) Fütühü'ş-Şam. ı üellf, o dönemde Bağdat'ta mukm olan Sclyalı Zahd bu'i-kaım b. e Hakm'den naklen Sclya adaının konumu, önem ve oradak ateş hakkında malumat aktarmakta, ayrıca ülümanların, Halfe Oman b. Aftan dönemnde adaya düzenledkler lk eferlerle lgl blg vermektedr. 2. bn Abdülhakem, bü'i-kaım Abdurrahman b. Abdullah (257 /871), FütOhu ır ve Ahbaruha. 2 erde Bzan donanmaının kenderye'ye aldırıı ıraında br Bzan gemnn Sclya adaına ürüklenmenden öz edlmektedr. 3. e-belazür, bü'i-abba Ahmed b. Yahya b. Cabr (279/892), FütGhü'I Büldan. 3 17/20U erde, uavye b. Hüdeyc kamutaında Sclya'ya düzenlenen lk akınlar ve özellkle denz eferler konuunda blg bulunmaktadır. 4. e'udf, bü'i-haan Al b. Hüeyn b. Al (345/956), urocu'z-zeheb. 4 erde, lam'dan önce Sclya ve Afrka'yı Gregor'un yönettğ, Frank toprağı olan Sclya'dak volkank dağlar, adada çeştl mermer ve taşların çıkarılmaı, agoc ktabının müellf flozof Forforyu'un kabrnn adada bulunmaı, Sclya'ya Arapların yerleşp şehrler kurmaı, ada cvarından mercan çıkarılmaı konularından öz edlmektedr. 5. Antak, bü'i-ferec Yahya b. Sad b. Yahya (458/1066), arhü'i-antak = arhu Yahya b. Safd e-antak. 5 erde Sclyallların Ahmed b. Kurhub önderlğnde e-ehd'ye karşı yanlarından bahedlmektedr. ı Fütuhü'ş-Şam, bü Abdullah uhammed b. ömer b. Vakıd e-lem Vakıd, 207/823. Beyrut: Darü'I-Cl, [ty.]1 c' de 2 c. (312, 310.) ; 24 cm. DV SA kütüphanende farklı bakıları mev-. cut Kütüphanede mevcut oldugu belrtlen eerler DV lam Araştırmaları erkez (SA)da görülmüş olup dpnotlardak künyeler /ktp.am.org.trj adrendek katalog ea alınarak verlmştr. 2 Fütuhu ır ve ahbaruha, bü'i-kaım Abdurrahman b. Abdullah bn Abdülhakem, 257/871; ed. Charle C. orrey. - Leden:. J. Brll, , 63. DV SA kütüphanende farklı bakıları mevcut 3 Fütuhu'I-Büldan, bü'i-abba Ahmed b. Yahya b. Cabr Belazür, 279/892, Beyrut: Darü'I-Kütüb'llmyye, DV SA kütüphanende farklı bakıları mevcut 4 urucü'z-zeheb ve maadnü'l-cevher, bü'i-haan Al b. Hüeyn b. Al e'ud, 345/956; thk. uhammed uhyddn Abdülhamd. 4. b. [y.y.]: e-ektebetü't-caret'i-kübra, IV. c. ; 24 cm. DV SA kütüphanende farklı bakıları mevcut 5 arhü'i-antak = arhu Yahya b. Sad e-antak, bü'i-ferec Yahya b. Sad b. Yahya Antak, 458/1066; thk. ömer Abdüelam edmur. rablu: Jarrou Pre, ; 24 cm. er; Sılatu tarh'l-utha olarak blnr. DV SA kütüphanende mevcut

3 Sclya arhnn Kaynaklan bn Sahbü'-Salat, bq ervan Abdülmelk b. uhammed b. Ahmed (594/1197), el-en b'l-mame: arhu Blad'I-agrb ve'i-ndelü f Ahd'I uvahhdn.6 Sclya'nın Normanlar tarafından şgalnden onra yazılan eerde doğrudan Sclya'dan öz edlmemektedr. Daha çok Kuzey Afrka'dak uvahhdlern avaşlarının anlatımı ıraında Sclya Normanlarının Kuzey Afrka ülkelerne düzenledkler aldırılar dolayııyla Sclya'dan öz edlmektedr. 7. fahan, bu Abdullah madüddn Katb uhammed b. uhammed b. Hamd madüddn (597 /1201), e-fethü'i-ku fı'i-feth'i-kud. 7 Frankların lam ülkelerne düzenledkler aldırılara Sclya kralının donanmaının katılmaından öz edlmektedr. 8. bnü'i-r, bü'i-haan zzeddn Al b. uhammed b. Abdülkerm (630/1?33), el-kaml fı't-arh. 8 erde yer verlen konuları şöyle ıralayablrz: Bşr b. Safvan (109/ ), bnu'i-habhab (116/ ), Habb b. b Abde b. Ukbe b. Nafı'(122/ ), Abdurrahman b. Habb ve Abdullah b. Habb (135/ )'n Sclya eferler; Zyadetullah b. Ağleb'n emrlğ dönemnde ( ) Kayrevan kadıı ed b. e-furat kumandaındak orduuyla Sclya'nın feth; SrakGze'nn feth (264/ ), ülüman donanmaıyla Bzan donanmaının Sclya cvarında avaşı (265/ ); Sclyalıların önce e-uktedr'e taat edp onra el-ehd e-aev'ye uymaları; Sclyallların yanları; Sclyallların yen fethler (313/ ); Sclyalılarla emrler araında fıtne (325/ ); Sclyalılarla Bzan araında avaş (340/ ); Sclya'da armn ve Ramatta'nın feth (353/ ); Bzan le ülümanlar araında avaş (353/ ); Sclya'da ftne; Normanların Sclya aldırıının pükürtülme; Sclya'da ç karışıklık ve Normanların adayı tlaı; adanın zaptının 484/1091'te tamamlanmaı; Normanların haçlı eferler çernde Afrka, Bladüşşam ve ıır'a aldırıları; Normanların Cerbe adaını zaptı; rablugarp muhaaraı, Norman-Bzan çekşme. Olayların brbrne karışmaını kolaylaştıran br üluba ahp olan eer, az da ola oyal olaylara değnmştr. 9. bn zar, bq Abdullah uhammed el-errakgş (712/1312), el- :1.7/ el-en b'l-mame: tarhu blad'i-agrb ve'i-ndelü fı, bü ervan Abdülmelk b. uhammed b. Ahmed bn Sahbü'-Saıat, 594/1197; thk. Abdülhad az, 3. b. Beyrut Darü'I-Garb'l-lam, 1987, 545. ; 24 cm. DV SA kütüphanende mevcut 7 eı-fethü'l-ku fı'l-feth'i-kud. 1 bu Abdlah madüddn Katb uhammed b. uhammed b. Hamd madüddn fahan, 597 /1201; thk. uhammed ahmüd Subh. [y.y.]: ed-darü'i-kavmyye, [ty.] 695. DV SA kütüphanende mevcut 8 el-kaml f't-tarh 1 bü'i-haan zzeddn Al b. uhammed b. Abdülkerm bnü'i-r, 630/1233. IP Beyrut Daru Sadır, 1979/ c. ; 24 cm. ern edtörlüğünü Carolu Johanne ornberg'n yaptığı Leden. J. Br bakıından tıpkı baımdır. DV SA kütüphanende farklı bakıları mevcut.

4 102 Yrd.Doç.Dr. utafa HZL Beyanu'J-uğrb. 9 f 1. cldnde Sclya tarhne yer verlen eerde şu konular bulunmaktadır: uavye b. Hüdeyc, Bşr b. Safvan (105/ ), Abdurrahman b. Habb (135/ )'n Sclya eferler; Zyadetullah b. Ağleb'n ed b. Furat'ın kumandaında Sclya'yı feth (212/ ); Sclya kadıı bn b ahrez'n vefatı (221/ ); Abba b. Faz'ın Sclya emrlğ (236/ ) ve çeştl eferler; Sclya emr Haface'nn eferler; Arap ve barberler araında fıtne (275/ ); Sclya'da büyük avaş (287/900); Sclya'da ftne; Sclya'dan Blad'r-ROm'a (Bzan) efer; Sclya Ubeyd egemenlğnde; Normanların Sclya'dan ağrb'e (Kuzey Afrka) yönelk aldırıları. er, Ağlebllern feth hareketlern kronolojk olarak verp Fatmlern ortaya çıkışını ele almıştır. 10. bü'i-fda, madüddn e-elkü'i-üeyyed mal b. Al (732/1331), el uhtaar fı Ahbar'I-Beşer; arh u b'i-fda. 10 erde adanın ülümanlar tarafından fethnden tbaren meydana gelen olaylar kronolojk olarak verlmektedr. Sclya emr uhammed b. Abdullah b. Ağleb.dönem fethler (228/ ) ve em r n vefatı (237/ ); Abba b. Yak u b b. Fezare'nn Sclya em r atanmaı (237 / ); bu em r n 246/ 'da vefatı, yerne oğlu Abdullah b. Abba'ın getrlme; Sclya emr Haface b. Süfyan'ın eferler; Haface'nn öldürülme yerne oğlu uhammed'n getrlme, uhammed b. Haface'nn öldürülme üzerne yerne Ahmed b. Yakub'un atanmaı (247/ ); Haan b. Abba'ın Sclya emr atan maı; Haan b. Ahmed. b. bu Haftezr'n Sclya em r atanmaı (297 / ); Sclya'da arnln (emr) kötü muamele yüzünden yan çıkmaı; Crcentl alern tanbul'dan yardım teme (325/ ); anur e-aevl'nn Haan b. Al e-kelbl'y Sclya emr atamaı (336/ ); Haan'ın oğlu Ahmed b. e-haan'ı yerne geçrerek Afrka'ya gtme; 347/ yılında Ahmed b. e~haan başkanlığındak otuz kşlk Sclyalı heyetn uz'e batı; 351/ yılında uz'n, emr Ahmed'den Sclya adaındak çocukları ayıp uz'n oğlunun ünnet ettrldğ gün, ünnet ettrp gydrmen teme, çocuk yazan emr Ahmed'n kardeşlernden başlayarak bütün çocukları ünnet ett rme, uz tarafından gönderlen drhem ve 50 yük armağanın ünnet edlenlere dağıtılmaı; 352/ yılında uz'n gönderdğ donanma le Bzan donanmaı araındak şddetl avaşın ülümanların zaferyle onuçlanmaı; Ahmed'n kardeş bu'i-kaım'ın Sclya emrlğ ve Normanlarla avaş ıraında şeht edlme (372/ ); bu olaydan onra Sclya yönetmnn bozulmaı ve karışıklıklar ( / ); Sclya em r komutaın- 9 e-beyanü'l-mugrb fı ahbar'i-ndelü ve'i-agrb, bü Abdullah uhammed e-erraküş bn lzar, 695/1295; thk. George Coln,.[varte] Lev-Provençal, 3. b. Beyrut Drü'-Sekafe, c. ; 24 cm. DV SA kütüphanende farklı bakıları mevcut 10 el-uhtaar fı ahbar'l-beşer = el-uhtaar fı tarh'i-beşer = rhu b'i-rda, madüddn e elkü'i-üeyyed mal b. Al bü'i-rda, 732/1331; thk. uhammed Zeynuhum uhammed Azb, Yahya Seyyd Hüeyn, uhammed Fahr e-vaıf, Kahre: Drü'I-arf, (ty.]3. c.; 24 cm. (Zeharü'I-Arab ; 69) DV SA kütüphanende farklı bakıları mevcut

5 Sc/ya arhnn Kaynaklan dak donanmanın ndülü'e aldırıı (341/ ); Sclya'dak abermln kaıenn fethedlp uzyye adının verlme (351/ ); mr bu'i-kaım b. Haan b. Al'nn eferler; ena ve Ketene'y feth (365/ ); Sclya'da ç karışıklıklar; Sclyalıların Afrka'dan uz b. Bad'ten yardım teme; Abdullah b. uz'n orduunun Sclya emr e-khel' Hala'da kuşatıp öldürme (427/ ); Sclya'da bölünmeler ve Normanların adayı tlaı; 484/1091 yılında Normanların adanın tümüne hakm olmaı; Normanların S-. clya'dan rablugarb'a (537 / ) ve Kuzey Afrka ahllerne aldırıları (539/ ); bn Kalakl'n vefatı (567/ ); Normanların Kudü ve cvarına aldırıları; Hafern başarıızlıkla onuçlanan Cerbe adaını alma grşmler (608/ ). 11. en-nuveyr, Şehabeddn Ahmed b. Abdülvehhab b. uhammed (733/1333), Nhayetu'I-reb f FünOnü'I-deb. 11 e'rde önce Sclya adaının coğraf konumu, doğal zengnlkler ve şehrler le lgl blg verlmektedr. Daha onra Sclya'nın ülümanlar tarafından feth ve onraındak üreçle lgl olaylar kronolojk ırayla verlmektedr: Bşr b. Safvan ve Abdurrahman b. Habb'n Sclya efer; Palermo 220/835, Karyane ve SrakOze'nn mülümanlarca feth (264/ ); Sclya halkının e ehd'ye taatten çıkıp el-uktedr'e tab olmaı (300/ ); Normanların Sclya'yı zaptı (484/1091); Sclya Norman krallığının Kuzey Afrka, ıır ve Bladü'ş-Şam'a aldırıları. erde ayrıca Sclya'ya lk efer uavye b. Hüdeyc'n yapmaı, Sclya'nın Zyadetullah b. Ağleb dönemnde ed b. e-furat elyle feth ve onraındak gelşmelerle lgl özet blg de bulunmaktadır. 12. Zeheb, bo Abdullah Şemeddn uhammed b. Ahmed b. Oman, (7 48/1348), arhü'l-ıam. 12 Bu eerde e, Ata b. Raf'nn Sclya eternden başlayarak Sclya'nın fethne kadar olan üreç, Ağebler dönemnde ed b. Fur.at elyle adanın feth, ülümanlar yönetmnde Sclya, Normanlar tarafından zaptma kadar Sclya'nın ya tarh kronolojk olarak verlmektedr. erde ayrıca bu Sad e zd e-berazu', bn Reşk, Dürretu'I-Hatra müellf bnu'i-katta', Ömer b. Yuuf (bu Haf bnu'i-huzaf el-kay e-sıkıll) ve Al b. Ömer b. uhammed bu Abdullah et-emm e-azer, uhammed b. Zafer e-sıkı gb Sclyalı şahyetlern byograf de yer almaktadır. Sclya Normanlarının rablugarp ve e ehdyye'y zaptı, Bzan le Normanlar araında avaş, Abdülmü'mn'n e ehdyye'y ger almaı ve Normanların haçlı eferler çernde lam ülkelerne aldırılarından da öz edlmektedr Nhayetü'l-ereb fı fünun'l-edeb. Şehabeddn Ahmed b. Abdülvehhab b. uhammed Nüveyr, 733/1333; thk. uhammed bü'i-fazl brhm. Kahre: e-hey'etü'i-ıryyetü'i-amme l'i-ktb, c.; 26 cm. DV SA kütüphanende farklı bakıları mevcut 12 arhü'l-lm ve vefeyatü'l-meşahr ve'l-a'lam: bü Abdullah Şemeddn uhammed b. Ahmed b. Oman Zeheb, 748/1348; thk. ömer Abdüelam edmur. Beyrut: Drü'I-Ktb'I-Arab, 1996/1417, 14. c., 24 cm. DV SA kütüphanende farklı bakıları mevcut

6 104 Yrd.Ooç.Or. utafa HZL 13. bn Ke r, bü'i-fda madüddn mal b. Ömer (77 4/1373), e-bdaye ve'n-nhaye. 13 erde Ata b. Raf'nn Sclya efer; Sclya'nın ve ayorka'nın feth (ez Zeheb'den naklen); Sclya cvarında ülüman ve Bzan donanmaı araında avaş (266/ ); Sclya'da uhtar vakaı (353/ ); çok ayıda ( 'e yakın) Bzanlı ve Norman'ın Sclya'ya aldırmaı, Sclyalıların Fatım! hükümdan ulz'den yardım taleb üzerne yardım gönderlme ve avaşın ülümanların zaferyle onuçlanmaı; 484/1091 yılında Normanların Sclya'yı zaptı; Sclya Normanlarının ıır'a aldırıları, kenderye'de görülmeler, Akka, Sur ve Sayda'yı zapt etmeler konuları yer almaktadır. erde ayrıca bnu'i-katta'dan öz edlmektedr, 14. bn Haldun, bu Zeyd Velyyüddn Abdurrahman b. uhammed (808/1406), arh u bn Haldun. 14 ern ı. cldnde yer alan Sclya le lgl konu başlıkları: Sclya'nın coğraf konumu ve ülümanlardan öncek tarh, Akdenz adalarından Sclya ve bell başlı şehrler (Sarakue, Palermo, arabğa, azere ve ena); hcr VI. yüzyıl ortalarında drsı'nn Sclya kralı Roger çn Nüzhetu'/-üştak'ı telf etme ve kral çn eud, bn Hurdazbh, bn Havkal, Kadr, hak e-üncem, Batlamyu ve başkalarına at pek çok ktap toplamaı; ern ll. Cldnde e Sclya'nın ülümanlar tarafından fethnden öncek dönem tarh le lgl blg verlmektedr. lll. cltte e, Sclya'nın Zyadetullah b. brahm b. Ağleb dönemnde ed b. e-furat tarafından fethedlme; uavye b. bu Süfyan dönemnde uavye b. Hüdeyc'n Sclya efer; Sclya adaının Kuzey Afrka, Surye, ndülü ve Normanlar araındak avaşlarda öneml rol oynamaı; Normanların Ubeyd ve mev devletnn zayıflamaıyla Sclya, lkrtş ve alta'yı zapt edp Kudü'e yönelme, bu'i-haan e-kelb oğullarının Sclya'ya hakm olmaı; 122/ ve 135/ yılındak Sclya eferler; IV. cltte e, Sclya'da karışıklık ve el-ehd (Ubeyd) ve e-uktedr (Abba) çekşme; Ferec e-sıkı lll ve Sclya arnl Hüeyn b. Al'nn 340/ yılındak avaşta Kalorya'da Normanları yenme, Sclya donanmaının ndülü'ün e-eryye Jmanına aldırıp yağmalamaı; Sclya'da armn ve Rametta kalelernn feth, Bşr b. Safvan e-kelb'nn Sclya efer (103/ ), ed b. e-furat'ın Sclya'yı feth (219/ ) ve çeştl fethler; Ağeber dönem Sclya'da çeştl avaşlar; Ubeyder dönemnde Sclya; Sclya emrjne yan; 13 e-bdaye ve'n-nhaye, bü'i-fda madüddn mal b. ömer bn Ker, 774/1373, 4. b. Beyrut: ektebetü'i-aarf, c.' de 1-2. c. oplam 14 c.; 24 cm. DV SA kütüphanende farklı bakıları mevcut. 14 arhu bn Haldun: mukaddme = Ktabü'l-ber ve dvanü'l-mübtede ve'l haber fı eyyam'i-arab ve'l Acem ve'i-berber ve men aarahum mn zev'-ultan'l-ekber. bü Zeyd Velyyüddn Abdurrah man b. uhammed bn Haldun, 808/1406. Beyrut: Darü'I-Kütüb'l-lmyye, 1992/ c.; 24 cm. DV SA kütüphanende farklı bakıları mevcut.

7 Sclya arhnn Kaynaklan 105 alern Bzan'tan yardım teme; yenden tkrarın ağlanmaı; Bzan elnde kalan Sclya'dak k kalenn ülümanlarca feth; Sclya'da karışıklıklar, Normanların Sclya'yı zaptı (484/1091) v. cltte, Normanların Antakya ve Şam ahller le el-ehdyye'y tlaları, Cerbe adaını zapt etmeler VI. ve VII. cltlerde e, Sclya Normanlarıyla ağrb devletlernn avaş ve mücadeleler yer almaktadır. 15. bn Haldun, ukaddme. 15 Bu eerde, Akdenz adaları araında Sclya'nın konumundan öz edldkten onra drl'nn, Normanların Sclya kralı olan Roger oğlu Roger çn unüzhetü'i üştak" ml eern hcr VI. yüzyılın ortalarında yazmaı, Zyadetullah b. brahm b. Ağleb dönemnde ed b. e-furat elyle Sclya adaının feth, Sclya'nın Hırtyanlar tarafından zaptı konularına değnlmektedr. 16. e-akrzl, bü'l-abba akıyyüddn Ahmed b. Al b. Abdülkadr (845/1442), e-evaz ve'l-tbar. 16 erde Kahre'dek zher Cam'nn Halfe uz Ldnllah'n mevlaı Cevher (Cüvher el-katb) e-sıkılll tarafından 356/ enende başlanıp 361/ 'de btrldğ, ktabende de bu kaydın yer aldığı blg var. Ayrıca müellf, dğer Akdenz adalarından öz ederken Sclya'nın coğraf konumu hakkında genel blg vermekte daha onra Normanların ıır'a aldırıları, Sclya'nın Ağeb emr Zyadetullah dönemnde ed b. e-furat elyle feth gb konulara yer vermektedr. 17. bn bg Dnar, bg Abdullah uhammed b. bü'i-kaım er-ruaynl (1092/1681), u' n f Ahbar frkıyye ve't-unu. 17 erde uavye bn Hüdeyc'ten başlayarak ülümanlar tarafından Sclya üzerne düzenlenen eferler, Ağeber dönemnde ed b. e-furat'ın adayı feth le Sraküze kuşatmaı ıraında şeht olmaı, lk Sclya val uhammed b. Abdullah b. Ağleb, Şlern adayı ele geçrme ve Frankların Sclya'yı şgalne kadar olaylar hakkında özet blg bulunmaktadır. Sclya'nın 270 küur yıl ülümanların darende kaldığına değnen müellf ayrıca, ŞIern adanın yönetmn ele geçrme ve onraında meydana gelen olaylar, gelşmeler ve ç çekşmeler hakkında da malumat vermektedr. erde Sclya'nın yen ahplernn Kuzey Afrka'ya özellkle unu ve cvarına yaptıkları aldırılar, şgaller ve f 15 ukaddmetu İbn Haldun, bü Zeyd Velyyüddn Abdurrahman b. uhammed İbn Hal~un, 808/1406; thk. Al Abdülvahd Vafı. 3. b. Kahre: Daru Nehdat ır, c.; 24 cm. DV İSA kütüphanende farklı bakıları mevcut 16 e evaz ve'l-'tbar b-(f) zkr'l-hıtat ve'l-aar, bü'i-abba akıyyüddn Ahmed b. Al b. Abdülkadr akrz, 845/1442. of Beyrut Daru Sadır, [ty.] 2. c. ; 29 cm. Kahre: 1270'n ofet. DV İSA kütüphanende farklı bakıları mevcut 17 u'n fı ahbar İfrkıyye ve't-unu, bü Abdullah uhammed b. bü'i-kaım er-ruayn İbn bü Dnar, 1092/ b. Beyrut Darü'I-ere; unu: üeeetu Sadan, ; 24 cm. DV İSA kütüphanende mevcut

8 106 Yrd.Doç.Dr. utafa HZL avaşlar hakkında da blg bulunmaktadır. 18. Selav, bü'i-abba Şhabüddn Ahmed b. Hald b. Hammad (1315/1897), el-tka l-ahbar'd-düvel'i-agrb'i-aka. 18 ern ı. cldnde, ağrb val Bşr b. Safvan'ın 180/ 'de Sclya'ya efer düzenleyp ganmetle dönme, çeştl Sclya eferler, Ağlebler'den Zyadetulfah dönemnde Sclya'nın!;ed b. e-furat elyle feth konularına yer verl~ mektedfr. ll. Cldnde e Sclya Normanlarının Kuzey Afrka ahllerne özellkle unu ve cvarına aldırılarından öz edlmektedr. 19. arhu Cezret Sıkıllye. üellf meçhul. ülümanların Sclya'ya grşlernden tbaren meydana gelen olaylar, avaşlar ve emrlern değşme ve dğer konulardan öz eden eerde neo ve Palermo şehrlernn feth ve onraında meydana gelen olaylara yer verlmştr. 19 B. ABAKA V RAC KAPLARI 1. alk, bq Bekr Abdullah b. uhammed, Ryazü'n-Nüf0. 20 erde, Ağleblern fethler, lk akınların başlamaı ve bununla lgl tartışmalar yer almaktadır. ed b. e-furat'ın Sclya efernde SrakQze kuşatmaı enaında vefatı ve bazı Sclya kadılarının hayatı hakkında blg bulunmaktadır. 2. Kad İyaz, bü'i-fazl yaz b. ua b. İyaz e-yahub (544/1149), ertbü'i-edark ve akrbü'i-ealk l-a'rfet A'lam ezheb alk. 21 erde aşağıdak şahıların byografler mevcuttur: Sclya fath ed b. e-furat, Sclya kadıı uhammed b. Şebb (276/ ), Sclya kadıı Abdullah b. Sehl e-kabreyan (248/ ), Kadı bu'i Haan Ahmed b. Abdurrahman e-haşar, Sclya fakh bu Bekr b. el-abba, Sclya fakh ve zahd bu Abdullah b. Benna, Sclyalı fakh ve meşhurlardan bu Haf ömer b. Saro e-levat, Fakh Abdulhak b. uhammed b. Harun e Sehm e-kureş (466/1073), Sclyalı fakh, mütekellm, uqcü bu uhammed (İbn Sahb'I-Ham) (?), meşhur bu'i-abba Abba. b. uhammed e Cezzar; Sclyalı fakh bu Abdullah b. Yunu, Sclya fakhlernden bu'i-ha;:;an Al b. Abdulcabbar bnu'i-kevn, alm, edp ve şar bu Haf ömer b~ Abd u Icab- 18 Ktbü'Htka ı-ahbar düveı'ı-agrb'i Aka. bü'i Abba Şhabüddn Ahmed b. Hald b. Ham mad Selav, 1315/1897; tahkk ve talk Ahmed Naır. Darü'I Beyza: Vzaretü'-Sekafe ve'l lttal, c. ; 27 cm. DV SA kütüphanende farklı bakıları mevcut 19 e ektebetü'i-arabyy'-sıkıllye: nuuun f't-tarh ve'l büldan ve't-tercüme ve'l merac', chele Amar. Lepzg: Bbloteca Arabo Scula, , 71, 740, 88.; 24 cm. çernde bulunmaktadır. DV SA kütüphanende mevcut 20 Ryazü'n-nüfu, bü Bekr Abdullah b. uhammed alk; thk. Beşr Bekkuş; racea uhammed Aru e-atv. Beyrut Darü'I-Garb'l llm, 1983/ c.; 24 cm. DV SA kütüphanende mevcut 21 ertbü'l-medark ve takrbü'l mealk l-ma'rfet a'lam mezheb'l-malk, bü'i-fazl yaz b. ua b. yaz e-yahub Kad yaz, 544/1149; thk. uhammed b. vt et-anc. 2. b. Rabat Vzaretü'I vkaf ve'ş-şuunü'l-lmyye, c. ; 26 cm. DV SA kütüphanende farklı bakıları mevcut

9 Slcllya arhnn Kaynaklan 107 bar (bnu'i-hakkar), Sclya fakhlernden, edp, şar, zarf bu'i-abba Ahmed b. uhammed e-kela, Sclya fakhlernden bnu'i-kable, Fatmler-Ubeydler dönem Sclya emr bu'i-fütgh e-kelb (Yuuf b. Abdullah b. uhammed, 410/1020'den onra}, Nüzhetü'I-üştak müellfı Şerf dr ( / }, şar, edebyat alm bu'l-arab u'ab b. uhammed b. b'i-furat e Abder e-sıkıll ( / ). 3. bn Beşküval, bü'i-kaım Halef b. Abdülmelk b. eud (578/1183), Ktabü'-Sıla fı arh mmet'i-ndelü. 22 bnü'i-farad'nn arhu Uema''I-ndelü'ünün zeyl olarak kaleme alınan eerde, 493/1100'te ıır'da vefat eden Sclyalı alm bu Bekr lakaplı uhammed b. Sabık e-sıkıll hakkında kıa blg bulunmaktadır. 4. fahan, bu Abdlah madüddn Katb uhammed b. uhammed b. Hamd madüddn (597 /1201), Hardetü'I-Kar ve Cerdetü'I-Ar.Z 3 Zkrü ehan Fudala Cezret Sıkılye başlıklı bölümü Sclyalı şahyetlere ayrılmış olan eerde aralarında bn Hamd'n de bulunduğu toplam 17 şahyetn byografı yer almaktadır. üellf bazı şahyetlerle lgl olarak bnu'i Katta'ın "Dürretü'I-Hatfra" ml eernden naklde bulunuyor. 5. Yakut e-hamev, bo Abdullah Şhabüddn Yakut b. Abdullah (626/1229), u'cemu'i-udeba, rşadü'i-rb la a'rfet'i-db.z 4 erde, bnu'i-katta' lakaplı Al b. Hamza e-lügav el-bar, (375/ }, Al b. Abdulcabbar b. Selame, bn Zafer lakaplı. uhammed b. bu uhammed e-sıkıll'nn kıa byografler mevcuttur. 6. bnü'l- Kıft, bü'i-haan Cemaleddn Al b. Yuuf b. brahm (646/1248), e-uhammedon mne'ş-şuara' ve ş'aruhum. 25 erde byografıler yer alan şahyetler şunlardır: uhammed b. Ahmed b. Abdullah e-sıkıll, uhammed b. Ahmed b. Yahya e-katb e-sıkıll, uhammed b. Ahmed b. bu Abdullah e-katb e-sıkıll er-rüceyn, uhammed b. e Hüeyn bu'i-feth bnu'i-kurküb e-katb e-sıkıll, uhammed b. Sehl bu 22 e-sııa = Ktabü'-Sıla fı tarh e'mmet'i-ndelü. bü'i-kaım Halef b. Abdülmelk b. eud bn Beşküval, 578/1183; thk. brahm e-byar. Kahre: Darü'I:Ktab'I-ır; Beyrut: Darü'I-Ktab'I Lübnan, 1989/ c. ; 24 cm. (e-ektebetü'i-ndelüyye ; 11). DV SA kütüphanende farklı bakıları mevcut 23 Hardetü'l-kar ve cerdetü'l-ar, bu Abdlah madüddn Katb uhammed b. uhammed b. Hamd madüddn fahan, 597 /1201; thk. Azertaş Azernuş; nekahahu ve zadu aleyh uhammed erzuk, uhammed Aru atv, Clan b. Hac Yahya. unu: Darü't-unuyye, c.; 24 cm. er; bü anur e-sealb'nn Yetmetü'd-dehr' le onun Baharz tarafından yazılan Dümyetü'l-kar adlı zeylne zeyl olarak yazılmıştır. DV SA kütüphanende farklı bakıları mevcut 24 u'cemü'l-üdeba, bü Abdullah Şhabüddn Yakut b. Abdullah Yakut e-hamev, 626/ [y.y.] : Darü'I-e'mun l'hüra, [ty.]1 c.' de 1-2. c. (282, 285.) ; 24 cm. er, rşadü'l-erb la ma'rfet'l-edb adıyla da blnmektedr. 10 ktap halnde 20 clt DV SA kütüphanende farklı bakıları mevcut 25 e-uhammedün mne'ş-şuara' ve eş'aruhüm, bü'i-haan Cemaleddn Al b. Yuuf b. brahm bnü'i-kıft, 646/1248; thk. Ryad Abdülhamd urad. 2. b. Beyrut: Daru bn Ker, ; 24 cm. DV SA kütüphanende 1975 bakıı da mevcut

10 108 Yrd.Doç.Dr. utafa HZL Bekr e-katb e-sıkılll ez-züreyk. Sonuncu m Sclya adaının heap yazıcılarından (küttab'l-heab) olup ner ve nazım türünde eer vardır. 7. bnü'i-bbar, bo Abdullah uhammed b. Abdullah b. b Bekr (658/1259), et-ekmle l-ktab'-sıla. 26 er; bnü'i-farad'nn arhu ulema''i-ndelü adlı eernn zeyl olan bn Beşküval'n e-sla adlı eernn zeyldr. Bu eerde, Sclyalı şar bn Hamd. (uhammed b. Hamd) ve alk fakh Abdulmunm b. el-hüeyn e Cüreş'nn byografı vardır. 8. bnü'i-bbar, bo Abdullah uhammed b. Abdullah b. b Bekr (658/1259), e-hulletü'-syera. 27 erde Ağlebern Sclya'y yönetmeyle lgl kıa malumat verlmektedr. 9. bn Hallkan, bü'i-abba Şemeddn Ahmed b. uhammed (681/1282), Vefeyatu'I-A'yan ve nbau bna'z-zaman [mmma ebete b'nnakl ev'-ema ev eşbetehü'l-ayan /201l. Bu eerde, Cevher e-sıkılll, Sclya fath ve kadıı ed b. e-furat, şar bu'l-arab ez-zübeyr {doğumu 423/1032), bn Reşk (456/ ), bn Hamd (527 / ), bnu'i-katta' {515/ ) e-azer {536/ ), bn Zafere-Sıkılll {565/ ) bn Kalak gb Sclyalı şahyetlern byografıler mevcuttur. 10. Vefeyatu'-Sıkı, hk. Ahmed el-lrak. 29 XII. aırda Fa'ta yaşayan meşhur şahyetlerle lgl br byografı eerdr. 1311'de 40 yaşında vefat etmene bnaen 1271'de doğduğu tahmn edlen müellfı uhammed e-fatım e-sıkı'ye npet dolayııyla bu adla neşredlen eern ne Sclya adaı ve tarhyle ne de Sclyalı şahyetlerle lg yoktur. 11. Zeheb, bo Abdullah Şemeddn uhammed b. Ahmed b. Oman {748/1348), Syeru A'lam'n-Nübela. 30 erde özü edlen şahyetler şöylece ıralayablrz: bnü'i-ağleb brahm {ö. 289/902), Sclya fath ed b. e-furat, Sclya kadıı bnu'i-ağob bu 26 et-ekmle ı-ktfıb'-sıla, bü Abdullah uhammed b. Abdullah b. b Bekr bnü'i-bbar, 658/1259; tahkk brahm eı-byar. Kahre: Darü'I-Ktab'I-ır; Beyrut Darü'I-Ktab'I-Lübnan, 1989/ ; 24 cm.{e-ektebetü'i-ndelüyye; 18) DV SA kütüphanende farklı bakıları mevcut 27 e-hullet'-yera, bü Abdullah uhammed b. Abdullah b. b Bekr bnü'i-bbar, 658/1259; thk. Hüeyn u'n. 2. b. Kahre: Darü'I-aarf, c. ; 24 cm. DV SA kütüphanende mevcut. 28 Vefeyatü'l-a'yan ve enbau ebna'z-zaman [mmma ebete b' n-nakl ev'-ema ev eb!ltehü'l-ayan, bü'i-abba Şemeddn Ahmed b. uhammed bn Hallkan, 681/1282; thk. han Abba. Of, Beyrut Daru Sad ır, 1978/ c.; 24 cm. Beyrut 'nn ofet. DV SA kütüphanende farklı bakıları mevcut. 29 Vefeyatü'-Sıkıll. neşr. Ahmed ırak. Fa : [y.y.], 1422/ ; 22 cm. DV!SA kütüphanende mevcut 30 Syeru a'lam'n-nübeıa, bü Abdullah Şemeddn uhammed b. Ahmed b. Oman Zeheb, 748/1348; thk. Şuayb e-arnaut, Hüeyn at 3. b. Beyrut üeeetü'r-rale, 1985/ c. ; 24 cm. DV SA kütüphanende farklı bakıları mevcut

11 Sclya arhnn Kaynaklan 109 ömer eymon b. Ömer e-ağrbl, Ubeydullah el-ehd, e-anur, e-uz, Kayrevan aıllı bu Sad Halef b. bu'i-kaım e-zdl e-berazu'l, Abdülhak b. uhammed b. Harun e-sehml e-sıkıll (ö. 466/), şar bn Reşlk e-kayrevanl (463/ ), nahv alm bnü'i-fehham Abdurrahman b. Atk b: Halefe Kureşl e-sıkıll (ö. 516/1122}, bnu'i-katta' bu'i-kam al b. Cafer b. Al (ö. 515/ ), Ömer b. uhammed et-emml e-azerl el-alk! (ö. 536/ ), bn Zafer uhammed b. b uhammed b. uhammed e Sıkıll (ö. 565/ ), alk Fakh Kadı uhammed b. Abdurrahman b. uhammed b. anur b. uhammed b. el-faz el-ala! e-sıkı Il ( /). 12. Safedl, bü'-safa Selahaddn Hall b. Aybek b. Abdullah (764/1363), e-vaf b'i-vefeyat. 31 erde, "arlhu Sıkıllye" ml eern müellf bu Zeyd e-gamrl, Sulvanu'I uta' müellf uhammed b. Zafer, Nüzhetu'/-üştak'ı Sclya kralı Roger çn telf eden Şerf el-drl, uhammed b. Al e-azerl, uhammed b. Ferec ez Zek (516/1122), Sclya fathler brahm b. Ahmed b. uhammed e-ağlebl ve ed b. e-furat le bn Reşlk, Sclya kralı Roger, Atk b. Al e-smentarl (464/ ) ve Narullah b. Kalakl gb şahyetlern byografler mevcuttur. 13. Kütübl, Salahuddn uhammed b. Şakr b. Ahmed ed-daran (764/1363) Fevatü'I-Vefeyat. 32 erde, meşhur Sclyalı edp ve şarlerden bu'i-kaım e-sıkı (Abdullah b. Süleyman b. Yehlf e-kelb), meşhur Sclyalı şar bu'l-arab e-sıkıll, (uab b. Abdullah b. b'i-furat e-kureş e-abder) (506/ ) hakkında blg bulunmaktadır. 14. e-yaf', Affüddn Abdullah b. 'ad b. Al el-yeman (768/1366), r'atü'i-cenan ve bretü'i-yakzan fı a'rfet Havad'z-Zaman. 33 erde, bn Reşlk, bu Al Haan b. Reşlk'n (456/ ) azer'de vefatı, 484/1091'te Normanların Sclya adalarını tlaı, Sclya'da doğan ve bnu'i-katta' olarak blnen bu'i-kaım Al b. Cafer e-sa'dl'nn vefatı, e-azer uhammed b. Al et-emml'nn {536/ ) vefatı konularına yer verlmştr. erde ayrıca azerl'nn ülm şerh başta olmak üzere çok ayıda edebyat eernn bulunduğu kaydı yer almaktadır. 15. bn FerhOn, bü'i-vefa Burhaneddn brahm b. Al b. uhammed 31 e-vaf b'l-vefeyat, bü'-safa Selahaddn Hall b. Aybek b. Abdullah Safed, 764f1363; '~na Hellmut Rtter, 2. b. Webaden: Franz Stener Verlag, 1962/ c.; 24 cm.- (Neşryatü'llamyye ; 6/1) DV SA kütüphanende mevcut 32 Fevatü'l-vefeyat, Salahuddn uhammed b. Şakr b. Ahmed ed-daran Kütüb, 764/1363; thk. han Abba. Beyrut Daru Sadır, c. ; 24 cm. DV SA kütüphanende mevcut 33 r'atü'l-cenan ve bretü'l-yakzan fı ma'rfet havad'z-zaman, Affüddn Abdullah b. 'ad b. Al e Yeman Yaf, 768/1366; thk. Abdullah uhammed Cubur. Beyrut üeeetü'r-rale, 1984/ c. ; 24 cm. DV SA kütüphanende mevcut

12 110 Yrd.Doç.Dr. utafa HZL (799/1397), ed-dbacü'i-üzheb f a'rfet A'yan Ulema'I-ezheb. 34 erde, başta Sclya fath ve kadıı Kuzey Afrkalı alm ed b. e-furat b. Snan olmak üzere bazı Sclya kadıları ve Sclya'da yetşmş almler hakkında blg bulunmaktadır. 16. e-akrz, bü'i-abba akıyyüddn Ahmed b. Al b. Abdülkadr (845/1442), Ktabü'I-ukaffa'I-Kebr. 35 erde bazı Kuzey Afrka vallernn Sclya'ya düzenledkler eferlerden öz edldkten onra meşhur Sclya emrlernden uhammed b. l-haan b. Al b. b'i-haan bu Abdullah e-sıkı l le bn b Zeker e-kureşl, uhammed b. Zafer (ö. 565/ ), uhammed b. Horaan bu Abdullah en-nahv (ö. 386/ ), uhammed b. ülm b. uhammed bu Abdullah e-kureş e-azer (ö. 530/1136), uhammed b. brahm b. ua e-sıkıll, uhammed b. b Bekr b. Abdürrezzak Şeretüddn bu Abdullah e-sıkıll, Fakh uhammed b. l-haan b. Al bu Bekr er-raba' e-kerkent (Cürcentl) (ö. 537/ ), uhammed b. uhammed Fahruddn bu Abdullah b. e-sıkıll (ö. 727 /1327) gb l md e temayüz etmş bazı Sclyalı şahyetlerle lgl blg verlmektedr. 17. e-suyqtl, bü'i-fazl Celaleddn Abdurrahman b. b Bekr (911/1505), Buğyetü'I-Vuat f abakat'i-lugavyyn ve'n-nühat. 36 e-sıkıll erde bq Abdullah lakaplı Ben Ağleb'n mevlaı uhammed b. Horaan (386/ ), uhammed b. Abdullah. b. uha.mmed. b. Zafer, (565/ ). ez-zek lakaplı uhammed b. b'i-ferec e-kettan e-sıkıll (516/ ), bu ahr mal b. Halef b. Sad b. Umran e-sıkıll, bnu'i Katta' e-sıkıll, Sclyalı Abba b. Amr b. Harun el-kenan! e-varrak (379/ ), Sclya'ya yerleşen ua b. bağ e-urad e-kurtubl gb dl, nahv, lügat, 'rab, kıraat, şr başta olmak üzere çeştl lm dallarında temayüz etmş Sclyalı şahyetlerle lgl blg bulunmaktadır. 18. e-akkar, bü'i-abba Şehabeddn Ahmed b. uhammed b. Ahmed (1041/1G31), zharü'r-ryaz fı Ah bar yaz. 37 erde Sclyalı mam mücteht bu Abdullah e-azer hakkında blg bulunmaktadır. 34 ed-dbacü'l-müzheb f ma'rtfet a'yan ulema'l-mezheb, bü'i-vefa Burhaneddn brahm b. Al b. uhammed bn Ferhun, 799/1397; thk. uhammed Ahmed bü'n-nur. Kahre: Darü't-üra, c. ; 24 cm. DV SA kütüphanende mevcut 35 Ktbü'l-mukaffa'l-kebr, bü'i-abba akıyyüddn Ahmed b. Al b. Abdülkadr akrz, 845/1442; thk. uhammed Ya'lav. Beyrut Darü'I-Garb'l-lam, 1991/ c. ; 24 cm. DV SA kütüphanende mevcut 36 Bugyetü'l-vuat f tabakat'l-lugavyyn ve'n-nühat, bü'i-fazl Celaleddn Abdurrahman b. b Bekr Suyut, 911/1505; thk. uhammed bü'i-fazl brahm, 2. b. Beyrut Darü'I,Fkr, c. ; 24 cm. DV SA kütüphanende mevcut 37 zharü'r-ryaz f ahbar yaz, bü'i-abba Şehabeddn Ahmed b. uhammed b. Ahmed akkar, 1041/1631; thk. utafa e-sakka, brahm e-byar, Abdülhafız Şeleb. Of, Rabat hyaü't üra'l-lam, 1978/ c. ; 22 cm. Kahre: 1358'n ofet. DV SA kütüphanende 3 cltlk bakıı da mevcut

13 Sclya arhnn Kaynaklan e-akkar, bü'l-abba Şehabeddn Ahmed b. uhammed b. Ahmed (1041/1631), Nefhüt-b mn Gun'I-ndelü'r-Ratb ve Zkru Vezrha Uan'd-dn bn'i-hatb. 38 erde, bn Sad'n e-uğrb ml eernn 2. kımını Sclya adaına ayırdığından bahle Ktabu car myle dr'nn Sclya kralı Roger çn yazdığı Nüzhetü'/-üştak'tan aktanmda bulunulmaktadır. Daha onra ea/ Sıkılye adıyla Bzan blgnlernn (ulema rum) gündeme getrdğ felef meeleler, bn Cübeyr'n Rıhle enaında Sclya'ya uğramaı, Sclya'nın Ağebler dönemnde ed b. e-furat elyle feth (212/ ) konularına yer verlmektedr. erde ayrıca SarakGe'ye npet edlen Halef b. bu'i-kaım e-zdf e-berazu'f hakkında blg bulunmaktadır. 20. Kat b Çeleb, Hacı Halfe utafa b. Abdullah (1067 /1657), Keşfü'zzünun an eam'l-kütüb ve'l-fünun.l 9 ı erde lmn çeştl ahalarında temayüz etmş çok ayıda Sclyalı şahyet ve eerler hakkında blg bulunmaktadır. Bunlardan bazıları: bnu'i-katta' Al b. Cafer e-sıkı (515/ ), "arhu Sıkı/lye"; bu Zeyd e-gamr (?)"arhu Sıkı/lye"; şar bu'i-fütgh Narullah b. Abdullah bn Kalak (567/ ), "Zehrü'I-Bam f vaf'/-kaım". bn Kalak'ın bu eern Sclya kumandanlarından e-kaım'a ntab ettğnde yazdığı kaydına da yer verlmştr. bu Abdullah uhammed b. uhammed b. el-kaım b. Al e-kureş e-ekk, bn Zafer (568/ ), "Sülvanu'I-uta' f Udvan'I-ıba"; Şerf uhammed b. uhammed el-dr, Nüzhetü'J-uştak f Ahbar'I-Afak: dr'nn Sclya kralı Roger çn hcr YI. yüzyıl ortalarında kaleme aldığı bu eern, yed bölge (ekalm'-eb'a) üzerne telf ettğ, yer ve ülkelernfbölgelern ntelklern belrttğ, meafeler ml ve ferah olarak verdğ, fakat enlem ve boylamları belrtmedğ kaydı da yer almaktadır. 21. bnü'l-mad, bü'i-felah Abdülhay b. Ahmed b. uhammed (1089/1679), Şezeratu'z-Zeheb f Ah bar men Zeheb. 40 Bu eerde Sclyalı şahyetlerden bn Reşk (463/ ), bnü'i ' Katta' (514/ ) ve bu Abdullah e-azer'nn (536/ ) byografler vardır. 38 Nefhü't-tb mn gun'i-ndetü'r-ratb ve zkru vezrha Lan'd-dn İbn'I-Hatıö = Urfü't-tb f't-ta'rf b't-vezr İbn'I-Hatıö, bü'i-abba Şehabeddn Ahmed b. uhammed b. Ahmed akkar, 104:1/1631; thk. İhan Abba. Beyrut Daru Sadır, 1968/ c. ; 24 cm. DV SA kütüphanende mevcut 39 Keşfü'z-zünun an eam'l-kütüb ve'l-fünun = Lexcon bblographcum et encyctopaedcum, Hacı Halfe utafa b. Abdullah Katb Çeleb, 1067/1657; edted and tranlated by Gutavu Fluegel. IP, Beyrut Daru Sadır, [ty.]7. c. (520.); 24 cm Fluegeı bakıından tıpkıbaımdır. DV İSA kütüphanende mevcut 40 Şezeratü'z-zeheb fı ahbar men zeheb, bü'i-felah Abdülhay b. Ahmed b. uhammed bıü'l-mad, 1089/1679; tahkk Abdülkadr Arnaut, ahmüd Arnaut Beyrut Daru İbn Ker, c. ; 24 cm. DV SA kütüphanende mevcut

14 112 Yrd.Doç.Dr. utafa HZL 22. Ömer Rıza Kehhale, u'cemu'i-üelltn: eracmu uannfı'i-kütüb'i Arabyye.41 üellf, ed b. e-furat, İbn Reşlk, Süleyman b. Salm el-kattan, Abdurrahman b. Atk e-sıkıll, Atk e-smantar, uhammed b. Zafer { / ), uhammed b. Havkal {367/977), uhammed e-azer { / ), uhammed el-dr ( / ), uhammed e-sıkı (727 /1327), u'ab e-abder ( /;! ), ua e urad, Narullah b. Kalak ( / ) ve chele Arnar ( ) gb Sclyalı veya onradan Sclya'ya yerleşmş şahyetlerle lgl blg vermektedr. erde ayrıca bnu'i-katta'nın "Zkru arh- Sıkı/Jye", uhammed b. Zafer'n "Sulvanu'I-uta' f Udvan'I-tba", Abdulvahd e-fal'nn "İrtkau Rutebu'I-Ayye f Zkr'I-nab'-Sıkıllye" adlı eerlernden de öz edlmektedr. 23. Hayreddn Zrk, {1396/1976), e-a'iam, Karnuu eracm [l-eşher'rrcal ve'n-na] /20U erde başta Sclya emr bnu'i-ağleb, İbrahm b. Abdullah b. brahm (236/851), Sclya fath, Kayrevan ve Sclya kadıı ed b. e-furat, { / ), Sclya emrler uhammed b. Haface b. Süfyan (257/871) ve Abba b. Faz b. Yakub b. Fezare bn Berber (247/861), Kelbller dönem Sclya emrler hakkında blg verlmektedr. erde bn Reşk, el-haan b. Reşk e Kayrevan, ( / }; malk fakh bnu'i-berazu'l (372/983), Sclya kadıı Süleyman b. Salm el-kattan (247/861}, Şar bn Hamd e-sıkı lll (527/1133), alk fakh Abdülhak b. uhammed b. Harun bu uhammed e-sehm e-kureş e-sıkıll (466/1073), Sa'd Ağeber oyundan edebyat ve dl alm bnu'i-katta' Al b. Cafer b. Al e-sa'd{ / ,), e-katb e-sıkıll {500/1106'dan önce), Felek almlernn büyüklernden şar Al b. Abdurrahman b. b'i-beşer e-nar, bn Zafer uhammed b. Abdullah e-sıkılll { / ), uhammed b. Al b. ömer et-emm e-azer ( / ), ez-zek lakaplı uhammed b. bu'i-ferec b. Ferec e-sıkıll ( / )'nn byografler mevcuttur. erde ayrıca ağrb val Abdurrahman b. Habb (137/755) hakkında da blg bulunmaktadır. C. COGRAFYA KAPLARI 1. bü'i-haan Al b. Hüeyn b. Al e'ud {345/956), et-enbh ve'lşrat u'cemü'l-müellfın: teracmu muannfı'l-kütüb'i-arabyye, Ömer Rıza Kehhale, Beyrut ektebetü'i-üenna, clt. ; 24 cm. DV SA kütüphanende mevcut. 42 e-a'iam: karnuu teracm l-eşher'r-rcal ve'n-na, Hayreddn Zrkl, 1396/ b. Beyrut Darü'l-lm J'I-elayn, c.; 30 cm. DV SA kütüphanende ı:nevcut. 43 et-enbh ve'l-şraf, bü'i-haan Al b. Hüeyn b. Al e'ud, 345/956; ed. chael J13n de Goeje. 2. b. Leden:. J. Brll, , XLIII.; 24 cm. Fotokop nühadır. DV SA kütüphanende farklı bakıları var.

15 Sclya arhnn Kaynaklan 113 erde Sclya adaının coğraf özellkler ve Normanlar dönem le lgl çok kıa bahler bulunmaktadır. 2. tahr, bo hak brahm b. uhammed e-far e-kerh (346/957), Ktabu'I-kalm=e-ealk ve'i-emalk. 44 erde Akdenz adalarından öz edlrken Sclya le lgl olarak adanın büyüklüğü, konumu, zraate elverşl oluşu vb. konularda özet blg verlmektedr. 3. bn Havkal, bü'l-kaım uhammed b.havkal e-bağdad(367/977),.e ealk ve'i-emalk. 45 erde Sclya adaının büyüklüğü, toprağının ekl, mekon ve marnur olduğundan bahle, en öneml ve büyük şehrnn Palermo'yu urları, kapıları, cam, hamam ve çarşılarıyla ayrıntılı olarak anlatmaktadır. Sclya'dak en büyük çarşıların Palermo'nun btşğndek Haretu SakaBbe'de yer aldığını kaydeden müellf, her br çarşının m ve konumlarını belrtmektedr. bn Havkal daha ' onra Kalorya ve oraya btşk şehrler, cam, çarşı, pazar vb yapılarla lgl gözleme dayalı blgler vermektedr. erde ayrıca Cbal'I-Kılal ml dağlar ve Sclya'da kayada yanan ateş le lgl kıa blg vardır. üellfın verdğ blglern dkkate değer yönü kend gözlemlerne dayanmaı ve bu yüzden de yer yer tahmn ve yorumlarda bulunmaıdır. 4. akd, bu Abdullah uhammed b. Ahmed (380/990) Ahenu't ekam fı a'rfet'i-kalm. 46 erde Palermo şehr, coğraf konumu, cam, pazarları; Sclya'da şehrlern çok ve ma m ur oluşu, Sclya elbelerj kumaşları le yanardağı konularından öz edlmektedr. 5. e-bekr, Abdullah b. Abdülaz1z b. uhammed bo Ubeyd (487/1094), e-ealk ve'i-emalk. 47 üellf, Abdullah b. Sa'd b. b Serh'n Kuzey Afrka'ya grme üzerne b Şerk adaında toplanan Bzanllların yardımaşarak Kalbye şehr ve çevren aldıktan onra Afrka le Sclya araındak Kura adaına döndüklern kaydetmektedr. Bzanllların bu şehr AbdOlmelk b. ervan dönemne kadar ellernde tuttuklarını, bu halfenn emryle denz eferne çıkan AbdOlmelk b. Ka- 7/ Ktabü'l-ekalm = Ktabü'I-ealk ve'l-memalk, bu hak brahm b. uhammed Far Kerh tahr, 346/957; ed. J. H. oeller. Of, [y.y. : y.y.], (Gotha) 132, 24. ; 25 cm. Ktap; tahr'nn Ktabü'I-ealk ve'l-memalk adlı eernn muhtaar br nühanın fakmle neşrdr. Bağdad: ektebetü'i-üenna bakıından ofet 45 Leden 1872 bakıı. PDF'den ncelenmştr. 46 Ahenü't-tekam fı ma'rfet'l-ekalm, bü Abdullah uhammed b. Ahmed akd, 380/990; ed. Fuat Sezgn. IP, Frankfurt am an : lnttut für Gechchte der Arabch-llamchen Wenchaften, VII, 498. ; 23 cm. (llamc Geography ; 36) Decrpto mper motemc auctore a-oqadda, edted by. J. de Goeje Leden: 1906'nın tıpkıbaım ı. DV SA kütüphanende mevcut 47 e-ealk ve'l-memalk, Abdullah b. Abdülazz b. uhammed bq Ubeyd e-bekr, 487 /1094; thk. A. P. van Leeuwen, A. Ferre. Kartaca: Darü'I-Arabyye l'i-ktab, c. ; 24 cm. DV SA kütüphanende mevcut

16 114 Yrd.Doç.Dr. utafa HZL tan'ın buradak adaları ve kaleler aldıktan onra muzaffer br şeklde döndügünden de öz etmektedr. 6. Zührl, bg Abdullah uhammed b. b Bekr (549/1154), Ktabü'I Cografyye.48 erde Sclya adaının büyüklüğü, konumu, en yakın ahln unu olduğu, adadak yanardağ, yetştrlen ve hraç edlen bazı ürünlerle lgl blg bulunmaktadır. 7. drl, bo Abdullah uhammed b. uhammed b. Abdullah et-al (560/1165), Nüzhetü'I-üştak rı htrak'i-afak. 49 üellf kendnden önce bu alanda eer kaleme alanların yeryüzünün bölgelernn yeterl br tavrn veremedklernden dolayı bu eer yazmaya koyulduğundan bahle adanın şehr ve lmanlarını aymakta, büyük br dkkat ve ttzlkle adayı tavr etmektedr. Sclya Kralı Roger çn kaleme ald@ eernde 0 dönemde zamanının mücevher olarak nteledğ Sclya'da 130 şehr ve belde bulunduğunu zkreden drl, daha onra Palermo'dan başlayarak şehr ve beldeler tek tek tanıtmaktadır. Sclya'nın şehr, belde, köy ve kalelernn coğraf özellkler, doğal güzellk ve zengnlkler, tarım, hayvancılık vb gelr kaynaklarından öz ettkten onra cam, dükkan, çarşı ve hamamlarını da ayan müellf her br şehrn önemn, büyüklügünü belrtmştr. drl, eernde kend gözlemlerne dayalı tavr edc br anlatım erglemştr. 8. Yakut e-hamevl, bo Abdullah Şhal?eddn Yakut b. Abdullah (626/1229), u'cemu'i-büldan. 50 Yazar, Sclya şehrlernden Palermo'nun mnn Rum lanında şehr anlamına geldğn belrttkten onra coğraf özellkleryle lgl blgler bn Havkal'dan nakletmektedr. Sclya'dak bazı kale ve şehrler hakkında ~lg veren müellf; Sclyalı alm bnu'i-katta'ın "arhu Sıkı/lye"nn arkaında "Sclya'da yrm üç şehr ve on beş kale bulunduğu" blgn gördüğünü zkretmektedr. Yne bu Al Haan b. Yahya'nın da "arhu Sıkı/lye" ml eernde Kadı bu'i Fazl'ı anlatırken "Sclya'da on ekz şehr ve 320 küür kale bulunmaktadır" dedğn nakletmektedr. erde ayrıca Abba! halfe e-e'mun dönemnde (212/ ) ed b. e-furat elyle fethedlen Sclya adaının coğraf özellkler, yanardağı, doğal zengnlk ve güzellkler, yetştrlen zra ürünler, ülümanların fethnden on- 48 Ktabü'l-cografıyye, bü Abdullah uhammed b. b Bekr Zühr; thk. uhammed Hac Sadık, Kahre: ektebetü'-sekafet'd Dnyye, [t.y.]199. ; 24 cm. DV SA kütüphanende mevcut. 49 Nüzhetü'l müştak fı htrak'l-afak, bü Abdullah uhamm~d b. uhammed b. Abdullah et-al dr, 560/1165. Beyrut Aıemü'I-Kütüb, c ; 24 cm. DV SA kütüphanende mevcut. 50 u'cemü'l-büldan, bü Abdullah Şhabüddn Yakut b. Abdullah Yakut e-hamev, 626/1229, Beyrut Daru hya't-üra'i-arab, [t.y.] 5. c. ; 24 cm. DV SA kütüphanende farklı bakıları mevcut.

17 Sclya arhnn Kaynaklan 115 ra blhaa Afrka'dan göçenler tarafından marnur hale getrlme gb konularla lgl blg bulunmaktadır. Yakut, Sclya hakkında blg verrken Fakh bu Al Haan b. Yahya'nın tanf ettğn zkrettğ "arhu Sklllye" ml eerden aktanmda bulunmaktadır. o, Sclya'nın Palermo şehrnde 300 muallm bulunduğunu belrtmekte, ayılarının bu kadar çok olmaına ebep olarak da Sclya'ya düşman aldırıı olmaı halnde muallmlern akerlkten muaf tutulmaını götermektedr. O, Sclya'dak beş belde, dört kale, yrm k şehrden mleryle öz etmektedr. 9. Yakut e-hamevf (626/1229), Ktabü'I-üşterk Vad'an ve'i-üfterk SI.. uk'an. erde Sclya'dak Hala, Karyane ve azere şehrlernden öz edlmektedr. 10. Kazvnf, bu Yahya Zekeryya b. uhammed b. ahmud (682/1283), Aaru"ı-Blad ve Ahbaru'l-bad. 52 erde Sclya adaının coğraf yapıı, doğal güzellk ve zengnlkler, uları, yetşen ürünler, dağları ve yanardağları hakkında blg bulunmaktadır. Palermo şehrn ayrı madde başlığı yaparak brkaç atırlık blg vermştr. Palermo'dak heykelle lgl bn Havkal'dan naklde bulunmaktadır. Ülkenn y korunduğundan, şehr ve köylernn çokluğundan, her cn büyükbaş hayvanların ve vahş hayvanların baluğundan öz etmektedr. Adada bulunan madenler araında altın, gümüş, bakır, kurşun, demr, şap, antmon, zac (ülfrk at), nşadır ve cvayı aymaktadır. Sularının, ekn ağaç ve meyvelernn baluğundan da öz eden yazar adanın Ağh:b11er elyle e-e'mun dönemnde fethedldğn br üre ülümanların yönetmnde kaldığını, ancak daha onra tekrar küffar elne düştüğünü ve kend dönemnde halen onların elnde olduğunu kaydetmekte9r. Adanın arpjyükek dağlarından, u kaynaklarının ve akarularının baluğundan şaşırtıcı güzellklernden de öz etmektedr. üellf, Sclya'dak yanardağın şaşırtıcı özellklernden ve eşz güzellklernden öz ederken ndülülü Coğrafyacı Ahmed b. ömer e-uzrf'den de aktarırnda bulunmaktadır. Sclyalı şar bn Hamdf'n adanın güzellklern anlatan br dzene de yer veren müellf, adadak üç kuyudan neftyağı çıktığını da kaydetmektedr. 11. Kazvn, bu Yahya Zekeryya b. uhammed b. ahmud (682/1283), Acabü'-ahlukat ve Garabü'I-evcudat ı Ktabü'l-müşterk vad'an ve'l-müfterk uk'an = Jacut' ochtark, da t lexcon geographcher homonyme, bü Abdullah Şhabeddn Yakut b. Abdullah Yakut e-hamev, 626/1229; thk. Ferdnand Wütenfeld. Bagdad: ektebetü'i-üenna, [ty.] XVIII, 45, 475.; 23 cm. Göttngen, 1846 baımının tıpkıbaım ıdır. DV SA kütüphanende mevcut 52 Aarü'l-blad ve ahbarü'l-bad, bü Yahya Zekeryya b. uhammed b. ahmud Kazvn, 682/1283, Beyrut: Daru Sadır, [ty.]667. ; 24 cm. DV SA kütüphanende mevcut 53 Acabü'l-mahlukat ve gara'bü'ı-mevcüdat, bü Yahya Zekeryya b. uhammed b. ahmüd Kazvn. 682/1283; thk. Faruk Sa'd, 3. b. Beyrut Darü'ı-Afak'ı-Cedde, ; 24x30 cm. Fotokop nühadır. DV SA kütüphanende mevcut

18 116 Yrd.Doç.Dr. utafa HZL üellf, bu Al e-haen b. Yahya'nın hu Sk/Iye'ndan naklen Sclya adaı ve özellkle yanardagı hakkında blg vermektedr. 12. bn Sad, bu'i-haan Al b. ua e-agrb (685/1286), e Cografıya.54 17/20U erde Sclya adaının konumu (enlem boylam dereceler olarak), büyüklüğü, aknler, nüfu yapıı, Sclyallların yaptıkları şler, doğal zengnlk ve güzellkler le volkank yanardağı hakkında blg verlmektedr. 13. Dımaşk, b O Abdullah uhammed b. Abdurrahman (727 /1327), Ktabu Nuhbet'd-Dehr: Acabü'I-Ber ve'i-bahr. 55 Sclya'nın ülümanların darendeyken lmn yaygınlığı, almlernn, edplernn ve fazıllarının çokluğuyla blndğn kaydeden müellf, üçgen bçml adanın dağları, ağaçları, nehrler, meyveler, kaleler ve meşhur şehrler hakkında kıa blg vermektedr. Başkent Palermo başta olmak üzere, Cala (Hala), Katanya, ena, Saraküe, azere, Krkent (Crcent), NOtu, abermn, Karyane, Rametta gb öneml şehrlernden kıaca öz eden müellf, eteklernde fındık ve edr ağacı yetşen ve zrvenden ateş püküren dağdan da öz etmektedr. erde ateş püküren k dağa Yunanlıların altın, kükürt, cva ve dğ;er madenler bulunduğ;u çn altın dağ;ı mn verdkler kaydı da bulunmaktadır. 14. bü'i-fda, madüddn e-elkü'i-üeyyed mal b. Al (732/1331) akvmü'i-büldan. 56 Sclya'nın başkent Palermo'nun enlem ve boylamlarını veren yazar daha onra adanın coğ;rafı konumu, çevre ülkelere uzaklığ;ı ve arabn, azere, Grcent, Karyane, ena gb şehrlern aymaktadır. erde adadak yanardağ ve Palermo hakkında çok kıa blg bulunmaktadır. ena şehrnn üzüm ve şaraplarının beluğundan ve çok yer arıntıı olduğundan da baheden müellf, Norman mparatorunun adayı tla ettkten onra ülümanları yerleştrdğ Luşra (Lucera) dan da öz etmektedr. 15. e-bağdad, bü'i-fedal Safıyyüddn Abdülmü'mn bn Abdülhak (739;1338), eradü'l-lttıla' ala ma'i-mkne ve'i-bka'. 57 Yakut'un u'cemü'i-büldan ml eernn muhtaarıdır. erde Sclya'nın şehr, kale, belde ve karyeler hakkında özet blg verlmştr. 54 e-ektebetü'ş-şamle, çernde. 55 Ktabu nuhbet'd-dehr f acab'l-berr ve'l-bahr = Comographe, bü Abdullah uhammed b. Abdurrahman Dımaşk, 727 /1327; yay.. A. F. ehren. Lepzg: Otto Harraowtz, XC, 285. ; 23 cm. DV SA kütüphanende mevcut 56 akvmü'l-büldan, madüddn e-elkü'i-üeyyed mal b. Al bü'i-fda, 732/1331; neşr.. Renaud, ac Guckn de Slane. Par: A L'mprmere Royale, XLVII, 539. ; 30 cm. DV SA kütüphanende farklı bakıları mevcut 57 eradü'l-ıttıla' ala ema'l-emkne ve'l-bka', bü'i-fedal Safıyyüddn Abdülmü'mn bn Abdülhak e-bağdad, 739/1338; thk. Al uhammed Bcav. Beyrut: Darü'I-a'rfe, 1955/ c.; 24 cm. DV SA kütüphanende mevcut

19 Sclya arhnn Kaynaklan e-ömer, bü'i-abba Şehabeddn Ahmed b. Yahya bn Fazlullah (7 49/1349), ealku'i-bar f emalk'i-mar. 58 Sclya le lgl verdğ blgler dr'nn Nüzhetü'I-üştak ml eernden nakleden müellf, dr'nn bu coğrafya eern Sclya Kralı Roger çn kaleme aldığını, br Frank kralı olan Roger'n lm ve lm ehln even br kşlk olduğunu kaydetmektedr. Sclya'nın ülümanların elnden çıktığına da değnen üellf, adanın Palermo, abermln, azer, ena gb öneml şehrler ve kaleler hakkında kıa blg vermektedr. erde ayrıca bn Reşlk, bn Hamdl gb bazı Sclyalı şahyetlerle lgl blg bulunmaktadır. 17. e-hmyerl, bg Abdullah uhammed b. uhammed b. Abdullah (900/1395), Ravzu'I-'tar fı Haber'I-Aktar. 59 erde Sclya'nın Ağeb emr Zyadetullah zamanında ed b. Furat elfyle feth, ülümanlar araında bozulma ve ftne onucu adayı Normanların zapt etme, 'clya adaının mnn nerden geldğ, çok ayıda şehr ve köyünün bulunduğu, üçgen şeklndek adanın uzunluk ve genşlğ, büyük br yanardağının bulunmaı, doğal zengnlkler, uğraşılan şler konularına yer verlmektedr. erde ayrıca Sclyalı bnu'i-katta'ın Dürretu'/-Hatfra ml eernde Sclya'da yetşen şarler ve dğer şahyetlerden öz etme, konak konak Sclya'nın şehr, belde ve kalelern aymaı, ena'da gem yapımev bulunduğundan öz etme de yer almaktadır. 18. bnü'i-verdl, bg Haf bnu'i-verdl Agar San Sraceddn Ömer Kureş aarrl (861/1457), Hardetü'I~Acab ve Ferdetü'I-Garab. 60 Sclya adaını arının en kıymetl mücevher olarak (ferdetu'z-zaman) nteleyen yazar, gezp görenlern adanın fazlet, güzellğ, mülkünün büyüklüğü ve devletlernn htşamında ttfak ettğne değndkten onra meşhur şehrler Palermo'dak camnn Kurtuba Cam'nden başka benzernn bulunmadığından, adadak şehrlern ayıının 130 olduğundan öz etmektedr. erde ayrıca adanın ularının bolluğu, bağ, bahçe, botan ve mere yerlernn güzellğ, ena şehrnde altın maden bulunduğu, altın bulunduğu çn adaya Bzanlıların altın adaı dedğ, Srakuze şehr ve adadak volkank dağ konularına da yer verlmştr. 17/ eaıkü'ı-ebar fı memalk'l-emar, bü'i Abba Şehabeddn Ahmed b. Yahya İbn Fazlullah e Ömer, 749/1349; thk. uhammed Abdülkadr Harat, İam utafa Akle, Yuuf Ahmed Ben Yan. e-ayn: erkezu Zayed l't-üra ve't-arh, 2006/ c. ; 24 cm. DV İSA kütüphanende farklı bakıları mevcut 59 er-ravzü'l-m'tar fı haber'l-aktar, bü Abdullah uhammed b. uhammed b. Abdullah Hmyer, 900/1395; thk. İhan Abba. 2. b. Beyrut üeee tu N aır e-sekafe, DV İSA kütüphanende mevcut. 60 Hardetü'l-acab ve ferdetü'l-garab, bü Haf İbnü'I-Verd Agar San Sraceddn ömer Kureş aarr İbnü'I-Verd, 861/1457; th. ahmüd Fahur. Haleb: Darü'ş-Şark'I-Arab, 1991/ DV İSA kütüphanende farklı bakıları mevcut

20 118 Yrd.Doç.Dr. utafa HZL D. SYAHANALR (GZ KAPLARI) 1. bü Hamd Gırnat, bü Hamd uhammed b. Abdürrahm (565/ ), Rıhletü'I-Gırnat =uhfetü'i-bab ve Nuhbetü'I-A'cab / enende kenderye'ye gderken adada denze yakın br dağdak ateşn geceleyn 10 ferahlık br meafey aydınlattığını gördüğünq kaydeden müellf, bu ateşle lgl Bağdat'ta Sclyalı alm zahd bu'i-kaım b. e Hakem'den aldığı blgler de ekledkten onra öz konuu ateş cehennem ateşne benzetmektedr. 2. e-herev, bü'i-haan Al b. bu Bekr (611/1215), Ktabu'l-şarat la a'rfet'z-zyarat 62 Sclya'da br ateş dağı bulunduğundan gündüzler oradan br duman yükeldğn gece e ateş görüldüğünü öylüyor. Bu ateş ve dağla lgl br yaratık efanen de nakleden müellf, adayla lgl kayda değer başka br blgye yer vermemştr. 3. bn Cübeyr, bü'i-hüeyn uhammed b. Ahmed (614/1217), Rıhletu bn Cübeyr. 63 üellf, 578/1183'te uğradığı Sclya adaının öneml şehrler ve oradak yaşayış le lgl zenmlern aktarmaktadır. erde adadak yanardağ, başkent Palermo, ena, araben gb şehrler ve cralardak hayatla lgl blg bulunmaktadır. 4. et-can, bü uhammed Abdullah b. Ahmed (708/1309}, Rıhletü't can: fı'i-blad't-onuye ve'i-katar ve't-rablu. 64 erde ağırlıklı olarak Sclya Normanlarının Kuzey Afrka'ya özellkle unu şehrlerne aldırılarından öz edlmektedr. erde ülüman Sclya le lgl olarak adayı ed b. e-furat'ın fethedp orada ölme ve Sclyalı şar bn Reşk'n şrler yer almaktadır.. DL V DBYA KAPLARI 1. e-humeydl, bo Abdullah uhammed b. Fütuh b. Abdullah ayurk zd 61 Rıhletü'I-Gımat = uhfetü'l-elbab ve nuhbetü'l-a'cab, bü Hamd uhammed b. Abdürrahm bü Hamd Gımat, 565/1169; harrereha ve kaddem leha Kaım Vehb. buzab: Darü'-Süveyd; Beyrut: e-üeeetü'i-arabyye l'd-draat, ; 24 cm. DV SA kütüphanende mevcut 62 Arapçaı PDF'den ncelend. DV SA kütüphanende Franızca tercüme mevcut Gude de leux de pelernage, Abü'I-Haan Al b. Ab Bakr a-haraw, 611/1215; raducton Françae de Janne Sourde-homne. Dama: lnttut França de Dama, LXIV, 230. : hrt ; 24 cm. Orjnal ktap adı: Ktabü'l-şarat la ma'rfet'z-zyarat 63 Rıhletu bn Cübeyr, bü'j-hüeyn uhammed b. Ahmed bn Cübeyr, 614/1217, Beyrut Daru Sadır, DV SA kütüphanende farklı bakıları mevcut 64 Rıhletü't-can: kam bha fı'l-blad't-unuyye ve'l-katrü't-arablu, bü uhammed Abdullah b. Ahmed et-can can, 708/1309, unu: Neşryatu Ktabetü'd-Devle l'i-aarf, 1958/ ; 23 cm. DV SA kütüphanende mevcut