RELATIONSHIP BETWEEN CT FINDINGS AND CASE FATALITY RATES IN INTRACEREBRAL HEMORRHAGE

Transkript

1 Türk Beyi Damar Hastalıkları Dergisi 000, 6:; 8-85 ÖZET İNTRASEREBRAL KANAMA BT BULGULARIYLA ÖLÜM ORANI İLİS KİSİ Süleyma KUTLUHAN, Hüseyi FİDAN, Galip AKHAN Süleyma Demirel Üiversitesi Tıp Fakültesi Nöroloji Aabilim Dalı, Isparta Devlet Hastaesi Nöroloji Kliiği, Kütahya İtraserebral kaamada ilk saatlerde itibare hematomu lokalizasyou, volümü ve vetrikül ile ilis kisi bilgisayarlı tomografi (BT) ile saptaabilmektedir. Risk faktörlerii yaı sıra hematomu özelliklerii de progoz üzerie etkisi olmaktadır. Bu çalıs mada Kütahya Devlet Hastaesi e Nisa 8 - Aralık tarihleri arasıda bas vura imeli hastalarda itraserebral kaama taısı ala olguda BT bulgularıyla ölüm oraı (ÖO) arasıdaki ilis ki aras tırıldı. Hematom lokalizasyo ve lateralizasyouu ÖO üzerie etkisi olmadığı görüldü. Vetriküle açıla hematomlardaki ÖO ı (%54.8) açılmayalardakie (%4.) göre daha yüksek olduğu saptadı (p=0.0008). Putamial kaamalarda öleleri hematom volüm (HV) lerii (4.6±6. cm ), sağ kalalarıkide (.58±.4 cm ) daha büyük olması istatistiksel olarak alamlı buludu (p=0.006). Poti ve talamik hematomlarda ölelerle sağ kalaları HV leri arasıda belirgi bir fark yoktu. Öle da lober HV üü 50 cm de, serebellar HV üü 0 cm de büyük olduğu görüldü. Tüm öle (8.65±54. cm ) ile sağ kalaları HV leri (.6±5.8 cm ) arasıdaki büyüklük farkı istatistiksel olarak alamlı buludu (p=0.008). Souçta büyük volümlü lober, putamial ve serebellar hematomlar ile vetriküle açıla hematomlarda ÖO ı yüksek olduğu, fakat talamik ve poti hematomlarda volümle ÖO arasıda ilis ki bulumadığı dikkatimizi çekti. Aahtar Sözcükler: İtraserebral kaama, bilgisayarlı beyi tomografisi, hematom volümü, ölüm oraı. RELATIONSHIP BETWEEN CT FINDINGS AND CASE FATALITY RATES IN INTRACEREBRAL HEMORRHAGE I patiets with itracerebral hemorrhage localizatio, volume, ad vetricular extesio of hematoma ca be show by computed tomography at the begiig of the attack. As the risk factors; these features of hematoma effect progosis. I this study, the relatioship betwee CT fidigs ad case fatality rates (CFR) was ivestigated i cases admitted with itracerebral hemorrhage to Kütahya State Hospital from April 8 to December. There was o differece for CFR cosiderig localizatio ad lateralizatio. The overall CFR was sigificatly higher i patiets with vetricular ivolvemet (54.8% vs 4.%) as compared to those with o vetricular extesio (p=0.0008). For putamial hemorrhage, mea hematoma volume i those who died was larger tha i those who lived (4.6±6. cm vs.58±.4 cm, p=0.006). No statistically sigificat differece was foud for volume betwee fatal ad ofatal cases with thalamic ad potie hemorrhage. The volume of hematoma was larger tha 50 cm i died case with lobar hematoma ad was larger tha 0 cm i died case with cerebellar hematoma. Cosiderig all cases the hematoma volume was sigificatly differet betwee fatal ad ofatal cases (respectively 8.65±54. cm,.6±5.8 cm, p=0.008). We cocluded that large hematomas, especially lobar, putamial ad cerebellar, ad those with vetricular ivolvemet have high mortality rates. Volume of thalamic ad potie hematomas were ot correlated with CFR. Key Words: Itracerebral hemorrhage, computed tomography, hematoma volume, case fatality rate. GİRİS İtraserebral kaama (İSK) da, risk faktörlerii yaı sıra hematomu özellikleri de progoz üzerie etkili olmaktadır. Hematom lateralizasyouyla ölüm oraı (ÖO) arasıda alamlı bir ilis ki bildirilmemis tir (, ). Lokalizasyoa göre hematomlardaki ÖO ları arasıda alamlı bir farkı olmadığı rapor edilmektedir ( - 4). Hematom volüm (HV) üü büyüklüğü ile ÖO arasıda bir paralellik vardır. kaamalarda volümü 0 cm de, putamiallerde 0 ml de büyük, poti kaamalarda çapı 0 mm de ve volümü 5 volümü 5 ml de büyük ola hematomlarda progozu kötü olduğu bildirilmektedir (5 - ). Talamik ve serebellar hematomlarda çapı cmde uzu olması ÖO ı artırmaktadır (8-0). Primer itravetriküler (PİV) kaamalarda progozu kötüles mesi, kaamaı s iddetiyle doğru oratılıdır (,, ). Vetriküle açıla hematomlarda ÖO ı yüksek olduğu ve beraberide kaamaı hidrosefaliye sebep olmasıı progozu daha da kötüles tirdiği bilimektedir (-, - 5). Bilgisayarlı tomografi (BT) sayeside İSK ı bas lagıcıda itibare hematomu özel- Yazıs ma Adresi: Yard. Doç. Dr. Süleyma Kutluha SDÜ Tıp Fakültesi Nöroloji Aabilim Dalı 00 Isparta Tel: Fax: Gelis Tarihi:

2 Kutluha ve ark. Tablo : İSK lı tüm ve öle ı lokalizasyo, cis, lateralidolayı İSK lı hastada, akut döemde, BT bulguları progoz tahmiide so derece yardımcı olmaktadır. Bu çalıs mada, Kütahya s ehir merkezi ve çevresideki yerles im birimleride Kütahya Devlet Hastaesi e bas vura imeli hastalar içerisideki, İSK lı da; hematomu lateralizasyou, lokalizasyou, vetriküle açılması ve volümü ile akut döemdeki ölüm oraı arasıdaki ilis ki aras tırıldı. GEREÇ ve YÖNTEMLER Çalıs ma, Kütahya Devlet Hastaesi de 0 Nisa 8 - Aralık tarihleri arasıdaki aylık döemde gerçekles tirildi. Ayı döem içide s ehir merkezideki Sosyal Sigortalar Kurumu hastaeside öroloji ve öros irurji uzmaı olmadığıda imeli sigortalı hastaları da tetkik tedavileri devlet hastaeside yapıldı. Bu edele çalıs ma, materyali s ehir merkezi ve çevresii yerles im birimlerideki tüm imeli hastaları kapsadı. Yirmi bir aylık sürede bas vura 44 imeli olgu arasıda İSK taısı koa hasta çalıs ma grubuu olus turdu. Buları akut döemde çekile BT leri yorumladı. Hematomlar; lateralizas-yo, aatomik lokalizasyo ve vetriküle açılıp açılmadıklarıa göre değerledirildi. Lateralizasyo; sağ, sol ve orta hat olmak üzere üçe ayrıldı. PİV hemorajiler ile pos ve serebellumu orta hattıı iki yaıa uzaa hematomlar, orta hatta olarak kabul edildi. Hematom lokali-zasyou; lober, putamial, talamik, poti ve serebellar olarak grupladırıldı. Ayrıca, beyi parakimide lezyou olmayıp hemorajisi yalız vetrikül içide sıırlı kalalar, PİV kaama diye sııfladırıldı. Hematomu e büyük görüldüğü kesitte, ateroposterior uç oktalar arası uzaklık A (boy), lateromedial uç oktalar arası uzaklık B (e) olarak satimetre (cm) ciside ölçüldü. Hematomu görüdüğü kesit sayısıyla kesit kalılığı çarpımı C boyutu (yükseklik) olarak belirledi. Elde edile üç boyuta A*B*C/ formülü uygulaarak HV leri cm olarak belirledi. Olguları ilk 0 gü içide öle hastalar ile sağ kalalar; hematomlarıı lateralizasyolarıa, lokalizasyolarıa, vetriküle açılıp açılmadıklarıa ve volümlerie göre kars ılas tırıldı. Elde edile souçlar, İstat V.0 bilgisayar programıda V ve Ma - Whitey U testleri uygulaarak değerledirildi. Türk Beyi Damar Hastalıkları Dergisi 000, 6:; BULGULAR İSK lı hastaı yas ortalaması 65.5(. ( - 4) olup 8 i erkek, 5 ü kadıdı. Tablo de görüldüğü gibi; hematom 44 üde (%48.5) sağda, 40 ıda (%4.5) solda ve side (%.6) orta hatta idi. Hematomları 5 i (%6.48) lober, 45 i (%4.45) putamial, 6 sı (%.58) talamik, ü (%,) poti,0 u (%0.8) serebellar yerles imli ve si (%.) de PİV kaamaydı. Olguları ide (%.) hematom vetriküle açılmıs tı. İlk 0 güde İSK lı (%0.08) hasta öldü. Buları yas ortalaması 6,00 (4-4) idi. Erkeklerde ÖO %8.4 (/8), kadılarda ise %6.4(4/5) idi. Lateralizasyoa göre ÖO; sağda %0.45 (/44), solda olalarda %.5 (/40), orta hatta (veya bilateral) olalarda %4.86 (/) olarak saptadı. Bu oralar arasıdaki fark da istatistiksel olarak alamlı bulumadı (X =.48, sd, p=0.4). Lokalizasyoa göre ÖO; lober %6.6 (/5), putamial %0. (4/45), talamik %.5 (/6), poti %66. (/), serebellar hematomlularda %0 (/0) ve PİV kaamalılarda %50 (/) olarak belirledi. Putamial, poti ve PİV kaamalarda ÖO yüksek olmakla birlikte tüm daki lokalizasyo ile ÖO ları arasıdaki farklılık istatistiksel olarak alamlı değildi (X., sd 5, p=0.08). Diğer yada ÖO; vetriküle açıla hematomlarda %5.8 (/) olup, vetriküle açılmayalardakide (%4. - 0/) daha yüksekti. Bu iki ora arasıdaki farklılık, istatistiksel olarak alamlı buludu (X =.48, p= ). Lateralizasyo Cis Lokalizasyo Erkek Kadı Sağ Sol Orta hat (veya bilateral) Putamial Talamik Poti Serebellar Primer İtravetriküler Vetriküle açıla Vetriküle açılmaya Toplam Tüm Öle *X- kare testi, : Alamlı değil (p>0.05) Ölüm oraı (%) p*

3 İtraserebral Kaamada BT Bulgularıyla Ölüm Oraı İlis kisi Tüm öle ı HV lerii yas ayalara göre büyük olması istatistiksel olarak alamlı idi (u=54.00, p=0.008) (Tablo ). Ayrıca; HV leri artıkça daki ÖO ı da arttığı dikkatimizi çekti (X =0.04, sd, p=0.08) (Tablo ). hematomlu sağ kala daki HV ü.0±. cm ve öle bir olguu HV ü ise 4.5 cm idi. Putamial kaamalarda öle daki HV üü (4.6±6. cm ) sağ kalalarıkie (.58±.4 cm ) göre daha büyük olduğu istatistiksel olarak alamlı buludu (u=84.500, p=0.006). Talamik hematomlularda ölelerle (.±0. cm ) sağ kalaları (.04±0.8 cm ) HV leri arasıda alamlı bir fark yoktu. Poti kaamalı üç olguda ikisi öldü. Öle poti kaamalı ı HV leri (6.8±. cm ) ile sağ kalaı HV ü (6 cm ) birbirlerie yakıdı. Serebellar hematomlu sağ kala da HV ü 4.±.8 cm, öle tek olguu da HV ü 0. cm buludu (Tablo ). Hem sağ hem de sol hemisfer lateralizasyolu hematomlarda ölelerle sağ kalaları HV leri arasıdaki farklılık istatistiksel olarak alamlı buludu (sağ içi u=8.500, p=0.0 ve sol içi u=60.000, p=0.0). Fakat orta hat yerles imli hematomlarda, ölelerle sağ kalaları HV leri arasıda alamlı istatistiksel farklılık saptamadı. Vetriküle açıla ve açılmaya hematomlarda sağ kalaları HV leriyle öleleri HV leri arasıdaki farklılıklar da istatistiksel olarak alamlı değildi (Tablo ). Tablo : Tüm daki, sağ kalalardaki ve ölelerdeki hematomları cm ciside ortalama völümleri ile sağ kalalarla öleleri hematom volümleri arasıdaki istatistiksel souçlar Lokalizasyo Lateralzasyo Sağ Sol Ortahat Putamial Talamik Poti Serebellar Vetriküle açıla Vetriküle açılmaya Toplam Sağ kalalar öleler Tüm Volüm Volüm (X±SS) (X±SS) ±4.,8±8. 8.4±4..0±..58±.4.04± ±.8.± ±0.8.6±5.8.4±. 6.± ±0.5 Volüm (X±SS) 5.4±.4.45±8..±6.5.66±. 4.±4.5.4±0.4 6.±. 4.4±4..08±4..6±0..±. * Ma Whitey U testi, X±SS: Ortalama volüm ± stadart sapma cm olarak, : Test uygulaamadı, : Alamlı değil ±6..±0. 6.8± ±6..6± ± p* Tablo : Hematom völümlerii büyüklüklerie göre sağ kala ve ölelerde dağılımı. Volüm cm yuk Tüm 4 TARTIS MA Öle Kala Ölüm Oraı p (X ) İSK da BT es liğide ABC/ formülüyle HV üü ölçülmesii kolay ve hızlı olması yaıda, hematomu gerçek volümüe yakı souçlar da elde edilmektedir (6-). Buula birlikte, milimetrik ölçümlere dayaarak uygulaa Cavalieri yötemi ile özellikle düzgü olmaya hematomlarda da gerçek volüme çok yakı souçlar elde edildiği bildirilmektedir (0, ). Daha öce ülkemizdeki değerledirmeler, hematomu maksimum çapıa ve alaıa bağlı kalıarak yapılmıs tır (, ). Çalıs mamızda, daha kolay ve çabuk değerledirme yapılabilmesi açısıda ABC/ formülüü uygulaması tercih edildi. Hematomlar, lateralizasyoa göre sııfladırıldığıda, öle ile sağ kala olgu sayısı arasıda alamlı bir fark yoktu. Lateralizasyoa göre, ÖO ı ele alıdığı çalıs malarda da, latera-lizasyo ile ÖO arasıda alamlı bir ilis kii olmadığı dikkat çekmektedir (, ). Hematom lokalizasyou ile ÖO arasıda alamlı bir ilis ki bulumadı. Öceki çalıs malarda da hematom lokalizasyouu ÖO a etkisii alamlı görülmediği bildirilmektedir ( - 4). Vetriküle açıla hematomlarda ÖO, açılmayalardakie göre daha yüksek ve istatistiksel olarak da alamlı idi. Fakat, hematomları vetriküle açıla ve açılmaya öle ı HV leri ile sağ kalaları HV leri arasıda istatistiksel bir alamlılık saptamadı. Burada dikkati çeke souç; hematomu vetriküle açılmasıı ölüm oraıı artırdığıdır. Roseow ve ark.ı aras tırmasıda, hematomu vetriküle açıldığı daki ÖO %5., açılmayalardaki ise %. dir (). Steier ve ark. vetrikül içie kaamalarda ölüm oraı itraparakimal kalalara orala 5 kat daha fazla olduğuu (%45 e kars ı %) rapor ettiler (5). Fogelholm ve ark., vetriküle açıla ve hidrosefaliye ede ola hematomları akut döemde kötü progoz belirtisi olduğuu Türk Beyi Damar Hastalıkları Dergisi 000, 6:;

4 Kutluha ve ark. bildirdiler (4). Kwak ve ark., vetriküle açıla hematomlarda progozu kötü olmasıı sebebii, hematomu vetriküle açılmasıda çok, vetrikül içi kaamaı s iddeti ve buu hidrosefaliye yol açması olduğuu vurguladılar (). Ülkemizde yapıla aras tırmalarda, Oğuzhaoğlu ve ark., Velioğlu ve ark. ile Kumral ve ark. da, vetrikül içie kaama olmasıı, İSK da kötü progoz is areti olduğuu bildirmis lerdir (,, ). hematomlu öle bir olguu HV ü 4.5 cm olup, sağ kalalarda hayli büyüktü. Adrews ve ark. volümü 0 ccde fazla ola lober hematomları tetoriyel heriasyoa ede olduğuu saptamıs lardır (5). Radberg ve ark., volümü 80 mlde büyük ola hematomlarda tedaviye bakılmaksızı soucu fatal olduğuu rapor etmis lerdir (). Putamial hematomlu ımızı HV leri çok değis ke olmakla birlikte, ölelerle sağ kalaları HV leri arasıdaki fark istatistiksel olarak alamlıydı. Terayama ve ark. ise putamial kaamalı öle ıı HV lerii 58.±4.4 ml ve sağ kalalarıkii 0.8±.4 ml olarak tespit etmis lerdir (6). Talamik hematomlu hastalarda sağ kalalarla öleleri hematom volümleri arasıda belirgi bir farklılık yoktu. Talamik hematomlarda, cm de uzu çaplı hematomları ÖO ı yüksek olduğu ve 5 cmde büyükleri ise kesi fatal olduğu rapor edilmektedir (8, ). Volüme göre ise, 0 mli üzerideki talamik hematomlarda progozu daha kötüles tiği bildirilmektedir (). Talamik hematomlu öle iki olgumuzda biride hematom çapı, cm olmasıa kars ı biride de cm idi. Poti hematomlu da da, sağ kalalarla öleleri HV leri arasıda belirgi farklılık yoktu. Terayama ve ark. poti kaamalarda HV ü ile progoz arasıda bir korelasyo olmadığıı görmüs lerdir (6). Öle iki hastamızı hematomlarıı trasvers çapları 0 mm üzerideydi. Masiyama ve ark., poti kaamalı 6 olguluk se-rileride 0 mm üzeride trasvers çapa sahip hematomları kötü progoza yol açtığıı tespit etmis lerdir (). Serebellar hematomlu öle tek olgumuzda HV ü 0. cm ve çapı ise cm idi. Serebellar hematomlarda çapı cmde veya volümü 8 cmde büyük olması kötü progoz belirtisi olduğu bildirilmektedir (0). PIV kaamalı iki olgumuzda biri öldü. PIV kaamada ilk otuz güdeki ÖO ı Roseow ve ark. %. olarak bildirdiler (). Akut bas lagıçlı ve Türk Beyi Damar Hastalıkları Dergisi 000, 6:; s iddetli PİV kaamalarda progozu daha kötü olduğuu vurgulaya Little ve ark.ı çalıs masıdaki ÖO ise %4 dir (). Bua kars ı, Marti-Fabregas ve ark. ıı üü akut döemde öldüğüü, progozu kliik ve BT bulgularıyla değil kaamaı s iddetiyle ilgili olduğuu bildirmis lerdir. Ayı zamada, etyolojisi bilie da progozu iyi, bilimeyelerde kötü olduğuu da açıklamıs lardır (). Hem geel olarak hem de sağ ve sol lateralizas-yolar ayrı ayrı olarak HV ü büyüklüğü ile ÖO arasıdaki ilis ki alamlı buludu. Kazui ve ark. ile Massora ve ark., HV üde artıs ıı ÖO ı alamlı olarak artırdığıı rapor etmis lerdir (, ). Oğuzhaoğlu ve ark cmde büyük alalı hematomu, Velioğlu ve ark. ile Aka ve Utku çapları 5 cm de büyük ola hematomlarda progozu kötüles tiğii bildirmis lerdir (,, 4). Souç olarak; bu çalıs mada, İSK lı da; büyük volümlü, özellikle lober, putamial ve serebellar hematomlar ile vetriküle açıla hematomlarda ÖO ı yüksek olduğu, talamik ve poti hematomlarda volümle ÖO arasıda bir ilis kii bulumadığı görüldü. KAYNAKLAR.Roseow F, Hojer C, Meyer-Lohma C, Hilgers RD. Spotaeous itracerebral hemorrhage. Progostic factors i 86 cases. Acta Neurol Scad, 6: 4-8..Velioğlu KS, Özmeoğlu M, Bülbül İ, Alioğlu Z, Bölükbas ı O. İtraserebral hemorajide progoz Kliik ve BT bulguları. Beyi damar Hastalıkları Dergisi 5, (): - 5..Oğuzhaoğlu A, S ahier T, Kuat T, Pay G. Beyiiçi kaamalarda bilgisayarlı tomografi özellikleri ile ölüm oraı ilis kisi. Beyi damar Hastalıkları Dergisi 5, (): Razzaq AA, Hussai R Determiats of 0-day mortality of spotaeous itracerebral hemorrhage i Pakista. Surg Neurol 8, 50(4):6-4 discussio Adrews BT, Chiles BW d, Olse WL, Pitts LH. The effects of itracerebral hematoma locatio o risk of brai-stem compressio ad o cliical outcome. J Neurosurg 88, 6(4): Terayama Y, Taahashi N, Fukuuchi Y, Gotoh F. Progostic value of admissio blood pressure i patiets with itracerebral hemorrhage. Keio Cooperative stroke Study. Stropke, 8(6): Masiyama S, Niizuma H, Suzuki J. Potie haemorrhage: a cliical aalysis of 6 cases.neurol Neurosurg Psychiatry 85, 48 (): Weisberg LA. Thalamic hemorrhage: Cliical correlatios. Neurology 86, 6: 8-6..Kumral E, Kocaer T, Ertubey NO, Kumral K. Thalamic hemorr-hage. A prospective study of 00 patiets. Stroke 5, 6(6): Kumral E, Bilgi S, Kumral K. Eris kilerde spota serebellar kaamalar. Ege Tıp Dergisi. 0, : Little JR, Blomquist GA Jr, Etheir R. Itravetriculer hemorrage i adults. Surg Neurol, 8(): 4-.. Marti-Fabregas J, Piles S, Guardia EMarti-Vilalta JL.

5 İtraserebral Kaamada BT Bulgularıyla Ölüm Oraı İlis kisi Spotaeous primary itravetricular hemorrhage: cliical data, etiology ad outcome. J Neurol, 46(4):8-..Kwak R, Kadoya S. Suzuki T. Factors affectig the progosis i thalamic hemorrhage. Stroke 8, 4(4): Fogelholm R, Nuutila M, Vuorela AL. Primary itracerebral haemorrhage i the Jyvaskyla regio, cetral Filad, 85-8: icidece, case fatality rate, ad fuctioal outcome. J Neurol Neurosurg Psychiatry, 55(): Steier I, Gomori JM, Melamed E. The progostic value of the CT sca i coservatively treated patiets with itracerebral hematoma. Stroke 84, 5(): Kothari RU, Brott T, Broderick JP Barsa WG, Sauerbeck LR,Zuccarello M, Khoury J. The ABCs of measurig itracerebral hemorrhage volumes. Stroke 6, : Kazui S, Naritomi H, Yamamoto H, Sawada T, Yamaguchi T. Elargemet of spotaeous itracerebral hemorrhage. Icidece ad time course. Stroke 6, : Gebel JM, Sila CA, Sloa MA, Grager CB Weiseberger JP, Gree CL, Topol EJ, Mahaffey KW. Compariso of the ABC/ estimatio techique to computer-assisted volumetric aalysis of itraparechymal ad subdural hematomas complicatig the GUSTO- trial. Stroke 8, (): -80. Zazulia AR, Diriger MN, Derdey CP, Powers WJ Progressio of mass effect after itracerebral hemorrhage. Stroke, 0(6): 6-0. Clatterbuck RE, Sipos EP. The effieciet calculatio of eurosurgically revelat volumes from computed tomographic scas usig Cavalieriís direct estimator. Neurosurgery, 40(): -4.. Özdemir G. İtraparekimal serebral hematomları tedaviside ivaziv giris imler. Türk Beyi Damar Hastalıkları Dergisi, 5(): 0-.. Radberg JA,Olsso JE, Radberg CT. Progostic parameters i spotaeous itracerebral hematomas with special referece to aticoagulat treatmet. Stroke, (5): Massaro AR, Sacco RL, Mohr JP, Foulkes MA Tatemichi TK, Price TR, Hier DB, Wolf PA: Cliical discrimiators of lobar ad deep hemorrhages: the Stroke Data Bak Neurology,4(): Aka MT, Utku U. İtraserebral hemorajilerde kliik ve BT bulguları ile 0 gülük progoz. Beyi Damar Hastalıkları Dergisi 5 () özel sayı: 0 (P6). Türk Beyi Damar Hastalıkları Dergisi 000, 6:;