Radyoterapi Uygulanan Kanser Hastalarının Psikososyal Yönden Deerlendirmesi

Transkript

1 RADYOTERAP UYGULANAN KANSER HASTALARININ PSKOSOSYAL YÖNDEN DEERLENDRMES Öznur ÖZBEK ve Ark. Radyoterapi Uygulanan Kanser Hastalarının Psikososyal Yönden Deerlendirmesi PSYCOSOCIAL ANALYSIS OF PATIENTS UNDERGOING RADIOTHERAPY Öznur ÖZBEK*, Fuat ÖZENOL**, Kaan OYSUL***, Murat BEYZADEOLU***, Yücel PAK**** * Sos.Hiz.Uz.Dr., GATA Radyasyon Onkolojisi AD, ** Sos.Hiz.Uz.Dr., GATA Çocuk Hastalıkları AD, *** Yrd.Doç.Dr., GATA Radyasyon Onkolojisi AD, **** Prof.Dr., GATA Radyasyon Onkolojisi AD, ANKARA Özet Amaç: Kanser, ciddi ve kronik bir hastalık olmanın ötesinde, belirsizlikler içeren arı ve acı içinde ölümü çarıtıran, youn karmaık duyguların yaanmasına neden olan bir hastalıktır. Bu aratırmada radyoterapi uygulanan hastaların beklentileri ve psiko-sosyal durumları incelenmitir. Materyal ve Metod: Temmuz 2001-Mayıs 2002 tarihleri arasında Gülhane Askeri Tıp Akademisi Radyasyon Onkolojisi A.D. kliniinde yatan ve radyoterapi uygulanan 65 hastaya sosyal hizmet uzmanı tarafından hazırlanan bir anket formu uygulanmıtır. Çalımada Tarama modeli kullanılmıtır. Bulgular: Radyoterapi uygulanan hastaların %87.7 sinin erkek;18-24 ya grubunda oldukları, düzenli salık kontrolü yaptırmadıkları; %75.4 ünün hastalıının ne olduunu bildii ancak hastalıı örendikten sonra akınlık ve ne yapacaını bilememe duygusunu youn olarak yaadıkları; %24.6 sının medikal tedavi yanında alternatif tedavi yöntemlerini de kullandıkları; deneklerin %44.6 sının radyoterapi tedavisi hakkında bilgiyi klinikte yatan dier hastalardan aldıkları; %35.4 ünün hastalıını örendikten sonra duygularını hiç kimse ile paylamadıkları ancak radyoterapi almaya baladıktan sonra %46.2 sinin birinci derece yakınları ile paylaımda bulundukları; %75.4 ünün sosyal çevrelerinde davranı deiiklii olduunu düündükleri Sonuç: Bireylerin hastalıı kabullenme aamasına henüz gelmedikleri, alternatif tedavi yöntemlerini kullandıkları, sosyal çevrelerindeki davranı deiikliklerden memnun olmadıklarını sonucuna ulaılmıtır. Anahtar Kelimeler: Kanser, Psiko-sosyal durum, Alternatif tedavi kullanımı, Gelecek kaygısı T Klin Tıp Bilimleri 2003, 23: Kanser, günümüzde, iyileme ve iddetlenme dönemleriyle kronik bir hastalık olarak düünülmektedir. Kanser, yaam dengelerini, psikolojik, sosyal, ekonomik vb. her türlü alanda alt üst edebilen bir hastalıktır. Kanser tanısı alan bireyin yaadıı duygular travmatik nitelie sahiptir. Bu hastalık, birey için, bugüne kadar kullanmı olduu uyum Summary Purpose: Cancer, beyond its serious and chronic nature, is a disease; full of uncertainities reminding of death accompanied by pain and complicated feelings. In this prospective clinical study, we ve examined the expectations and psychosocial states of cancer patients who underwent radiotherapy. Material and methods: Between July 2001 and May inpatient cancer patients have been interviewed by social worker based on questionnaire developed in department of Radiation Oncology in Gulhane Military Medical Academy. The data procured from this questionnaire have been evaluated. Results: 87.7% of the patients treated with radiotherapy were males and did not have regular health control at a range of year-old; 75.4% knew what their disease was, but when informed of the diagnosis they intensely started to live with the feeling of astonishment and uncertainty; 24.6% has used alternative medicine besides medical therapy; 44.6% of the patients learned about radiotherapy with information from other inpatients; 35.4 % of patients has not shared their feelings with anybody but 46.2% of these patients has started sharing their feelings with their immediate family members and; 75.4% of the patients thought of behavior changes towards them were the findings reached by this study. Conclusion: Our study results revealed that the group interviewed was not yet disease-acceptance stage, some were using alternative treatment modalities and were not pleased with the change of attitude of the society towards them. According to our results, it has been considered that cancer patients must be supported psychosocially in the course of the treatment. Key Words: Cancer, Psychosocial states, Alternative medicine, Future concerment T Klin J Med Sci 2003, 23: mekanizmalarının tümünün sarsılması, gelecee yönelik beklentilerinin ve planlarının bozulması ve sahip olma gücünün yitirilmesi anlamını taır (1). Akut hastalıın tedavisi olumlu ya da olumsuz yönden belirgin bir sonuç ortaya çıkarmaktadır. Kanser gibi kronik bir hastalıın tedavisinde ise sonuç çou zaman daha az belirgindir (2). T Klin J Med Sci 2003,

2 Öznur ÖZBEK ve Ark. RADYOTERAP UYGULANAN KANSER HASTALARININ PSKOSOSYAL YÖNDEN DEERLENDRMES Hayatı tehdit eden bir hastalık olarak kanserde kiinin bireysel, fiziksel ve sosyal sorunlarla karılaması kaçınılmazdır. Çou kii için kanser; çaresizlik, belirsizlik, suçluluk, terk edilme, fiziksel acı, ölüm gibi duygu ve düünceleri akla getirir. Kanser hastası youn korku içindedir, gelecei hakkında kaygılıdır. Bu nedenle kanser hastası korku ve çelikilerini yenmek için, emosyonel onarıma; psikososyal adaptasyon için, psikososyal destee çok fazla gereksinim duymaktadır (3). Onkolojide tehis ve tedavi yöntemlerinde salanan gelimeler sonucunda yaam süresi eskiye göre uzamıtır. Buna paralel olarak hastanın psiko-sosyal uyum sorunları daha youn biçimde gündeme gelmeye balamıtır. Hastalıın ve hastanın tedavisinde tıbbi-psiik-sosyal yaklaımın gereklilii önem kazanmaktadır (3). Bazı kanser hastaları toplum tarafından dılanmak, farklı davranılmak ya da yanlı anlaılmaktan korkarlar. Bu nedenle hastalıklarını bir sır gibi saklamanın psikolojik yükünü taırlar (4,5,6,7). Hala herkesin korkulu rüyası olan kanserin duygusal açıdan birçok soruna yol açması beklenen bir sonuçtur (1). Bu nedenle hastaya verilen tıbbi tedavinin yanında yapılacak olan psiko-sosyal destein profesyonel düzeyde verilmesinin daha somut ve istenen sonuçları ortaya koyacaı açıktır. GATA Radyasyon Onkolojisi Anabilim Dalı bünyesinde yapılan bu çalımanın amacı; kanser tanısı alarak radyoterapi uygulanan hastaların demografik özelliklerini, hastalıa bakı açılarını, salık personelinden ve gelecekten beklentilerini ortaya koymaktır. Gereç ve Yöntem Aratırmanın evrenini kanserli hastalar oluturmaktadır. Aratırma nüfusunu ise Radyasyon Onkolojisi Anabilim Dalı kliniinde Temmuz 2001 Mayıs 2002 tarihleri arasında radyoterapi uygulaması için ilk kez yatan 182 hasta oluturmaktadır. Bu dönem içinde klinie yatan hastalardan 100 ü sosyal hizmet uzmanı ile düzenli olarak birebir görümütür. Sosyal hizmet uzmanıyla bire bir görüme yapan hastalardan 65 i aratırma nüfusunu oluturmutur. Kanser nedeniyle radyoterapi uygulanan hastaların psikososyal durumlarını ve beklentilerini ortaya koymayı amaçlayan bu çalımada veriler, aratırmacı tarafından gelitirilen görüme formu aracılıı ile elde edilmitir. Görüme formu; kanserli hastaların sosyo demografik özelliklerini, sosyal destek sistemlerini, salık personelinden beklentilerini ve gelecee yönelik düüncelerini ortaya koyabilecek sorulardan olumutur. Deneklerin salık personelinden memnuniyetlerini deerlendirmede Likert skalası kullanılmıtır. Aratırmada tarama modeli yöntemi uygulanmıtır (8). Verilerin analizi bilgisayar ortamında EpiInfo2000 istatistik programıyla gerçekletirilmitir. Verilerin yorumlanması için sayı ve yüzde kullanılmıtır. 190 Bulgular Aratırmaya katılan deneklerden elde edilen verilerin istatistiksel deerlendirmesinden aaıdaki sonuçlar elde edilmitir: Deneklerin ya, cinsiyet, eitim seviyesi, medeni durum, en uzun süre yaadıı yer ve gelir daılımına ilikin sosyo demografik özellikler Tablo 1 de verilmitir. Deneklerin %87.7 sinin hastalıktan önce herhangi bir salık kontrolünü rutin olarak yaptırmadıkları; %75.4 ünün hastalıının ne olduunu bildii ve %40 ının 1 yıl ve üzeri süredir hastalık belirtilerine sahip oldukları bulgularına ulaılmıtır. Deneklerin hastalıı örendikten sonra yaadıı duyguların daılımı Tablo 2 de verilmitir. Deneklerin %52.3 ünün hastalıının erken tehis edildiine inandıı ve %80 inin hastalıından dolayı herhangi bir organ veya ilev bozukluu yaamadıkları elde edilen bulgular arasında yer almıtır. Tablo 1. Aratırma nüfusunun sosyo demografik özelliklerinin daılımı (n=65) Cinsiyet S % Kadın Erkek Ya Medeni Durum Evli Bekar Dul Eitim durumu Okur yazar deil Okur yazar lk okul Orta okul Lise Yüksekokul- fakülte En uzun süre yaanılan yer Köy lçe ehir merkezi Aylık gelir Daılımı milyon milyon milyon milyon milyon Dier GATA dan yararlanma vasfı Kendi ordu mensubu mensubuyum Yakını ordu mensubu Askerliini yapıyor Sivil T Klin Tıp Bilimleri 2003, 23

3 RADYOTERAP UYGULANAN KANSER HASTALARININ PSKOSOSYAL YÖNDEN DEERLENDRMES Öznur ÖZBEK ve Ark. Tablo 2. Aratırma nüfusunu oluturan deneklerin hastalıı örendikten sonra yaadıı duyguların daılımı (n=65) Hastalık örenildikten sonra yaanan duygular Evet Hayır s % s % Önemsememe nanmama akınlık syan Ne yapacaını bilememe Durumu kabullenme nkar Deneklerin %75.4 ünün yalnızca medikal tedaviyi kullandıkları; %24.6 sının ise alternatif tedavi yöntemlerine bavurdukları bulgusuna ulaılmıtır. Alternatif tedavi yöntemlerini kullanan 16 denein bu yöntemi nereden örendiklerinin daılımına bakıldıında; 11 denein (%68.75) aile ve yakın akraba çevresinden, 3 denein (%18.75) basın yayın organlarından, 2 denein de (%12.5) klinikte tedavi gören dier hastalardan bu tedavi yöntemini örenerek uyguladıkları bulgularına ulaılmıtır. Deneklerin uygulanan radyoterapinin ne olduu hakkındaki bilgiyi nereden örendiklerine ilikin bilgiler Tablo 3 te verilmitir. Deneklerin %80 i doktorlarla olan iletiimlerinden memnun olduklarını belirtirken; %46.2 si doktorun hastalık hakkında, %35.4 ü tetkik sonuçları hakkında bilgi vermesini, %36.9 u doktoruna daha kolay ulamayı bekledikleri ve %38.5 i de doktorun tedavinin sonuçlarının neler olabilecei hakkında bilgi vermesini bekledikleri bulgularına ulaılmıtır. Deneklerin %81.5 i hemirelerle olan iletiimlerinden memnun olduklarını belirtirken, %24.6 sı hemirelerin yapılan tıbbi ilemler hakkında, %4.6 sı hastanede yürütülen ilemler hakkında, %6.2 si taburcu olduktan sonra yapılacaklar hakkında bilgi vermesini beklerken %41.5 i hemirelerin kendilerine daha empatik yaklaımda bulunmasını bekledikleri bulgularına ulaılmıtır. Deneklerin %35.4 ünün hastalıını örendikten sonra bunu hiç kimse ile paylamadıı, %18.5 inin ise babalarıyla hastalıı hakkında konutukları bulgularına ulaılmıtır. Deneklerin radyoterapi sırasında en çok kimden destek aldıklarına ilikin veriler analiz edildiinde %46.2 sinin birinci derece yakın akrabalarından (anne, baba, karde, e ve çocuklar) destek aldıkları, %23.1 inin ise tedavi süresince hiç kimseden destek almadıkları bulgularına ulaılmıtır (Tablo 4). Deneklerin %75.4 ü tedaviye baladıktan sonra çevresinde yer alan kiilerin davranılarında deiiklik olduunu düündüü bulgusuna ulaılmıtır. Denekler bu Tablo 3. Aratırma nüfusunu oluturan deneklerin radyoterapi hakkkında bilgiyi kimlerden örendiinin daılımı Radyoterapi hakkında bilgi S % Tedavi hakkında bilgim yok Doktordan Klinikte görevli teknik personelden Ailem ve yakın akrabalarımdan Klinikte tedavi gören dier hastalardan Basın ve yayın organlarından Toplam Tablo 4. Aratırma nüfusunu oluturan deneklerin destek aldıkları kiilerin daılımı Kimlerden destek gördükleri S % Birinci dereceden yakın akraba Hiçkimse Arkada çevresi Klinikte tedavi gören dier hastalar kinci dereceden yakın akrabalar Salık personeli Toplam davranı deiikliklerini; %24.6 çevresinin hastalıından dolayı kendisine acıyarak baktıkları, %69.2 si aırı ilgili davrandıkları, %6.2 si kendisinden uzaklatıkları ve %3.1 inin ise çevresinin hiçbir ey yokmu gibi davrandıkları eklinde yorumladıkları bilgilerine ulaılmıtır. Ayrıca deneklerin %50.8 inin çevresinde meydana gelen bu davranı deiikliklerinden memnun olmadıkları bulgusuna ulaılmıtır. Deneklerin gelecee yönelik düüncelerini örenmek amacıyla sorulan sorulara verdikleri cevapların daılımına bakıldıında; %55.4 ünün gelecee ait bir planı olmadıı, %67.7 sinin bir an önce salıına kavumak istedii, %78.5 inin normal yaamına dönmek istedii, %36.9 u T Klin J Med Sci 2003,

4 Öznur ÖZBEK ve Ark. RADYOTERAP UYGULANAN KANSER HASTALARININ PSKOSOSYAL YÖNDEN DEERLENDRMES durumunun belirsizliinden dolayı gelecekle ilgili bir plan yapamadıkları bulgularına ulaılmıtır. Tartıma Kanser, çaımızda en sık görülen salık sorunlarından birisidir. Amerika Birleik Devletleri nde son verilere göre kanser tanısı alan hasta sayısı yaklaık olarak 8 milyon kiiyi bulmaktadır (5,9,10). Ülkemizde ise kanser kayıt çalımaları son yıllarda baladıından görülme sıklıını saptamak için güvenilir bilgiler bulunmamasına karın kanserin yaygın bir sorun olduu bilinmektedir. Türkiye de 1970 li yıllarda bütün ölüm nedenleri arasında dördüncü sırada yer alan kanser, günümüzde kalp hastalıklarından sonra ikinci sıraya yükselmitir. Bütün yalardaki ölümler bir arada deerlendirildiinde ise 10 ölümden biri kanser nedeniyle olmaktadır (11). Kanserle mücadelede ilk planda hastalıa neden olan patolojiyi ortadan kaldıracak uzun süreli tedavilere öncelik verilmesinden dolayı, hastalıın hastada ve ailesinde neden olduu psikososyal olumsuzluklar sürekli olarak ikinci planda tutulmaktadır. Yapılan bu çalımada hastaların yaadıkları duygular deerlendirildiinde; akınlık, inanmama, tanıyı önemsememe, ne yapacaını bilememe gibi duyguların hastalar tarafından youn olarak yaandıı saptanmıtır. Bu sonuçlar Kübler Ross un yapmı olduu sınıflama ile paralellik göstermektedir. Ross, kanser tanısı alan hastalardaki duygusal davranı tarzını altı balık altında toplamıtır. Bunlar: ok, inkar, öfke ve dümanlık, pazarlık, depresyon ve kabullenmedir (12,13). Radyoterapi uygulanan kanser hastalarının tanıyı örendikten sonra yaadıı duygularla Ross un yapmı olduu çalımada yer alan sınıflama karılatırıldıında deneklerin bu sınıflama içinde ilk iki duygusal durum içinde olduu söylenebilir. Aratırmaya katılan hastaların %52.3 ünün hastalıının erken tehis edildiini belirtmi olmasına ramen %87.7 sinin hastalıktan önce bir salık kontrolü yaptırmadıı ve %40 ının da bir yıl ve üzeri süredir hastalık belirtilerine sahip oldukları görülmütür. Elde edilen bu bilgiler arasındaki farklılık hastaların iyileme umudunu taıdıklarını ve bu yönde kendilerini motive ettikleri eklinde yorumlanabilir. Umut, kanser hastaları için yaama nedenidir. Bu nedenle umudu beslemek gerçekçi, ulaılabilir hedeflere odaklanarak hastalara yardım etmek önemlidir. Umut zamanla, deneyimle ve kiisel etkileimle deiebilmektedir (15,16). Bu nedenle tedavi ekibinin hastaya hastalıı hakkında gerçekçi bilgiler vermesi ve bu gerçeklerle ba etmelerine yardımcı olacak psiko-sosyal destei sunması gerekmektedir. Aratırmaya katılan deneklere alternatif tedavi yöntemlerini kullanıp kullanmadıkları sorulduunda %24.6 lık bir grup bu tedavi eklini kullandıını belirtmitir. Umurtak ın 1991 yılında 100 kii üzerinde 192 yapmı olduu çalımada bu oran %11 dir (16). Bu iki aratırma arasındaki farklı sonuçların elde edilmesinde Umurtak ın çalımayı yaptıı dönemde konuyla ilgili olarak bilgilerin fazla yaygınlık göstermemi olması ve çalımayı yürütenlerle denekler arasındaki görümenin eklinin belli olmaması farklılıkların nedeni olabilir. Genel olarak düünüldüünde hastaların her türlü yanlı yönlendirmeye açık oldukları görülmektedir. Elde edilen bu veriler kanser tedavisinde iki önemli konuyu ön plana çıkarmaktadır. Bunlar: 1. Hastanelerde tıbbi tedavinin yanı sıra hastaları ve ailelerini bilgilendirici psikososyal destek çalımalarının profesyonel anlamda boyut kazandırılması, 2. Kitle iletiim araçları ve basın yayın organlarının toplumu olumsuz yönde etkileyen programlarının yasal yollarla engellenmesi Hastaların klinikte kendilerine uygulanan tedavi hakkındaki bilgileri dier hastalardan örendii bu aratırmada elde edilen sonuçlar arasında yer almıtır. Hastaya uygulanan tedavi hakkında bilgilendirmede bulunmak birincil olarak salık ekibinin sorumluluundadır. Radyoterapi uygulamasına karar verilen hastaların, tedavinin oluturabilecei etkiler ve yan etkiler hakkında anlayabilecei düzeyde bilgilendirilmesi tedaviye ilikin oluabilecek yanlı tutum ve davranıları ortadan kaldıracaktır. Aratırmaya katılan deneklerin salık personelinden memnuniyeti ve beklentileri incelendiinde hastaların doktor ve hemirelerden memnun oldukları görülmektedir. Ancak hastaların çounluunun (%46.2) doktorun hastalık hakkında daha fazla bilgi vermesini bekledikleri bu çalımada ortaya koyulmutur. Elde edilen bu veri Umurtak ın yaptıı çalımayla da desteklenmektedir(16). Hastaların hemirelerden kendilerini anlamalarını ve yaadıkları durumu göz önünde bulundurmalarını bekledikleri bilgisine ulaılmıtır. Aratırmaya katılan deneklerin hastalıını ilk örendiklerinde duygularını hiç kimse ile paylamadıkları (%35.4); hastaların kesin tanıyı örendikten sonra bu durumla kendi iç dinamikleri ile baa çıkmaya çalıtıkları, ancak tedavinin balamasından sonra bu oranın (%23.1) dütüü; aile ve arkadalarından destek almaya yöneldikleri görülmütür. Lieberman tarafından yapılan aratırmalarda da kötü yaam koullarıyla karılaan kiilerin önce aile ve arkadalarından yardım aldıkları ortaya koyulmutur (17). Deneklerin önemli bir kısmı sosyal çevrelerinin davranılarında deiiklikler olduunu düündükleri ve hastaların yarısının bu deiiklikten memnun olmadıkları bilgisine ulaılmıtır. Atlı tarafından yapılan çalımada ise hastaların sosyal çevrelerinde böyle bir deiim olmadıı görülmütür (18). Iıkhan da kanser T Klin Tıp Bilimleri 2003, 23

5 RADYOTERAP UYGULANAN KANSER HASTALARININ PSKOSOSYAL YÖNDEN DEERLENDRMES Öznur ÖZBEK ve Ark. hastalarının toplum tarafından dılanmak, farklı davranılmak ya da yanlı anlaılmaktan korktuunu; bu nedenle de hastalıklarını sır gibi sakladıklarını belirtmitir (1). Bu çalımada deneklerin gelecee yönelik beklentileri sorgulandıında; normal yaama geri dönme ve bir an önce salıına kavuma beklentisinin öne çıktıı görülmütür. Umurtak ın yaptıı çalımada da benzer sonuçlar elde edilmitir (16). Sonuç Çalımaya katılan deneklerin ya grubunun genç ve ikamet ettikleri yerlerin ehir merkezleri olmasına ramen eitim durumlarının düük olduu sonucuna ulaılmıtır. Deneklerle yaptıımız görümeler göz önünde bulundurularak; bu hastalara hastalık hakkında bilgi verilirken onların içinde bulunduu sosyo-demografik durumun da dikkate alınması gerektii ortaya çıkmıtır. Kanser tanısı alan bu hastaların ilk yaadıkları duyguları herhangi biriyle paylamadıkları ve tanıya inanmayarak akınlık yaadıkları; hastalıın tedavi aamasına geçildiinde ise hastalıkla ilgili duygularını paylamaya baladıkları sonuçlarına ulaılmıtır. Deneklerden elde edilen bu bilgilere dayanılarak bu hastaların alt ve orta sosyo-kültürel çevrede yaadıkları düünülmektedir. Hastaya kanser tanısı söylenirken salık elemanları ekip ruhuyla hareket ederek tanıya ilikin olarak yaanan duygusal dönemi salıklı bir ekilde atlatmalarında hastalara yardımcı olabilirler. Bu tip bir yaklaımın hem hastalarla salık ekibinin güvene dayalı bir ibirlii oluturmasına hem de hastaların durumlarına ilikin duygu ve düüncelerini paylamasına olanak salayacaı düünülmektedir. Sosyal hizmet anlayıı açısından bu hastalar deerlendirildiinde birey tek baına ele alınamaz; insan sosyal çevresiyle bir bütündür ve bütün içinde aile en önemli yere sahiptir. Hastalarla çalıırken, ailenin de tanıyla ilgili duygusal younluk yaayacaı göz önünde bulundurulmalı ve salık ekibi (doktor, hemire, sosyal hizmet uzmanı, psikolog, v.b.) aileyle profesyonel anlamda bilgilendirici, psikososyal yönden destekleyici çalımalara önem vermelidir. Hasta ve ailesiyle kurulan böyle bir iliki yalnızlık ve terkedilmilik duygularını önlemeye yardımcı olacaktır. Kanser tedavisi için kullanılan yöntemler hastayı fiziksel, düünsel ve duygusal anlamda zorlayıcı özelliklere sahiptir. Yapılan tedavi hakkında bilgi sahibi olmak hastaların olabilecek fiziksel deiiklikler hakkında salıklı bir öngörüye sahip olmalarına yardımcı olacaktır. Kanser tedavisinde kullanılan radyoterapi uygulaması yeni korku ve kaygılara neden olacaından bu tedavi hakkında bilgilendirmenin yapılması yanlı ve yersiz kaygı ve endielerin önlenmesine katkıda bulunacaktır. Çalıma nüfusunu oluturan deneklerin alternatif tedavi yöntemlerini kullandıkları bu çalımada ortaya çıkmıtır. Onkoloji alanında çalıan tüm grupların ortak hareket ederek hastaları ve toplumu bu tür yanlı uygulamalara karı bilinçlendirmeleri gerekmektedir. Deneklerin gelecee yönelik olarak belirsizlik duygusunu youn olarak yaadıkları bu çalımada ortaya koyulan sonuçlar arasındadır. Ayrıca hastaların büyük çounluunun bir an önce salıına kavuma ve normal yaantılarına geri dönme beklentisi içinde oldukları görülmektedir. Bu sonuçlara dayanılarak alanda çalıan personelin hastaları tıbbi boyutta somut olarak bilgilendirmenin yanında psiko-sosyal anlamda da desteklemelerinin gerekli olduu söylenebilir. Kanser, insan hayatının her alanını etkileyen bir hastalık olduundan sosyal faktörlerden ayrı düünülemez. Kanser hastalar tarafından korkulan, ölümle edeer tutulan bir hastalıktır ve birçok psikolojik sorunu da beraberinde getirmektedir. Onkoloji alanında çalıan sosyal hizmet uzmanları, hasta ve ailesine tanı ve tedavinin beraberinde getirdii stres faktörlerine uyum aamalarında yardım ederken bir yandan da bu süreç içinde hastayla birlikte ailesini anlamaya çalıırlar. Bu nedenle sosyal hizmet uzmanları yaptıı çalımalardan elde ettii deneyimleri yaptıı aratırma çalımalarıyla destekleyerek var olan uygulamalarda deiiklik salamaya önem vermelidirler. Onkoloji alanında sosyal hizmet uzmanıyla birlikte çalıan dier salık elemanları arasında kurulacak koordinasyon hem çalıma verimini hem de hastaların aldıı hizmetin kalitesini arttıracaktır. KAYNAKLAR 1. Iıkhan, V. Kanser ve yaam kalitesi. Nihal Turan a armaan: Sosyal hizmetlerde yeni yaklaımlar ve sorun alanları. (Editör: Veli Duyan, Aliye Mavili Akta). Ankara.1999.S: Beyzadeolu, M. Kanser tedavisi esnasında yaam kalitesi. Türk Onkoloji Dergisi. Aralık /4: Türkbıkmaz A. Kanser hastalarında sosyal kiisel çalımanın önemi..ü. salık Bilimleri Enstitüsü Psiko-Sosyal Onkoloji ve Eitim Dalı. stanbul Leıgh, SA and Clark EJ. Psychosocial aspects of cancer survıvorship (Ed: Ann Benger, Russell K, Portenay David E. Werssmon). Principles and Practice of Supportive Oncology. Lippincott Raven Publishers. Philadelphia, Güner P. Evre I-II meme kanseri tanısı alan hastalara uygulanan problem çözme eitiminin anksiyete depresyon umutuszluk ve baetme biçimine etkisi. H.Ü. Salık Bilimleri Enstitüsü Bosch, FX ve Coleman MP. Epidemiyoloji (Çev: Fırat D) Klinik onkoliji (Çev Ed: Fırat D, Sarıaliolu F, Kars A), 5. Basım, T.C. Salık Bakanlıı Kanser Sava Dairesi Bakanlıı ile Türk Kanser Aratırma ve Sava Kurumu Ortak Yayını. Ankara Zabora JR. Screening procedures for psychosocial distress. Psycho-Oncology (Ed: Jimmie C. Holland). Oxford University Press, Inc New York Karasar N. Bilimsel Aratırma Yöntemi. Nobel Yayınları. T Klin J Med Sci 2003,

6 Öznur ÖZBEK ve Ark. RADYOTERAP UYGULANAN KANSER HASTALARININ PSKOSOSYAL YÖNDEN DEERLENDRMES 8.Basım.1998: Bocanegra HT. Cancer patients ınterest in group support programs. Cancer Nursing 1992; 15(5) Eakes GG. Chronic sorrow: a response to living with cancer. Oncology Nursing Forum 1993; 20 (9), Kanserden Korunma. Gülhane Askeri Tıp Akademisi. Ayın Kitabı. Austos, Sayı: Akmansu M. Kanserin psiko sosyal yönü. Tıbbi Klinik Etik Dergisi 1995; 1: Ross EK. Ölüm ve ölmek üzerine. Boyner Yayıncılık, stanbul Gates RA and Nıshımoto PW. Communicatin, caring, coping. Oncology Nursing Secrets. (Ed: Rose A, Gates and Regina M. Fink). Hanley and Belfus, Inc. Philadelphia, Poncar PJ. Inspring hope in the oncology patient. Journal of Psychosocial Nursing 1994; 32(1) : Umurtak G. stanbul Üniversitesi Onkoloji Enstitüsüne kanser tanısı konarak yatan hastaların tıbbi sosyal hizmet gereksinimlerinin saptanması..ü. Onkoloji Enstitüsü, Prevantiv Onkoloji A.B.D., Eitim ve Sosyal Hizmet Bilim Dalı. stanbul Lieberman MA. The effects of social supports on responses to stess. Handbook of Stress. eds Goldberger L, Brejnitz S.,The Free Press Atlı H. Sosyal çalıma açısından kanserin aile içinde yarattıı sorun alanlarının belirlenmesi ve sosyal destein gerçeklemesinde etkili unsurlar..ü. Prevantiv Onkoloji A.B.D., Psikososyal Onkoloji Bilim Dalı. stanbul Geli Tarihi: Yazıma Adresi: Dr.Öznur ÖZBEK GATA R. Onkolojisi AD Etlik/ANKARA oznurozbek76@mynet.com 194 T Klin Tıp Bilimleri 2003, 23