MODERN DÖNEL KAV AKLARIN KAPAS TE VE GÜVENL K YÖNÜNDEN NCELENMES

Transkript

1 Gazi Üniv. Müh. Mim. Fak. Der. J. Fac. Eng. Arch. Gazi Univ. Cilt 22, No 4, , 2007 Vol 22, No 4, , 2007 MODERN DÖNEL KAVAKLARIN KAPASTE VE GÜVENLK YÖNÜNDEN NCELENMES Ebru ARIKAN ÖZTÜRK*, M.Kürat ÇUBUK**, Seda HATPOLU*, Deniz ARSLAN** ve Efkan YÜKSEL*** *Trafik Planlamas ve Uygulamas ABD, Fen Bilimleri Enstitüsü, Gazi Üniversitesi, Maltepe, Ankara **naat Mühendislii Bölümü, Mühendsilik Mimarlk Fakültesi, Gazi Üniversitesi, Maltepe, Ankara *** Bakm Dairesi Bakanl, Karayollar Genel Müdürlüü, Anttepe, Ankara (Geli/Received: ; Kabul/Excepted: ) ÖZET Türkiye de, ulatrma sektörleri içerisinde yolcu ve yük tamaclnda en büyük pay karayolarna aittir. Karayollarnn kullanm pay; yolcu tamaclnda %95 in, yük ve kargo tamaclnda ise % 92 nin üzerindedir. Bu kadar youn olarak tercih edilen bir ulam türünde problemler de youn olarak yaanmaktadr. statistiksel aratrmalar, ehir içi ölümlü ve yaranlanmal kazalarn %47 sinin ve ehird ölümlü ve yaranlanmal kazalarn %37 sinin kavaklarda meydana geldiini göstermektedir. Avrupa ülkelerinde, karayolundaki trafik kazalarnn ortalama %27 si ve ölümlü kazalarn ortalama %10 u kavaklarda meydana gelmektedir [1]. Türkiye de; belli bir standard olmamas, tasarm ve iletimde eksiklikler bulunmasyla sürücülerin alglamasn güçletiren kavaklarn bulunduu bilinmektedir [2]. Kavak kullanclarnn temel beklentisi, kapasite ve güvenlik parametreleri dengelenmi, iletim ilkeleri yerine getirilmi ve teknik altyapya uygun kavak tasarmlardr. Bu beklentileri karlayan en önemli uygulamalardan biri, trafik kazalarn anlaml oranda azaltan dönel kavaklardr. Bu tip kavaklar özel tasarma sahip olmalar ve trafik kontrol özellikleri sebebiyle modern dönel kavak olarak tanmlanmaktadrlar. Anahtar Kelimeler: Modern dönel kavak, hz ve kapasite. CAPACITY AND SAFETY RESEARCH OF MODERN ROUNDABOUTS ABSTRACT In Turkey, highways have the biggest share in passenger and freight transport among the all transportation sectors. Rate of highway usage above 95% in passenger transport and above 92% in freight transport. Because of such intensive use of highways problems are encountered frequently. Statistical analysis reveal that 47% of mortal and injured traffic accidents occurs in-cities and 37% of mortal and injured traffic accidents in inter-cities take place at intersections. In European countries, 27% of traffic accidents on highway and 10% of mortal accidents occur at intersections on average [1]. It is known that there are some intersections in Turkey that makes drivers hard to perceive due to their deficiency in design and operation and the fact that they have different standards [2]. The main expectation of the intersection users is the intersection designs of which capacity and safety paremeters are balanced, operation principles are met and which have suitable technical infrastructure. One of the most important practices on this subject is the modern roundabouts which decreases traffic accidents significantly. Since they have different special design and traffic control properties they are defined as modern roundabouts. Keywords: Modern roundabouts, capacity and speed.

2 E.A. Öztürk vd. Modern Dönel Kavaklarn Kapasite Ve Güvenlik Yönünden ncelenmesi 1. GR (INTRODUCTION) Türkiye de kavaklarda meydana gelen trafik kazalarnn skl ve iddeti göz önüne alndnda, bu trafik kazalarnn maddi ve manevi sonuçlarnn azaltlabilmesi için, kavaklardaki iletme koullar ve yüksek hzlarn ele alnmas, etkin çözümlerin üretilmesi ve ksa sürede uygulamaya konulmas gereklilii ortaya çkmaktadr. Araçlarn kavak giriinde ve kavak içerisinde yüksek hzlarla hareket etmesinin engellenmesi, trafiin istenen yöne kanalize edilerek çatmalarn azaltlmas ve trafiin sakinletirilmesi kavak iletmesinde temel olarak kullanlan çözümler arasnda olup; dönel kavaklar bu çözümler içerisinde en önemli alternatiflerden biridir. Uyguland ülkelerden elde edilen istatistiksel bilgilere göre trafik kazalarnn saysn ve iddetini önemli oranda azaltan modern dönel kavaklar, yllardr bir çok Avrupa ülkesinde; Amerika, Kanada, Avustralya ve baz Afrika ülkelerinde yaygn olarak kullanlmaktadr. Türkiye'de de uygulanmaya balanmas ve bu konuda kapsaml standartlar hazrlanmas uzun bir süreç gerektirse de, modern dönel kavaklarn ilgili çevrelerce bir kavak alternatifi olarak tartlr hale gelmesi gerekmektedir. Bu çalma ile modern dönel kavaklarn genel hatlaryla geometrileri, çalma prensipleri, tasarm esaslar, kapasiteleri ve güvenlik performanslar incelenmi ve Türkiye de yol güvenliine salayabilecei katklar ele alnmtr. 2. MODERN DÖNEL KAVAKLAR (MODERN ROUNDABOUTS) ekil 1. Trafiin dorultusunda sapma (Deflection in traffic direction) [3] Kavaa giri-çk çap ve dönü uzunluklarnn azaltlmas, tat iletme hznn düürülmesi, kavak içindeki tatlarn durma ve park etmesinin kstlanmas ve yaya hareketlerinin kontrollü hale getirilmesi dier önemli geometrik ve güvenlii artran unsurlardan bazlardr. Dier dönel kavaklarla (trafik çemberleri) ile karlatrldklarnda genelde modern dönel kavaklarn en önemli özellii girite yol verme ve trafik aknda sapma olmasdr. Dier baz önemli özellikleri ise dönü platformu üzerinde durmaya yada park etmeye izin verilmemesi, merkez ada üzerinde yaya hareketlerine izin verilmemesi ve ayrc adalarna ihtiyaç bulunmasdr [3] Modern dönel kavaklarn geometrik yaps (Geometrical Structure of Modern Roundabouts) Dönel kavaklar, özel tasarm ve trafik kontrol özelliklerine sahiptirler. Bu özellikler; giren trafiin dur kontrollü, yaklamlarn kanalize ve sirkülasyon yaplan yoldaki hzn 50 km/saat ten düük olmasdr Modern dönel kavaklarn tanm ve karakteristikleri (Definition and Characteristics of Modern Roundabouts) Modern dönel kavaklar trafiin merkezi bir ada etrafnda ve yalnzca saat yönünün tersi yönünde hareket ettii yönlendirilmi kavaklar olup; kavak yaklamna giren bütün tatlarn dönel ada çevresinde seyreden tatlara yol vermesi prensibine göre çalan bir kavak tipidir. Bu uygulamada, serbest trafik akmn salamak ve trafik kapasitesini artrmak için girite yol ver iareti kullanlr. Transit trafiin kavak bölgesini dorusal veya buna yakn bir hat ile geçmesine izin verilmeyip, giriteki yönlendirme adalar ve merkezi dönel ada vastasyla uygun dairesel yörüngeler ile trafiin saa saptrlmas prensibi uygulanr [3]. ekil 2. Modern dönel kavaklar geometrik yaplar (Geometrical structures of modern roundabouts) [4] Modern dönel kavaklar bulunduklar çevre, erit says ve boyutlarna göre 6 snfa ayrlmaktadrlar [4]: Mini dönel kavaklar, ehir içi kompakt dönel kavaklar, 918 Gazi Üniv. Müh. Mim. Fak. Der. Cilt 22, No 4, 2007

3 Modern Dönel Kavaklarn Kapasite ve Güvenlik Yönünden ncelenmesi E.A. Öztürk vd. ehir içi tek eritli dönel kavaklar, ehir içi çift eritli dönel kavaklar, Krsal, tek eritli dönel kavaklar, Krsal, çift eritli dönel kavaklar. Mini ve ehir içi kompakt dönel kavaklar düük hzlarn gözlendii ehir içi kesimlerde uygulanmaktadr. Temel amaç yayalarn kava güvenli olarak kullanmalarn salamaktr. Binek araç, otobüs ve tek parça kamyon gibi araç trafiine hizmet edebilirler. Bu tip bir dönel kavak için kapasite kritik bir konumda olmamaldr. Tek eritli modern dönel kavaklarda her bir yaklam ve sirkülasyon yolu tek eritlidir. ki eritli modern dönel kavaklar ise en az bir yaklamndaki girii iki eritli olan dönel kavaklar kapsamaktadr. ki eritli dönel kavaklarda sirkülasyon yolu da iki eritli olarak tasarlanmaktadr. Tek ve çift eritli kavaklar ise daha büyük trafik akmlarna hizmet etmekte olup; geometrik elemanlar yar treyler kamyon trafiine hizmet edecek ekilde tasarlanmaktadr. Kentsel kavaklar krsal kavaklardan farkl olarak kent içi trafiine hizmet etmekte ve daha fazla yaya ve bisikletli trafiine hizmet ettikleri için peyzaj alan içermektedirler. Krsal yollarda iletme hz daha yüksek olduu için sirkülasyon yolu d çaplar daha büyük tasarlanmaktadr. Modern dönel kavaklarn geometrik elemanlar günlük trafik deerleri, giri hz, tasarm araçlar ve kavan ehir içinde veya krsal alanda ina edilecek olmasna göre tespit edilmektedir. Türkiye karayollarndaki kamyon ve otobüs trafiinin çok youn olmas nedeniyle, kavaktaki dönü yarçaplar ve geniliklerinin tespitinde ülke koullarna uygun tasarm kriterleri belirlenerek buna uygun kavak tasarm yaplmaldr letme ve kapasite (Management and Capacity) Modern dönel kavak kapasiteleri trafik karakteristikleri ve d çember çap, giri genilii, yaklam yolu genilii, giri yarçap, giri açs gibi kavak geometrisine bal ampirik formüllerle hesaplanmakla, geometrik parametrelerdeki küçük deiiklikler kapasitede önemli deiiklilere sebep olmaktadr. Örnein, baz yaklamlarn az geniletilmise kapasite önemli ölçüde artmakta, dik girilerin kullanm ve küçük giri yarçaplar ise kapasiteyi azaltmaktadr. ekil 3. Modern dönel kavaklardaki trafik hareketleri (Traffic movements in modern roundabouts) [5] Bir çok deiken olduu için dönel kavan bütünü için kapasite hesaplanamaz, kavaa giren kollardan her birinin kapasitesi ayr ayr hesaplanr. Yaklamlarn her biri için kapasite, dier yaklamlardaki trafikle etkileimi ve kavak geometrisi kullanlarak hesaplanmaktadr [6]. Kavak kapasite analizinde giri akm (Qe =V 1 +V 2 +V 3 ), bir yaklamdaki düz gidi, sola dönü ve saa dönü akmlarnn toplamdr, sirkülasyon yapan akm (Qc=V 11 +V 10 +V 8 ) ise giri akmna komu ayrc ada önünden geçen deiik hareketlerdeki tatlarn toplamdr. Sirkülasyon yapan akm düükse, giriteki sürücüler önemli bir gecikme olmakszn kavaa girebilirler. Sirkülasyon yapan akmdaki daha büyük boluklar giri yapacak sürücüler için daha elverili bir ortam oluturur ve birden fazla tat ayn anda sirkülasyona dahil olabilir. Sirkülasyon yapan akm arttkça, sirkülasyon yapan akm içindeki boluklar azalr ve bu boluklara dahil olacak tat says da azalr [4, 5]. Dier sinyalize olmayan kavak tiplerinde olduu gibi bir yaklamdaki trafik akmlar kapasitenin yaklak olarak %85 ine çktnda gecikmeler ve kuyruk uzunluklar ortalama deerlerinden fazlaca sapmaktadr. Bu sebepten dolay dönel kavaklarn fiziki kapasitelerinin en fazla %85 inde çaltrlmalar önerilmektedir [4]. Aada genel tasarm amaçlar dorultusunda kullanlabilecek deerleri gösteren ve dönel kavaa tüm yaklamlardan giren tat hacimlerinin toplamn ifade eden ortalama saatlik kapasite deerleri verilmektedir [7]. Mini ve kentsel kompakt kavaklar: tat/saat Tek eritli dönel kavaklar: tat/saat ki eritli dönel kavaklar: tat/saat Saatlik kapasite deerlerinden de görülecei üzere Gazi Üniv. Müh. Mim. Fak. Der. Cilt 22, No 4,

4 E.A. Öztürk vd. Modern Dönel Kavaklarn Kapasite Ve Güvenlik Yönünden ncelenmesi modern dönel kavaklar düük trafik hacimlerinden yüksek trafik hacimlerine kadar çok geni bir yelpazede hizmet vermektedirler. Bunun en önemli avantaj sürücülerin her kavak noktasnda ayn tip kavakla karlamalar sonucunda, kavaa yaklamadan önce kava kolaylkla alglayabilmeleri ve kavakta nasl davranacaklar ile ilgili bir sorunla karlamamalardr. Ayrca seyir halindeki trafik durmaktan ziyade yol vermekte bu da durma ve gecikme sürelerini azaltmaktadr. 3. MODERN DÖNEL KAVAKLARIN GÜVENLK ÜZERNE ETKS (EFFECT OF MODERN ROUNDABOUTS ON SAFETY) Türkiye de olduu gibi dünyada da trafik kazalarnn azaltlarak güvenliin artrlmas yönünde pek çok çalma ve uygulamalar yaplmakta olup; bu yönde yaplan uygulamalardan en önemli etkiye sahip olanlarndan birisi de modern dönel kavak uygulamalarnn çoaltlmas ve dier kavak tiplerinden çok daha güvenli olduu için mevcut hemzemin kavaklarn modern dönel kavaklara dönütürülmesidir. Burada amaç, kavan geometrik özelliklerini kullanarak çeitli çatma tiplerinin yok edilmesi yada deitirilmesi, sürücülerin kavaa doru ilerlerken veya kavaktan geçerlerken hzlarn azaltmalarn salayabilmektir. Modern dönel kavaklarda güvenlik düzeyinin artmasn salayan balca unsurlar öyle sralanabilir [8]; Modern dönel kavaklar dier dönel kavaklara göre daha az çatma noktasna ve karmak olmayan bir yapya sahiptirler (ekil 4. ve ekil 5.), Kavaa dik aç ile giri ve sola dönü hareketleri engellendii için kafa kafaya çarpma gibi tehlikeli çatma durumlar önlenmektedir, Modern dönel kavaklardaki düük hzlar sürücülere potansiyel çatmalara tepki vermeleri için daha fazla zaman tanr, bu da dönel kavaklarn güvenlik performanslarnn artmasn salar, Sürücüler dönel kavak boyunca benzer hzlarda seyahat ettikleri için veya birbirlerine göre düük hz farklaryla seyahat ettikleri için kaza iddeti azalmaktadr, Sinyalize olmayan kavaklarla karlatrldnda, yayalar dönel kavaklar boydan boya geçerken bir yaklam üzerinde sadece trafiin bir yönünü kontrol ederek geçi yapmaya ihtiyaç duyarlar. Dönel kavaa giren ve dönel kavaktan çkan sürücülerin hzlar iyi bir tasarmla azaltlarak olas kazalarn iddeti azaltlmaktadr. ekil 4 ve ekil 5 te, iki kavan dönel kavaa dönütürülmesi sonucunda, tat çatma noktalarndaki deiimler görülmektedir. ekil 4. Üç kollu kavaklar için tat çatma noktalar (Vehicle conflict points for three-armed junctions) [4] ekil 5. Dört kollu kavaklar için tat çatma noktalar (Vehicle conflict points for four-armed junctions) [4] ekil 4. ve ekil 5. te görüldüü gibi tek erit yaklama sahip modern dönel kavaklarda tat-tata çatma noktalarnn says üç kollu kavaklarda 9 dan 6 ya, dört kollu kavaklar için ise 32 den 8 e dümektedir. Sinyalize kavaklarda dahi krmzda geçi, yeilde saa dönüler, yeilde sola dönüler, krmzda saa dönüler gibi izinli veya izinsiz trafik hareketleri nedeniyle bu çatmalardan kaçnlamamaktadr. Tat-yaya çatma noktalar saylarnda da benzer ekilde bir azalma söz konusu olmaktadr. Dünyada bir çok ülkede yaplan modern dönel kavaklar kaza istatistikleri ve modellemeler kullanlarak güvenlik açsndan incelendiinde aadaki sonuçlarn elde edildii görülmütür: Amerika da modern dönel kavak haline getirilen 33 dur kontrollü ve sinyalize kavakta tüm kazalarda % 47, yaralanmal kazalarda %72 azalma salanmtr. Benzer ekilde Fransa da modern dönel kavak haline getirilen 83 kavakta yaralanmal kazalarda % 78, ölümlü kazalarda %88 azalma salanmtr [9, 10]. Tek eritle yaklalan dönel kavaklarda daha az çatma ihtimali olmasndan ve yaya geçi mesafelerinin daha ksa olmasndan dolay tek eritli dönel kavaklar çok eritli yaklama sahip dönel kavaklardan daha güvenlidir. ngilterede yaplan bir aratrmaya göre toplam giri akm 920 Gazi Üniv. Müh. Mim. Fak. Der. Cilt 22, No 4, 2007

5 Modern Dönel Kavaklarn Kapasite ve Güvenlik Yönünden ncelenmesi E.A. Öztürk vd. 20,000 araç/gün olan tek eritli bir kavakta giri eritlerinin bir eritten iki erite çkarlmas yaralanmal kazalarda %30 orannda arta neden olmaktadr [4]. Fransa da yaplan çalmalarda ise, sinyalize kavaklardaki kaza oran ylda kavak bana 0.64 iken bu kavaklar dönel kavak olarak hizmet vermeye baladklar tarihten itibaren, bu orann 0.33 e dütüü belirlenmitir [11]. Yine Fransa da yaplan aratrmalar modern dönel kavaklarda çember çap arttkça artan hza paralel olarak kaza sklnda da bir art olduunu göstermektedir. Bu nedenle özellikle Türkiye de ar tat trafiinin çok youn olduu yerlerde hz, kapasite, trafik güvenlii ve tasarm arac geometrik gereksinimleri optimize edilerek uygun kavak çap ve geometrisinin belirlenmesine çallmaldr [6]. Norveç te, mevcut bulunan sinyalize kavaklarn dönel kavaa dönütürülmesi sonucunda, kavak kaza oranlarnn bir milyon araçta; 3 kollu kavaklarda, 0.05 ten 0.03 e, 4 kollu kavaklarda 0.10 dan 0.05 e dütüü saptanmtr [11]. sviçre de yaplan benzer bir çalma sonucunda, kaza saysnn ayda 0.65 ten 0.45 e ve yaralanma veya ölüm saysnn da ayda 0.13 ten 0.08 e dütüü gözlenmitir [11] 2000 ylnda yaplan bir çalmada ise kavaklarn dönel kavaklar haline getirilmesi ile meydana gelen kazalardaki ve yaralanmal kazalardaki ortalama azalmalar u ekilde belirlenmitir [4] tum kazalarda; % Avustralya % 36 Almanya % 47 Hollanda % 37 Amerika Birleik Devletleri yaralanmal kazalarda; % Avustralya % Fransa % ngiltere % 51 Amerika Birleik Devletleri ngiltere de 2003 yl kaza verileri ile yaplan bir çalma sonunda yaralanmal ve ölümlü kazalarn dönel kavaklar ve dier kavaklarla karlatrmalar Tablo 1 de gösterilmektedir. Tablo 1. Trafik kaza verileri (Traffic accident data) [12] Kaza Says % Ölümlü ve Yaralanmal Kaza Ortalama Kaza Maliyeti(Euro) Tüm Yollarda % Dönel Kavaklarda % Dier Kavaklarda % Kavak Olmayan Kesimlerde % Dönel kavaklarda görülen kaza tipleri genellikle yaklamlardan gelen tatlarn sirkülasyon alanna girerken yaptklar kazalar, arkadan çarpmalar, sirkülasyon srasnda hatal erit kullanmndan dolay yanal sürtünmeler ve tek tatl kazalar (orta ada üzerine çkma ve yol dna çkma) eklinde görülmekte olup, meydana gelen kazalarn iddeti ve ölüm riskleri oldukça düüktür. Dönel kavaklarda giriler arasndaki aç küçüldükçe, kaza sklnn artt görülmektedir. Bu nedenle kavak kollarnn sirkülasyon yoluna eit açlarla balanmasna çallmaldr. Dönel kavaklarda en sk görülen kaza tipleri ise [4]; Girite sirkülasyon halindeki tatlara yol vermeme, Sirkülasyon yolundan çkan tek tatn yapt kazalar, Orta adaya yaplan tek tatl kazalar olarak görülmektedir. ekil 6. kavak tiplerine göre kaza saylarn göstermektedir. ekil 6 ya göre en çok kaza srasyla, çok kollu sinyalize, 4 kollu ve 3 kollu (T) hemzemin kavaklarda görülürken, en az kaza oranlar modern dönel kavaklarda görülmektedir. Bir dier çalma da Almanya da Stuwe in (1991) Ruhr Üniversitesinde yapm olduu çalmadr. Bu çalmada ise dönel kavaklar ve dier kontrollü kavaklar arasnda bir karlatrma yapmtr. 14 dönel kavak ile 14 kontrollü dier tip kavak kaza verilerini incelemitir. Kontrollü dier tip kavaklar, dönel kavak çevresinde olan kavaklardan seçilmitir ve bu da trafik younluu, sürücü davran gibi özelliklerin eit veya benzer koullar altnda olmasn salamtr. Kaza verileri trafik kaza tutanaklarndan alnmtr. Sonuçta, dönel kavaklardaki toplam kaza saylar dier kavaklardakinden daha fazla çkmtr fakat kaza iddetinin çok daha az olduu görülmütür [12,13]. Amerika nn Kansas, Maryland ve Nevada eyaletlerinde yaplan modern dönel kavaklardan sonra sürücüler üzerinde yaplan aratrma sonuçlarna göre modern dönel kavaklar ina edilmeden önce bu tip kavaklarn ina edilmesini tercih edenlerin oran %31, iddetle kar çkanlarn oran %41 iken; modern dönel kavaklarn inasndan sonra tercih edenlerin oran %63, iddetle kar çkanlarn oran %15 olarak deimitir [14]. Türkiye de de uygulanmas halinde güvenlikle ilgili olarak elde edilecek faydalarn görülmesiyle birlikte benzer sonuçlar elde edilecei düünülmektedir. Gazi Üniv. Müh. Mim. Fak. Der. Cilt 22, No 4,

6 E.A. Öztürk vd. Modern Dönel Kavaklarn Kapasite Ve Güvenlik Yönünden ncelenmesi Giri yapan milyon tata göre kaza saylar sinyalize - sinyalize + 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 1,5 Üç kollu (T) 1,4 4 kollu 2,4 1,7 3,2 0,4 0,8 Çok kollu sinyalize Modern dönel (düük trafik) Modern dönel (yüksek trafik) ekil 6. Kavak tiplerine göre kaza saylar (Number of accidents according to junction types)[4] 4. TÜRKYE DE MODERN DÖNEL KAVAK UYGULAMALARI (MODERN ROUNDABOUT APPLICATIONS IN TURKEY) Türkiye de daha önce uygulamas bulunmayan, ancak hem trafik güvenliinin artrlmas düüncesi hem de denenerek sonuçlarnn gözlenmesi amacyla; 2005 yl içerisinde Karakoçan ve Bapnar Kavaklar yeniden düzenlenerek modern dönel kavaa dönütürülmütür. Karakoçan Kava 3 kollu, Bapnar kava ise 4 kollu olarak tasarlanm ve 2005 yl sonunda yeni tasarmlaryla hizmete açlmtr Bu kavaklara ait yllk ortalama günlük trafik deerleri tat/gün olarak Tablo 2 ve Tablo 3 te görülmektedir. Tablo 2 de Karakoçan kavann 3 koluna ait yllk ortalama günlük tat deerleri her iki yönde toplam olarak verilmektedir. Kovanclar Karakoçan ekil 7. Karakoçan kava (Karakoçan intersection) Tablo 2. Karakoçan kava yllk ortalama günlük trafik deerleri (Annual average daily traffic volumes of Karakoçan intersection) [15] Kol 1 (Devlet Yolu) Kol 2 (Devlet Yolu) Kol 3 (l Yolu) tat/gün 1485 tat/gün 1737 tat/gün tat/gün 1512 tat/gün veri yok tat/gün 1558 tat/gün veri yok Bingöl ekil 8. Bapnar kava (Bapnar intersection) Tablo 3 de Bapnar kavann 3 koluna ait yllk ortalama günlük tat deerleri iki yönde toplam olarak verilmektedir. Tablo 3. Bapnar kava yllk ortalama günlük trafik deerleri (Annual average daily traffic volumes of Bapnar intersection) [15] Kol 1 (Devlet Yolu) Kol 2 (Devlet Yolu) Kol 3 (l Yolu) tat/gün tat/gün 4800 tat/gün tat/gün tat/gün 4966 tat/gün tat/gün tat/gün 4831 tat/gün Aada bu kavaklarn modern dönel kavak olarak inaa edilmeden önceki durumlar ve modern dönel kavaa dönütürüldükten sonraki halleri görülmektedir. 922 Gazi Üniv. Müh. Mim. Fak. Der. Cilt 22, No 4, 2007

7 Modern Dönel Kavaklarn Kapasite Ve Güvenlik Yönünden ncelenmesi E.A. Öztürk vd. ekil 9. Karakoçan kavann önceki görüntüsü (Previous view of the Karakoçan intersection) [6] ekil 13. Bapnar kavann yeni tasarm (New design of Bapnar intersection) [6] ekil 10. Karakoçan kavann yeni tasarm (New design of Karakoçan intersection) [6] ekil 14. Bapnar kavann u anki görüntüsü (Current view of Bapnar intersection) [6] Bu kavaklarda eski tasarmlaryla yllar arasnda oluan kazalar ile yeni tasarmlaryla hizmete açlmasndan sonra 2006 yl içerisinde oluan kazalara ait istatistiksel bilgiler incelendiinde Tablo 4 deki sonuçlar elde edilmitir [15]. ekil 11. Karakoçan kavann u anki görüntüsü (Current view of Karakoçan intersection) [6] Her ne kadar bir kavaktaki istatiksel bilgilerin salkl olarak deerlendirilebilmesi için bir yllk gözlem süresinin yetersiz olsa da bu kavaklardaki kaza verileri incelendiinde, trafik güvenlii ve kapasitesi yüksek olan modern dönel kavaklarn artk Türkiye de de yaygn olarak uygulanmas görüünün ortaya çkaca düünülmektedir. Ayrca bu sonuçlarn kaza saylar ve iddetindeki beklenen azalmalar ortaya koymas durumunda; yol kullanclar, teknik uzmanlar ve karar mercilerinin de bu tip kavaklarn yapmna taraftar olabilecei düünülmektedir. ekil 12. Bapnar kavann önceki görüntüsü (Previous view of the Bapnar intersection) [6] Gazi Üniv. Müh. Mim. Fak. Der. Cilt 22, No 4,

8 E.A. Öztürk vd. Modern Dönel Kavaklarn Kapasite Ve Güvenlik Yönünden ncelenmesi Tablo 4. Karakoçan ve Bapnar kavaklarndaki kaza istatistikleri (Acident statistics in Karakoçan and Bapnar junctions) Karakoçan Kava Bapnar Kava Modern dönel kavaktan önce Modern dönel kavaktan sonra Modern dönel kavaktan önce Modern dönel kavaktan sonra Kaza says / yl 2 0 3,5 1 Ölü says / yl 0 0 0,25 0 Yaral says / yl 4, ,75 0 Maddi hasarl araç says/yl 3 0 5, SONUÇ VE ÖNERLER (CONCLUSION AND SUGGESTIONS) Modern dönel kavaklar üzerinde yaplan bu çalma ile aada sralanan sonuç ve öneriler elde edilmitir; 1. Modern dönel kavaklar geometrileri gerei sürücüleri kavaa girerken yavalamaya mecbur braktklarndan dolay düük trafik hzlar hem araç-araca olan hem de araç-yaya arasnda olan kazalarn meydana gelme skln ve iddetini azaltmaktadr. Ayrca kontrolsüz kavaklarla karlatrldklarnda çatma noktalarnn says çok azdr. Bu nedenle sinyalize ve dur kontrollü kavaklara oranla daha güvenlidirler. 2. Kavak girilerinde, gerektiinde sürücüyü yavalatc ve kapasiteyi artrc ek geometrik önlemler alnarak, kavaklarn güvenilirliinin ve hizmet seviyesinin arttrlmas yoluna gidilebilmektedir. 3. Modern dönel kavak kullanlmas durumunda kavaklardaki durma ve gecikme sürelerinde azalma salanmaktadr. Buna bal olarak snrl da olsa hem daha az yakt sarfiyat salanmakta hem de araç emisyonlarnda azalma salanaca için hava ve çevre kirliliinde azalma salanmaktadr. 4. Trafik koullar dikkate alnarak ehirleraras yollarda, gelimekte olan bütün yerleim birimlerinde ve yaplacak detayl aratrmalar sonucunda büyük ehirlerdeki youn olmayan birçok ikinci derecede önemli kavakta kullanlma olanaklar bulunmaktadr. 5. Avrupa Birlii ile müzakere aamasndaki Türkiye nin Avrupa Karayolu Ana entegrasyonu açsndan kentsel ve krsal karayolu ulamnda modern dönel kavaklarn uygulamaya konulabilmesi için bu kavaklarn yapm ve kullanlmasna esas tekil edecek teknik ve sosyal altyapnn hazrlanmas gerekmektedir. 6. Son yllarda pek çok ülkede karayolu kavak noktalar üzerindeki trafik güvenlii sorunlarna çözüm olarak önerilen dönel kavaklar, kapasite ve güvenlik açsndan uygun özellikleri ile Türkiye için de tercih edilebilecek nitelikler tamaktadrlar. Günümüzde kullanlan hesap metodlar ve geometrik tasarmlar, ülkelerin kendi sürücü ve yol karakteristiklerine bal olarak gelitirilmitir. Gelecekte yaplacak çalmalar ile Türkiye ye ait hesap metotlarnn ve kavak tasarmlarnn gelitirilerek aktif olarak kullanlmas salanmaldr. 7. Bütün dünyada, güvenilirlik ve yüksek kapasite salamalar sebebiyle özellikle de kaza oranlarnn azaltlmas açsndan tercih edilen, modern dönel kavaklar üzerinde yaplan aratrmalarn Türkiye de de yaplmasnn gerekli olduu düünülmektedir. KAYNAKLAR (REFERENCES) 1. European Road Statistics 2004, The European Union Road Federation, 64, Brussels, Trafik Kazalar Özeti 2005, Karayollar Genel Müdürlüü, 4, 12, Ankara, Karayolu yiletirme ve Trafik Güvenlii Projesi, Karayolu Tasarm Raporu, Ek 2 Modern Dönel Kavaklar çin Önerilen Tasarm Esaslar, çileri Bakanl, Milli eitim Bakanl, Bayndrlk ve skan Bakanl, Salk Bakanl, Gazi Üniversitesi, 2-10, Ankara, Robinson BW, Rodegerdts L, Scarborough W, Kittelson W et al. Roundabouts: An Informational Guide, Federal Highway Administration, Virginia, Highway Capacity Manual Proposed Draft Chapter 17, Part C Transportation Research Board (TRB), 51-58, Washington, Yüksel, E., Modern Dönel Kavaklarn Kapasite ve Trafik Güvenlii Yönünden ncelenmesi Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Wallwork, M.J, Roundabouts And Traffic Circles, Kayac, K., Sehtiyanc, O., A.S., Kalayc, Hemzemin Kavaklarn Kapasite, Güvenlik ve Uygulanabilirliinin ncelenmesi, Dönel Kavaklarn Önemi, Avrupa Birlii ve Dünyadaki Örneklerine Genel Bak, Trafik ve Yol Güvenlii 3. Ulusal Kongresi ve Sergisi, Ankara, Russel E.R., Rys, M., Study of Operational 924 Gazi Üniv. Müh. Mim. Fak. Der. Cilt 22, No 4, 2007

9 Modern Dönel Kavaklarn Kapasite Ve Güvenlik Yönünden ncelenmesi E.A. Öztürk vd. Performance and Enviromental Impacts of Modern Roundabouts in Kansas Transportation Research Board TRB National Roundabouts Conference, Vail, Colorado, Modern Roundabouts Practise in the USA Transportation Research Board National Research Council, National Cooperative Highway Research Program, Washington, 25-28, Tanyel, S., Trafik Kazalar ve Dönel Kavaklar, Serhan TANYEL, MO zmir ubesi Haber Bülteni, Ekim d119.pdf] 12. Saplolu, M., Karaahin, M., ehir çindeki Dönel Kavaklarn Trafik Kazalarna Etkisinin ncelenmesi, Isparta Örnei Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Türkiye Kazalarn Çevresel ve Teknik Aratrmas Ulusal Çaltay, Stuwe, B., Capacity and Safety of Roundabouts- German Results, Intersection without Traffic Signals II, Springer-Verlag, Werner Brilon (Ed.) Status Report, Insurance Institute For Highway Safety, Vol. 36, July 28, Trafik ubesi Müdürlüü, Karyollar Genel Müdürlüü, Gazi Üniv. Müh. Mim. Fak. Der. Cilt 22, No 4,