ULUSLARARASI TİCARET TEORİLERİ ve PAUL R.KRUGMAN IN KATKILARI

Transkript

1 Öner.C.9.S.35. Ocak ULUSLARARASI TİCARET TEORİLERİ ve PAUL R.KRUGMAN IN KATKILARI Esra YÜKSEL 1, Ercan SARIDOĞAN 2 1 Marmara Ünverstes, İ.İ.B.F, İktsat Bölümü, Yardımcı Doçent Dr. 2 Marmara Ünverstes, İ.İ.B.F, İktsat Bölümü, Öğretm Görevls Dr. INTERNATIONAL TRADE THEORIES AND THE CONTRIBUTIONS OF PAUL R. KRUGMAN Abstract: Internatonal trade theores try to explan that free nternatonal trade provdes ncreasng welfare for countres under gven condtons. Internatonal trade theores are transformed and developed by dfferentatng condtons of natural and acqured endowments of countres by tme. Man am of ths study s to nvestgate contrbuton of Krugman by comparng lterature on nternatonal trade theores. In addton to tradtonal nternatonal trade theores, Krugman states that nternatonal trade can occur and can be proftable among countres whose technology, producton cost and preferences are smlar. Krugman emphaszes that monopolstc competton and product dfferentaton can contrbute nternatonal trade. Free nternatonal trade expands markets for the frms and countres, n ths way, expandng markets ncreases producton scale of frms leadng to decreasng costs. Man result of study s that Krugman contrbutes nternatonal trade theory by developng models ndcatng ncreasng gans for countres from nternatonal trade and by explanng dfferentatng dynamcs of nternatonal trade. Keywords: Internatonal Trade Theores, Paul Krugman, Gans From Internatonal Trade. I. GİRİŞ Dünya ölçeğnde farklı özellklere sahp çok sayıda ülke ve sayılamayacak çeştte mal olması, tek br teoryle, tüm bu karmaşık yapıdak tcaret açıklamanın mümkün olmadığını göstermektedr. Bu durum, aslında brbrn tamamlayan uluslararası tcaret teorlerne bakıldığında anlaşılmaktadır lern ortasına kadar, uluslararası tcaretn temelnde ya arz cephesndek teknoloj ve malyet farklılıkları ya da talep cephesndek terch benzerlkler ve farklılıkları rol almıştır. Rcardo nun vermllk farkları, Heckscher-Ohln n faktör donanım farkları, bu anlamda, uluslararası tcaretn temelnde yer alan başlıca teorlerdr. Genel olarak bu teorlern farklı faktör donanımına sahp olan, gelşmş sanay ülkeler le az gelşmş tarım ve hammadde ülkeler arasındak endüstrler-arası tcaret anlamak bakımından öneml rol oynamaktadırlar. Ancak günümüzde, uluslararası tcaretn ULUSLARARASI TİCARET TEORİLERİ ve PAUL R.KRUGMAN IN KATKILARI Özet: Uluslararası tcaret teorler, uluslararası serbest tcaretn, belrl koşullar altında, ülkeler çn öneml refah artışları sağlayacağını ortaya koymaya çalışmaktadır. Gelştrlen teorler, ülkelern doğal ve kazanılmış üstünlüklerndek dnamzmne bağlı olarak değşm göstermekte ve gelşmektedr. Bu çalışmanın temel amacı, Krugman nın uluslararası tcaret teorlerne yaptığı katkıyı, uluslararası tcaret lteratürünü karşılaştırmalı olarak nceleyerek ortaya koymaktır. Krugman ın görüşler, geleneksel uluslararası tcaret teorlernden farklı olarak, ülkelern benzer teknoloj, üretm malyet ve benzer terchler olsa ble uluslararası tcaretn yapılableceğ ve serbest tcaretn ülkelere kazançlar sağlayacağı yönündedr. Krugman, tekelc rekabet pyasaları ve ürün farklılaştırmasının, uluslararası tcarete katkı yaptığını vurgulamıştır. Uluslararası serbest tcaretn frmalar ve ülkeler çn pazarları genşlettğn, genşleyen pazarların se frmaların üretm ölçeğn artırarak malyetlernn düşmesne mkan verdğn belrtmştr. Çalışmanın temel sonucu, Krugman ın, uluslararası tcaretn günümüzde ülkeler çn kazançları devam ettreceğn açıklayarak, uluslararası tcaretn değşen yapısının anlaşılmasına öneml katkı yaptığını ortaya koymasıdır. Anahtar Kelmeler: Uluslararası Tcaret Teorler, Paul Krugman, Dış Tcaretten Kazançlar. büyük br kısmı benzer teknoloj, terch ve malyet yapılarına sahp gelşmş ülkeler arasında yapılmaktadır. Karşılaştırmalı üstünlüğe dayalı teorler, tcaretn bu yen bçmn açıklamakta yetersz kalmıştır. Benzer faktör donanımına sahp olan, gelşmş sanay ülkeler arasındak, farklılaştırılmış mal tcaret ve ölçek ekonomlernden kaynaklanan malyet avantajlarına dayalı endüstr-ç tcaret anlama gereğ ortaya çıkmıştır lern ortasında Paul Krugman ın çalışmaları le uluslararası tcaret teorler, yen br aşamaya geçmş ve öneml katkılar sağlanmıştır. Krugman ın [1-4] uluslararası tcaretn bugünkü yapısının anlaşılması üzerne gelştrdğ modeller ve ktsad coğrafyanın şekllenmes üzerne yaptığı çalışmalar [5] bu alanda yen br çığır açmıştır. Krugman a, uluslararası tcaret teorler ve ktsad coğrafyanın şekllenmes üzerne yaptığı bu çalışmaları sebebyle 2008 yılı Nobel ktsat ödülü verlmştr.

2 Ocak Bu bağlamda, çalışmanın brnc kısmında, uluslararası tcaret teorler karşılaştırmalı olarak ncelenecektr. Çalışmanın knc kısmında,, Krugman nın uluslararası tcaret teorsne katkıları başta olmak üzere ktsat blmne olan katkıları ele alınmaktadır. Sonuç bölümünde se, Krugman ın özellkle uluslararası tcaret teorsne yaptığı katkının önem ortaya konulmaktadır. II. ULUSLARARASI TİCARET TEORİLERİ Uluslararası tcaret teors, Klask İktsat Okulu nun ya da Klask Lberalzmn kurucusu olarak kabul edlen, Adam Smth n [6] Ulusların Zengnlğ adlı çalışmasına dayanmaktadır. Klask Lberalzmn, uluslararası tcaret teorsne de yön veren temel özellkler, kısaca, breylern ekonomk çıkarlarına göre hareket edecekler homo-economcus yan ktsad nsan varsayımı, devletn kşlern breysel davranışlarına müdahale etmemesn öngören lassez fare, lassez passer yan bırakınız yapsınlar-bırakınız geçsnler varsayımı ve ekonomk hayatı düzenleyen nvsble hand yan görünmez el n, başka br deyşle fyat mekanzmasının olduğu varsayımlarıdır. Smth, yukarıda ana noktaları çzlen temel varsayımlardan hareketle, Ulusların Zengnlğ adlı esernde, serbest dış tcaretn ve uluslararası uzmanlaşmanın yararlarını göstermştr. Mutlak Üstünlükler Teors (Theory of Absolute Advantages) ne göre, homojen emek malyet varsayımı altında, ülkeler hang malı mutlak olarak daha düşük malyetle üretyorsa o malın üretmnde uzmanlaşıp, yüksek malyetle ürettğ malı thal etmeldrler. Smth n Mutlak Üstünlükler Teors, aynı ülkenn mutlak olarak brden fazla malı daha düşük malyetle üretmes durumunda, serbest dış tcaretn nasıl gerçekleşeceğn açıklamakta yetersz kalmıştır. Bu nedenle, gerek bu açığı kapatması, gerekse daha sonrak teorlern gelştrlmesne katkısı bakımından, uluslararası tcaret teorsnn gerçek temeln Davd Rcardo nun [7] Karşılaştırmalı Üstünlükler Teors nn (Theory of Comparatve Advantages) oluşturduğu kabul edlmektedr. Buna göre söz konusu teor, br ülkenn, dğer ülkeden, brden fazla malın üretmnde daha verml olması halnde, hang malın üretmn görel olarak daha düşük malyetle gerçekleştryorsa o malda uzmanlaşması gerektğn belrtmştr. Uluslararası tcaretn temeln karşılaştırmalı malyet avantajlarına bağlayan Rcardo, bu bçmde uzmanlaşmanın, dış tcaret ve büyümey olumlu etkleyeceğn ler sürmüştür. Klask Teor den sonra, Neo-Klask ktsatçılar, Rcardo nun Karşılaştırmalı Üstünlükler Teors nn varsayımlarından hareketle, bazı öneml aksaklıklarını gderecek açılımlar sağlamışlardır. Bu bağlamda, malyet ve fyat gb kavramları sadece arz koşullarından hareketle ele alan ve br arz teors ntelğ taşıyan Rcardo nun teorsn eleştren Klask ktsatçı, John Stuart Mll [8] dış tcarette talep koşullarına yer vermştr. Mll n Karşılıklı Talep Kanunu ( law of recprocal demand) na göre, br ülkenn, dğernn malına karşı talebnn şddetnn dereces blnrse, dış tcaret hadlernn belrlenmes o derece mümkün olur. İnglz ktsatçı Alfred Marshall [9], Mll n açıklamakta yetersz kaldığı, arz ve talebn dış tcaret hadlernn belrlenmesndek etkler konusuna, teklf eğrler yardımıyla netlk kazandırmıştır. Klask Teor nn, emek-değer teorsn ve homojen emek varsayımlarını eleştren Gottfred Haberler [10] se, emek malyet dışında sermaye, doğal kaynaklar, grşmclk faktörlern de çeren fırsat malyet kavramını gelştrmştr. Böylece fırsat malyetler le karşılaştırmalı üstünlüklern belrlenebleceğn ler sürerek Rcardo nun modelne daha açıklayıcı br ntelk kazandırmıştır. Klask Teor nn uluslararası tcaret açıklamakta eksk kaldığı br dğer öneml nokta, karşılaştırmalı üstünlükler, emek vermllklerndek farklılıklara bağlamasına rağmen, uluslararası emek vermlkler farklılıklarını yaratan nedenler üzernde yeternce durmamasıdır. Karşılaştırmalı Üstünlükler n söz konusu eksklğn, E.Heckscher [11] ve B.Ohln [12] n gelştrdkler Faktör Donanımı Teors kapatmıştır. Faktör Donanımı Teors ya da yaygın olarak kabul gören adıyla Heckscher-Ohln Teors, br ülkenn br malın üretmnde malyet üstünlüğünü belrleyen unsurun ülkenn sahp olduğu faktör donanımı olduğunu dda etmştr. Buna göre br ülke hang üretm faktörüne zengn olarak sahpse, o faktörü daha yoğun br bçmde kullanan mallarda karşılaştırmalı üstünlük elde eder; başka br deyşle, o malları daha ucuza üretr, bu nedenle söz konusu alanlarda uzmanlaşmalıdır. Heckscher-Ohln Teors nden üç farklı teor ortaya çıkmıştır. İlk, ülkeler arasında faktör fyatları arasındak farkın kapanacağını ler süren Faktör Fyatlarının Eştlenmes Teors dr. Bu teorye göre, ülkelerarası faktör fyatları eştlenmesn sağlayan, ülkelerarası faktör hareketler değl, serbest tcarettr. Uluslararası uzmanlaşmaya dayalı serbest dış tcaret sayesnde, ülkeler, bol mktarda sahp oldukları faktörlern yoğun olarak kullanıldığı alanlarda üretmlern artıracaklarından, bu faktörlern fyatları yükselecek, buna karşılık, kıt faktöre olan talep düşeceğnden fyatı da düşecektr. Heckscher-Ohln Teors nden türeyen dğer br yaklaşım, Stolper- Samuelson [13] teorsdr. Bu teor, Klask dış tcaret teorsnn, serbest dış tcaretn tüm ülkenn yararına olduğu, korumacılığın se tüm ülkelern zararına olduğu görüşünü eleştrmştr. Ülkelern faktör yoğunluklarının ve dış tcaret poltkalarının, gelr dağılımı ve ülkenn refahı üzernde etkl olacağını ler sürmüştür. Buna göre, serbest dış tcaret, br ülkedek bol faktör sahplernn yararına ken, korumacılık kıt faktör sahplernn yararına sonuçlar doğurmaktadır. Heckscher-Ohln Teors nden türeyen son yaklaşım se Rybczynsk [14] nn ortaya 200

3 Esra YÜKSEL - Ercan SARIDOĞAN koyduğu teordr. Rybczynsk Teors ne göre, br faktörün arzı artarsa, onu yoğun olarak kullanan malın üretm genşler, dğer malın üretm daralır. Heckscher-Ohln Teors, analtk yönden son derece tutarlı kabul edlmekle brlkte, br malın faktör donanımını belrlemenn güçlüğü nedenyle uzun yıllar test edlememştr. Teornn lk defa amprk açıdan test edlmes, Harvard Ünverstes profesörü Wassly Leontef n [15] grd-çıktı tablosu olarak blnen kanttatf teknğ sayesnde yapılmıştır. Leontef, Amerkan ekonomsnn 1947 yılı dış tcaret verlern, bu teknkle değerlendrmş ve Heckscher-Ohln Teors nn sonuçlarıyla tamamen çelşen bulgular ortaya koymuştur. Büyük yankı uyandıran ve lteratüre Leontef Paradoksu olarak geçen söz konusu çelşk, sermaye yoğun mal hraç etmes gereken Amerkan ekonomsnn, emek yoğun mal hraç etmes, buna karşılık sermaye yoğun mal thal etmes bulgusundan kaynaklanmaktadır. Leontef bu çelşky, Amerkan şçlernn, dünyanın dğer ülkelerndek şçlere göre daha yüksek ntelk ve üstünlüklere sahp olduğu tez le açıklamaktadır. Leontef e göre, br Amerkan şçs, üç yabancı şçye eşdeğerdr. Böyle bakıldığında, aslında Amerkan ekonoms, emek zengn br ülkedr, bu nedenle uluslararası uzmanlaşmaya, ntelkl emek gerektren yüksek teknoloj ürünler hraç ederek katılmaktadır. Leontef n tezne, daha çok yöntemle lgl eleştrler gelmş olmakla brlkte, ardından gelen tartışmaların ortak noktası, Heckscher-Ohln Teors nn daha çok vasıfsız emek zengn az gelşmş ülkeler le sermaye zengn gelşmş ülkeler arasındak tcaret, başka br deyşle, endüstrler-arası tcaret açıklamakta başarılı olduğu şeklndedr. Bu açıklamalardan sonra, 1960 lı yıllarla brlkte, sermaye zengn, gelşmş ülkeler arasındak tcaretn, başka br deyşle, endüstr-ç tcaretn gderek artması, yen uluslararası tcaret teorlernn doğmasına zemn hazırlamıştır. Yen uluslararası tcaret teorler, farklı yapı ve büyüklüktek ülkeler ve farklı ntelktek mallar arasındak tcaretn nedenlern ortaya koyması bakımından, bu alanda öneml lerlemeler kaydetmştr. Keesng [16,17] ve Kenen nn [18] Ntelkl İşgücü Teors, gelşmş sanay ülkeler arasındak dış tcaretn nedenn, ntelkl şgücü farklılıklarına bağlamıştır. Bu yaklaşıma göre, ntelkl şgücü yoğun mallar le sermaye yoğun mallar, türetlmş kaynaklar adı altında aynı tür mallar olarak kabul edleblr. Ntelkl şgücü zengn ülkeler, bu faktörü yoğun olarak gerektren malların üretmnde uzmanlaşarak dış tcarete katılırlar. Bu bağlamda bakıldığında, Ntelkl İşgücü Teors, temelde Heckscher- Ohln Teors nn değştrlmş şekldr k bu nedenle Neo- Faktör Donanımı Teors de denmektedr. Posner [19] tarafından ortaya atılan, Teknolojk Açık Hpotez se, gelşmş sanay ülkeler arasındak dış tcaretn nedenn, yenlkç frmalar tarafından gelştrlen yen ürün ve üretm yöntemlerne dayandırmıştır. Bu teorye göre, yenlkler, patent, fkr mülkyet hakları gb yasalarla korunduğu çn, yen br ürün ya da üretm yöntem bulan gelşmş sanay ülkeler, bu tür malların lk hracatçısı olurlar. Ancak yasaların kalkması, taklt veya serbest tcaret yoluyla malların ednlmesyle brlkte, emeğ veya doğal kaynakları görece ucuz olan ülkeler, söz konusu malı çok daha ucuza üretrler. Böylece yenlkç ve lk hracatçı ülke gderek thalatçı duruma gelr. Teknolojk Açık Hpotezn gelştrlmş şekl olan, Raymond Vernon [20] tarafından ortaya atılan Ürün Dönemler Hpotez ne göre, bazı ülkelern varolan mallarda, bazı ülkelern se yen mallarda uzmanlaşmaya gtmeler, malın yen mal durumundan esk mal durumuna geçerken coğraf açıdan yer değştrmesyle, başka br deyşle, catçı ülkeden, takltç ülkeye kaymasıyla lgldr. Ürünün yaşam devreler le açıklanan bu süreç, br yandan yenlklern kesntsz olarak ortaya çıkmasını açıklamakta, dğer yandan da uluslararası tcaretn nedenn, ntelkl şgücü ve araştırma-gelştrme harcamaları tarafından gelştrlen teknolojye dayandırmaktadır. Bu açıdan bakıldığında, gerek Teknolojk Açık Hpotez gerekse Ürün Dönemler Hpotez, Heckscher-Ohln Teors nn, teknolojk gelşmeler de çeren yen br uygulama bçm olarak değerlendrleblr. Buraya kadar adı geçen dış tcaret teorler, uluslararası tcaretn nedenn, büyük ölçüde ülkelern faktör donanımları, teknolojk düzeyler gb daha çok arz koşulları le açıklamaya çalışmıştır. Oysa, İsveçl ktsatçı, Brunstam Lnder n [21] gelştrdğ Terchlerde Benzerlk Teors, homojen olmayan sanay ürünler tcaretn talep koşullarına bağlamaktadır. Lnder e göre, gelr düzeyler, zevk ve terchler brbrne benzeyen sanay ülkeler arasında dış tcaret artacaktır. Kend ç pyasası çn mal üreten sanay ülkelernn frmaları, aslında kend ülkelerne benzer pyasalara da hracat yapablme kablyetn taşımaktadırlar. Ancak, Lnder n hpotez, doğrudan dış pyasalara yönelk olarak üretlen malların tcaretn açıklamakta yetersz kalmıştır. Heckscher-Ohln Teors, ölçek ekonomler nedenyle artan getrlern yaşanması halnde, aynı durumdak ülkeler arasında yne de dış tcaretn olableceğ görüşünü açıklamakta yetersz kalmıştır. Endüstr ç tcaret açısından ölçek ekonomlernn önem Ohln [12], Grubel ve Lloyd [22] tarafından ortaya konmuştur. Buna göre, uluslararası tcaret sayesnde tüm ülke frmaları çn pazar genşlemekte, frmaların ölçek ekonomlernden yararlanmaları söz konusu olmaktadır. Ölçek ekonomlernn yarattığı malyet avantajına ek olarak, frmaların ürün farklılaştırmasına gtmes, artan ürün çeştllğ ve düşen malyetler sayesnde, tüketclern, belrl br malın farklı ülkelerden değşk türler arasında terch yapablmesn olanaklı kılmakta, 201

4 Ocak tüketc refahının artmasına mkan vermektedr. Burada sözü geçen, uluslararası tcarete konu olan, belrl malların farklı türler olan, tekelc rekabet teorsnn analz ettğ farklılaştırılmış ürünlerdr. Chamberln [23] ve Robnson [24] tarafından gelştrlen Tekelc Rekabet Teors ya da Eksk Rekabet Teors, dış tcaret teorlernn de temeln oluşturmaktadır. Söz konusu teorler, mal ve faktör pyasalarında tam rekabet koşullarının geçerl olduğu ve tcarete konu olan malların homojen oldukları varsayımlarına eleştr getrmştr. Buna göre, frmalar, br yandan daha çok artan vermler koşullarında üretm yaptıkları çn dğer yandan rekabet avantajını artırmak çn ürün farklılaştırmasına gttkler çn tekelc rekabet şartları ortaya çıkmaktadır. Uluslararası tcaret se, ülkelern, ölçek ekonomlernden yararlanılacak şeklde, az sayıdak mal çeşd üzernde uzmanlaşması le yapılmakta; tcarete gren her ülke, kend gelştrdğ mal türünün hracatçısı olurken, aslında yakın kames olan dğer çeştler thal etmektedr. III. KRUGMAN IN ULUSLARARASI TİCARET TEORİSİNE KATKISI Krugman ın uluslararası tcaret teorsne yaptığı temel katkı, günümüzde ülkelern, benzer teknoloj, üretm malyet ve benzer terchler olsa ble uluslararası tcaretn yapılableceğ ve serbest tcaretn ülkelere kazançlar sağlayacağı yönündedr. Krugman, ülkeler arasında pek çok ürün çn geçerl olan tekelc rekabet pyasaları ve bu pyasalardak ürün farklılaştırmasının, uluslararası tcaretn devam etmesne mkan verdğn, serbest uluslararası tcaretn frmalar çn pazarları genşlettğn, genşleyen pazarların se frmaların üretm ölçeğn artırarak malyetlernn düşmesne (frmalar çn ölçek ekonomlernn çsel olması) mkan verdğn belrtmştr. Bu çerçevede, ürün farklılaştırması ve ölçek ekonomler etks altında, uluslararası tcaretn ülkeler çn kazançları devam ettreceğn açıklayarak günümüzün uluslararası tcaret yapısının anlaşılmasına öneml katkı yapmıştır. Krugman ın modelnn en öneml özellğ, ülkelern benzer teknoloj, faktör donanımı, malyet yapıları ve terchler olsa ble, hala serbest tcaret yaparak kazanç elde edebleceğn göstermesdr. Bunun temel kaynağı se, ürün farklılaştırması yapan frmaların, serbest tcaret sonrasında çsel poztf ölçek ekonomler le ortalama malyetlern düşürmelerdr. Aynı zamanda artan ürün çeştllğ ve azalan malyetler ülkelern refahını artmasına katkı yapmaktadır. Krugman, serbest tcaret olmadan da benzer kazançların oluşableceğn belrtmştr. Buna göre, br bölgedek nüfusun dğer bölgeye göç etmes halnde de, tüketm, üretm, malyet ve ürün çeştllğ açısından avantajlar ortaya çıkmaktadır. Bunun anlamı, pazarın coğrafya olarak genşlemes yerne, aynı coğrafyada pazarın dernleşmesdr k, bu durum, göç hareketlernn ve şehrlerdek kümelenmenn sebebn açıklamaktadır. Krugman ın [1] makales, özellkle tekelc rekabet pyasasının kurgusu açısından Dxt ve Stgltz [25] modelnn daha bast br uyarlamasıdır. Krugman, 1979 da [1] gelştrdğ uluslararası tcaret modeln, 1980 yılında, [3] taşıma malyetlern ekleyerek ve 1991 yılında [5] se ktsad coğrafyanın şekllenmes açıklayarak genşletmştr yılında [1] gelştrdğ ve 1980 yılında [3] lerlettğ modeln temel önermes şu şekldedr: Ülkeler, benzer teknoloj, faktör donanımı, malyet yapıları ve terchlere sahp olsa ble, tekelc rekabet koşulları altında ürün çeştlendrmesnn yaratacağı fayda artışı ve çsel ölçek ekonomlernn yaratacağı malyet avantajları sayesnde serbest dış tcaretten kazanç sağlarlar. Modeln temel varsayımları ve özellkler şu şekldedr: İk ülke Tek br mal üretm Tek grd (emek) kullanımı Frmalar çn çsel poztf ekonomler sözkonusudur. Üretm kapastes arttıkça ortalama malyetler azalmaktadır. Frmaların malyet fonksyonu doğrusaldır. Tekelc rekabet pyasası sözkonusudur. Pyasaya grş çıkış serbest ve uzun dönemde normal üstü kar yoktur. Frmalar sıfır malyetlerle ürün farklılaştırması yapmaktadır. Her frma kend farklılaştırdığı ürün üzernde belrl derecede tekel gücüne sahptr. Ancak pyasaya serbest grş olması tekel karlarını sıfırlar. Ülkelern teknoloj yapıları ve terchler özdeş olup büyüklükler farklı olablr. Ülkeler arasında endüstr-ç tcaret sözkonusudur. Tüketcler çok sayıda olup, fayda fonksyonları ürün çeştllğne göre artmaktadır. Krugman (1979) ın makalesnde, tüketclern fayda fonksyonu [1]: v' >0, v''<0 202

5 Esra YÜKSEL - Ercan SARIDOĞAN c ( =1...n ) herbr fark lılaşmış ürünü göstermektedr. Modelde farklılaşmış ürün sayısı ( n) kadardır ve (n) oldukça büyüktür. Br üretcnn karşı karşıya kaldığı talep esneklğ: ' v c ve 0 '' v c c c şeklndedr. Ürün farklılaştırması söz konusu olduğu çn tüketcler daha fazla çeşt ürün tüketmey terch edeceklerdr. Dğer yandan, Krugman (1980) makalesnde tüketc fayda fonksyonun şu şeklde tanımlamıştır [3]: 0 < < 1 U X, ürünler arası kame parametresdr. Ürünler arasında kame esneklğ se şu şekldedr : 1 1 {0 << 1} <=> {1 < < v e Talep esneklğnn bu şeklde sabt tutulması, tüketcnn ürünler ve frmalar arasında kayıtsız kaldığı anlamına gelmektedr. Üretm çn malyet yapısı şu şekldedr: α, β > 0 l α : Sabt Malyet x : Çıktı Mktarı l : Emek Mktarı U v () c X 1,..., n c x, Her br malın üretm mktarı, breysel tüketmlern toplamına eşttr. Eğer tüketcler, çalışan şgücü olarak kabul edersek, çıktı mktarı, temsl breyn tüketm mktarının şgücü mktarıyla çarpımına eşt olur. x L c, 1,..., n Tam sthdam koşulu durumunda, toplam şgücü düzey, üretmde kullanılan emek mktarına eşttr: L n 1 () x Frmalar, karlarını maksmze etmek sterler, ne var k, pyasaya grş serbestsnn olması, normal üstü karların sıfırlanmasına yol açar. Frmaların ürün farklılaştırma malyetlernn olmaması durumunda her frma, rakbnden farklı br ürün gelştrecektr. Bu durumda br frmanın ürününün fyatının, dğer frmanın ürününün taleb üzerndek etks hmal edleblr düzeyde olacaktır. Tüketcler cephesne baktığımızda, br tüketc faydasını şu kısıtlar altında maksmze eder: U X 0 < < 1 Maksmzasyon çn brnc derece koşul: c p :. Malın Fyatı 1 c p λ : Gelrn Marjnal Malyet Tüm tüketclern benzer olduğu durumda, tek br frmanın üreteceğ mal çn karşı karşıya kalacağı talep fonksyonu şu şekldedr: p ( x /) L, 1 1 x L c v e c x / L Çok sayıda mal üretleceğ çn, herhang br frmanın fyatlama kararının, gelrn marjnal faydası üzerndek etks hmal edleblr düzeydedr. Bu durumda her br frma, 1/(1-θ) esneklğne sahp talep fonksyonuna sahptr. Bu durumda kar maksmzasyonu sağlayan fyat düzey: Ortalama sabt malyet, çıktı mktarına bağlı olarak azalmaktadır : (w l /x.). Marjnal malyet se sabttr. w p 1 w : ü c r e t d ü z e y, 203

6 Ocak , ve w tüm frmalar çn aynı olup, fyatlar tüm mallar çn aynıdır (p=p ). Fyat düzey (p), fayda ve malyet fonksyonları üzerne yapılan özel varsayımlar altında, çıktı mktarından bağımsızdır.. mal çn frmanın kar fonksyonu: p x () x w Frmanın kar maksmzasyonu, marjnal malyet ve marjnal gelre bağlıdır. Ancak marjnal gelr talep esneklğnden etklenmektedr. Talep esneklğ se çıktı mktarına bağlı olarak değşmektedr. Normal üstü kar olduğu sürece, gelrn marjnal faydası yükseleceğ çn, yen frmalar pyasaya grer, bu durum normal üstü kar ortadan kalkalana kadar devam eder. Frma başına çıktı mktarı, normal üstü karın sıfır olduğu durumda belrlenr., ve w tüm frmalar çn aynı olup, çıktı düzey tüm mallar çn aynıdır, (x=x ). Temsl frmanın fyat ve çıktı düzey, fayda ve malyet fonksyonlarından hareketle belrleneblr. P/w ve tüketm (c) arasında k lşk (PP ve ZZ )s özkonusudur. Şekl.1 de denge düzeyn temsl eden PP ve ZZ eğrler verlmştr. Şekl.1.Temsl Frmanın Kar Maksmzasyonu Denges Kaynak: Krugman, P. (1979). Increasng Returns, Monopolstc Competton and Internatonal Trade. Journal of Internatonal Economcs, 9(4), 474 [1]. P/w ve tüketm (c) arasındak lk lşky gösteren, PP eğrs, p w koşuluna bağlı olarak, c ve ( 1) p/w arasındak lşky göstermektedr. P, her durumda, marjnal malyet eğrsnn üzerndedr, c dek artışla beraber artış gösterr. Çünkü, talep esneklğ, c yle brlkte düşmektedr. PP eğrs, ürün çeştllğ (c ) arttıkça, frma başına satışın düşmes sebebyle, frmanın brm malyetlern artırır, bu da p/w y artırır. Esneklkle bağlantılı olarak denklem yenden yazarsak, p şeklne dönüşür. Burada w ( 1) frmanın karşılaştığı talep esneklğn göstermektedr. Krugman [1] makalesnde frmanın çıktı düzey arttıkça esneklğn azaldığını varsaymıştır. P/w ve tüketm (c) arasındak knc lşk (ZZ), sıfır kar düzey koşulundan elde edleblr: 0() p x x w buradan hareketle, p denklemne ulaşılır. w x L c p w çzgsnn üzerndek rektangular hperbol ZZ eğrsn temsl etmektedr. ZZ eğrs, rekabet arttıkça talep cephesnde p/w azaldığı, tüketmn (c) arttığı durumu gösterr. Bu durumda frma denges ZZ ve PP eğrlernn kesştğ noktada oluşur. Dğer br fadeyle, Frmanın fyat (ortalama gelr) ve ortalama malyet brbrne eştlendğ noktada frma denges oluşur.zz ve PP eğrlernn kesşm noktası, br mal çn breysel tüketm düzeyn ve her br malın fyatını belrler.temsl frmanın denge çıktı düzey (tüm frmalar çn aynıdır) : x /() p w /(1) Tam sthdam koşullarında üretlecek ürün sayısı mktarı: L L (1) n x Taşımacılık malyetlernn olmadığı, ülkelern aynı teknoloj ve terchlere sahp oldukları, tek br üretm faktörünün söz konusu olduğu, dolayısıyla ülkeler arasında farklı faktör yoğunluklarının olmadığı br durumda, serbest dış tcaretn her k ülkeye de kazanç sağlaması mümkün müdür? Bu şartlar altında karşılaştırmalı üstünlüklere dayalı dış tcaret teorlerne göre serbest dış tcaret olmasını gerektrecek br durum söz konusu değldr. Ancak Krugman a göre, bu koşullarda da ülkeler arasında kazançların oluşableceğ serbest dış tcaret mümkündür. Çünkü, brncs, serbest dış tcaretle k ülkenn, daha büyük br tek pazara dönüşmesyle, ülkelern kapalı olmaları durumunda üreteceğ çeştllkten daha fazla çeşt ürün ortaya çıkacak ve bu durumda k ülkedek tüketclern refahı artacaktır. İkncs, ülkelern serbest tcaretle, kend frmalarına daha büyük br pazar sunma mkanları ortaya çıkacaktır. Daha büyük pazar, daha yüksek kapastede üretm yapmaya mkan verecektr; bu se ortalama malyetler düşürecektr. Bu durumda benzer yapıda ülkeler arasında serbest tcaret, hem ürün çeştllğ hem de malyet avantajı yaratarak ülkelern refahını artırablecektr. Şekl.2 de ülkelere arasında serbest tcarete bağlı olarak, pazarların genşlemes sonucunda, frmaların üretm ölçeklern artırarak brm malyetlern düşürmelern göstermektedr (PP1 den PP2 YE geçş). Dğer yandan frmalar arası rekabet sonucu, malların satış fyatları düşerek (ZZ eğrsnde A dan B ye) tüketm mktarları artacaktır. Tüketclern, çeştlenen mallar, 204

7 Esra YÜKSEL - Ercan SARIDOĞAN düşen fyatlar açısından refahları artarken, frmaların se, genşleyen pazarlar üzernden malyet avantajı ve yen pazar mkanlarına kavuşmaları nedenyle karları artacaktır. Ancak Şekl.3 te görülebleceğ gb, serbest tcaretle ortaya çıkan frmalara arasındak rekabet, aşırı karları (A noktası, TR>TC), normal kara (B noktası, TR=TC), dönüştürecektr. [3] Krugman, P. (1980). Scale Economes, Product Dfferentaton, and the Pattern of Trade. Amercan Economc Revew, 70(5), [4] Krugman, P. (1981). Intra -ndustry Specalzaton and the Gans from Trade. Journal of Poltcal Economy, 89(5), [5] Krugman, P. (1991). Increasng Returns and Economc Geography. Journal of Poltcal Economy, 99(3), [6] Smth A. (1776). The Wealth of Natons. New York: The Modern Lbrary. [7] Rcardo D. (1821). On the Prncples of Poltcal Economy and Taxaton. 3rd Ed. London: John Murray. [8] Mll J.S. (1909). Prncples of Poltcal Economy, wth some of ther Applcatons to Socal Phlosophy. London: Longmans, Green and Co. Şekl.2. Fyat ( P/W) ve Tüketm (C) İlşks ve Frma Denges Kaynak: Krugman, P. (1979). Increasng Returns, Monopolstc Competton and Internatonal Trade. Journal of Internatonal Economcs, 9(4), baz alınarak şekllendrlmştr [1]. [9] Marshall A. (2003). Money, Credt and Commerce. New York: Prometheus Boks. [10] Haberler, G. (1933). The Theory of Internatonal Trade. London: George Allen and Unwn. [11] Heckscher, E.E. (1919). The Effect of Foregn Trade on the Dstrbuton of Income. Economsk Tdskrft. Reprnted n Heckscher, E.E & Ohln, B. (1991). Heckscher-Ohln Trade Theory. (Translated, Edted and Introduced by Flam, H. & Flanders, H.J.). Cambrdge, Mass.: The MIT Press. [12] Ohln, B. (1933). Interregonal and Internatonal Trade. Cambrdge, MA: Harvard Unversty Press. [13] Stolper, W.F. & Samuelson, M.A. (1941). Protecton and Real Wages. Revew of Economc Studes, 9(1), Şekl.3. Serbest Tcaretn Malyetler Hasılatlar ve Karlar Üzerne Etks Kaynak: Krugman, P. (1979). Increasng Returns, Monopolstc Competton and Internatonal Trade. Journal of Internatonal Economcs, Vol. 9 Issue 4, pp , s.473 YARARLANILAN KAYNAKLAR [1] Krugman, P. (1979). Increasng Returns, Monopolstc Competton and Internatonal Trade. Journal of Internatonal Economcs, 9(4), [2] Krugman, P. (1979). A Mode l of Balance-of-Payment Crses. Journal of Money, Credt and Bankng, 11(3), [14] Rybczynsk, T. (1955). Factor Endowments and Relatve Commodty Prces. Economca, New Seres, 22(88), [15] Leontef, W. (195 3). Domestc Producton and Foregn Trade: The Amercan Captal Poston Re-examned. Economa Internazonale, 97(4), [16] Keesng, D.B. (1965). Labor Sklls and Internatonal Trade: Evaluatng Many Trade Flows wth a Sngle Measurng Devce. Revew of Economcs and Statstc, 47(3), [17] Keesng, D.B. (1966). Labor Sklls and Comparatve Advantage. Amercan Economc Revew, 56(1/2), [18] Kenen, P.B. (1965). Nature, Captal and Trade. Journal of Poltcal Economy, 73(5), [19] Posner, M.V. (1961). Internatonal Trade and Techncal Change. (Ed.: Lamberton, D.M.). Economcs of Innovaton and Knowledge. London: Pengun Modern Economcs. 205

8 Ocak [20] Vernon, R. (1966). Intern atonal Investment and Internatonal Trade n the Product Cycle. Quarterly Journal of Economcs, 80(2), [21] Lnder, S.B. (1961). An Essay on Trade and Transformaton. New York, John Wley. [22] Grubel, H. & Lloyd, P. (1975). Intra-ndustry Trade. London: McMllan. [23] Chamberln, E.H. (1933). The Theory Of Monopolstc Competton. Cambrdge: Harvard Unversty Pres. [24] Robnson, J. (1933). The Economcs of Imperfect Competton. London: MacMllan. [25] Dxt, A. & Stgltz, J. (1977). Monop olstc Competton and Optmum Product Dversty. Amercan Economc Revew, 67(3), [26] Prze Commttee of the Royal Swedsh Academy of Scences. Trade and Geography Economes of Scale, Dfferentated Products and Transport Costs. Scentfc background on the Sverges Rksbank Prze n Economc Scences n Memory of Alfred Nobel ( 2008/ecoadv08.pdf). [ ]. Esra YÜKSEL (eyuksel@marmara.edu.tr) She s an assstant professor n the Department of Economc Development and Internatonal Economcs at the Marmara Unversty. She receved Ph.D. n Development Economcs at the Marmara Unversty. Her research areas are development economcs, poverty, human poverty, cvl socety, non-governmental organzatons, good governance. Ercan SARIDOĞAN (ercan-sardogan@marmara.edu.tr) He s a lecturer n the Department of Economcs at Marmara Unversty. He receved Ph.D. n Economcs at Marmara Unversty. Hs research areas are mcro and macro economc theory, technologcal nnovaton and global compettveness, busness cycles, fnancal crses. 206