AVRUPA BİRLİĞİ ÜLKELERİ VE AVRUPA BİRLİĞİNE ADAY ÜLKELERİN YAKINSAMA ANALİZİ

Transkript

1 AVRUPA BİRLİĞİ ÜLKELERİ VE AVRUPA BİRLİĞİNE ADAY ÜLKELERİN YAKINSAMA ANALİZİ Prof. Dr. Bedrye SARAÇOĞLU Gaz Ünverstes İ.İ.B.F. Ekonometr Bölümü Tel: e-posta: Arş. Gör. Nükhet DOĞAN Gaz Ünverstes İ.İ.B.F. Ekonometr Bölümü Tel: e-posta:

2 AVRUPA BİRLİĞİ ÜLKELERİ VE AVRUPA BİRLİĞİNE ADAY ÜLKELERİN YAKINSAMA ANALİZİ ÖZET Farklı ekonomlern gelr düzeylernn brbrne yakınsama eğlmnde olup olmadığı sorusu,solow un956 yılındak ekonomk büyüme çalışmasıyla başlayan ve günümüze kadar gelen öneml sorulardan brdr. Bu çalışmada AB ve Brlğe aday ülkelern yakınsama hpotez test edlrken, analzlere ek blg sağlayan, tahmnlern etknlklern gelştren ve testlern güçlern artıran panel ver yaklaşımı kullanılacaktır dönemne at verlerle AB ve aday ülkeler olmak üzere toplam 29 ülke çn makro ekonomk değşkenlere at yakınsama hpotez panel brm kök testler yardımıyla test edlecektr. Anahtar Kelmeler: Panel Brm Kök, Yakınsama, Avrupa Brlğ ABSTRACT The queston of whether ncome levels of dfferent econmomes tend to converge represents one of the mportant ssue that was frst dscussed n 956 by Solow n hs economc growth study and stll dscussed ever snce. In ths study,whle testng the convergence hypothess of EU and EU Canddate countres,panel data approach that provdes tests wth addtonal nformaton, ncreases estmaton effcency and enhances test results wll be used.usng data for the perod ,and wth the help of panel unt root tests,convergence hypothess of macro economc varables for a total of 29 EU and EU Canddate countres wll be tested. Key Words: Panel Unt Root, Convergence, European Unon

3 .GİRİŞ Bu çalışmada Avrupa Brlğ (AB) ülkeler ve brlğe aday ülkelern gelr yakınsama hpotez panel ver analz le test edlmektedr. Ülkeler zaman çnde benzer ekonomk performans serglyorsa makroekonomlernn yakınsaması beklenr. Ancak ıraksama durumunda, ülkelern ekonomk performanslarının farlılaşmasının yanı sıra sosyal ve poltk performanslarında da kararsızlıklar oluşacaktır. Bu sebeple poltka uygulayıcıları ekonomler arasında uzun dönemde yakınsama olgusu le daha çok lglenecektr. Farklı ekonomlern gelr düzeylernn brbrne yakınsama eğlmnde olup olmadığı sorusu Solow un (956) ekonomk büyüme çalışmasıyla başlamış ve günümüze kadar gelmştr. Neoklask büyüme modelnden türetlen yakınsama kavramı, lteratürde üç farklı yaklaşımda ncelenmektedr. Bunlardan lk, Baro (984), Baumol (986), Delong (988) ve Barro ve Martn (99) tarafından belrl zaman aralığında kş başına gelr büyüme oranı le başlangıç gelr düzeyler arasındak lşky nceleyen yatay kest yaklaşımıdır. İknc yaklaşım kş başına gelrn uzun dönem öngörüler arasındak lşky nceleyen ve serlern durağan olup olmaması le lglenen zaman sers yaklaşımıdır. Bu yaklaşımının mantığı şudur; durağan serler, uzun dönemde ortalamalarına ya da trendlerne ger dönerlerken durağan olmayan serler, şoklardan kalıcı olarak etklenr ve yakınsama yolundan sapablrler. Bernard ve Durlauf (994), Carlno ve Mlls (993) ve Loewy ve Papel (996) gb brçok yazar tarafından zaman sers yaklaşımı le ncelenen yakınsama analzlerne, brm kök ve eşbütünleşme analzlernn sonlu örneklerde düşük statstksel güce sahp olması konusunda eleştrler gelmştr. Bu sebeple son yıllarda yakınsama hpotez üçüncü yaklaşım olan panel ver yaklaşımı le test edlmektedr. Islam (995), Casell, Esquvel ve Lefort (996) ve Lee, Peseran ve Smth (997) gb yazarlar blg kaybını engelleyen testlern gücünü artıran, özellkle dışlanan değşken sapmasının elmne eden panel ver le regresyon kurarak yakınsamanın varlığını ncelemşlerdr. Kocenda ve Papel (997), Jack Strauss (2000), Flessg A. Ve J.Strauss (200), Kocenda Evzen (200), Kutan A. ve T.Yğt (2002), Cheung ve Pascula (2004) ve Holmes Mark (2000) gb yazarlar da zaman sers yaklaşımını panel verye uygulayarak yakınsama hpotezn panel brm kök testler le test etmşlerdr.. Bu çalışmada AB ülkeler ve aday ülkelern gelr yakınsamalarının ncelenmes çn Im, Peseran ve Shn (2003) ve Maddala ve Wu (997) panel brm kök testler kullanılmıştır. Bu doğrultuda knc bölümde kullanılan testlern teork çerçeves çzlmştr. Takp eden 2

4 bölümde, kullanılan ülke grupları, verler ve test sonuçları açıklanmıştır. Dördüncü bölümde se çalışmanın sonuçlarına yer verlmştr. 2. PANEL BİRİM KÖK TESTLERİ Panel brm kök testler normal asmptotk dağılımlara sahptr ve breysel brm kök testler le karşılaştırıldığında se testn gücü artmaktadır. Bu sebeplerden son yıllarda brçok yen brm kök test önerlmştr. Bu testlerden Im, Peseran ve Shn (2003) ve Maddala ve Wu (997) nun önerdğ brm kök testler çalışmada kullanılmıştır. Im, Peseran ve Shn (IPS) önerdkler panel brm kök testnde genşletlmş Dckey Fuller (ADF) test statstğn paneldek her br brey çn ADF hesaplayarak ortalama ADF test statstğne bakmaktadır. N yatay kest ve T zaman sers olmak üzere, stokastk süreç y t brnc dereceden otoregresf süreçte; y = α + δ y + ζ () t t t şeklnde tanımlanmaktadır. Brm kökü test etmek çn aşağıdak hpotezler kurulmaktadır. H 0 : δ H : δ = 0 tüm 'ler çn < 0 δ = 0 =,...,N = N +,N + 2,...,N IPS yokluk hpotezn test etmek çn grup ortalamalı t-bar statstğn kullanmaktadır. N NT = N tt(p, θ ) = t (2) ψ t = N t NT N N N = N = Var [ (p,0) δ = 0] E t [ t (p,0) δ = 0] T T tt(p, θ ), δ = 0 hpotezn test eden breysel t statstğdr. E[ tt (p,0) δ = 0] ve Var [ t (p,0) 0] T = δ değerler T ve p nn farklı değerler çn, deneme le yapılan smülasyonlardan elde edlmektedr. H : δ 0 hpotez altında T,N ve N/T k ken 0 = (3) Smülasyon değerler tablo halnde makalelernde mevcuttur. 3

5 (burada k poztf sonlu br sabttr) t-bar statstğ dağılımının ψ N(0, ) olduğu t makalelernde ayrıca gösterlmektedr. Çalışmada kullanılan Maddala ve Wu nun (MW) (997) önerdğ Fsher ADF testnde Fsher n parametrk olmayan test statstğ kullanılmaktadır. λ N = 2 ln π (4) = Eştlk (4) de tanımlanan bu statstk 2N serbestlk derecel 2 χ dağılımına sahptr. Her br N tane bağımsız ADF testnden (5) hesaplanan δ lern p-değerler brleştrlerek, yokluk hpotez H 0 : δ =0 (her çn) karşılık H : δ <0 alternatf hpotez test edlmektedr. y t = α + δ y p t + θj yt j + εt (5) j= Eğer paneldek serler bağımsız değlse krtk değerler geçerl olmayacaktır. Verlerdek bu lşk nedenyle Maddala ve Wu krtk değerler, bootstrap metodu le hesaplamıştır. Kullanılan bu k testn avantajlarından lk her br brey çn ayrı δ değernn hesaplanmasıdır. İknc avantaj, her br breye at zaman serlernn büyüklükler eşt olmak zorunda değldr. Fsher ve IPS testnn son avantajı se, breysel ADF testlernn, farklı geckme değerlern kullanablmesdr. 3. AB YE ÜYE VE ADAY ÜLKELER İÇİN YAKINSAMA HİPOTEZİNİN TESTİ Çalışmada AB ye üye ve aday ülkeler üç gruba ayrılmıştır yılında AB ye üye olan ülkeler br grubu ger kalan 5 brlk üyes dğer grubu oluşturmaktadır. Üçüncü grupta se Türkye nn de dahl olduğu dört aday ülke yer almaktadır. Bu üç grubun görel gelr yakınsamalarının test edlmes amacı le kş başına reel GSYİH (KBGSYİH) sersnn 985 ve 2004 yılları arası üç aylık verler kullanılmıştır. Verler IFS ver tabanından elde edlmştr. Ver tabanında Lüksemburg ve Portekz e lşkn verlere ulaşılamadığından bu ülkeler analz dışı bırakılmıştır. Ayrıca ülkelere at verler farklı dönemler kapsamaktadır, bu dönemler Tablo de verlmektedr. 4

6 Tablo : Ülke Grupları ve Örnek Büyüklükler Ülkeler Ver aralığı Ülkeler Ver aralığı AB Üye Ülkeler (Grup ) 2004Yılında Üye Olan Ülkeler (Grup 2) Almanya 99:-2004:4 Çek Cum. 994:-2004:4 Avusturya 988:-2004:4 Estonya 993:-2004:4 Belçka 985:-2004:4 Macarstan 995:-2004:4 İngltere 985:-2004:4 Letonya 993:-2004:4 Danmarka 985:-2004:4 Malta 992:-2004:4 Fnlandya 985:-2004:4 Slovakya 993:-2004:4 Fransa 985:-2004:4 Kıbrıs 995:-2004:4 Hollanda 985:-2004:4 Ltvanya 992:2-2004:4 İrlanda 997:-2004:4 Polonya 995:-2004:4 İspanya 985:-2004:4 Slovenya 999:-2004:4 İsveç 985:-2004:4 Aday Ülkeler (Grup 3) İtalya 985:-2004:4 Bulgarstan 994:-2004:4 Yunanstan 995:-2004:4 Hırvatstan 997:-2004:4 Portekz Analz Dışı Romanya 997:-2004:4 Lüksemburg Analz Dışı Türkye 987:-2004:4 Çalışmada görel gelr yakınsamasını test edeblmek çn lder ülke olarak Fransa seçlmş ve grupların Fransa ya ve kend grup ortalamalarına yakınsamaları log(kbgsyih / KBGSYİH Fransa ) ve log(kbgsyih / KBGSYİH grup ort. ) =,,25 serlerne panel brm kök test uygulanarak ncelenmştr. Tablo 2 de üç ülke grupları dışında, brnc ve knc grup ülkeler brleştrlerek tüm AB üyeler ve bu son grupla aday ülkeler brleştrlerek (23 ülke) oluşturulan ek gruplar çn de analz sonuçları verlmştr. Ülkelern logartmk KBGSYİH nın grup ortalamalarından farklarına uygulanan IPS ve MW testlerne lşkn t-bar ve χ 2 statstkler Tablo 2 de verlmektedr. Eğer yokluk hpotez reddedlrse bunun anlamı serlern durağan olduğu ve grup ortalamalarına yakınsadığıdır. Tablodan da görüldüğü gb sadece aday ülkeler çn 0.0 anlamlılık düzeynde brm kök 5

7 vardır hpotez reddedleblmektedr. Bunun anlamı aday ülkeler grup ortalamalarına yakınsamaktadır. Tablo 2: Kş Başına Reel GSYİH ların Grup Ortalamalarına Yakınsamaları MW ADF IPS t-bar 2 Fsher χ statstğ statstğ AB AB ADAY *** *** TÜM AB AB+ADAY *** α =0.00 de statstksel olarak anlamlıdır. ** α =0.05 de statstksel olarak anlamlıdır. *α=0.0 de statstksel olarak anlamlıdır. Tablo 3 de beş ülke grubunun Fransa ya yakınsamaları test edlmştr. Analz sonuçları lk 5 AB üyesnn Fransa ya yakınsadığını göstermektedr. Bu gruptak yakınsamanın etks tüm AB ve 27 ülkenn yer aldığı son gruba da taşınmıştır. Tablo 3: Kş Başına Reel GSYİH larının Fransa Yakınsamaları MW ADF IPS t-bar 2 Fsher χ statstğ statstğ AB ** * AB ADAY TÜM AB ** ** AB+ADAY ** ** *** α =0.00 de statstksel olarak anlamlıdır. ** α =0.05 de statstksel olarak anlamlıdır. *α=0.0 de statstksel olarak anlamlıdır. Ayrıca tüm ülkelern Fransa yakınsamalarına at breysel ADF sonuçları Tablo 4 de verlmştr. Breysel ADF sonuçlarına bakıldığında 23 AB üye ülkeler arasından sadece Avusturya, İrlanda, İtalya, Estonya ve Ltvanya nın Fransa ya yakınsadığı görülmüştür. Bu ülkeler dışında aday ülkeler arasında sadece Türkye yakınsamaktadır. 6

8 Tablo 4: Kş Başına Reel GSYİH larının Breysel ADF Test Sonuçları: Fransa Yakınsamaları t - statstğ p değer Geckme Almanya Avusturya ** 4 Belçka İngltere Danmarka Fnlandya Hollanda İrlanda * 3 İspanya İsveç İtalya * 7 Yunanstan Çek Cum Estonya ** 4 Macarstan Letonya Malta Slovakya Kıbrıs Ltvanya ** 7 Polonya Slovenya Bulgarstan Hırvatstan Romanya Türkye ** 8 *** α =0.00 de statstksel olarak anlamlıdır. ** α =0.05 de statstksel olarak anlamlıdır. *α=0.0 de statstksel olarak anlamlıdır. 4.SONUÇ Bu çalışmada, AB ülkeler ve brlğe aday ülkelern gelr yakınsama hpotez, blg kaybını engelledğ, testlern gücünü artırdığı ve dışlanan değşken sapmasını elmne ettğ blnen panel ver yaklaşımı le test edlmştr. Bu amaçla lteratürde yer alan panel brm kök testler le karşılaştırıldığında avantajları olduğu düşünülen IPS ve MW panel brm kök testler kullanılmıştır. AB ülkeler ve aday ülkelern gelr yakınsama hpotez dönemne at reel kş başına GSYİH ların üç aylık serler le test edlmştr. Farklı alt gruplara ayrılan ülkeler çn logartmk görel gelr farklarına bakılmıştır. Analz sonuçlarında Brlk ülkelern kend grup ortalamalarına ıraksadığı sadece aday ülkelern, ortalamalarına yakınsadığı görülmüştür. Lder ülke olarak seçlen Fransa ya yakınsamalarına bakıldığında lk 5 AB 7

9 üyesnn Fransa ya yakınsadığı hpotez kabul edlmştr. Tek tek ülkelern Fransa ya yakınsamalarını göreblmek çn 27 ülkenn görel gelr farklarına breysel ADF uygulanmıştır. Analz sonuçlarında Üye ülkelerden Avusturya, İrlanda, İtalya, Estonya ve Ltvanya, aday ülkelerden de sadece Türkye nn Fransa ya yakınsadığı hpotez kabul edlmştr. 8

10 5.KAYNAKÇA BARRO, R. J.,(984), Macroeconomcs, Newyork, Wley. BARRO, R. J. ve SALA-I-MARTIN, X., (99), "Convergence Across States and Regons", Brookng Papers on Economc Actvtes, vol., BAUMOL, W. J., (986), Productvty Growth, Convergence, and Welfare: What the Long-run Data Show, Amercan Economc revew, Vol. 76, BERNARD A.B. ve DURLAUF S.N., (994), "Interpretng Tests of the Convergence Hypothess", NBER Techncal Workng Papers, no: 059, Natonal Bureau of Economc Research. CARLİNO, G. A. ve L.O. MİLLS, (993), U.S. Regonal Incomes Convergng? A Tme Seres Analyss, Journal of Monetary Economcs, 32, CASELLİ, F., G. ESQUİVEL ve F. LEFORT, (996), Reopenng The Convergence Debate: A New Look At Cross-Country Growth Emprcs. Journal of Economc Growth,, CHEUNG, Y. ve A. G. PASCULA, (2004), Testng for Output Convergence a Re-Examnaton, Oxford Economc Papers, 56, DELONG, J.B., (998), Productvty Growth, Convergence and Welfare: Comment, Amercan Economc Revew, 78, FLEISSIG A. ve J.STRAUSS, (200), Unt-Root Tests of OECD Stochastc Convergence, Revew of Internatonal Economcs, 9(), HOLMES, M.J., (2000), Convergence n Internatonal Output: Evdence from Panel Data Unt Root Tests, Busness Cycle Volatlty and Economc Growth Research Paper, No IM, K.S., H. PESARAN ve Y. SHİN, (2003), Testng for Unt Roots n Heterogeneous Panels, Journal of Econometrcs, 5, ISLAM, N., (995) Growth Emprcs: A Panel Data Approach, Quarterly Journal of Economcs, 0, KOCENDA E., (200), Macroeconomc Convergence n Transton Countres, Journal of Comparatve Economcs, 29, -23. KOCENDA E. ve D.H. PAPELL, (997), "Inflaton Convergence wthn the European Unon: A Panel Data Analyss", Internatonal Journal of Fnance & Economcs, vol. 2(3), KUTAN A.M. ve T.M. YİĞİT, (2002), Nomnal and Real Stochastc Convergence wthn the Transton Economes and to the European Unon: Evdence from Panel Data, Center for European Integraton Studes, Workng Paper, B2. LEE K., M.H. PESARAN ve R. SMITH, (993), Growth and Convergence n a Mult-Country Emprcal Stochastc Solow Model, Journal of Appled Econometrcs, Vol.2, LOEWY, M. B. ve PAPEL, D.H., (996), Are U.S. Regonal Incomes Convergng? Some Further Evdence, Journal of Monetary Economcs, 38, STRAUSS J., (2000), There a Permanent Component n US real GDP, Economc Letters, 66, MADDALA, G. S. ve S. WU, (997), Comparatve Study of Unt Root tests wth Panel Data and a New Smple Test, Oxford Bulletn of Economcs and Statstcs, 6,