Kronik obstrüktif akciğer hastalarında fonksiyonel ve non-fonksiyonel parametreler ile yaşam kalitesi ve C-reaktif protein (CRP) arasındaki ilişki

Transkript

1 ARAŞTIRMA Gülhane Tı Deg 22; 54: 3-3 Gülhane Askei Tı Akademisi 22 doi:.5455/gulhane.267 Konik obstüktif akciğe hastalaında fonksiyonel ve non-fonksiyonel aametele ile yaşam kalitesi ve C-eaktif otein (CRP) aasındaki ilişki Özlem Şengöen (*), Ceyda Ana (*), Levent Usta (**), Rıfat Özaca (*), Hüseyin Halilçola (*), Can Biçmen (***) ÖZET Çalışmamızda konik obstüktif akciğe hastalıklı hastalada anketi ile yaşam kalitesinin değelendiilmesi ve bu anket ile hastalığın evesi, fonksiyonel ve non-fonksiyonel aametele ve sistemik inflamasyon makılaı (CRP, tümö nekozis faktö-alfa (TNF-α), intelökin-6 (IL-6)) aasındaki ilişkinin değelendiilmesi amaçlanmıştı. Çalışmaya konik obstüktif akciğe hastalığı tanısı alan 4 stabil hasta alındı. Hastalaa CRP, IL-6, TNF-α, hemogam, ateiyel kan gazı tetkiklei, solunum fonksiyon testlei, difüzyon kaasitesi, 6 dakika yüüme testi yaıldı. yaşam kalitesi anketi ve Medical Reseach Council (MRC) disne skalası uygulandı. Çalışmamızda ağı ve çok ağı konik obstüktif akciğe hastalıklı hastalada, yaşam kalitesinin alt gulaından genel sağlık, eneji/vitalite ve mental sağlık otalama değelei hafif ve ota konik obstüktif akciğe hastalıklı hastalaa göe istatistiksel olaak anlamlı düzeyde düşük bulundu. yaşam kalitesi anketinin alt gulaından genel sağlık, eneji/vitalite, sosyal fonksiyon ve mental sağlık değelei aasında istatistiksel olaak anlamlı düzeyde negatif yönde ilişki satandı. yaşam kalitesi anketinin alt gulaından eneji/vitalite, sosyal fonksiyon ve mental sağlık ile CRP düzeyi aasında istatistiksel olaak anlamlı deecede negatif yönde bi ilişki bulundu. Bu bulgula yaşam kalitesinin inflamasyona sekonde düştüğünün göstegesi olabili. Ancak bu konuda daha geniş hasta gulaı içeen ve ayıca inflamasyon göstegesi olaak sadece CRP nin değil, aynı zamanda diğe inflamasyon makılaı olan TNF- α, IL-6, IL-8 düzeyleinin aaştııldığı çalışmalaa ihtiyaç vadı. Anahta kelimele: Konik obstüktif akciğe hastalığı, sistemik inflamasyon, yaşam kalitesi SUMMARY Relationshi between functional and non-functional aametes, and quality of life and CRP in atients with chonic obstuctive ulmonay disease In this study, it was aimed to assess the quality of life with the questionnaie and evaluate the elationshi between this questionnaie and stage of the disease, functional and non-functional aametes and systemic inflammation makes (CRP, tumo necosis facto-alfa, inteleukin-6) in atients with chonic obstuctive ulmonay disease. Foty stabile atients with chonic obstuctive ulmonay disease wee included in the study. In all the atients CRP, IL-6, TNF-α, comlete blood count, ateial blood gases, ulmonay function tests, diffusion caacity and 6 minutes walking test wee studied. life quality suvey and Medical Reseach Council (MRC) dysnea scale wee efomed. In ou study, in atients with sevee and vey sevee chonic obstuctive ulmonay disease the mean values of geneal health, enegy/vitality and mental health, which wee the subgous of life quality suvey wee statistically significantly lowe than those of the atients with mild and modeate chonic obstuctive ulmonay disease. Thee was a statistically significant negative coelation among the geneal health, enegy/vitality, social function and mental health subgous of life quality suvey. Thee was a statistically significant negative coelation between the enegy/vitality, social function and mental health subgous of life quality suvey and CRP level. These findings may imly that decease in quality of life may be seconday to inflammation. Howeve, futhe studies with lage atient gous and investigating not only CRP, but also the othe makes such as TNFα, IL-6 and IL-8 as the make of inflammation ae necessay about this toic. Key wods: Chonic obstuctive ulmonay disease, systemic inflammation, quality of life * İzmi D. Suat Seen Göğüs Hastalıklaı ve Göğüs Ceahisi Eğitim Aaştıma Hastanesi Göğüs Hastalıklaı Bölümü ** İzmi Teecik Eğitim Aaştıma Hastanesi Göğüs Hastalıklaı Bölümü *** İzmi D. Suat Seen Göğüs Hastalıklaı ve Göğüs Ceahisi Eğitim Aaştıma Hastanesi Mikobiyoloji Bölümü Ayı basım isteği: D. Ceyda Ana, İzmi D. Suat Seen Göğüs Hastalıklaı ve Göğüs Ceahisi Eğitim Aaştıma Hastanesi Göğüs Hastalıklaı Bölümü, İzmi dceydaana@hotmail.com Makalenin geliş taihi: 4..2 Kabul taihi: 2..2 Çevim içi basım taihi:.6.22 Giiş Konik obstüktif akciğe hastalığı (KOAH) günümüzde hem gelişmiş, hem de gelişmekte olan ülkelede önemli bi sosyoekonomik soun olaak kaşımıza çıkmaktadı. Ülkemizde de dünyayla aalel şekilde ciddi bi oblemdi. Dünyada önemli bi evalansa sahi olan KOAH, tüm ölüm nedenlei aasında 4. sıada olu, diğe hastalıklaın motalite oanlaının yılla içinde düşmesine kaşılık motalitesi gideek atış göstemektedi. 23 yılında genel ölüm nedenlei aasında 3. sıaya çıkacağı tahmin edilmektedi (). KOAH kısmi evesibilite gösteen, hava akım kısıtlanmasıyla kaakteize bi duum olaak tanımlanmaktadı. Hava akım kısıtlanması konik ve ogesif seyili olu, akciğelein başta sigaa dumanı olmak üzee çeşitli zaalı atikül ve gazlaa kaşı anomal inflamatuva cevabı sonucunda gelişmektedi (2). KOAH da tanı, hastalık ciddiyetinin belilenmesi ve tedaviye yanıtın değelendiilmesinde akciğe fonksiyonlaının ölçümü kullanılmaktadı. Yaılan bi çalışmada KOAH hastalaında beklenen yaşam süesinin gösteilmesinde disne deecesini gösteen Medical Reseach Council (MRC) disne skalasının, FEV den daha güçlü bi belileyici olduğu gösteilmişti (3). Son yıllada KOAH nın sadece akciğelei etkileyen bi hastalık değil, sistemik inflamasyon, iskelet kası fonksiyon bozukluğu, beslenme ve metabolizma bozukluğu, endotel fonksiyon bozukluğu ve enal dolaşım bozukluğuna yol açan sistemik bi hastalık olduğu fak edilmişti. Bazı oinflamatuva sitokinlein atmış seviyelei (öneğin CRP), atmış oksidatif stes ve bazı inflamatuva hücelein aktivasyonu (öneğin monositle, lenfositle, nötofille) KOAH nın sistemik inflamasyonla ilgili olduğunu otaya koymuştu (4). KOAH kaşeksi, azalmış kas kitlesi ve osteoooz gibi sistemik etkilei olan çok komonentli bi hasta- 3

2 lıktı (5). KOAH lı hastalada, CRP, IL-6 ve TNF-α gibi inflamatuva makılaın konsantasyonlaı sağlıklı bieylele kaşılaştııldığında daha yüksekti (6,7). Yüksek CRP değelei olan KOAH lı hastalaın yaşam kalitesi, egzesiz kaasitesi ve akciğe fonksiyonlaının daha kötü olduğu gösteilmişti (7). Geçmiş yıllaa göe bu faktölein etkileinin gösteilmesi, KOAH akut alevlenmeleinin ve yaşam kalitesi üzeine etkileinin daha iyi anlaşılmasına katkı sağlamaktadı. Kas güçsüzlüğü aktivite kısıtlanmasının önemli bi nedeni olaak kabul ediliken, sistemik inflamasyonun kaşeksi ve kas kaybı üzeine etkilei tanımlanmıştı (8). KOAH olan olgulada FEV kaybı olmasına ağmen fonksiyonel ölçümle, yaşam kalitesini belileyememektedi. Bilindiği üzee hastalık fiziksel, sosyal ve mental iyilik halini etkileyeek, kişinin yaşam kalitesini bozmaktadı. Son yıllada, KOAH da yaşam kalitesi ölçümü gideek önem kazanmaktadı. Yaşam kalitesi ölçümü hastalığın günlük yaşama, sağlığa ve iyilik hali üzeine olan etkileinin objektif değelendiilmesini ve standadize edilmesini sağla (). Genel sağlık anketlei aasında KOAH için en sık kullanılanladan biisi olan, klinik atikte ve aaştımalada kullanılmaya uygun, kısa ancak kasamlı, sikometik özelliklei açısından güçlü bi anketti. Çalışmamızın amacı KOAH lı hastalada anketi ile KOAH da yaşam kalitesinin ne seviyede olduğunu ve KOAH nın ağılık deecesi (evesi) ile nasıl değişiklik göstediğini satamak, yaşam kalitesi anketi ile KOAH daki fonksiyonel (FEV, FVC, FEV/ FVC), non-fonksiyonel (MRC disne skalası, 6 dakika yüüme testi [DYT]) ve sistemik inflamasyon makılaı olan CRP, TNF-α, IL-6 aameteleinin ilişkisini aaştımaktı. Geeç ve Yöntem Hasta oülasyonu: Çalışma İzmi Göğüs Hastalıklaı ve Göğüs Ceahisi Eğitim ve Aaştıma Hastanesi oliklinikleine Ekim 28 ile Hazian 2 taihlei aasında başvuan, siometi uygulanaak KOAH tanısı alan veya daha önce KOAH tanısı olan, GOLD kiteleine göe evelendime yaılan 4 stabil KOAH hastası üzeinde yaılmıştı. Cinsiyet fakını otadan kaldımak için sadece ekek hastala seçilmişti. Olgulaın stabil dönemde olu olmadıklaını tesit etmek için nefes dalığı, balgam miktaı ve üülansı (Anthonisen kitelei) () gibi semtomla sogulandı. Disne atışı, balgam miktaı veya üülansında atma akut alevlenme kitei olaak kabul edili, bu hastala çalışma dışı bıakıldı. Anjina ektoisi ve konjestif kal yetesizliği olan (NewYok Heat Association Class III-IV sınıflamasına gien), son 4 ay içeisinde miyokad enfaktüsü geçienle, iki yıl içinde ölüme neden olabilecek KOAH dışında hastalığı olan, önceden stoke öyküsü olan, kognitif yetesizliği olan, inflamatuva özellikli, öneğin omatoid atit gibi hastalığı olan, mobilizasyonu kısıtlanmış olan, solunum fonksiyon testini (SFT) veya 6 DYT ni yaamayan KOAH lı hastala çalışmaya alınmadı. KOAH hastalaı GOLD kiteleine göe hafif, ota, ağı ve çok ağı eveleine ayılaak gulandııldı. SFT de bonkodilatatö sonası FEV/FVC <%7 olan hastalada beklenen FEV %8 ise hafif KOAH, beklenen FEV %5-%8 ise ota KOAH, beklenen FEV %3-%5 ise ağı KOAH, FEV <%3 veya FEV <%5 ve konik solunum yetmezliği olması duumunda çok ağı KOAH olaak sınıflandııldı. Buna göe çalışmamızdaki hafif, ota, ağı ve çok ağı KOAH evesinde ye alan hastalaın sayısı sıasıyla,, 4, 4 idi. Hastalada sigaa kullanımı aket/yıl olaak ölçüldü. Çalışma otokolü İzmi D. Suat Seen Göğüs Hastalıklaı ve Göğüs Ceahisi Eğitim Aaştıma Hastanesi Etik Kuul Komitesi taafından değelendiildi ve onaylandı. Çalışmaya katılan tüm hastala, çalışma hakkında bilgilendiildi ve onam fomu doldutulaak, imzalaı alındı. Kan önekleinin alımı ve işlenmesi: Steil düz ml lik tülee alınan hasta kan öneklei bekletilmeden laboatuvaa göndeildi. Hemolitik, ikteik veya liemik önekle çalışmaya alınmadı. Hasta kanlaının oda ısısında tam olaak ıhtılaşması beklendi ve 5 m de 2 dk santifüj edildi. Elde edilen seumla steil eendoflaa alınaak -2 C de, çalışılıncaya kada stoklandı. Seumla çalışma öncesinde çözdüüldü ve bikaç kez alt üst edileek homojenize hale getiildi. TNF-α ELISA: Kantitatif TNF-α ticai olaak sağlanan mikoelisa kiti (Bende MedSystems, MedSystems Diagnostics GmbH, Viyana, Avustuya) ile otomatize Alisei (SEAC Radim SRL, Fienze, İtalya) analizöü kullanılaak üetici fima öneileine göe çalışıldı. Standatla, kontol (yüksek ve düşük) ve hasta seumlaı uygun kuyucuklaa otomatize cihaz ile ietlendi. TNF-α için 7 standat, Standat (7.8 g/ ml), Standat 2 (5.6 g/ml), Standat 3 (3.3 g/ ml), Standat 4 (62.5 g/ml), Standat 5 (25. g/ 4 Hazian 22 Gülhane Tı Deg Şengöen ve ak.

3 Cilt 54 Sayı 2 ml), Standat 6 (25. g/ml), Standat 7 (5. g/ ml) kullanıldı. Üetici fima veileine göe düşük ve yüksek kontollein otalama ve kabul edilebili sınılaı. (4-4) ve 425 (25-6) olaak kabul edildi. Öneklein absobanslaı 45/62 nm otik dansitede (OD) cihaz taafından okundu ve sonuçla otomatik olaak 5 aamete eğiye uygun denklem ( 5-aamete cuve fit ) ogamı ile kantitatif olaak hesalandı. Testin validitesi düşük düzey ve yüksek düzey kontollein belilenen aalıklada satanması ile sağlandı. Standat 2 den büyük değele (>5.6 g/ml) nomal efeans aalığının üzeinde kabul edildi (Üetici fima veileine göe andomize olaak seçilen sağlıklı kadın ve ekek gulaında yaılan çalışmalada tesit edilebili düzeylede TNF-α satanmamıştı. Bununla bilikte, liteatüde nomal efeans aalığı g/ml olaak bildiilmişti). IL-6 ELISA: Kantitatif IL-6 ticai olaak sağlanan mikoelisa kiti (Bende MedSystems, MedSystems Diagnostics GmbH, Viyana, Avustuya) ile otomatize Alisei (SEAC Radim SRL, Fienze, İtalya) analizöü kullanılaak üetici fima öneileine göe çalışıldı. Standatla, kontol (yüksek ve düşük) ve hasta seumlaı uygun kuyucuklaa otomatize cihaz ile ietlendi. IL-6 için 7 standat; Standat (.56 g/ml), Standat 2 (3. g/ml), Standat 3 (6.25 g/ml), Standat 4 (2.5 g/ml), Standat 5 (25. g/ml), Standat 6 (5. g/ml) ve Standat 7 (. g/ml) kullanıldı. Üetici fima veileine göe düşük ve yüksek kontollein otalama ve kabul edilebili sınılaı 2 (35-5) ve 75 (-25) olaak kabul edildi. Öneklein absobanslaı 45/62 nm otik dansitede (OD) cihaz taafından okundu ve sonuçla otomatik olaak 5 aamete eğiye uygun ( 5-aamete cuve fit ) denklem ogamı ile kantitatif olaak hesalandı. Testin validitesi düşük düzey ve yüksek düzey kontollein belilenen aalıklada satanması ile sağlandı. Standat 2 den büyük değele (>3. g/ml) nomal efeans değeleinin üzeinde satandı (Üetici fima veileine göe andomize olaak seçilen sağlıklı kadın ve ekek gulaında yaılan çalışmalada IL-6 düzeylei otalama.3±3.2 (.4-4.) g/ml olaak satanmıştı. Bununla bilikte, liteatüde nomal efeans aalığı.5-. g/ml olaak bildiilmişti). CRP: CRP ise otomatize Immage (Beckman Coulte, ABD) analizöü ile nefelometik olaak incelendi. Refeans aalığı <.8 mg/dl olaak kabul edildi. Solunum fonksiyon testi ve ateiyel kan gazı analizi: Solunum fonksiyon testi ölçümlei, ZAN (Flowhandy, Gemany) cihazı ile ayakta duu ozisyonda ve buun klislei kullanılaak yaıldı. Üç kabul edilebili test elde edilinceye dek en az 3, en fazla 5 efomans uygulandı. En yüksek zolu vital kaasite ve biinci saniye zolu eksiatuva hacim kaydedildi. Difüzyon kaasitesi (DLCO), ZAN, Flowhandy, Gemany cihazı ile 3 kez 4 dakika aa ile tek nefes saniye yöntemi ( single beath ) tekalanı, en yüksek değe yazıldı. Ateiyel kan gazı analizi için adiyal ateden 2 ml kan alındı ve Raidlab-248 maka aletle ölçüm yaıldı. Sağlık ilişkili yaşam kalitesinin değelendiilmesi: Tüm hastalaa genel yaşam kalitesi anketi olan soulaı klinisyen taafından soulaak uygulandı. SF- 36 nın fiziksel fonksiyon (PF), ol güçlüğü (fiziksel) (RP), vücut ağısı (BP), genel sağlık (GH), vitalite (VT), sosyal fonksiyon (SF), ol güçlüğü (emosyonel) (RE) ve mental sağlıktan (MH) oluşan 8 alt gubu he hasta için ayı ayı uanlandı. Ayıca fiziksel komonent özeti (PCS) ve mental komonent özeti de (MCS) hesalandı. Vücut kitle indeksi (VKİ): Ağılık, hastalaın kıyafetlei üzeindeyken, boy ise ayakkabıla çıkaılmış olaak ölçüldü. VKİ, ağılık (kg), boyun (m) kaesine bölünmesiyle hesalandı. MRC disne skalası: Beş basamaktan oluşan MRC disne skalası uygulanıken hastaladan kendileinde disne oluştuan aktivite düzeyleini işaetlemelei istendi. Bu skalada disne açısından en iyi, 4 ise en kötü duumu tanımlamaktadı (). Egzesiz kaasitesi: Hastaladan kaalı bi hastane koidounda, klinisyen gözetiminde, işaetli bi alandan başlayaak 6 dakika boyunca yüüyebildiklei en uzun mesafeyi yüümelei istendi. Altı dakikalık süe tamamlandığında, test sonlandııldı ve hastanın yüüme mesafesi mete olaak hesalanaak not edildi. İstatistiksel analiz: Çalışmada istatistiksel analizlede SPSS ve Med Calc ogamından yaalanıldı. Ölçüm ile elde edilen değişkenlein ve alt gulaının nomal dağılıma uygunluğu aaştııldı ve test edildi. Paametik yöntemleden t testinden yaalanıldı, çoklu kaşılaştımalada Anova tablosu yaıldı ve vayans analizi kullanıldı. Alt gu kaşılaştımalaında Post Hoc analizi yaıldı ve buada Tukey ve Tamhane yöntemlei kullanıldı. Bununla bilikte gulaın kaşılaştımalaında da Ki-Kae testleinden (Fishe s exact test) yaalanıldı. Gafikle gösteimle eo ba, ba chat, scatte dot lot yöntemleiyle yaılmıştı. Tüm testle %5 güven düzeyinde yaılı, Konik obstüktif akciğe hastalığı 5

4 hata oanı (alfa=.5) belileni çift yönlü olaak test edilmiş, <.5 olduğu duumlada, faklılık istatistiksel olaak anlamlı kabul edilmişti. Bulgula Olgulaın genel özelliklei ve evelee göe dağılımı: Çalışmaya alınan hastalaın yaş otalaması 57.78±.5 (3-8) yıl, otalama % beklenen FEV değei 55.35±5.7 idi. Yimi hasta kendisini MRC veya. deece, 2 hasta MRC 2. veya 3. deece olaak tanımlaken, 5. deece olaak tanımlayan hasta yoktu. MRC otalama değei.2±.88 idi. Altı DYT otalama değei 434.3±87.5 mete olaak hesalandı. VKİ (kg/ m 2 ) otalama değei 26.8±4.75 idi. Genel yaşam kalitesi anketi nın alt gulaının otalama değelei PF: 4.86±.33, RP: 3.88±2.22, BP: 43.66±.88, GH: 3.33±2.67, VT: 5.83±.88, SF: 4.7±.62, RE: 42.7±.33, MH: 45.87±.2, PCS: 4.2±8.4, MCS: 46.37±.28 olaak ölçüldü (Tablo I). Olgulaın KOAH evesine göe yaşam kalitesi değelei, CRP ve 6 DYT değelei: Hastalaın KOAH evesine göe yaşam kalitesi bulgulaı değelendiildiğinde, genel sağlığın, eneji/vitalitenin ve mental sağlığın otalama değelei, ağı ve çok ağı KOAH evesinde, hafif ve ota KOAH evesine göe istatistiksel olaak anlamlı deecede düşük bulundu (Tablo II). KOAH evesine göe CRP düzeyleine bakıldığında hafif KOAH evesinde CRP düzeyinin otalaması.8±.8, ota ve ağı-çok ağı KOAH evesinde ise sıasıyla.4±.5 ve.28±.5 idi. KOAH evesine göe CRP düzeylei aasında istatistiksel olaak anlamlı bi faklılık bulunmadı (=.568) (Tablo III). Olgulaın KOAH evesine göe 6 DYT ne bakıldığında hafif, ota ve ağı-çok ağı KOAH evesine göe sıasıyla 6 DYT değelei 5.33±68.5, 444.±6., 32.4±86.4 m idi. Altı DYT nin KOAH evesi attıkça azalması istatistiksel olaak anlamlı bulundu (=.5) (Tablo IV). yaşam kalitesi anketinin VKİ (kg/m 2 ), nonfonksiyonel (6 DYT, MRC disne skalası) ve fonksiyonel aametelele (FEV, FVC, FEV/FVC) ilişkisi: yaşam kalitesi ile VKİ (kg/m 2 ) ilişkisine bakıldığında Tablo I. Çalışmaya alınan konik obstüktif akciğe hastalıklı hastalaın genel özelliklei Özellik Minimum Maksimum Otalama Yaş ±.5 Sigaa kullanımı (aket/yıl) ±2.3 FEV ±5.7 FVC ±.7 FEV/FVC ±. RV ±26.57 TLC ±.5 DLCO ±.88 VKİ ±4.75 CRP. 4.6.±.3 H ±.3 PCO ±7.55 PO ±2.6 HCO ±3. SAT ±3.7 6 DYT ±87.5 MRC. 3..2±.88 PF ±.33 RP ±2.22 BP ±.88 GH ±2.67 VT ±.88 SF ±.62 RE ±.33 MH ±.2 PCS ±8.4 MCS ±.28 6 Hazian 22 Gülhane Tı Deg Şengöen ve ak.

5 Tablo II. Olgulaın konik obstüktif akciğe hastalığı evesine göe değelei değei PF RP BP GH VT SF RE MH PCS MCS Konik obstüktif akciğe hastalığı evesi Ota Ağı-çok ağı Ota Ağı-çok ağı Ota Ağı-çok ağı Ota Ağı-çok ağı Ota Ağı-çok ağı Ota Ağı-çok ağı Ota Ağı-çok ağı Ota Ağı-çok ağı Ota Ağı-çok ağı Ota Ağı-çok ağı n Otalama değei 2 4.8±. 4.48± ±.3 4.8± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ±. 4.4± ± ± ±. 4.4± ± ± ± ±.64 5.± ± *.* Cilt 54 Sayı 2 VKİ nin yaşam kalitesinin alt gulaından sadece eneji/vitalite ile aasında ozitif yönde anlamlı ilişki satanıken (:.364, :.2), 6 DYT ile sadece mental sağlık aasında ozitif yönde anlamlı ilişki bulundu. yaşam kalitesi anketinin alt gulaı ile MRC disne skalası aasındaki ilişki değelendiildiğinde genel sağlık, eneji/vitalite, sosyal fonksiyon ve mental sağlık ile MRC disne skalası aasında istatistiksel olaak anlamlı deecede negatif yönde ilişki satandı (sıasıyla değelei -.464, -.425, -.32, -.42, sıasıyla değelei.3,.6,.5,.7). ile fonksiyonel aametele (FEV, FVC, FEV/ FVC) aasında ise bi ilişki bulunamadı (Tablo V). VKİ, MRC disne skalası, 6 DYT ile fonksiyonel aametele, ateiyel kan gazlaı aasındaki ilişki: VKİ ile fonksiyonel aameteleden DLCO ve DLCO/ VA aasında ozitif yönde anlamlı ilişki bulunuken (sıasıyla değelei -.348,.33, sıasıyla değelei.32,.42), MRC disne skalası ile fonksiyonel aametele (FEV, FVC, FEV/FVC, DLCO, DLCO/ VA) aasındaki ilişkiye bakıldığında ise FEV, FVC ve DLCO ile MRC disne skalası aasında istatistiksel olaak anlamlı deecede negatif yönde ilişki bulundu (sıasıyla değelei -.58, -.4,-.355, sıasıyla değelei.,.,.2). Altı DYT ile Tablo III. Konik obstüktif akciğe hastalığı evesine göe CRP düzeylei ilişkisi Konik obstüktif akciğe hastalığı evesi CRP değei*.8±.8 Ota.4±.5 Ağı-çok ağı.28±.5 *: Değele otalama±standat sama olaak veilmişti **: <.5 değei**.568 Konik obstüktif akciğe hastalığı 7

6 Tablo IV. Konik obstüktif akciğe hastalığı evesine göe 6 dakika yüüme testi (m) ilişkisi Konik obstüktif akciğe hastalığı evesi 6 dakika yüüme testi (m)±sd 5.33±68.5 Ota 444.8±6.5 Ağı-çok ağı 32.48±86.4 değei*.5* fonksiyonel aameteleden FEV ve FVC aasında ozitif yönde anlamlı ilişki satandı (sıasıyla değelei.52,.44, sıasıyla değelei.,.4) (Tablo VI). Altı DYT ile ateiyel kan gazlaı aasındakı ilişkiye bakıldığında PO 2 ve SatO 2 ile 6 DYT aasında ozitif yönde ilişki satandı (sıasıyla değelei.48,.47, sıasıyla değelei.4,.4). MRC disne skalası ile PO 2 ve SatO 2 aasında ise istatistiksel olaak anlamlı deecede negatif yönde ilişki bulundu (sıasıyla değelei -.453, -.357, sıasıyla değelei.6,.35) (Tablo VII). yaşam kalitesi anketi ile inflamasyon makılaından CRP aasındaki ilişki: İnflamasyon makıı olan CRP ile yaşam kalitesi anketi aasındaki koelasyona bakıldığında eneji/vitalite, sosyal fonksiyon ve mental sağlık ile CRP aasında istatistiksel olaak anlamlı deecede negatif yönde bi ilişki satandı (sıasıyla değelei -.34, -.345, -.37, sıasıyla değelei.32,.2,.) (Tablo VIII). CRP nin non-fonksiyonel (MRC, 6 DYT) ve fonksiyonel (FEV, FVC, FEV/FVC) aametelele ilişkisi: CRP ile fonksiyonel aametele (FEV, FVC, FEV/FVC) ile non-fonksiyonel aametele (MRC, 6 DYT) aasında istatistiksel olaak anlamlı bi ilişki satanmadı (Tablo IX). Tatışma Son yıllada KOAH nın sadece akciğelei etkileyen bi hastalık değil, sistemik inflamasyon, iskelet kası fonksiyon bozukluğu, beslenme ve metabolizma bozukluğu, endotel fonksiyon bozukluğu ve enal dolaşım bozukluğuna yol açan sistemik bi hastalık olduğu fak edilmişti. Bazı oinflamatuva sitokinlein atmış seviyelei (öneğin CRP), atmış oksidatif stes ve bazı inflamatuva hücelein aktivasyonu (öneğin monositle, lenfositle, nötofille) KOAH nın sistemik inflamasyonla ilgili olduğunu otaya koymuştu (4). KOAH da akciğelede inflamasyon süeci ile ilgili biçok çalışma yaılmış ve he çalışmada biçok inflamatuva beliteç kullanılmıştı. Akut faz oteini olan CRP nin lazma seviyeleinin, KOAH evesi ile ilişkili olabileceği, hava yollaındaki inflamasyonun bi göstegesi olaak kullanılabileceği ve inhale tedaviye yanıt veeceği konusunda kanıtla bulunmaktadı (6,2-4). Mannino ve ak.nın NHANES III (Üçüncü Ulusal Sağlık ve Beslenme Değelendime Anketi) veileini kullanaak yatıklaı çalışmalaında ota eve KOAH lı (FEV >beklenenin %5-8) hastalaın %4 inde CRP düzeylei 3 mg/l den yüksek, %6 sında ise mg/l den yüksek bulunmuş, Tablo V. yaşam kalitesi ile vücut kitle indeksi, 6 dakika yüüme testi ve MRC disne skalası aasındaki ilişki Paamete PF RP BP GH VT SF RE MH Vücut kitle indeksi (kg/m 2 ) * dakika yüüme testi Medical Reseach Council (MRC) disne skalası * * * *.7 FEV FVC FEV/FVC : koelasyon katsayısı, *: <.5 8 Hazian 22 Gülhane Tı Deg Şengöen ve ak.

7 Tablo VI. Fonksiyonel aametelele ile vücut kitle indeksi, 6 dakika yüüme testi ve MRC disne skalası aasındaki ilişki Paamete FEV FVC FEV/ FVC RV TLC RV/TLC DLCO DLCO/ VA Vücut kitle indeksi (kg/m 2 ) *.32.33*.42 6 dakika yüüme testi.52*..44* Medical Reseach Council (MRC disne skalası -.58*. -.4* * : koelasyon katsayısı, *: <.5 Tablo VII. 6 dakika yüüme testi ve MRC disne skalası ile ateiyel kan gazlaı aasındaki ilişki H PCO 2 PO 2 HCO - 3 SatO 2 6 dakika yüüme testi * *.4 Medical Reseach Council (MRC) disne skalası * *.35 : koelasyon katsayısı, *: <.5 Tablo VIII. CRP ile yaşam kalitesi anketi aasındaki ilişki PF RP BP GH VT SF RE MH CRP * * *. : koelasyon katsayısı, *: <.5 Tablo IX. CRP nin vücut kitle indeksi (kg/m 2 ), non-fonksiyonel (Medical Reseach Council, 6 dakika yüüme testi) ve fonksiyonel (FEV, FVC, FEV/FVC) aametelele ilişkisi Vücut kitle indeksi (m 2 ) Medical Reseach Council (MRC) disne skalası 6 dakika yüüme testi (m) FEV FVC FEV/FVC CRP : koelasyon katsayısı, *: <.5 ağı eve KOAH lı (FEV <beklenenin %5) hastalaın %52 sinde CRP düzeylei 3 mg/l den yüksek ve %23 ünde ise mg/l den yüksek bulunmuştu (2). Bu çalışma ile CRP düzeyi ve FEV aasında tes oantılı bi değişim olduğu gösteilmişti (2). Wu ve ak. 3 KOAH hastasının balgam/seum CRP değeleini ve solunum fonksiyonlaını kontol gubu ile kaşılaştımışladı (5). Bu çalışmada FEV ve FEV/FVC ile balgam/seum CRP seviyelei aasında tes oantılı bi değişim olduğu gösteilmişti. CRP nin lokal olaak solunum yollaından da salındığı ve CRP seviyesinin KOAH hastalaında akciğe fonksiyonlaın- Cilt 54 Sayı 2 daki hasa ile ilişkili olduğu sonucuna vaılmıştı. De Toes ve ak. stabil KOAH hastalaı üzeinde yatıklaı çalışmada hastalığın izleminde, klinik ve fonksiyonel duumunun değelendiilmesinde CRP nin kullanılmasının iyi bi beliteç olduğunu göstemişledi (6). Bu çalışmalaın aksine çalışmamızda ise en yüksek CRP seviyesi hafif KOAH lı hastalada 3.52 mg/l, ota KOAH lı hastalada 4.6 mg/l ve ağı-çok ağı KOAH lı hastalada ise 3.82 mg/l olaak ölçüldü ve KOAH evesi ile CRP seviyelei aasında istatistiksel olaak anlamlı bi ilişki gösteilemedi. Fakat FEV ve CRP seviyelei aasında negatif yönde istatistiksel Konik obstüktif akciğe hastalığı

8 olaak anlamlı olmayan bi ilişki bulundu. CRP nin inflamasyon göstegesi olaak kullanılabileceği konusunda daha fazla hasta sayısı ile yaılacak çalışmalaa ihtiyaç olduğunu düşünmekteyiz. Gacia-Ria ve ak. KOAH hastalaının beklenen % FEV değelei ile IL-6 değelei aasında tes oantılı bi ilişki bulmuşladı (7). Bununla bilikte sistemik inflamasyonun akciğe fonksiyonlaının düşmesine katkısı tam olaak açıklanamamıştı. Çalışmala sistemik inflamatuva makılaın, solunum fonksiyonlaı ile tes oantılı olduğunu göstemektedi (-2). Akciğe fonksiyonlaındaki düşmeyi değelendien yıllık osektif bi çalışma oülasyonunda ise bu ilişki gösteilememişti (2). Çalışmamızda IL-6 değei.56 mg/l nin, TNF-α değei 7.8 mg/l nin üstünde olan olgulaın %42. unu ota ve ağı-çok ağı KOAH lı hastala oluştumaktadı. Çalışmamızdaki hasta sayısının az olmasından ve buna bağlı olaak istatistiksel analiz için yeteli vei elde edemediğimizden IL-6 ve TNF-α ile fonksiyonel aameteleden FEV aasındaki ilişki değelendiilememiş ve konu hakkında youm yaılamamıştı. Altı DYT ile değelendiilen egzesiz toleansının, CRP seum seviyelei ile tes oantılı olduğunu gösteen bi çalışmayla benze olaak (7), çalışmamızda da CRP ve 6 DYT aasında istatistiksel olaak anlamlı olmayan negatif yönde bi ilişki olduğu gösteildi. CRP düzeylei ve egzesiz toleansı aasındaki ilişkinin değelendiildiği diğe bi çalışmada CRP seviyesinin yaş, cinsiyet, sigaa öyküsü gibi faktöleden bağımsız olduğu gösteiliken (22), çalışmamızda CRP seviyesinin yaş attıkça istatistiksel olaak anlamlı deecede yükseldiği, fakat sigaa kullanımı ile CRP seviyesi aasında ilişki olmadığını göstedik. Çalışma oülasyonumuz sadece ekek hastaladan oluştuğu için kadın-ekek aasındaki faklılığı değelendiemedik. Gacia-Rio ve ak.nın çalışmasının (7) ve çalışmamızın göstediği gibi sistemik inflamatuva makı seviyeleinin KOAH hastalaının egzesiz kaasiteleini dolaylı olaak yansıttığını düşünmekteyiz. Başka bi çalışma ile benze olaak (7), bizim çalışmamızda da CRP değei yükseldikçe MRC disne skalasına göe nefes dalığı deecesinin de attığı, fakat bu sonucun istatistiksel olaak anlamlı olmadığı gösteildi. TNF-α ve IL-6 değelei ile MRC aasındaki ilişki ise çalışma hastalaının TNF-α ve IL-6 veileinin istatistiksel analiz için yeteli sayıda olmaması nedeni ile değelendiilemedi. Savcı ve ak. stabil KOAH lı olgulada 6 DYT mesafesi otalamasını 433±67 m olaak bildimişledi (23). Bu çalışmaya benze olaak bizim olgulaımızda da 6 DYT otalama mesafesi 434±87. m olaak bulunmuştu. Çalışmamızda 6 DYT inde alınan mesafe attıkça hastalaın beklenen %FEV, FVC değeleinin de yükseldiği, bunun da istatistiksel olaak anlamlı olduğu ve aynı yönde ilişkinin 6 DYT ile hastalaın AKG nda da ölçülen PO 2, SatO 2 değelei aasında da olduğu gösteildi. Soyyiğit ve ak.nın çalışmasında, egzesiz efomansını değelendimede kullanılan 6 DYT ile SF- 36 nın genel sağlık ve fiziksel fonksiyon alt gulaı aasında ota deeceli ilişki satanmıştı (24). Sant Anna ve ak.nın çalışmasında, 6 DYT, sosyal fonksiyon ile ota deeceli ilişki gösteiken (25), fiziksel fonksiyon ve genel sağlık ile zayıf bi ilişki göstemişti. Stavem ve ak.nın çalışmasında, nın sadece fiziksel fonksiyon alt gubunun 6 DYT ve disne ile ilişkili olduğu bulunmuş ve disnenin yaşam kalitesinin en güçlü göstegesi olduğu belitilmişti (26). Başka bi çalışmada 6 dakika yüüme mesafesi, nın fiziksel fonksiyon, ağı ve genel sağlık alt gulaı ile ozitif yönde bi ilişki gösteiken, fiziksel fonksiyon skou ile olan bu ilişkinin istatistiksel olaak anlamlılığı gösteilememişti (27). Bizim çalışmamızda ise bu veileden faklı olaak, 6 DYT nin nın alt gulaından sadece mental sağlık ile istatistiksel olaak anlamlı bi ilişkisi olduğunu, fakat diğe alt gulaı ile anlamlı bi ilişkisi olmadığını göstedik. Bu sonuçla da gösteiyo ki, 6 DYT fiziksel kaasitenin geçek akamlala ölçümünü yaaken, yaşam kalitesi anketi hastalaın yüüme kaasitesi ile ilgili algılaını değelendimektedi. Fee ve ak. hastalık ilişkili yaşam kalitesi kötüleştikçe KOAH evesinin attığını göstemişledi (28). Eanes Delgado ve ak. solunum fonksiyon testi aameteleinden sadece FEV ile PCS aasında istatistiksel olaak anlamlı bi ilişki bulmuşladı (2). Mahle ve ak. FEV ile alt gulaından fiziksel fonksiyon, ol fonksiyon ve genel sağlık aasındaki ozitif yöndeki ilişkiyi göstemişledi (3). Bununla bilikte aynı aaştımacı taafından daha sona yaılan başka bi çalışmada beklenen % FEV ile SF- 36 nın 5 alt gubu aasında istatistiksel olaak anlamlı bi ilişki bulunmuştu (3). Çalışmamızda da SFT aameteleinden FEV ve FEV/FVC ile nın sadece genel sağlık, eneji/vitalite, mental sağlık alt gulaı aasında istatistiksel olaak ozitif yönde an- Hazian 22 Gülhane Tı Deg Şengöen ve ak.

9 Cilt 54 Sayı 2 lamlı ilişki gösteildi. Çalışmamız diğe çalışmalada gösteildiği gibi (27,2), hava akımı sınılanmasının ağılık deecesinin, yaşam kalitesinin güvenili beliteçleinden bii olduğunu desteklemektedi. Çalışmamızın skolaı, diğe ülkeleden bildiilen aoladan alınan skola ile benzelik gösteiyodu. Mahle ve Mackowiak ın çalışmasında fiziksel fonksiyon skou otalaması 43.6 (32), Jones ve Bosh un çalışmasında fiziksel fonksiyon skou otalaması 46 olaak (33) bulunuken, bizim çalışma gubumuzda fiziksel fonksiyon otalama skou 4.86 olaak bulundu. Sonuçlaımız diğe çalışmalaın bulgulaı ile uyumlu olaak (32,34) genel anketlein tanımlayıcı gücünün düşük olduğunu göstemektedi. Bununla bilikte solunumsal olmayan başka hastalıkla ile kaşılaştıma yaabildiği ve hastalaın ulmone ehabilitasyon gibi diğe destekleyici tedavilee yönlendiilmesini sağlayabildiği için nın, KOAH hastalaında kullanılabilecek yaalı bi anket olduğunu düşünmekteyiz. Genel olaak disne, hastalık sesifik yaşam kalitesi anketleinin temel beliteçleinden bi tanesidi ve KOAH lı hastalaın yaşam kalitesinin değelendiilmesinde hafiften ağıa bi koelasyon göstei (35-37). Başka bi çalışmada SGRQ ve anketlei sonuçlaı, KOAH eve 2 ve eve 3 hastala aasında anlamlı faklılık göstemezken, nın tüm alt gulaı ağı disnede (MRC scale gades 3, 4, 5), hafif disneye göe (MRC 2; Fishe s LSD method, <.5) istatistiksel olaak anlamlı deecede daha düşük bulunmuştu (38). Mahle ve ak. yaşam kalitesinin, disne deecesi ile çok daha kuvvetli bi ilişkisi olduğunu göstemişledi (3). Disne evelei ve genel anketle aasındaki ilişkinin yansıtıldığı bi çalışmada, disne seviyesi ile nın mental sağlık ve emosyonel ol alt gulaı dışında diğe tüm alt gulaı aasında ilişki bulunmuştu (34). Hajio ve ak. mental sağlık ve ağı haiç nın tüm alt gulaının skolaını, ota ve ağı disneli (MRC gade 2, 3, 4 ve 5) hastalada, hafif disneli (MRC ) hastalaa göe anlamlı deecede düşük bulmuşladı (37). Soyyiğit ve ak.nın çalışmasında, genel sağlık, fiziksel fonksiyon, sosyal fonksiyon ve eneji/vitalite alt gulaının skolaı ile, MRC aasında ota deeceli ve anlamlı bi ilişki gösteiliken fiziksel ol, emosyonel ol, ağı, mental sağlık gulaı ve MRC aasında bi ilişki bulunamamıştı (24). Geçekten de, nın özellikle fiziksel fonksiyon alt gubu, doğudan disne ile ilişkili soula içemektedi ve KOAH lı hastalada hastalık ileledikçe egzesiz efomansı olumsuz yönde etkilenmektedi. Bizim çalışmamızda da MRC ile nın alt gulaından genel sağlık, eneji/vitalite, sosyal fonksiyon ve mental sağlık ile MCS aasında ozitif yönde anlamlı bi ilişki bulundu. Fakat yukaıda belitilen çalışmaladan faklı olaak, MRC ile fiziksel fonksiyon alt gubu aasında bi ilişki gösteilemedi. Ayıca MRC disne deecesi attıkça, FEV değei de istatistiksel olaak anlamlı deecede azaldı. Benze ilişki MRC ile 6 DYT aasında da mevcuttu ve hastalaımızın disne seviyelei attıkça, altı dakika süesince yüüdüklei mesafenin de azaldığı gösteildi. Bu sonuçlaın da işaet ettiği gibi KOAH hastalaında yaşam kalitesinin değelendiilmesinde disne evelei, solunum fonksiyon aameteleine göe daha iyi bi ölçüt sağlamaktadı. Poliklinikleimize başvuan veya seviste yatan hastalaımıza, disnenin günlük yaşantılaına etkileini sogulamak amacı ile MRC disne skalasını uygulamak için sadece -2 dakikanın yeteli olduğunu düşünmekteyiz. yaşam kalitesi anketinin alt gulaı olan sosyal fonksiyon, eneji/ vitalite, mental sağlık ve KOAH evesi ile inflamasyon makıı olan CRP aasında negatif yönde ilişki satanması, yaşam kalitesinin inflamasyona sekonde düştüğünün göstegesi olabili. İnflamasyon makıı olan TNF-α ve IL-6 ile aasındaki koelasyonun vei yetesizliğinden dolayı değelendiilememiş olması çalışmamızın eksik yönleinden biisidi. Sonuç olaak bu kanıya daha geniş hasta gulaının olduğu ve ayıca inflamasyon göstegesi olaak sadece CRP nin değil, aynı zamanda diğe inflamasyon makılaı olan TNF- α, IL- 6, IL- 8 düzeylei ile yaılacak çalışmaladan sona vamak daha doğu olacaktı. Kaynakla. Pavwels RA, Rabe KF. Buden and clinical featues of chonic obstuctive ulmonay disease (COPD). Lancet 24; 364: Global Stategy fo the Diagnosis, Management, and Pevention of Chonic Obstuctive Pulmonay Disease. Available at: (Accessed Nov 26). 3. Nishimua K, Izumi T, Tsukino M, Oga T. Dysnea is a bette edicto of 5-yea suvival than aiway obstuction in atients with COPD. Chest 22; 2: Andeseon GP. COPD, asthma and C eactive otein. Eu Resi J 26; 27: Agusti AG. COPD, a multicomonent disease: imlications fo management. Resi Med 25; : Konik obstüktif akciğe hastalığı

10 6. Gan WQ, Man SF, Senthilselvan A, Sin DD. Association between chonic obstuctive ulmonay disease and systemic inflammation: a systematic eview and a metaanalysis. Thoax 24; 5: Boekhuizen R, Woutes EF, Ceutzbeg EC, Schols AM. Raised CRP levels mak metabolic and functional imaiment in advanced COPD. Thoax 26; 6: Debigaé R, Côté CH, Maltais F. Peiheal muscle wasting in chonic obstuctive ulmonay disease. Clinical elevance and mechanisms. Am J Resi Cit Cae Med 2; 64: Mahle DA. How should health elated quality of life be assessed in atients with COPD? Chest 2; 7: Anthonisen NR, Manfeda J, Waen CP, et al. Antibiotic theay in exacebations of chonic obstuctive ulmonay disease. Ann Inten Med 7; 6: Devon WJ. Medical Reseach Council on eseach into chonic bonchitis. Instuctions fo use of the questionnaie on esiatoy symtoms Mannino DM, Fod ES, Redd SC. Obstuctive and estictive lung disease and makes of inflammation: data fom the Thid National Health and Nutition Examination. Am J Med 23; 4: Sin DD, Man SF. Why ae atients with chonic obstuctive ulmonay disease at inceased isk of cadiovascula diseases? The otential ole of systemic inflammation in chonic obstuctive ulmonay disease. Ciculation 23; 7: Sin DD, Lacy P, Yok E, Mann SF. Effects of fluticasone on systematic makes of inflammation in chonic obstuctive ulmonay disease. Am J Resi Cit Cae Med 24; 7: Wu SJ, Chen P, Jiang XN, Liu ZJ. C-eactive otein level and the coelation between lung function and CRP levels in atients with chonic obstuctive ulmonay diseases. Zhong Nan Da Xue Xue Bao Yi Xue Ban 25; 3: De Toes JP, Codoba-Lanus E, Lóez-Aguila C, et al. C-eactive otein levels and clinically imotant edictive outcomes in stable COPD atients. Eu Resi J 26; 27: Gacia-Rio F, Miavitlles M, Soiano JB, Muñoz L, Duan-Tauleia E, Sánchez G, Sobadillo V, Ancochea J; EPI-SCAN Steeing Committee. Systemic inflammation in chonic obstuctive ulmonay disease: a oulation-based study. Resi Res 2; : 63.. Dahl M, Tybjaeg-Hansen A, Vestbo J, Lange P, Nodestgaad BG. Elevated lasma fibinogen associated with educed ulmonay function and inceased isk of chonic obstuctive ulmonay disease. Am J Resi Cit Cae Med 2; 64: 8-.. Tholeifsson SJ, Magetadotti OB, Gudmundsson G, et al. Chonic aiflow obstuction and makes of systemic inflammation: Results fom the BOLD study in Iceland. Resi Med 2; 3: Walte RE, Wilk JB, Lason MG, et al. Systemic inflammation and COPD. The Famingham Heat Study. Chest 28; 3: Fogaty AW, Jones S, Bitton JR, Lewis SA, McKeeve TM. Systemic inflammation and decline in lung function in a geneal oulation: a osective study. Thoax 27; 62: Pinto-Plata VM, Mulleova H, Toso JF, et al. C-eactive otein in atients with COPD, contol smokes and non-smokes. Thoax 26; 6: Savcı S, İnal D, Aıkan H. Ota ve şiddetli obstüksiyonu olan KOAH lı hastalada altı dakikalık yüüme testini belileyen faktöle. Solunum Hastalıklaı 2; : Soyyiğit Ş, Ek M, Güle N, Kılınç G. Konik obstuktif akciğe hastalığında yaşam kalitesinin belilenmesinde sağlık taamasının yei. Tübeküloz ve Toaks Degisi 26; 54: Sant Anna CA, Stelmach R, Zanetti Feltin MI, Filho WJ, Chiba T, Cukie A. Evaluation of health-elated quality of life in low-income atients with COPD eceiving long tem oxygen theay. Chest 23; 23: Stavem K, Boe J, Eikssen J. Health status, dysnea, lung function and execise caacity in atients with chonic obstuctive ulmonay disease. Int J Tubec Lung Dis ; 3: Bouei FM, Buche-Batelson BL, Glenn KA, Make BJ. Quality of life measued with a geneic instument (SF- 36) imoves following ulmonay ehabilitation in atients with COPD. Chest 2; : Fee M, Alonso J, Moea J, et al. Chonic obstuctive ulmonay disease stage and health-elated quality of life. Ann Inten Med 7; 27: Peeia ED, Pinto R, Alcantaa M, Medeios M, Mota RM. Influence of esiatoy function aametes on the quality of life of COPD atients. J Bas Pneumol 2; 35: Mahle DA, Fayniaz K, Tomlinson D, et al. Imact of dysnea and hysiologic function on geneal health status in atients with chonic obstuctive ulmonay disease. Chest 2; 3: Mahle DA, Tomlinson D, Olmstead EM, et al. Changes in dysnea, health status, and lung function in chonic aiway disease. Am J Resi Cit Cae Med 5; 5: Mahle DA, Mackowiak JI. Evaluation of the shotfom 36-item questionnaie to measue health-elated quality of life in atients with COPD. Chest 5; 7: Jones PW, Bosh TK. Quality of life changes in COPD atients teated with salmeteol. Am J Resi Cit Cae Med 7; 55: Katsua H, Yamada K, Kida K. Both geneic and disease secific health-elated quality of life ae deteioated in atients with undeweight COPD. Resi Med 25; : Hazian 22 Gülhane Tı Deg Şengöen ve ak.

11 35. Siafakas NM, Schiza S, Xiouhaki N, et al. Is dysnoea the main deteminant of quality of life in the failing lung?: a eview. Eu Resi Rev 7; 7: Jones PW, Quik FH, Baveystock CM, et al. A self-comlete measue of health status fo chonic aiflow limitation: The St. Geoge s Resiatoy Questionnaie. Am Rev Resi Dis 2; 45: Hajio T, Nishimua K, Tsukino M, Ikeda A, Koyama H, Izumi T. Comaison of 6 disciminative oeties among disease-secific questionnaies fo measuing health-elated quality of life in atients with chonic obstuctive ulmonay disease. Am J Resi Cit Med ; 57 (3 Pt ): Hajio T, Nishimua K, Tsukino M, Ikeda A, Oga T, Izumi T. A comaison of the level of dysnea disaese seveity in indicating the health elated quality of life of atients with COPD. Chest ; 6: Cilt 54 Sayı 2 Konik obstüktif akciğe hastalığı 3