Ailelere Uzmanlarla Çalışırken Sahip Olmaları Gereken Etkili İletişim Becerilerinin Öğretimi*

Transkript

1 Özel Eğitim Degisi 2000, 2 (4), Ailelee Uzmanlala Çalışıken Sahip Olmalaı Geeken Etkili İletişim Beceileinin Öğetimi* ** Azu Özen Gönül Kıcaali-İfta Anadolu Ünivesitesi Anadolu Ünivesitesi Özet Bu aaştımanın genel amacı, gelişimsel yetesizliği olan çocuk anneleine sağlanan, çocuklaının davanış ya da öğenme sounlaı için bi eğitim uzmanıyla ilk kez göüşüken geekli etkili iletişim beceileinin öğetimi uygula,naşının etkililiğini belilemekti. Aaştımanın denekleini, 12 anne oluştumuştu. Aaştımaya katılan 12 annenin altısı yansız atama yoluyla deney gubu olaak belilenmişti; diğe altısı ise kontol gubu olaak aaştımaya katılmıştı. Aaştımada; çocukla yaşanan sounu otaya koyma, sounu çözmeye yönelik önei geliştime, göüşmeyi sonuçlandıma olmak üzee üç etkili iletişim davanışı; bu davanışlaın he bii için ise beşe becei belilenmişti Aaştımanın biinci bölümünde tek-denekli aaştıma modelleinden davanışla aası yoklama eveli çoklu yoklama modeli kullanılmıştı. Aaştımanın biinci bölümüne sadece deney gubunu oluştuan annele katılmıştı ve kendileine etkili iletişim davanışlaı sıayla öğetilmişti. Öğetim uygulaması "azılı Bilgilendime" ve "Kaşılıklı Konuşma Öneklei" öğetim mateyallei ile geçekleştiilmişti. apılan öğetim sonucunda tüm annelein etkili iletişim davanışını oluştuan beceilei kazandıklaı ve aaştıma için belilenen ölçülei kaşıladıklaı göülmüştü. Aaştımanın bi deney ve bi kontol gubundan oluşan ikinci bölümünde annelein etkili iletişim beceileini kullanma düzeyleini kaşılaştımak için uygulanan t testi sonucunda, deney gubundaki annelele kontol gubundaki annelein geçek bi danışma otamında he iki etkili iletişim davanışını kullanım düzeylei açısından istatistiksel olaak anlamlı ve deney gubu lehine fakla bulunmuştu. Bu sonuçla, hazılanan öğetim mateyalleinin, gelişimsel yetesizliğe sahip çocuk anneleine, ilk kez bi eğitim uzmanıyla göüşüken geekli etkili iletişim davanışlaının öğetilmesinde etkili olduğunu göstemektedi. Tükçe Anahta Sözcükle: Gelişimsel yetesizlik, aile eğitimi, iletişim beceilei. * Bu çalışma biinci yazaın Anadolu Ünivesitesi Sosyal Bitimle Enstitüsü'nde tamamlanmış olan doktoa tezidi. *"* d. Doç. D. Azu Özen, Anadolu Ünivesitesi Entege üksekokulu, ESKİŞEHİR

2 Abstact The pupose of the pesent study was to analyze the ejfectiveness of the instuction povided to the mothes of chüden with developmental disodes egading the effective communication skills necessay fo the initial consultation with educational pesonel. The subjects of the study wee 12 mothes, half of whom wee andomly assigned to the expeimental goup and half of whom to the contol goup. in the study, effective communication skills wee divided into thee categoies: identifying the poblem of the child, geneating solutions to solve the identified poblem and concluding the consultation pocess. Each categoy consisted offive skills. in the fist pat of the study, multiple pobe design with pobe sessions acoss behavios was used. Only mothes in the expeimental goup tookplace in the fist pat of the study. The effective communication skills wee taught to evey mothe following a "witten infomation" and "inteactive examples" fomat. Data wee collected by multiple choice questions. The esults evealed that ali mothes acquied ali effective communication skills. in the second pat of the study, the expeimental goup which completed the effective communication instuction was compaed with the contol goup in tems ofusing effective communication skills consisting of the fist two communication behavios duing eul consultation sessions. Datafom the second pat of the study wee analyzed by independent goups t-test. The esults of the data analyses indicated that thee wee signifıcant diffeences between the two goups in utilizing boıh communication behavios infavo of the expeimental goup. These findings evealed that instuction deliveed to mothes of childen with developmental disodes was vey effective in teaching effective communication skills to be used with education specialist. Keytvods: Developmental disability, paent taining, communication skills.

3 AİLELERE UZMANLARLA ÇALIŞIRKEN SAHİP OLMALARI GEREKEN ETKİLİ İLETİŞİM BECERİLERİNİN ÖĞRETİMİ 61 Eğitim uzmanlaı, ailelein geeksinimleine yönelik hazılanan eğitim pogamlan üzeinde önemle dumaktadıla Eğitim pogamlaının uygulanması ise ailelele uzmanlaı özellikle de özel eğitim uzmanlaını sık sık bi aaya getimektedi Uzmanla bu göüşmele sıasında ailelele iletişim kumada sounla yaşadıklaını belitmektedile (Koth ve Edge, 1997). Oysa ki, çocuklaa götüülen eğitim hizmetleinin en ust düzeyde olabilmesi, etkili iletişimle mümkündü Uzmanlaın, ailelele olumlu işbiliği geliştimenin önemini kavamalaıyla, aıleuzman aasında oluşacak işbiliğini geliştimeye yönelik çalışmalaa ilgi de atmıştı (Beckman, 1996). Aile ve uzman aasında oluşacak işbiliğinin önkoşulu ise etkili iletişimdi. Uzmanla yeteli iletişim kuamayan ailele, kendileinden beklenenlei yeine getimede ve anlamada zoluk çekmektedile Bu nedenle, ailelee uzmanlala etkili iletişim kumak için geekli beceilein kazandıılması, hazılanan eğitim pogamlaının başaıya ulaştıılmasında önkoşul olma özelliğini göstemektedi Uzmanı dinlemek, sou somak, çocuğa ilişkin veilen bilgilen paylaşmak, çocuk hakkında bilgi vemek ve kaa veme suecine katılmak ailenin soumluluğudu ve etkili iletişimin de bi paçasıdı (Bos ve aughn, 1998). Aile, uzman ile göüşmeden önce, uzmandan nele beklediğini belilemelidi. Bu beklentılennın kaşılanmasına hizmet etmesi için aile çocuğunun özgeçmişini, tanılanma suecine ilişkin apolanm ve gelişimsel düzeyini gözden geçieek göüşmeye hazılanmalıdı (Snell, 1982). Göüşme sıasında tum bu bılgılenn uzmana duzgun bi sıa içeisinde aktaılması da etkili iletişim açısından önem taşımaktadı Ailenin uzmana başvuma nedenini belittikten sona, çocuğuyla ilgili veeceği ilk bilgi, çocuğunun özgeçmişi olmalıdı. Bazı ailele, uzmana çocuklaının özgeçmişine ilişkin bilgilen sunmadan oncc, çocuklaıyla yaşadıklaı sounlaı, geleceğe yönelik kaygılaını, çocuklaından beklentileini vb ifade etmektedile. Oysa ki uzman çocuğun yaşını, gelişimsel özellikleini, içinde yaşadığı aileye ilişkin on bilgilen edinmeden, sounlaın çözümüne ilişkin açıklamalada bulunamayacaktı. Gelişimsel özelliklee ilişkin bilgile ise, çocuğun gunluk yaşam ıçensınde geçekleştidiği ya da geçekleştiemediği beceılen, diğe bi deyişle, öğenme ve davanış sounlaına ilişkin bilgilen içemelidi (Koh, Paısh, Neef, Dıessen ve Hallınan 1988, Spock ve Leıgo, 1965) Daha sona ise aile çocuğuyla ilgili beklentileini dile getiebili. Çocuğun öğenme ve davanış özellikleinin aynntılı olaak anlatılması uzmana ailenin beklentılennın uygun olup olmadığı konusunda bi fiki ven (Koh ve ak., 1988). Ailele, çocuklaıyla ilişkili belilenen geeksinimle doğultusunda, uzmanladan açıklama yapmalaını istemelidile. apılan açıklamala, aılelenn çocuklaının guçlu ve zayıf yanlaını oğenmelennı sağlayacaktı Aile, uzmanın yaptığı açıklamalan dikkatle dinlemeli, geektiğinde kısa notla almalıdı Not alma uzman taafından veilen bilgilein unutulmamasını sağlayacak ve ailenin çozum öneilen üetmesine zemin hazılayacaktı Ailenin, uzmandan çocuğuyla yaşadığı sounlaa ilişkin çozum onenlen istemesi önemlidi Aile uzmanla yaptığı göüşmele sıasında kendisine sunulan çozum öneilen ile yaşadığı sounlaa ilişkin açıklamalan dikkate almalı ve he bi öneinin avantaj ve dezavantajını uzmandan öğenmelidi He bi onennın va olan olumlu ve olumsuz sonuçlaının uzmandan istenmesi, bi anlamda, uygulanacak çozum onenleının belilenmesinde ve onenleın öncelik sıasına dizilmesinde de yaalı olacaktı (Koh ve ak., 1988). Aile, uzmanın yaptığı açıklamala ve çozum onenlen doğultusunda, uzmanla aasındaki gouş biliği ve gouş ayılığını mutlaka ifade etmelidi Aile ve uzmanın aynı gouşu paylaşmalaı ve vasa, aalaındaki gouş ayılıklaını gidemelei, yapılan çalışmanın istenilen sonuçlaa ulaşmasında en önemli etkenleden bindi. Eğe gouş ayılığı vasa, aile uzmanın göüşüne neden katılmadığını mutlaka ifade etmelidi. He zaman uzmanın sunduğu seçenek ailenin içinde yaşadığı koşullaa ya da çocuğun gelişim özellikleine uygun olmayabili. Bu duum uzmana aktaıldığında, uzman çalışma başlamadan geekli uyalamalaı yapabilecekti (Koh ve ak., 1988). ÖZEL EĞİTİM DERGİSİ

4 62 ARZU ÖZEN GONUL KIRCAALİ-İFTAR Ailele, uzmanlala yaptıklaı göüşmele sıasında anlamakta zolandıklaı açıklamalaın ya da öneilein tekaını istemelidile. Ayıca, geektikçe uzmana sou somaktan çekinmemelidile Soula, ek bilgi almak, uzmanın söylediği bi şeye açıklık kazandımak, tatışmayı başka konulaa çekmek ya da konuşulan konuyu daha deinlemesine tatışabilmek için kullanılan iletişim aaçlaıdı (Fıend ve Cook, 1996, Hutchıns ve Cole, 1992, Shulman, 1992). Ailele uzmanlala aynı bilgi düzeyinde olmadıklaını hissedebilile Bu nedenle konuşmada ya da sou somada cesaetsiz ya da isteksiz olabilile Çocuklaının özelliklen ya da sounlaı hakkında açıkça sou soabilen ailele, çocuklaının ozunu ve sonuçlaını daha çabuk kabullenebilile (Beckman, 1996) Uzmanla yapılan göüşmenin sonunda, soıunun çözümüne yönelik uzmanın yaptığı açıklamala, öneile ve soulaa veilen yanıtla aile taafından ozetlenmelıdı Uzmanın söyledikleini özetleme, ailenin veilen bilgiyi doğu anlayıp anlamadığını otaya çıkaacaktı (Bos ve aughn, 1998). Liteatüe baktığımızda, ozulu çocuk aılesı-eğıtım uzmanı ilişkileiyle ilgili çalışmalaın sınıılı sayıda olduğu, ayıca, yapılan çalışmalaın daha çok ailelele çalışıken geekli etkili iletişim beceileinin uzmanlaa öğetimine yönelik olduğu göülmektedi (Dalıng ve Dalıng, 1982, Koh ve ak., 1988) Ailelein uzmanlala çalışıken sahip olmalaı geeken etkili iletişim beceileinin öğetimine yönelik bi çalışma Koh ve akadaşlaı (1988) taafından geçeklesin ılmıştı Bu çalışmada, gelişimsel yetesizliği olan çocuk anneleine uygulanan eğitimin, annelein eğitim uzmanlaıyla çalışıken geekli etkili iletişim beceileini öğenmelei üzeinde etkili olduğu belilenmişti. Ancak, bu aaştımada, deneklein edindiklei etkili iletişim beceileini geçek danışma otamlaına ne olçude genelleyebildiklei incelenmemişti. Ayıca, Koh ve akadaşlaının kullandıklaı öğetim mateyallei (öneğin, video ve damatızasyon) hazılanması ve yaygın olaak kullanılması zo öğele içemektedi Dolayısıyla, bu aaştıma, Koh ve akadaşlaının aaştımasında etkililiği gösteilen öğetim suecini yalınlaştımak ve annelee kazandıılan etkili iletişim beceileinin geçek danışma otamlaında ne olçude kullanılabildiğim belilemek amacıyla planlanmıştı. Aaştımanın genel amacı, gelişimsel yetesizliği olan çocuk anneleine sağlanan, çocuklaının davanış ya da öğenme sounlaı için bi eğitim uzmanıyla ilk kez göüşüken sahip olmalaı geeken etkili iletişim beceileinin öğetimi uygulamasının etkililiğini belilemekti. Bu genel amaç doğultusunda aaştımanın uç alt amacı vadı: I Aaştımaya katılan anneleden he biinin, katıldıklaı etkili iletişim beceilei öğetimi çalışmasından sona, çocuklaıyla yaşadıklaı sounu otaya koymada, bu sounun çözümüne yönelik öneile geliştimede ve uzmanla yaptıklaı göüşmeyi sona edimede ye alan beceilei edinim düzeylei nedıı' a Annelee uygulanan öğetim, anneleıın çoctıklaııyla yaşadıklaı soıunıı oıtaya koyma beceııleı ını edinim düzeylei üzeinde ne deece etkilidi' b Annelee uygulanan öğetim, anneleı m çocuklaıının soıununa yönelik olaıak uzmanla bitlikte çozum oneııleıı geliştime beceileim edinim düzeylei uzende ne deece etkilidi? c Annelee uygulanan öğetim, annelein uzmanla yaptıklaı ı goı üşmeyi sonuçlandı ma becet ile mı edinim düzeylei üzeinde ne deece etkilidi ; II. Etkili iletişim beceilei öğetim uygulamasına katılan annele ile (deney gup), katılmayan annele (kontol gup) aasında, çocuklaıyla yaşadıklaı sounu otaya koyma ve bu sounun çözümüne yönelik öneile geliştime açısından faklılık va mıdı? a Deney gubundaki annele ile kontol gubundaki annele, kendi çocuklaının bi davanış ya da öğenme sounuyla ilgili olaak bi uzmanla ilk kez yüüttüklei bi göüşmede, bu sounu otaya koyma açısından faklılaşmakta mıdı 7 b Deney gubundaki annele ile kontol gubundaki annele, kendi çocuklaının bi davanış ya da öğenme sounu ile ilgili olaak bi uzmanla ilk kez yüüttüklei bi göüşmede, bu so una yönelik çozum oneııleıı geliştime açısından faklılaşmakta mıdı? (4)

5 AİLELERE UZMANLARLA ÇALIŞIRKEN SAHİP OLMALARI GEREKEN ETKİLİ İLETİŞİM BECERİLERİNİN ÖĞRETİMİ 63 III. Annelein, bu çalışmayla ilgili göüşlei (sosyal geçelik bulgulaı) neledi? Denekle ÖNTEM Aaştımaya, Anadolu Ünivesitesi Engellile Aaştıma Enstıtusu'ne, Eğitim Fakültesi Özel Eğitim Bolumu Zıhın Engellile Anabılım Dalı Uygulama Bıımı'ne ve Engellile Entege üksekokulu Zıhın Engellile Pogamı'na başvuuda bulunan ailele aasından, aaştıma için belilenen önkoşul özelliklen gösteen 12 anne seçilmişti Annelede aanan önkoşul özellikle şöyledi: 1 Etkililiği aaştıılan etkili iletişim beceileinin öğetimi mateyalleini anlayabilmelei ve kullanabilmelei için, en az lise mezunu olmalaı, 2 Aaştımacı ile geçmişte çocuklaının öğenme ya da davanış sounlaıyla ilişkili hehangi bi çalışma yapmamış olmalaı; 3 Aaştımacı taafından hazılanan etkili iletişim beceileinin öğetimi çalışmalaına katılmaya istekli olmalaı Aaştımaya katılan onıkı annenin altısı yansız atama yoluyla deney gubu olaak belilenmişti Diğe altısı ise kontol gubu olaak aaştımaya katılmıştı Aaştımanın deney gubunu oluştuan annelee, etkili iletişim beceileinin öğetimi uygulaması yapılmıştı Kontol gubunu oluştuan annelee ise aaştıma suesince öğetim uygulaması yapılmamış, yalnızca son test uygulanmıştı. Öğetim Mateyallei Hedef Davanışlaın Belilenmesi Ailelein uzmanlala çalışıken sahip olmalaı geeken etkili iletişim beceilei Koh ve akadaşlaı (1988) taafından yapılan bi aaştımada belılen mıştı Bu aaştımada ise Koh ve akadaşlaının yaptığı aaştımada belilenmiş olan beceile, aaştımacı taafından, Tük aileleinin özelliklen dikkate alınaak Tükçe'ye uyalanmıştı. Ayıca, ailelele çalışan uzmanlaın ve sınıf öğetmenleinin gouşlen dikkate alınaak yem beceile de eklenmişti. Sonuç olaak, 15 uygun etkili iletişim beceisi belilenmişti ve bu becenle uç davanışta toplanmıştı Bu davanışla, sounun belilenmesi, çozum oneılennın geliştiilmesi ve göüşmenin sonuçlandıılmasıdı He bi davanışı oluştuan beceile aşağıda ye almaktadı. Sounun Belilenmesi 1. Anne, uzmanla göüşmeye istekli olduğunu ve göüşmele sıasında eğitim uzmanına yadımcı olacağını ifade ede. 2 Anne, çocuğuyla ilgili uzmana başvuma nedenini ifade ede 3. Anne, çocuğunun özgeçmişi hakkında (tanılanma sueci, kimlik bilgilen, geçmişte aldığı eğitim vb ) uzmana bilgi suna. 4 Anne, uzmanın geeksinim alanlaını belileyebilmesi için, çocuğunun gunluk yaşam içeisindeki davanışlaını uzmana ifade ede. 5. Anne, uzmana çalışmadan beklentileini ifade ede. Çözüm Öneileinin Geliştiilmesi 1. Anne, çalışmadan beklenülen doğultusunda uzmandan açıklama yapmasını iste. 2. Anne, yapılan açıklamala doğultusunda soununun çözümüne yönelik olası öneilen üetmeye katkıda bulunu. 3 Anne, sounun çözümüne yönelik olası onenlele ilgili uzmandan bilgi iste. 4. Anne, sıalanan he bi onennın avantaj ve dezavantajlaını uzmanın açıklamasını iste. 5 Anne, öneilen, içinde yaşadığı otamın koşullaını da düşüneek uzmanla bilikte öncelik şuasına dize. Göüşmeyi Sonuçlandıma 1. Anne, uzman ile belli alanlada gouş biliğinde olup olmadığını ifade ede. 2 Eğe gouş ayılığı vasa, anne uzmanının göüşüne neden katılmadığını anlatı, ya da, gouş ayılığı yaşanan konuda yanılmışsa, bunu kabul ede. ÖZEL EĞİTİM DERGİSİ

6 64 ARZU ÖZEN GONUL KIRCAALİ-İFTAR 3. Anne, göüşmenin bu aşamasına kada uzmanın yaptığı açıklamalaın ve öneilein hangileini anladığını (ya da anlamadığını) ifade ede, geıektiğinde bazı açıklamalaın tekaını iste. 4. Anne, uzmanın yanından ayılmadan önce, tatışılan konuyla ilişkili soula soa ya da sousu olmadığını söyle. 5. Anne, uzmanın yaptığı tum açıklamalaı, sunduğu öneilen, soduğu soulaa vediği yanıtlaı özetleyeek uzmanın yanından ayılı. azılı Bilgilendime Mateyali azılı Bilgilendime Mateyalı'nde sounun belıılcnmesı, çozum öneileinin geliştiilmesi ve göüşmenin sonuçlandıılması davanışlaını oluştuan beceilein tanımlaı, onemı ve etkili iletişim açısından neye hizmet ettiklei belilenmişti. Ayıca, he bi beceinin uzman ve aile taafından etkili şekilde kullanımının kısa öneklen sunulmuştu. Kaşılıklı Konuşma Öneklei Mateyali Bu mateyalde de he bi beceinin olumlu ve olumsuz konuşma öneklen ye almaktadı. Konuşma öneklen annelee sunulmak üzee 20X12 cm. boyutlaında katlaa yazılmıştı. Kanladaki ba/ı konuşma öneklen, aile ve uzmanın kaşılıklı konuşmalaından oluşmuştu Bazı katlada ise sadece olumlu ve olumsuz konuşma önekleine ye veilmişti Aaştıma Modeli Aaştıma ıkı bolümden oluşmaktadı Bınncı bolümde tek-deneklı aaştıma modelleinden davanışla aası yoklama evelı çoklu yoklama modeli kullanılmıştı ikinci bolümde ise bi deney ve bi kontıol gubundan oluşan gup deneysel aaştıma modeli kullanılmıştı Davanışla Aası oklama Eveli Çoklu oklama Modeli Aaştımanın biinci bölümünde kullanılan davanışla aası yoklama evelı çoklu yoklama modelinde, bibiinden bağımsız ancak benze özellikte en az ıkı davanış üzeinde çalışılı. Bağımsızlık, bi davıanışa yapılan uygulamanın, dığeı davanışın edinimini etkılememesıdı; benzelik ise, tum davanışlaın aynı uygulamalala öğetilebilecek özellikte olmasıdı. Uç davanıştan oluşan bi modelde, öncelikle tum davanışlada eşzamanlı olaak başlama düzeyi vensı toplanı. Başlama düzeyi veilen kaalılık göstedikten sona, binncı davanışta uygulamaya başlanı. Bınncı davanışta uygulamada olçut kaşılanınca, tum davanışlada yoklama evıesıne ye veileek, uç otuum ust üste vei toplanı oklama evesinden sona, ikinci davanışta uygulamaya başlanı, ikinci davanışta uygulamada olçut kaşılanınca teka tum davanışlada yoklama evesine ye venlı. Bu işlemle tum davanışla için yineleni (Kıcaalı-Ifta ve Tekin, 1987). Deney ve Kontol Guplu Deneysel Aaştıma Modeli Aaştımanın ikinci alt amacına hizmet eden model ise, bi deney ve bi kontol gubundan oluşan gup deneysel aaştıma modelidi. Deney gubundaki ailelele etkili iletişim beceileinin öğetimi uygulaması tamamlandıktan sona, aaştımanın ikinci bolumu başlatılmıştı. Aaştımanın bu bölümünde ıkı ayı eğitim uzmanı ye almıştı ve he uzman deney gubundan uç, kontol gubundan uç olmak üzee altı anne ile göüşmüştü. Aaştımada Kullanılan ei Toplama Aaçlaı Deneklein Etkili İletişim Davanışlaını eine Getime Düzeyleinin Belilenmesi Aaştımanın tek-deneklı deneysel aaştımadan oluşan bınncı bölümünde, annelein uç etkili iletişim davanışını yenne getime düzeyleini belilemek amacıyla, he davanış için faklı vei toplama aaçlaı kullanılmıştı. Bu vei toplama aaçlaı şöyledi: 3. Sounun Belilenmesi Ölçü Aacı 4 Çozum Oneılennin Gelıştınlmesı Olcu Aacı 5. Göüşmenin Sonuçlandıılması Olcu Aacı Aaştımanın bağımlı değişkenini oluştuan he bi davanış beş beceiden oluşmaktadı. en toplama aaçlaı, sounun belilenmesi, çozum öneileinin geliştiilmesi ve göüşmenin sonuçlandıılması davanışlaını oluştuan becenlen ölçebilecek nitelikte çoktan seçmeli soula şeklinde duzenlenmıştıı (4)

7 AİLELERE UZMANLARLA ÇALIŞIRKEN SAHlP OLMALARI GEREKEN ETKİLİ İLETİŞİM BECERİLERİNİN ÖĞRETİMİ 6S ve he vei toplama otuumunda he davanışı ölçen beş çoktan seçmeli sou ye almıştı Annelein Bi Eğitim Uzmanıyla İlk Kez Göüşüken Sahip Olmalaı Geeken Etkili İletişim Davanışlaını eine Getime Düzeyleinin Belilenmesi Aaştımanın bi deney ve bi kontol guplu gup deneysel aaştımasından oluşan ikinci bölümünde ise, annelein etkili iletişim beceileini kullanma düzeyleini belilemek amacıyla "Annelenn Bi Eğitim Uzmanıyla ilk Kez Göüşüken Sahip Olmalaı Geeken Etkili iletişim Beceileini Değelendime Ölçeği" kullanılmıştı Bu aaç, aaştımacı taafından daha önce hazılanmış olan etkili iletişim beceilei ölçeğinde ye alan "sounun belilenmesi" ve "çozum öneileinin geliştiilmesi" davanışlaı ile bu davanışlaı oluştuan beceileden oluşmuştu Aaç geçek bi danışma otamında bi uzmanla ilk kez göüşmeye gelen annenin çocuğunun öğenme ya da davanış sounlaını ifade etme ve bu sounlaa yönelik uzmanla bilikte çozum öneilen geliştime davanışlaını ölçmeye yönelik hazılanmıştı Bu amaçla, ilk ıkı etkili iletişim davanışını oluştuan beceile sou maddesine donuş tuulmuştu He ıkı etkili iletişim davanışını içeen olcu aacının puanlanması dotlu deecelendime ölçeği ile yapılmıştı Deecelendime ölçeğinin maddelei ve he bi maddenin puanı şöyledi 0 Hiç l - Biaz 2 Buyuk olçude 3. Tümüyle Annenin on beceiden toplam otuz puan alması etkili iletişim beceileini tam anlamıyla yeine getidiğini göstemektedi. Deney Sueci Davanışla Aası oklama Eveli Çoklu oklama Modeli Deney Süeci Aaştımanın biinci bolumu deney sueci başlama düzeyi veileinin toplanması, öğetim mateyalleinin uygulanması ve yoklama eveleini kapsamaktadı. Başlama Düzeyi Evesi Bu aaştımanın başlama düzeyi veilen, aaştımacı taafından hazılanan vei toplama aaçlaı ile bieysel otuumlada toplanmıştı Aaştımada uç davanışa ilişkin başlama düzeyi veilen eşzamanlı olaak toplanmıştı, ilk başlama düzeyi otuumunda, annelee uç etkili iletişim davanışına ilişkin veıı toplama aacı veilmişti He bi etkili iletişim davanışı toplam beş beceiden oluştuğu için, vei toplama aacında 15 çoktan seçmeli sou ye almıştıı Anneleden soulaı okuyaak uygun olan yanıtı ışa etlemeleı istenmişti. He bi başlama düzeyi otuumunda annelee faklı sou gubundan oluşan ve ı toplama aacı sunulmuştu. He bi davanışa ilişkin doğu yanıtlanan sou sayılaı toplanaak o davanış için başlama düzeyi venleı olaak gafiğe iş lenmıştı. Bınncı, ikinci ve uçuncu davanışta başlama düzeyi evesinde en az ad ada uç kaalı nokta elde edildiğinde, biinci davanışın öğetimi uygulamasına geçilmişti Uygulama Evesi Biinci, ikinci ve uçuncu davanışın başlama düzeyi veileinde kaalı nokta elde edildikten sona biinci davanışa ilişkin öğetim uygulamasına bı eysel olaak düzenlenen otuumlala başlanmıştı Öğetim uygulamasının başlangıcında, sounun belilenmesi davanışına yönelik hazılanan "a/ılı Bilgilendime Mateyali" annelee evde okunması için veilmişti. "azılı Bilgilendime Mateyali" nı evde okuyup gelen anneye biinci davanışa ilişkin vei toplama aacı otuumun başlangıcında uygulan mıştı Bu değelendimeyle elde edilen venle uygulama evesinin biinci otuumunun veileini oluştumuştu Aynı gun, ven toplama aacının uy gulamasından beş dakika sona ye alan ikinci otuumda, annelee evde okumalaı için veilen biinci davanışa yönelik "azılı Bilgilendime Mateyali" uzmanla bilikte okunmuş ve tatışılmıştı "azılı Bilgilendime Mateyali" uzmanla bilikte okunduktan sona, biinci davanışın ilk uç becensını an nelee kazandımaya yönelik "Kaşılıklı Konuşma Mateyalı"nın öğetim uygulaması yapılmıştı Ma teyalın öğetimi bittikten sona annelee dınlenme- OZEL EĞİTİM DERGİSİ

8 66 ARZU ÖZEN GONUL KIRCAALİ İFTAR leı için 15 dakika sue veilmiş ve otuum sonunda uygulama evesinin ikinci otuumunun veilen toplanmıştı Bi gun sona ye alan uçuncu otuumda ise daha önce öğetimi yapılan ilk uç becei özetlenmiş, dödüncü ve beşinci beceinin öğetimi yapılmıştı Bu otuumda da öğetim sona edikten sona annelee dinlenmelei için 15 dakikalık sue veilmiş ve hemen adından uygulama evesinin uçuncu otuumunun veilen toplanmıştı Biinci yoklama evesinden sona, ikmcı davanışın öğetimine ge çılmıştı ikinci ve uçuncu davanışla için de benze süeç izlenmişti Deney ve Kontol Guplu Deneysel Aaştıma Sueci Aaştımanın biinci bölümünde deney gubun dakı annelee uç etkili iletişim davanışının kazandıılmasına yönelik öğetim uygulaması tamamlan diktan sona, aaştımanın ikinci bolumu başlamıştı Deney gubundaki annelele aaştımanın öğetim uygulaması tamamlandıktan sona, hem deney hem de kontol gubundaki annele, aaştımacının dışında bi eğitim uzmanıyla, çocuklaının öğenme ya da davanış sounlaıyla ilgili olaak yaklaşık bi saat sueyle göüşmüşledi Annelein göüşmeyi geçekleştieceği eğitim uzmanlaı ise aaştımacı taafından belilenmişti ve annele yansız atamayla ıkı eğitim uzmanından biine göndeilmişledi Aaştımanın deney ve kontol gubundaki anneleden göüşme öncesinde, çocuklaının öğenme ya da davanış sounlaıyla ilgili bi göüşme yapmalaıı istenmişti Göüşmeyi geçekleştiecek uzmanla ise göüşme öncesinde geek sozlu geekse yazılı olaak bilgilendiilmişledi Uzmanla, aaştımaya katılan deney ve kontol gubundaki annelein etkili iletişim davanışlaını, çocuklaının öğenme ya da davanış sounlaını ifade edeken ne düzeyde kullandıklaını olcu aacıyla değelendimişledi eilein Analizi Davı anışla Aası oklama Evelı Çoklu oklama Modeli Tek-deneklı aaştıma modelleinden yoklama evelı çoklu yoklama modeline göe çizilen gafik lede, başlama düzeyi, uygulama ve yoklama evıc len ye almaktadı Uygulama Güveniliği Uygulama güveniliği, uygulamacının öğetim mateyalleini planladığı şekilde uygulayıp uygulamadığını değelendien güvenilik hesaplamasıdı Bu çalışmada deney gubunu oluştuan annelee et kılı iletişim davanışlannı kazandımada, "azılı Bilgilendime" ve "Kaşılıklı Konuşma Öneklen" mateyallennın uygulamacı taafından güvenili biçimde kullanılıp kullanılmadığını belileyebilmek üzee uygulama güveniliği venlen toplanaak güvenilik analizi yapılmıştı Bu amaçla, he anne ile yapılan uygulama otuumlaı videoya kaydedilmiş tı Uygulama güveniliği venlen, aaştımacı taafından hazılanan azılı Bilgilendime ve Kaşılıklı Konuşma Öneklen Mateyali Uygulama Guvenılı ğı ei Fomlaıyla toplanmıştı Aaştımanın uy gulama güveniliği venlen özel eğitim alanında çalışan bi uzman taafından toplanmıştı Özel eğitim uzmanı videodan yansız atama yoluyla belilenen 12 otuumu izlemişti Uzman kendisine veilen "Uygulama Güveniliği ei Toplama Aacf'nda yeı alan davanışlaın, uygulamacı taafından öğetim sıasında yeine getiilenleini işaetlemişti Daha sona he bi otuumda uygulamacının yeine getidiği davanışla sayılaak, ven toplama aacında ye alan tum davanışlaın sayısına bölünmüş ve yüzle çapılmıştı Uygulama güveniliği veileinin sonuçlaı, yazılı bilgilendime mateyalinin uygulanı şında %91 6, kaşılıklı konuşma öneklen mateya linin uygulanmasından ise %100 bulunmuştu Deney ve Kontol Guplu Deneysel Modeli Aaştıma Deney gubundaki annelele kontol gubundaki annelein, geçek bi danışma otamında etkili iletişim becenlennın kullanım düzeylei belilendikten sona gupla aasında faklılık olup olmadığını belilemek amacıyla, istatistiksel yöntemleden bağımsız gupla için t testi kullanılmıştı Olcu aacı nın gözlemcile aası güvenilik katsayısı %99 olaak bulunmuştu (4)

9 AİLELERE UZMANLARLA ÇALIŞIRKEN SAHİP OLMALARI GEREKEN ETKİLİ İLETİŞİM BECERİLERİNİN ÖĞRETİMİ 67 Sosyal Geçelik Sosyal geçelik, aaştımada annelee kazandıılmak istenen etkili iletişim davanışlaının önemine ve işlevselliğine, etkili iletişim davanışlaının öğetiminde kullanılan öğetim mateyalleinin bu davanışlaın öğetimi için uygun olup olmadığına ve bu davanışlaı öğenmenin annele için ne deece önemli olduğuna ilişkin denek göüşleini içemektedi Bu amaçla aaştımanın deney gubunu oluştuan annelee aaştımacı taafından hazılanan "Sosyal Geçelik Ölçeği" uygulanmıştı BULGULAR E ORUM Deneklein Etkili iletişim Davanışlaını Edinim Düzeyleine ilişkin Bulgula Aaştımanın biinci bölümünde, uygulamaya katılan anneleden he biinin, katıldıklaı etkili iletişim beceilei öğetim uygulamasından önce ve sona, (a) çocuklaıyla yaşadıklaı sounu otaya koyma, (b) bu souna ilişkin çozum öneilen geliştime ve (c) uzmanla yüüttüklei göüşmeyi sonuçlandıma davanışlaını oluştuan beceilei edinim duzeylenne ilişkin bulgula Şekil 1 'de ye almakta dı Şekil l'dekı gafiklede ye alan biinci davanışta başlama düzeyi evesinde annele, çocuklaıyla yaşadıklaı sounu otaya koyma davanışını oluş tuan beş beceiyi otalama 2 3 düzeyinde geçekleştimişledi Başlama düzeyi veileinde uç otuumda kaalı nokta elde edildiği için, tum annele de bınncı davanışın öğetim uygulamasına geçilmişti "Bilgilendime" ve "Kaşılıklı Konuşma O nekleı' mateyalinin kullanıldığı uygulama eve sinde tum annelein uç öğetim otuumu sonunda, beş beceiyi geçekleştidiği göülmüştü Annele uygulama otuumlaı sonucunda biinci davanışa ilişkin olçutu kaşıladıklaı için, uygulama evesi sona ediilmiş ve ikinci yoklama evesine ye veilmişti Annelein ikinci yoklama evesinde sounu otaya koyma davanışında olçutu kaşıla düzeyde, diğe davanışlada ise bınncı yoklama evesindeki düzeyleiyle aynı düzeyde olduklaı göülmüştü. Şekil 1 'deki gafiklede ye alan ikinci davanışta, başlama düzeyi evesinde annele, çocuklaıyla yaşadıklaı sounun çözümüne yönelik oneıı geliş tıme davanışını oluştuan beş beceiyi otalama 1 2 düzeyinde geçekleştimişledi Sadece dödüncü anne bi otuumda uç becei geçekleştimiş, diğe ıkı otuumda ise ıkı becei geçekleştımıştıı Başlama düzeyi veileinde uç otuumda kaalı nokta elde edildiği ve öğetimden önce yapılan yoklama evesiyle benze veile bulunduğu için, ikinci davanışın öğetiminden oluşan uygulama evesine geçilmişti 'Bilgilendime" ve "Kaşılıklı Konuşma Öneklen" mateyalinin kullanıldığı uygulama evesinde annelenn otalama 4 5 düzeyinde bu davanışı geçekleştidikten göülmüştü alnızca ikinci ve uçuncu anne sadece bi otuum uç becei geçek leştımış, dödüncü anne ise ıkı otuum uç becei geçekleştimiş, uçuncu otuumda ise beş beceiyi de geçekleştimişti Annele uygulama otuumlaı ı sonucunda ikinci davanışa ilişkin olçutu kaşıladık lan için uygulama evesi sona ediilmiş ve uçuncu yoklama evesine ye venlmıştı Bu yoklama eve sinde de kazanılmış olan ilk ıkı davanışın suduğu uçuncu davanışın ise ilk ıkı yoklama evesine ben ze düzeyde olduğu göülmüştü Şekil l'dekı gafiklede ye alan uçuncu davı a nışta, başlama düzeyi evesinde annele, uzmanla yapılan göüşmeyi sonuçlandıma davanışını oluş tuan beş beceiyi otalama 2 3 düzeyinde geçek leştımışledı ikinci ve uçuncu yoklama evelein de de bu duum değişmemişti Uzmanla yapılan go uşmeyı sonuçlandıma öğetiminden oluşan uygu lama evesinde annele otalama 4 5 düzeyinde be ceıleı geçekleştimişledi Annele ' Bilgilendi me" ve "Kaşılıklı Konuşma Öneklen ' mateyali nın kullanıldığı uygulama otuumlaı sonucunda uçuncu davanışa ilişkin olçutu kaşıladıklaında, uygulama evesi sona edınlmış ve dödüncü yokla ma evesine ye venlmıştı Annelein dödüncü yoklama evesinde, tum davanışladakı beceıleıı olçutu kaşıla şekilde geçekleştidiklei göülmüş tu. ÖZEL EĞİTİM DERGİSİ

10 68 ARZU ÖZEN GONUL KIRCAALİ-İFTAR ŞEKİL E 3 > 2 a BD 11» *» U A»» \ * 1; BD /» u -»-< U 0 S - 4- A > l b 4- * 3-0 « /*»»» * w 1 0 s >» / *-»-i *-»~t /* S 7 Q Otuumla Şekil 3.1. Biinci annenin sounun belilenmesi, çozum öneileinin geliştiilmesi ve cou^menın sonuçlandıılması davanılaına ilişkin yoklama ve uygulama veilen Şekil 3.2. ikinci annenin sounun belilenmesi, çozum öneileinin geliştiilmesi ve göüşmenin sonuçlandıılması davanış, laına ilişkin yoklama ve uygulama veilen S 4! Q,_ 1 - BD 0 - u»»- - u >- - 1 Davan 4 BD /* u» «U»- - 1! i 4 1 "' S 2' a CM >»» / t-»-* 5 -i 4 1 J s 2 o CM 1 0»»» y» 5 -ı 4- * ı 2 0 -» t» S*»- - «I otuumla 5 1 I I I 5 2- ** o - A. /* & Otuumla Şekil 3.3. Uçuncu annenin sounun belıılenmesı, çozum öneilen nın geliştiilmesi ve göüşmenin sonuçlandıılması dav Tanışlaına ilişkin yoklama ve uygulama veilen Şekil 3.4. Dödüncü annenin sounun belilenmesi, çozum öneileinin geliştiilmesi ve göüşmenin sonuçlandıılması davanışlaına ilişkin yoklama ve uygulama veilen (4)

11 AİLELERE UZMANLARLA ÇALIŞIRKEN SAHİP OLMALARI GEREKEN ETKİLİ İLETİŞİM BECERİLERİNİN ÖĞRETİMİ 69 S t * 1 > i- a 0 BD Ll ««t' II»»» 1» BD» J U t > s i 4 I! > 2 o <H 1 0»»»» <» > «İ J J»»< » 5 -i 4- A - T- o 0-»» < A A»» Meyem ti Otuumla ««A J ««« <M Otuumla Şekil 3.5. Besinci annenin sounun belilenmesi, çozum öneileinin geliştiilmesi ve göülmenin sonuçlandıılması davanışlaına ilişkin yoklama ve uygulama veilen Deney ve Kontol Gubundaki Annelein Geçek Bi Danışma Otamında Etkili İletişim Beceileini Kullanım Düzeyleine İlişkin Bulgula Şekil 3.6. Altıncı annenin sounun belilenmesi, çozum oneııleının geliştiilmesi ve göüşmenin sonuçlandııılması davı atışlaına ilişkin yoklama ve uygulama veilen Aaştımanın ikinci bölümünde deney ve kontol guplaındaki annelein, geçek bi danışma otamında kendi çocuklaının öğenme ya da davanış sounlaıyla ilişkili olaak sounun belilenmesi ve çözüm öneileinin geliştiilmesi davanışlaını yeine getime düzeylei kaşılaştıılmıştı. Kaşılaştıma için bağımsız gupla t testi kullanılmıştı. Deney ve kontol gubundan biinci etkili iletişim davanışına ilişkin elde edilen bulgula Tablo 1 'de, ikinci davanışa ilişkin elde edilen bulgula ise Tablo 2'de ye almaktadı. apılan t testi analizinde deney ve kontol guplaı aasında "sounun belilenmesi" davanışı açısından [t= 4.93, p<.00] ve "sounun çözümüne yönelik önei geliştime" davanışı açısından [t=5.73. p<.00] deney gubu lehine anlamlı faklılıkla bulunmuştu. Tablo 1: aşanan Sounu Otaya Koyma Davanışına İlişkin eile Gup Deney Kontol Denek Sayısı SS Sd ÖZEL EĞİTİM DERGİSİ

12 70 ARZU ÖZEN GONUL KIRCAALİ-İFTAR Gup Deney Kontol Denek Sayısı 6 6 X ss Sd Tablo 2: Sounun Çözümüne önelik Oneı Geliştime Davanışına ilişkin eile Bu bulgula, edinilen "sounun belilenmesi" ve "sounun çözümüne yönelik öneilein geliştiilmesi" davanışlaının, geçek danışma otamlaında kullanılabildiğini göstemişti Sosyal Geçelik Annelenn tumu, etkili iletişim beceileinin öğetimine yönelik bi çalışmaya katıldıklaı için memnun olduklaını, istediklei eğitimi aldıklaını, bi anne dışında, çocuklaının öğenme ya da davanış sounlaıyla ilişkili olaak bi eğitim uzmanıyla yapacaklaı ilk göüşmede geeksinimleinin kaşılanacağını belitmişledi. SONUÇ E ÖNERİLER Aaştımanın bınncı bölümünün sonunda elde edilen bulgula, uygulamaya katılan anneleden he biinin, katıldıklaı etkili iletişim beceilei öğetim uygulamasından sona, çocuklaıyla yaşadıklaı sounu otaya koyma, çozum onenleı geliştime ve göüşmenin sonuçlandıılması davanışlaını oluştuan beceilei edinim düzeyleinde atışla olduğunu göstemektedi Aaştımanın ikinci bölümünün sonuçlaı ise, deney gubunu oluştuan annelein, kontol gubunu oluştuan anneleden, geçek bi danışma otamında kendi çocuklaının öğenme ya da davanış sounlaıyla ilişkili olaak, sounun belilenmesi ve çozum öneileinin geliştiilmesi davanışlaını yeine getime açısından önemli deecede faklılaştıklaını göstemişti Aaştımanın biinci bölümünün bulgulaı, etkili iletişim beceileinin öğetiminin geçekleştiildiği diğe bi aaştımanın (Koh ve ak, 1988) bulgulaıyla tutalılık göstemişti. He ıkı çalışmaya da gelişimsel yetesizliği olan çocuk annelei katılmıştı. Koh ve akadaşlaı lisans ve lisans ustu düzeyde eğitime sahip annelele çalışmışken, bu çalışmada annelenn eğitim düzeyleiyle ilgili önkoşul "en az lise mezunu" olaak belilenmişti Böylece, Koh ve akadaşlaının lisans ve lisans ustu eğitime sahip annelele etkili olduğunu göstediği uygulamalaın benzeleinin, lise düzeyinde eğitime sahip annelele de kullanılabileceği gösteilmişti. He ıkı çalışmada da öncelikle ailelein uzmanlala çalışıken sahip olmalaı geeken etkili iletişim beceilei belilenmişti. Belilenen beceile he ıkı çalışmada da önceden belilenen danışma kuulu üyeleine göndeilmişti. Koh ve akadaşlaının (1988) yaptığı çalışmada, sekiz kişiden oluşan danışma kuulu uyelen iletişim bilimlei, psikoloji ve özel eğitim alanında çalışan uzmanladan oluşmuştu Bu çalışmada ise danışma kuulu üyelei özel eğitim alanında olup da ailelele çalışan altı özel eğitim uzmanından oluşmuştu He ıkı çalışmada da uzmanla belilenen beceilei dotlu deecelendime ölçeği ile değelendimişledi. Bu çalışmada Koh ve akadaşlaının yaptığı çalışmada belilenmiş olan etkili iletişim beceilei, Tük ailelein özelliklen dikkate alınaak Tükçe'ye uyalanmıştı Ayıca, ailelele çalışan sınıf öğetmenleinin ve uzmanlaın göüşlei de alınmıştı Koh ve akadaşlaının (1988) yaptığı çalışma, özel eğitim alanında ekip çalışması öneğini göstemektedi. Bu nedenle çalışmada kullanılan öğetim mateyallei oldukça kapsamlı hazılanmıştı Çalışma sosyal çalışma, özel eğitim, tıp, eğitim bilimlei ve psikoloji alanlaında çalışan beş uzman taafından planlanmıştı. Bu çalışma ise bi özel eğitim uz (4)

13 AİLELERE UZMANLARLA ÇALIŞIRKEN SAHİP OLMALARI GEREKEN ETKİLİ İLETİŞİM BECERİLERİNİN ÖĞRETİMİ 71 manı taafından planlanmıştı Uygulama aşamasını ise uç özel eğitim uzmanı yüütmüştü He ıkı aaştımada da, hazılanan öğetim mateyalleinin içeiklei benzelik göstemekle bilikte, kullanımlaı oldukça faklıdı Koh ve akadaşlaının yaptığı çalışmada öğetim mateyallei, (a) yazılı bilgilendimeden, (b) he bi beceinin olumlu ve olumsuz öneğinden oluşan videodan, (c) davanış önekleinin ailele taafından damatızasyonundan oluşmuştu Bu çalışmada ise (a) yazılı bilgilendime ve (b) kaşılıklı konuşma öneklen mateyallei kullanılmıştı Koh ve akadaşlaının hazıladıklaı öğetim mate yallennın (öneğin, video ve damatızasyon) hazılanması ve yaygın olaak kullanımı zo öğele içemektedi Dolayısıyla, bu çalışmada ye alan oğe tim mateyalleinin hazılanması ve kullanımı daha kolaydı Koh ve akadaşlaının (1988) çalışmasında ve bu çalışmada, tek-deneklı aaştıma yöntemleinin kullanılması he ıkı aaştımaya da bi takım avantajla getimişti Bu avantajlaı sıaladığımızda (a) annelein öğetim öncesi, sıası ve sonasındaki pefomanslaının belilenmesine olanak sağlamıştı, (b) aaştımaya katılan annelein bieysel olaak göste diklen pefomanslaın gösteilmesine hizmet etmişti Koh ve akadaşlaının yaptığı çalışmada, tek-deneklı aaştıma modelleinden denekle aası çoklu başlama modeli kullanılmıştı Bu çalışmada ise tekdeneklı aaştıma modelleinden becenle aası yoklama evelı çoklu yoklama modeli kullanılmıştı Denekle aası çoklu başlama modelinin kullanılması sue açısından çalışmaya dezavantaj getimişti He bi anne ile altı öğetim otuumu yapılmıştı Öğetim otuumlaının suesi ise haftada ıkı gun ikişe saat olaak planlanmıştı. Bu çalışmada ise becenle aası yoklama evelı çoklu başlama modelinin kullanılması, he bi denekle aynı anda çalışmaya başlayabilme olanağı vemişti Ayıca, Koh ve akadaşlaının çalışmasında öğetim otuumlaı yaklaşık ıkı saat, bu aaştımada ise yaklaşık 45 dakika olmuştu Öğetim otuumlaının diğe çalışmaya göe kısa olması da bi avantaj olaak düşünülebili He ıkı çalışmada ye alan olcu aaçlaı oldukça faklıdı Koh ve akadaşlaının (1988) çalışmasında kullanılan olcu aaçlaı (a) kısa yazılı sınavla, (b) videoya dayalı değelendime, (c) ailenin katıl dığı damatize etkınlıklennı uzmanın izleyeek aile nın göstediği pefomansı işaetlemesi, şeklinde hazılanmıştı Bu çalışmada ise, daha patik ve güvenili veile elde etmek amacıyla, çoktan seçmeli soula kullanılmıştı ukaıda belitildiği gibi, he ıkı çalışma da aıleuzman etkileşiminde ilk olma özelliğini göstemek tedı Liteatü, aile uzman etkileşimini olumlu yönde geliştiecek çalışmalaa duyulan geeksinimi belitmektedi (Bennett, 1982) Dolayısıyla, bu çalışmalada, etkili iletişim beceılennın öğetimi sonasında annelenn göstediklei pefomanslada önemli atışla olması, etkili iletişim becenlennın annelee öğetiminin olanaklı olduğunu göstemektedi Aaştımanın ikinci bölümünde Koh ve akadaşlaının (1988) aaştımasında ye almayan bi boyuta ye venleek, edinilen etkili iletişim becenlennın geçek otamlaa ne deece yansıdığı incelenmişti Koh ve akadaşlaının aaştıması, deneklein edindiklei etkili iletişim beceileini ge çek danışma otamlanna ne olçude genelleyebıldıklennı incelememişti alnızca, yansız atama yoluy la belilenen ıkı annenin öğetim öncesi ve öğetim sonası videolaı danışma kuulunu oluştuan uzmanla taafından izleneek, öğetim öncesi ve öğetim sonası pefomanslaı değelendınlmıştı Bu bulgula, uygulamanın etkililiğine bi destek oluştumuştu ancak bu sonuçla neden-sonuç ilişkisi sağlamamıştı Bu çalışmanın bi deney ve bi kontol gubundan oluşan ikinci bölümünde ise, tam bi deneysel kontolün sağlanması, aaştıma sonuçlaını neden-sonuç ilişkisine götümektedi Aaştımanın kontol gubuna katılan annele, geçek bi danışma otamında etkili iletişim becenlennın pek çoğunu yeine getiememişledi Deney gubunu oluştuan annelenn ise, etkili iletişim beceileinin buyuk bi çoğunluğunu yeine getıdıklen göülmüştü Deney gubundaki annelein göstediklei bu pefomans, yapılan öğetim sonucunda annelein geçek bi danışma otamında kendi çocuklaının öğenme ya da davanış sounlaını ifade edeken ÖZEL EĞİTİM DERGİSİ

14 72 ARZU ÖZEN GONUL KIRCAALİ-İFTAR etkili iletişim beceileini ustalıkla kullanabildikleini göstemektedi. He iki aaştımada da sosyal geçelik çalışmasına ye veilmişti Çalışmalaın sosyal geçeliğini belilemek için hazılanan olcu aaçlaı hemen hemen aynı maddelei içemekle bilikte, bu çalışmada açık uçlu soulaa da ye veilmişti. Açık uçlu soulala ailelein çalışmayla ilişkili göüşleini daha ayıntılı ifade ettiklei göülmüştü. Bu aaştımanın bulgulaı, aşağıda ye alan sınılılıkla çeçevesinde değelendiilmelidi: 1. Aaştımanın denekleinde bulunması geeken önkoşul özelliklee bakıldığında, annelein en az lise mezunlaı aasından seçildiklei göülmektedi. Annelein eğitim düzeyleinin yüksek olması, etkili iletişim beceileinin öğenilmesini olumlu yönde etkilemiş olabili. 2 Annelein yapılan çalışmaya katılmaya istekli olmalaı, aaştıma sonuçlaını olumlu yönde etkilemiş olabili Özetle ailelein eğitim uzmanlaına danışıken sahip olmalaı geeken etkili iletişim davanışlaının ailelee kazandıılmasında, "azılı Bilgilendime" ve "Kaşılıklı Konuşma Öneklen" öğetim mateıyalleının etkili olduğu belilenmişti. Ayıca, hazılanan öğetim mateyalleinin kullanımı oldukça kolay ve masafsızdı; dolayısıyla, uzmanlaca yaygın olaak kullanılması öneilebili. Aaştımadan elde edilen bulgulaın genellenebılıhğını attımak amacıyla, aynı aaştıma, başka deneklele (öneğin, faklı eğitim düzeylenne sahip annelele, babalaıla ya da diğe aile üyeleiyle ), başka otamlada ve başka uygulamacıla taafından yinelenebili. Aaştımada ye alan öğetim mateyallei, video, damatize etkinliklei gibi öğele kullanılaak yeniden düzenlenebili. Etkili iletişim beceileinin, yuutule cek aile eğitimi pogamlan üzeindeki etkililiğini belilemek amacıyla, belli bi aile eğitimi pogamı uygulanmadan önce, aaştımaya katılacak gupla ikiye ayılaak bi gupla etkili iletişim beceileinin öğetimi çalışması yapılabili. Bu ve benzen çalışmala, bu aaştıma sonucunda kuulan neden-sonuç ilişkileinin güçlenmesine ve elde edilen bulgulann uygulamaya aktaılmasına yadımcı olacaktı. KANAKLAR Becknıan, P J (1996) Stıateqıesfoı»oıkınt; wıthfamılıes of ıam? chıldıen vıilh dısabılılıes Baltimoe Paul H Bookes Bcnnett F (1982) The pedıatıcıan and the ınte dıscıplınay pocess Eceptıonal Chıldıen Bos, C, & aughn, S (1998) Stıatet-ıesfoı leachım; studenls M ıth leaınım; and bchmıoı pıoblems Dödüncü basım Boston Allyn and Bacon Dalıng, R B, & Dalıng J (1982) Chıldıen who aı e dıffeıenl Meetıııt> ıhe ıhallençes of bııth defects m ıouet\ ST Lotus C Mosby Fıend, M, & Cook, L (1996) Imeıacltons Collaboıatıon skılls foı sthoolpıofessıonals New ok Longman Hutchıns, D E, & Cole, C G (1992) Helpım< ıelatıonshıps and stıateçıes Pacific Gove CA Books/Cole Publıshıng Kıcaalı-Ifta, G & Tekin E (1997) Tek denekli aıasınma yönlenilen Ankaa Tük Psikologla Deneği ayınlaı Koh, M A, Paısh, J M, Neef, N A, Dıessen, J R, & Hallınan, P C (1988) Communıcatıon skılls fo taınıng paents Expeımental and socıal valıdatıon I oııınal of Applied Behavıoı Analssıs, 21(1), Koth, R L, & Edge, D (1997) Stıateçıesfoı lommumc alıntı wıthpaıents and famdıes of eteptıonal (hıldıen Denve Love Publıshıng Company Shulman, L (1992). The skılls ofhelpmç Indnıdııals famılıes and çıoups Itasca İL F E Peacock Pııblıshes Snell, M S (1982) Analysıs of time delay pocedues in teachıng daıly lıvıng skılls to etaded adıılts Analysı\ and Inlenentıon m De\elopmeııtal Dısabıluıes 2, Spock, B, Lemgo, M (1965J Caııntffoı som dısabled ıhıld Geenvvıch, CT Favvcett Cest Book 2000, 2 (4)