YUNANSTAN LE TÜRKYE DE UYGULANAN TURZM YATIRIM TEVKLERNN KARILATIRILMASI

Transkript

1 YUNANSTAN LE TÜRKYE DE UYGULANAN TURZM YATIRIM TEVKLERNN KARILATIRILMASI Doç. Dr. smail AYDOU * Yrd. Doç. Dr. H. Hüseyin SOYBALI ** Ör. Grv. Ahmet BAYTOK ** ÖZET Turizm sürekli büyüyen yapsyla dünyann en fazla ekonomik deer yaratan üç sektöründen birisi olmakla birlikte turizm yatrmlar geri dönüü uzun yllar alan, sermaye/hasla oran yüksek, siyasal, sosyal, doal ve ekonomik olaylara son derece duyarl ve krlgan, dolaysyla da giriimciler için riskli yatrmlardr. Bu durum devletlerin turizm sektörünün salad ekonomik ve sosyal faydalarn artarak devam etmesini salamak için politik, ekonomik ve sosyal yönlerden sektörün yapsnn gerektirdii yasal düzenlemeleri uygulamaya koyma gerekliliklerini ortaya çkarmaktadr. Bu uygulamalar arasnda özel sektörü turizm alannda yatrma yönlendirici tevikler önemli yer tutmaktadr. Çalmada bu balamda Türkiye ve Yunanistan n turizm sektöründe uygulad turizm tevik politikalarnn karlatrmas yaplarak aralarndaki farklar ortaya konmaya çallmtr. Anahtar Kelimeler: Türkiye, Yunanistan, Turizm, Yatrm, Tevik ABSTRACT Although tourism is one of the largest three sectors in the world economy which create the highest economic value, tourism investment s return time is rather late, capital/output ratio is high, sensitive and fragile to political, social, natural and economic incidents and therefore risky investments for entrepreneurs. This forces states to put necessary regulatory rules and regulations into force, which are required by the infrastructure of the tourism sector in terms of political, economic and social aspects, to keep economic and * ** Afyon Kocatepe Üniversitesi, --BF, -ktisat Bölümü Afyon Kocatepe Üniversitesi, Afyon MYO Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.VIII,S.1, 2006) 1

2 social benefits provided by the sector increasing. In this respect, investment incentives to direct private sector to invest in tourism occupy an important place. In this study, tourism investment incentives in Turkey and Greece are compared and differences between them are explored. Keywords: Turkey, Greece, Tourism, Investment, Incentive GR Turizm sürekli büyüyen yapsyla telekomünikasyon ve enformasyon ile birlikte dünyann en fazla ekonomik deer yaratan üç sektöründen birisidir ylnda uluslararas turizme katlanlarn says terör, doal afetler, salk problemleri, petrol fiyatlarnda art, kur dalgalanmalar ve ekonomik ve politik belirsizlikler gibi tüm olumsuzluklara ramen %5,5 artarak 808 milyona ulamtr 1. Turizm sürekli büyüyen yaps yannda, dier sektörler üzerindeki uyarc etkisi ile dorudan ve dolayl olarak ülke ekonomilerine önemli katklar salayan bir sektördür. Ekonomik açdan turizm sektörünün yaratt geliri oluturan harcamalarn büyük ksm turistik üst yap (konaklama, yeme-içme, elence) için yaplan harcamalar yoluyla ortaya çkmakta ve bu yatrmlar özel sektör tarafndan gerçekletirilmektedir. Turizm yatrmlarnn geri dönüü uzun yllar alan, sermaye/hasla oran yüksek, siyasal, sosyal, doal ve ekonomik olaylara son derece duyarl ve krlgan, dolaysyla da giriimciler için riskli yatrmlar olmas, devletlerin turizm sektörünün salad ekonomik ve sosyal faydalarn artarak devam etmesini salamak için politik, ekonomik ve sosyal yönlerden sektörün yapsnn gerektirdii yasal düzenlemeleri uygulamaya koyma gerekliliklerini ortaya çkarmaktadr. Bu uygulamalar arasnda özel sektörü turizm alannda yatrma yönlendirici tevikler önemli yer tutmaktadr. Bu çalmada corafi konum ve turizm piyasasna sunduklar ürünlerin benzerlii yönünden birbirleri ile rekabet halinde olan Türkiye ve Yunanistan n turizm sektöründe uygulad turizm tevik politikalarnn karlatrmas yaplarak aralarndaki farklar ortaya konulmaya çallmtr. 1 UNWTO, World Tourism Barometer, Vol: 4, No:1, January, 2006, s.1. 2 Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.VIII,S.1, 2006)

3 A) TEEV-K UYGULAMALARI VE TUR-ZM AÇISINDAN GEREKL-L-K- Genel olarak belirli ekonomik faaliyetlerin dierlerine oranla daha fazla ve hzl gelimesini salamak amacyla, kamu tarafndan çeitli yöntemlerle verilen maddi ve/veya gayri maddi destek, yardm ve özendirme 23 olarak tanmlanan tevik, ekonomik açdan devletin salad bir kolaylk ve motivasyon aracdr 4. Tevik uygulamalarnn ana amac; yatrmlarn maliyetlerini düürmek, finansman ihtiyaçlarn hafifletmek, kolaylklar salamak, karll arttrmak, özel sektör yatrmlarn belirli sektörlere ve yörelere kaydrmaktr 5. Tevik uygulamalar ülkelerin benimsedikleri ekonomik politikalarna ve gelimilik düzeylerine göre deiiklikler gösterebilmektedir(tablo 1). Tablo 1. Geli#mi# ve Geli#mekte Olan Ülkelerin Te#vik Uygulama Gerekçeleri Gelimi Ülkeler * Rekabet gücünü korumak * Teknolojik gelimeyi sürdürmek * Sermaye kaçn engellemek * Bölgesel dengesizlikleri gidermek * Verimlilik art * Sorunlu sektörleri desteklemek * -sizlii azaltmak Gelimekte Olan Ülkeler * Ekonomik kalknma * Geri kalm bölgelerin kalkndrlmas * Uluslararas rekabet gücü kazanma * Verimlilik art * -stihdam imkânlarn geniletme * Teknoloji transferi * -hracat arttrmak * Sanayileme * Yabanc sermaye çekme Kaynak: Mustafa DURAN, Te)vik Politikalar, ve Do-rudan Sermaye Yat,r,mlar,, Ekonomik Aratrmalar Genel Müdürlüü Dizisi, No:33, Hazine Yayn, Ankara, 2003, s. 8 den adapte edilmitir. 2 -smail Ç-LOKLU, Tevik Sisteminin Deerlendirilmesi, Hazine Dergisi, Ekim, 1997, s.1. 3 Turan SERDENGEÇT-, Genel Yat,r,m ve KOB Te)vik Mevzuat, ile lgili Uygulamalar, TUGM, Ankara Necip BOZ, Turizm Hukuku, Seçkin Yaynclk, Ankara, 2002, s Erol ÇAMUR, Türkiye de Beinci Be Yllk Plan Döneminde Sanayileme ve -hracat Tevik -çin Salanan Kredi -mkanlar ve Özel Sektör Tarafndan Bu Amaç -le Kullanlan Krediler Hesap Uzmanlar, Kurulu Konferanslar, II, Maliye ve Gümrük Bakanl A.P.K.K.B. Yayn, Ankara, 1991, s.340 Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.VIII,S.1, 2006) 3

4 Devletlerin ekonominin gelimesi amacyla tevik uygulamalarnda kulland tevik araçlar genel olarak ayni, nakdi, vergi, garanti ve kefaletler ve dierleri olmak üzere be grupta toplanmakta (Tablo 2) ve tevikler yatrm dönemi ve iletme dönemi tevikleri olmak üzere iki grupta verilmektedir. Ekonomik, sosyal, kültürel ve doal çevre ile sürekli etkileim içinde, çok yönlü bir faaliyet alan olan turizm sektörü, ulam, konaklama, yeme-içme, pazarlama (tur operatörü, seyahat acentesi), elence, al-veri gibi hizmetlerden olumaktadr. Turizm salad döviz girdisi, yurt içinde yaplan ihracat olma, istihdama yüksek katk salama ve ekonomide yaratt yüksek katma deer faydalar ile devletler için önemli bir ekonomik alandr. Turizm sektöründe ekonomik deerin ortaya çkt hizmetlerin büyük ksm özel sektör tarafndan oluturulmu iletmelerde gerçeklemektedir. Ancak turizm özel sektör için riskli bir yatrm alandr. Özellikle sektör yatrmlarnn geri dönüünün uzun yllar almas, sermaye/hasla orannn yüksek olmas, siyasal, sosyal, doal ve ekonomik olaylara son derece duyarl olmas ve krlgan yaps sektörü özel giriimciler için riskli bir yatrm alan haline getirmektedir 6. Bu durum devletlerin turizmin gelimesini salamaya yönelik özel sektör için riskli kabul edilen yapsnn oluturduu olumsuzluklar en aza indirerek, turizmi yatrm yaplabilir cazip bir alan haline getirmeye yönlendirmektedir. Devletlerin turizm sektörünü cazip bir yatrm alan haline getirme çabalarnda yatrmlar özendirici tevik tedbirleri en önemli araç olarak ön plana çkmaktadr. Turizm sektöründe tevik araçlar özellikle turistik üst ve alt yap arznn oluturulmasnda kullanlmaktadr. Sektörde tevik uygulamalar genel olarak kamu arazisi tahsisi, ucuz turizm kredileri, vergi resim ve harçlardan muafiyet, enerji destei, personel çaltrma kolayl, altyap yatrmlarnda destek ve öncelik gibi alanlarda gerçeklemektedir. Turizm sektöründe tevik araçlarnn kullanm, ülkelerin turizm sektörü ile ilgili genel politikalarna ve sektörün gelimilik düzeyine göre farkllklar gösterebilmektedir. 6 M. Uur ATAER, Saltuk ERDEML- ve Ali VARIELI, Turizm Sektörüne Salanan Devlet Yardmlar, Hazine Dergisi, Say.16, 2003, s.1. 4 Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.VIII,S.1, 2006)

5 Tablo 2. Te#vik Araçlar2n2n Çe#itleri 1. Ayni Tevikler - Arsa-arazi tahsisi - Bina temini 2. Nakdi Tevikler * Kar#2l2ks2z - Hibeler - Primler * Kar#2l2kl2 Uygun koullu krediler (düük faizli, uzun vadeli) 3. Vergi Tevikleri 4. Garanti ve Kefaletler * Gelir ve Kurumlar Vergisi Te#vikleri - Düük oranl gelir ve kurumlar vergisi - Vergi muafiyeti - Zarar mahsubu - Hzlandrlm amortisman - Yatrm indirimi - Baz harcamalarn vergiden düülmesi (Sosyal güvenlik katks, -stihdamla ilgili harcamalar, Reklam, tantm ve pazarlama, Salk harcamalar vb.) - Vergi kredisi (finansman fonu) * KDV Te#vikleri - Sermaye mallarna KDV istisnas - Gelimemi bölgelere ve/veya baz ürünler düük KDV oran * Gümrük Vergisi Te#vikleri - Makine-teçhizat, hammadde, parça ve yedek parça gibi sermaye mallarna gümrük muafiyeti - Gümrük vergisi iadesi - Kredi garantileri - Yüksek ticari risk tayan projelere kamu kaynakl risk sermayesi katlm - Ekonomik ve ticari riskleri kapsayan ayrcalkl kamu sigortas (devalüasyon, politik karmaa vb.) 5. Dier Tevikler - Alt yap hazrlanmas - Ucuz enerji destei - Yatrm öncesi hizmetler; finansman kaynaklar, yatrm projesi hazrlama ve yönetme, pazar aratrmas, hammadde ve alt yap durumu, üretim prosesi ve pazarlama teknikleri, eitim, know-how veya kalite kontrol gelitirme teknikleri ile ilgili yardmlar - Ayrcalkl kamusal anlamalar Kaynak: Mustafa DURAN, Te)vik Politikalar, ve Do-rudan Sermaye Yat,r,mlar,, Ekonomik Aratrmalar Genel Müdürlüü Dizisi, No:33, Hazine Yayn, Ankara, 2003, s.27. Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.VIII,S.1, 2006) 5

6 Örnein Türkiye de 1980 li yllarda turizmin geliim aamasnda tevik uygulamalar daha geni kapsamda uygulanrken, 1990 sonras geliimin tamamlanmasndan sonraki uygulamalarda daha özel artlar ortaya konulmaya balamtr. B)YUNAN-STAN VE TÜRK-YE DE TUR-ZM TEEV-KLER- Yunanistan ve Türkiye Akdeniz çananda yer alan iki komu ülke olarak sahip olduklar doal zenginlikleri, kültürel, tarihi birikimleri ve corafi konumlar ile dünyann iki önemli turizm ülkesidir. Turizm sektörü her iki ülkenin ekonomilerinde önemli yer tutmaktadr yl verilerine (Tablo 3) göre Yunanistan ziyaret eden 13,271,000,000. turist ülke ekonomisine 12,872,000,000. dolarlk gelir katks salamtr. Ayn dönemde Türkiye yi 16,826,000,000. turist ziyaret etmi ve Türkiye 15,888,000,000. dolar gelir elde etmitir ylnda turizm gelirlerinin Yunanistan n GSY-H s içindeki pay %7,46, ihracat içindeki pay %94,3 ve d ticaret açn karlamadaki pay %41,2 olarak gerçeklemitir. Ayn dönemde turizm gelirlerinin Türkiye nin GSY-H s içindeki pay %6,61, ihracat içindeki pay %27,9 ve d ticaret açn karlamadaki pay %19 olarak gerçeklemitir. Buna ilave olarak Yunanistan da turizm sektöründeki istihdamn toplam istihdam içindeki pay %6,1 i dorudan istihdam olmak üzere yaklak %10 7 iken bu oranlar Türkiye de yaklak % 5,1 ve %18 olarak gerçeklemitir. Görülecei üzere turizm sektöründe Türkiye deki dorudan istihdam Yunanistan a göre daha az, toplam istihdam ise daha fazladr. Yukarda verilen bilgilerinde gösterdii gibi turizm sektörü, yaratt ekonomik deer ile her iki ülkenin de ekonomilerinde önemli yer tutmaktadr. 7 ( ) 6 Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.VIII,S.1, 2006)

7 Tablo 3. Yunanistan ve Türkiye nin Turizm Sektörleri le lgili Temel Ekonomik Göstergeler(2003) YUNAN-STAN TÜRK-YE Turist Says 13,271,000,000* 16,826,000,000* Turizm geliri 12,872,000,000* 15,888,000,000* GSY-H 172,500,000,000** 240,400,000,000*** Turizmin GSY-H içindeki Pay (%) 7,46 6,61 Turizmin -hracat içindeki Pay (%) 94,3 27,9 Turizmin D Ticaret Açn Kapatmadaki Katks 41,2 19,0 Dorudan -stihdam 980,400****(2001) 1,007,793*****(2001) Yatak Says 644, ,697 Kaynak: * WTO, Tourism Highlights, 2005 Edition, 2005, s.6., European Travel Commission, European Tourism Insights 2005 Outlook for 2006, ETC Market Intelligence Report, No:2006/1, Brussels, April, 2006, s.11., IMF, World Economic Outlook Database 2005, 2005, ( ) ** Business Monitor International Ltd, Greece Q Economic Outlook, 2005, s.10. *** ( ) **** Statistical Service of Greece, Greece in figures:2005, 2005, s.7. ***** TÜRSAB, Turizm Endüstrisinde stihdam raporu, TÜRSAB Ar-Ge Departman, Mart Turizmin Yunanistan ve Türkiye ekonomilerine salad önemli katk her iki ülkenin de sektörün geliimi yönünde destekleme ihtiyacn ortaya çkarmaktadr. Buna bal olarak Yunanistan da 2005 ylnda, Türkiye de ise 2003 ylnda turizm sektörüne yönelik tevik uygulamalarnda önemli deiiklikler gerçekletirilmitir. 1. Yunanistan da Uygulanan Turizm Te#vikleri Yunanistan da devletin yatrmlarn teviki ile ilgili mevcut uygulamalarnn balangc 1998 ylnda uygulamaya konan 2601/98 Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.VIII,S.1, 2006) 7

8 sayl özel yatrmlar tevik kanunu na dayanmaktadr 8. -lgili kanun tevik uygulamalarn tüm sektörler için tek kanun kapsamnda düzenlemitir. Turizm sektörünü destekleme amaçl tevik uygulamalar da bu kanun çerçevesinde yürütülmütür. Karmak bir yapda bulunan 2601/98 sayl kanun ve benzeri kanuni düzenlemeleri basitletirmek ve yeniden yaplandrmak amacyla, 23 Aralk 2004 tarihli resmi gazetede yaynlanan 3299/2004 sayl Kalknma Kanunu yürürlüe girmitir 9. Yeni kanun ile Yunanistan da; istihdamn gelitirilmesi, ekonomideki rekabetin iyiletirilmesi, giriimciliin desteklenmesi, orta ve küçük ölçekli yatrmlarn cesaretlendirilmesi, teknolojik deiimlere ayak uydurmak, bölgesel birlii salayabilmek ve yatrm projelerinin deerlendirilmesinde karmak süreçlerin basitletirilmesi hedeflenmektedir 10. Yunanistan da yeni uygulamaya konan Kalknma Kanunu genel bir kanun olarak düzenlenmitir. Kanun kapsamnda tevik edilecek bölge, sektörler ve yatrm türleri be ayr grupta belirlenmitir (Harita 1). Turizm yatrmlar, haberleme, yenilenebilir enerji, bilgi teknolojileri, aratrma ve gelitirme ve ileri teknoloji yatrmlarnn da içinde yer ald tevik alabilecek be yatrm grubundan dördüncüsünün içinde yer almaktadr. Kanunda tevikler bölgelere ve yatrmn mahiyetine göre deiiklik arz etmekte ve yatrmlarn %100 üne varan parasal/leasing destei ile iki yl süresince salanacak istihdam desteklemek amacyla içilik maliyetlerinin %48 ini karlamay taahhüt etmektedir. Kanun kapsamnda temel olarak üç tür yatrm teviki verilmektedir. Bunlar %0-%45 arasnda deien nakit para ve/veya leasing yardm, %40-%100 arasnda vergi muafiyeti ve %18,4 ile 8 Government Gazette, 81/A/ : Aids to private investments for the country s economic and regional development and other provisions. L.2601/ , Greece, Government Gazette, 261/A/ : Law on Development 3299/2004, Greece, Ministry of Economy and Finance, Fact Sheet on the Prospects of the Greek Economy, May, 2006, s Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.VIII,S.1, 2006)

9 %48,1 arasnda deien iki yl süresince devam edecek istihdam tevikleridir (Tablo 4). Harita 1. Yunanistan Yat2r2m Te#vik Bölgeleri Kaynak: ELKE Hellenic Center for Investment, ( ) Kanunda nakit yardmlar iki aamada verilmektedir. Bunlardan birincisi, yatrmn %50 si tamamlandktan sonra ikincisi ise yatrmn tamamlanmas ve iletmeye açlmasndan sonra verilmektedir. Nakit yardmlar yatrmc veya bankasna dorudan ödeme eklinde yaplmaktadr. Leasing yardmlarnn %50 si makine ve teçhizat kurulduktan sonra, geri kalan %50 si ise yatrm projesi tamamlandktan sonra ödenmektedir. -stihdama ilikin yardmlar ise her alt ayda bir yaplmaktadr. Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.VIII,S.1, 2006) 9

10 Tablo 4. Yunanistan da Belirlenen Bölgelere Göre Te#vik Uygulamalar2 Bölge Finansal Destek/ Leasing Yard2m2 stihdam Maliyeti Katk2 Yard2m2 Vergi Muafiyeti Yeni 3 yldz ve üzeri otel yatrmlar veya mevcut 3 yldz ve üzeri otel iyiletirmesi için (Bölgesine bal olarak bu oranlar %15 e kadar arttrlabilir) D % 35 % 40 45,5 % 100 C % 25 % 33,2 % 100 B % 13 % 18,4 % 50 A Otellerin iyiletirilmesi, modernizasyonu ve yeniden tefrii için (Bölgesine bal olarak bu oranlar %15 e kadar arttrlabilir) D % % 40-48,1 % 100 C % 35 % 40 % 100 B % 30 % 35 % 100 A % 30 % 35 % 100 Konferans merkezleri, golf sahalar, kayak merkezleri, termal turizm tesisleri, yat limanlar, thalassotheraphy merkezleri, salk turizmi merkezleri, spor ve eitim merkezleri ve kamping modernizasyonu için (Bölgesine bal olarak bu oranlar %15 e kadar arttrlabilir) D % % 40 48,1 % 100 C % 35 % 40 % 100 B % 30 % 35 % 100 A % 30 % 35 % 100 Yeni 4 yldz ve 5 yldz oteller, tarihi ve geleneksel evleri otel binalarna dönütürme ileri, 4 yldz ve 5 yldz otellerin yenilenmesi ve modernizasyonu için ve bavuru tarihi itibaryla bir yandan küçük yeni kurulmu irketler için yukardaki oranlara fazladan %5 ilave edilir. Toplam nakit ve leasing yardmnn oran toplam %55 i geçemez Kaynak: Government Gazette, 261/A/ : Law on Development 3299/2004, Greece, Türkiye de Uygulanan Turizm Te#vikleri Türkiye de tevik uygulamalarnn geçmii 1913 ylna kadar gitmektedir smail Ç-LOKLU, Tevik Politikalarnn Yönlendirme Gücü, Hazine Dergisi, Ocak, 2000, s Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.VIII,S.1, 2006)

11 Türkiye de tevik sisteminin geçirdii evreleri be aamada incelemek mümkündür 12 ; - Birinci Aama; Cumhuriyetin ilk yllarnda sanayileme ve kalknma çabalar çerçevesinde öncelikli olarak özel sermaye birikimi oluturma amacna dönük, - -kinci Aama; 1930 lu yllarda temel sanayi kurulular kamu tarafndan kurulurken, özel kesimin geliip büyümesi için karl yatrm alanlarnn oluturulmasna dönük, - Üçüncü Aama: 1950 li yllarda liberal ekonomi politikalar çerçevesinde hem yerli giriimcilerin desteklenmesi hem de yabanc yatrmclar çekmek amacna dönük, - Dördüncü Aama; Planl dönemde ithal ikamesine dayal sanayileme amaçlarnn gerçekletirilmesine dönük, - Beinci Aama; 1980 sonras dönemde özel kesimin ekonomideki öncü rolünü üstlenerek teknoloji transferi, ilave kapasite oluturma ve rekabet gücü kazanma amaçlarna dönük olmutur. Günümüzde Türkiye de yatrm tevikleri genel tevik uygulamalar, KOB- lere uygulanan tevikler ve enerji destei olmak üzere üç ana grupta toplanmaktadr. Genel teviklerin uygulanmas yatrmn yerine, ölçeine ve konusuna göre farkllk göstermektedir. Bölgesel dengesizlii giderme çabalar kapsamnda Türkiye farkl seviyelerde tevik salama amacyla gelimi, normal ve kalknmada öncelikli bölgeler olmak üzere üç farkl gruba ayrlmtr (Harita 2). Her yl, Bakanlar kurulu karar ile yaymlanarak yürürlüe giren Babakanlk Hazine Müstearl ve D Ticaret Müstearlnca Tevik Belgeli yatrmlara yönelik olarak uygulanmakta olan tevik uygulamalar kapsamnda genel tevik uygulamalarnda yatrmclara u tevikler salanmaktadr: 12 Mustafa DURAN, Türkiye de Yat,r,mlara Sa-lanan Te)vikler ve Etkinli-i, Ekonomik Aratrmalar Genel Müdürlüü Dizisi, No:32, Hazine Yayn, Ankara s.5. Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.VIII,S.1, 2006) 11

12 Harita 2. Türkiye de Yat2r2m Te#vik Bölgeleri - Gümrük vergileri ve Toplu Konut Fonu istisnas, - -thal edilen ve yurtiçinden temin edilecek makine ve ekipmanlarda KDV istisnas, - Vergi, resim ve harç istinas, - Bütçeden kredi tahsisi: 4,5 milyon YTL yi amamak üzere bölgesel kalknma amaçl sabit yatrmlarn %30 u ve 400 bin YTL yi amamak üzere aratrma ve gelitirme, çevre koruma, öncelikli teknoloji yatrmlar ve organize sanayi bölgelerine tanma için yaplan yatrmlarn %50 si orannda yatrm kredisi salamaktadr. Kalknmada öncelikli bölgelerde imalat, tarmsal sanayi, ve madencilik alanlarnda 500 bin YTL yi amayan yatrmlarn %50 si orannda kredi imkan tannmaktadr. Yatrm tamamlandktan sonra ise 50 ve üzerinde istihdam salayacak iletmelere iletme kredisi verilmektedir. -letme kredisi ayrca kalknmada öncelikli bölgelerde halen mevcut olan en az 50 içi çaltran fakat iletme sermayesi yeterli olmayan iletmelere de verilmektedir. -letme kredilerinin toplam 200 bin YTL ve yatrm ve iletme kredilerinin her ikisinin de salanmas halinde toplam kredi tutarnn 700 bin YTL yi amamas öngörülmütür. Türkiye de turizm sektörünü dorudan tevik amaçl ilk uygulama 1953 ylnda yürürlüe giren 6086 sayl Turizm Endüstrisini Tevik Kanunu ile gerçeklemitir. Kanun yürürlükte 12 Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.VIII,S.1, 2006)

13 kald 30 yl boyunca turizmin tevik edilmesinde ve yönlendirilmesinde belirleyici olmu, ancak 1970 li yllardan balayarak beklentiler karsnda, özellikle, yerli ve yabanc özel sermayenin turizm yatrmlarna yönlendirilmesinde yetersiz kalmtr 13. Bu amaçla 1982 ylnda 2634 sayl Turizmi Tevik Kanunu 14 çkarlmtr. Yatrm ve iletme düzeyinde turizm iletmelerinin desteklenmesini amaçlayan Kanun da yer alan tevikler ana hatlar ile kamu arazisi tahsisi, turizm kredileri, ihracatç saylma, orman fonuna katknn taksitlendirilmesi, ucuz elektrik, havagaz ve su ücretleri, haberleme kolaylklar, personel çaltrlmas, alkollü içki sat ve resmi tatil, hafta sonu ve öle tatilleri, konularn içermektedir. Türkiye özellikle 1983 ylndan itibaren sivil yönetime geçile birlikte turizmi önemli ölçüde tevik ederek d turizm gelirlerini arttrma ve bu gelirlerle ödemeler dengesi açklarn kapatma politikasn benimsemi 15 ve ekonomik kalknma stratejisinde anahtar sektör olarak kabul etmitir 16. Türkiye deki yatrm atmosferini destekleme ve gelitirme çabalar çerçevesinde 2003 ylnda 4957 sayl Turizm Tevik Kanununda Deiiklik Yaplmas Hakknda Kanun 17 ile turizm yatrm tevikleri yeniden gözden geçirilerek deitirilmitir. 13 Necip BOZ, Turizm Hukuku, Seçkin Yaynclk, Ankara, 2002, s Resmi Gazete, 2634 sayl Turizmi Tevik Kanunu Resmi Gazete, , say:17635, Kamil UNUR, Turizmin Türkiye nin Ödemeler Dengesine Etkisinin Analizi DEÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 2. Say:3, 2000, s ( ) 16 Ali ÇIMAT ve Ozan BAHAR, Turizm Sektörünün Türkiye Ekonomisi -çindeki Yeri ve Önemi Üzerine Bir Deerlendirme, Akdeniz..B.F. Dergisi, 6, 2003, s Resmi Gazete, 4957 sayl Turizm Tevik Kanununda Deiiklik Yaplmas Hakknda Kanun Resmi Gazete : say:25186, Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.VIII,S.1, 2006) 13

14 Tablo 5. Türkiye de Devletin Turizm Sektörüne SaFlad2F2 Te#vikler Kanun 2634 sayl Turizmi Tevik Kanunu 4957 sayl Turizm Tevik Kanununda Deiiklik Yaplmas Hakknda Kanun 4875 sayl Dorudan Yabanc Yatrmlar Kanunu 5084 sayl Yatrmlarn ve -stihdamn Teviki -le Baz Kanunlarda Deiiklik Yaplmas Hakknda Kanun SaFlad2F2 Kolayl2klar - Kamu arazisi tahsisi, - Turizm kredileri, - -hracatç saylma, - Orman fonuna katknn taksitlendirilmesi, - Ucuz elektrik, havagaz ve su ücretleri, - Haberleme kolaylklar, - Personel çaltrlmas, - Alkollü içki sat, - Resmi tatil, hafta sonu ve öle tatilleri, - Tarihi ve kültürel deerlerin youn olduu yerler veya turizm potansiyeli yüksek yerlerin, Bakanlar Kurulu kararyla Kültür ve turizm geliim bölgesi ilan edilebilmesi, - Kültür ve turizm koruma ve gelitirme bölgesi ilen edilen alanlardaki tanmazlarn Türk ve yabanc uyruklu yatrmclara tahsisi konusunda Kültür ve Turizm Bakanl nn yetkilendirilmesi- Kültür ve turizm bölgesi içinde kalan özel mülkiyete tabi alanlarn da turizm yatrmlarna tahsisi için kamulatrlmasna olanak salama, - Kültür ve turizm bölgelerinde yer alan meralarn Kültür ve Turizm Bakanlnca onaylanan imar plan kararyla getirilen kullanm amacna tabi olmasn (Alanlara ilikin vasf deiiklii konusunda Tarm ve Köyileri Bakanlnn onay alnarak), - Milli Parklar Kanunu ve Orman Kanunu kapsamnda orman saylan yerlerde imar planlar ile turizme ayrlan arazilerin tahsis yetkisini Kültür ve Turizm Bakanlna verilmesi, - Önceden art koulan izleme, onay, pay transferi ve minimum sermaye gibi artlardan muaf olarak yatrm özgürlüü salanmas. - Tek bir effaf ve tutarl bir doküman ile yabanc yatrmclarn mevcut haklarnn garanti altna alnmas - Dorudan Yabanc Yatrm ve Yabanc Yatrmclar tanmlarn uluslar aras kabul görmü standartlara yükseltmek. - Kazanlm haklarn korumas ve büyüme ve gelime için yatrmcdostu iklimin sürekliliini salamak için gerekli politika deiiminin salanmas. - Gelir vergisi stopaj, - Sigorta primi iveren paylarnn ödenmesi, - Bedelsiz yatrm yeri tahsisi, - Enerji desteidir. Günümüzde Türkiye de turizm yatrmlar 2634 sayl Turizm Tevik Kanunu dnda, 4875 sayl Dorudan Yabanc Yatrmlar 14 Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.VIII,S.1, 2006)

15 Kanunu 18, 5084 sayl Yatrmlarn ve -stihdamn Teviki -le Baz Kanunlarda Deiiklik Yaplmas Hakknda Kanun 19, çerçevesinde salanan teviklerden de yararlanabilmektedirler. Türkiye de turizmin tevik edilmesine yönelik devletin salad kolaylklar Tablo 5 te özetlenmitir. C) YUNAN-STAN VE TÜRK-YE DE TUR-ZM SEKTÖRÜNDE UYGULANAN TEEV-KLER-N KAREILAETIRILMASI Turizm sektörünün baars hem Yunanistan hem de Türkiye ekonomileri açsndan büyük önem arz etmektedir. Bu arzulanan baary yakalayabilmek içinde her iki ülkenin devletleri hazrladklar çeitli hukuki düzenlemelerle özel sektörü turizm alannda yatrma yönlendirmeye çalmaktadrlar. Bu kapsamda, her ne kadar Yunanistan a ait tevik alan turizm yatrmlarna ait rakamlar mevcut olmasa da, her iki ülke de yeniden yaplandrlm, deitirilmi tevik düzenlemeleriyle çok olumlu sonuçlara ulamtr. Yunan Hükümeti yatrmlara salanacak tevikler için yllk bütçe oluturmaktadr. Bu amaçla 2005 yl için 500 milyon Euro ayrlmtr. Bu rakam arasnda 235 milyon Euro olarak gerçeklemitir. Ekonomi ve Finans Bakanl verilerine göre kanunun uygulanmaya balad Mart 2005 ten Ekim 2005 e kadar geçen ilk yedi aylk sürede toplam 1,3 milyar Euro deerinde 650 adet yatrm projesi için 562 milyon Euro tevik talep edilmitir. Bunlardan 388 milyon Euro deerinde 246 yatrm projesi için 60 milyon Euro tutarnda tevik verilmesi kabul edilmitir 20. Nisan 2006 sonu itibar ile ise bavuru says 1779 a ve toplam yatrm tutar 3,39 milyar Euro ya ulam ve bunlardan 1,45 milyar Euro tutarndaki Resmi Gazete, 4875 sayl Dorudan Yabanc Yatrmlar Kanunu Resmi Gazete, , say:25141, Resmi Gazete, 5084 sayl Yatrmlarn ve -stihdamn Teviki -le Baz Kanunlarda Deiiklik Yaplmas Hakknda Kanun Resmi Gazete, , say:25365, EIU, Greece regulations: New Investment Incentives Law EIU. ViewsWire, Jan. New York, Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.VIII,S.1, 2006) 15

16 yatrm projesine onay verilmitir. Bu yatrmlarla birlikte toplam 5245 yeni i imkan salanmtr 21. Türkiye de ise, Hazine Müstearl nn verilerine göre, özellikle 2005 ylnda turizm yatrmlarna tahsis edilen teviklerde hem saysal hem de toplam tevik tutarlarnda önemli artlar gözlemlenmektedir. Turizm Tevik kanunu nda 2003 ylnda yaplan deiikliklerin etkisi özellikle 2005 ylnda kendisini göstermi ve hem hizmet sektörü hem de toplam tevikler içinde turizmin pay art göstermitir. Ayrca genel ve turizm tevik mevzuatlarndaki iyiletirmeler hizmet ve turizm sektörüne yönelik dorudan yabanc sermaye yatrmlarnda da önemli artlar salamtr (Tablo 6). Her iki ülkenin ekonomik açdan farkl gelimilik düzeylerinde olmalar, farkl turizm alt ve üst-yapsna sahip olmalar, Yunanistan n AB ne üye olmas, Türkiye nin hala aday durumda olmas, farkl resmi turizm örgütlenmesine sahip olmalar gibi nedenlerle her iki ülkede farkl tevik ihtiyaçlar ortaya çkm ve dolaysyla her ülke kendi artlarna uygun hukuki düzenlemeler yapmtr. Tablo 6. Türkiye de turizm te#viklerinin toplam te#vikler içindeki pay Hizmet sektörü tevikleri % 32,7 45,1 28,6 33,0 Turizm Tevikleri % 11,0 10,5 8,4 12,2 Toplam Tevik Tutar* Dorudan Yab. Sermaye Yatrmlar** Hizmet Sektörüne Do. Yab. Ser. Yat. ** Kaynak: http//ekutup.dpt.gov.tr ( ) *bin YTL **milyon $ 21 Ministry of Economy and Finance, Fact Sheet on the Prospects of the Greek Economy, May, 2006, s Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.VIII,S.1, 2006)

17 -ki ülkenin turizm sektörünü tevik amacyla en son çkardklar kanunlar incelendiinde, Yunanistan da dier sektörlerden ayr olarak turizm sektörüne yönelik özel bir kanuni düzenleme bulunmad görülmektedir. Bunun yerine Yunanistan da turizm sektörünü destekleme amaçl düzenlemeler, Kalknma Kanunu ad verilen ve dier sektörleri de kapsayan bir kanun içerisinde ele alnm ve o güne kadar karmak hale gelen devlet yardmlaryla ilgili düzenlemeler olabildiince basitletirilmeye çallmtr. Kanunda hangi bölgedeki hangi tür yatrmlara ne kadar devlet destei salanaca net olarak belirlenmitir. Türkiye de ise turizm sektörünü desteklemek amacyla 2634 sayl özel bir Turizmi Tevik Kanunu bulunmakta ve devletin sektöre salayaca tevikler temel olarak bu kanun çerçevesinde düzenlenmekte ve ayrntlar dier düzenlemelerle uygulanmaktadr. Bu durum Kanun ve dier ilgili düzenlemelerin takibinde güçlük çekilmesine neden olmaktadr. Bunun yan sra, belirlenmi bölgeler içinde bulunmalar artyla turizm iletmeleri dier ilgili kanunlar çerçevesinde de devlet destei alabilmektedirler. Türkiye de çok sk deien yatrmlarda devlet desteklerine ilikin kanunlar ve dier düzenlemeler ile uzun ve yorucu bürokratik ilemler yatrmclar için cazip olmayan bir atmosfer oluturmaktadr. Dolaysyla Yunanistan da uygulanan reformlar çerçevesinde yapld gibi, uzun vadedeki hedeflenen gelimeler dorultusunda uzun zaman deimeden uygulanabilecek, basit, anlalabilir ve birletirilmi düzenlemelere ihtiyaç bulunmaktadr. Bu kapsamda ilk adm olarak, tarihli 5523 sayl Türkiye Yatrm Destek ve Tantm Ajans Kurulmas Hakknda Kanun 22 ile Türkiye Yatrm Destek ve Tantm Ajansnn kurulmu ve bu ajansn görev, yetki ve tekilâtlanmas düzenlenmitir. Bu kanunla kurulan ajans araclyla yatrmlara devlet destei ile ilgili ülkenin ekonomik kalknmasnda gereksinim duyulan yatrmlarn artrlmas için, Türkiye'de yatrm yaplmasn özendirmeye yönelik yatrm destek ve tantm stratejilerinin belirlenmesi ve uygulanmas amaçlanmaktadr. Yunanistan ülke A, B, C, D, D1, D2, ve D3 olmak üzere farkl yatrm bölgelerine ayrlm ve farkl türdeki tevikler gelimilik ve Sayl Türkiye Yatrm Destek ve Tantm Ajans Kurulmas Hakknda Kanun Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.VIII,S.1, 2006) 17