AVRUPA BRL FONLARININ TÜRKYE EKONOMS NDEK YER Yeim IIK*

Transkript

1 2. Ulusal ktisat Kongresi / ubat 2008 / DEÜ BF ktisat Bölümü / zmir -Türkiye AVRUPA BRL FONLARININ TÜRKYE EKONOMS NDEK YER Yeim IIK* Avrupa Birlii (AB) tarafndan salanan hibe nitelikli mali yardmlar birçok projelerin finansmannda kullanlmtr. Özellikle Avrupa Birlii (AB)Fonlarnn bölgesel kalknmada önemli temel amac; Bölgelerin rekabet edilebilirliinin arttrlmas, isizliin azaltlmas, bölgeler aras duyarszln ortadan kaldrlmas gibi faaliyetleri salamtr. Çorum ilindeki yerel nitelikli projeler bölgesel kalknma hamlesini içermekte, dier bölgelere de örnek olmas nedeni ile bu projelerin baarya ulamas(ya da ulat) ülke gelecei açsndan da son derece önemlidir. Avrupa Birlii (AB) Fonlarndan Çorum ilinin ald paylar ve bu fonlarn kullanm srasnda nelere dikkat edildii, fonlarn ne kadarnn yatrma dönütüü ve yatrma dönüen fonlarn kendi alanlar dahilinde ne tür deiimlere yol açt gibi konular üzerinde younlamak aratrma konumun ana bölümlerini oluturmaktadr. Ayrca hem fonlara bavurmadan önce, hem fon alm sürecinde hem de fon kullanm sürecinde yaanan sorunlar ortaya koyarak bunun Çorum ekonomisi üzerindeki etkilerinden bahsederek konuya açklk getirmeye çalacam. Çorum ilinde Avrupa Birlii (AB) Fonu alm bulunan birtakm odalara, KOB/ lere ve hatta köylere yönelik yapm olduum birebir görümelerde ortak sorun ve en önemlisi Avrupa Birlii (AB) Fonu hakknda, proje hazrlama konularnda Fon alanlarn herhangi bir bilgiye sahip olmamalardr. Bu yüzden alnan hibelerin bir ksmndan gereken fayda salanamamtr. Örnein; proje hazrlanrken idari masraflarn projede yer almamas proje sahiplerini zor bir durumla kar karya brakmtr. Çünkü bu tür masraflarn AB Fonundan karlanmamas ek bir masraf oluturmutur. Oysaki idari ya da dier masraflarn projede belirtilmesi hibenin de ona göre belirlenmesi bu türden sorunlar ortadan kaldracaktr. Burada önemle vurgulanmas gereken bir dier nokta ise vergi sisteminde sorunlarn yaanmasdr. Avrupa ülkelerinde KDV olmad için hazrlanan projelerdeki faturalarda KDV nin yer almamas büyük bir sorun yaatmaktadr. Çünkü Avrupa Birlii ne KDV muafiyet belgesi vermek zorunludur. Maliye Bakanl nn bu sorunlara kolaylk tanmas gerekir. Mesela bu ilerde Ticaret ve Sanayi Odas n görevlendirebilir. Çorum ilinde Avrupa Birlii (AB) Fonu için proje hazrlayanlardan birkaç örnek vermek istiyorum. *Yeim k,hitit Üniversitesi, /ktisadi ve /dari Bilimler Fakültesi, /ktisat Bölümü, IV.Snf 1

2 Avrupa Birli'i Fonlar(n(n Türkiye Ekonomisi ndeki Yeri Aslnda Türkiye de isizlik o kadar önemli bir sorun deildir. Sorun sadece istihdamla talebin bir noktada çaktrlamamasdr. Bunun için bir takm politikalarn ya da projelerin gelimesi gerekiyor. Çorum Ziraat Odas Bakanlnn hazrlam olduu proje niteliksiz içilere istihdam salamaktadr. Onlara eitim vererek, seminerler düzenleyerek ve geziler yaparak bu kiilere istihdam salamaktadr. Çorum Ziraat Odas Bakanlnn alm olduu fonda çiftçiye katk salamak, dar gelirli insanlara istihdam salamak, Çorum iline katk salamak gibi amaçlar yer almaktadr. Avrupa Birlii (AB) Fonlarnn katks sonucunda ise Çoruma meyve bahçesi kazandrlmtr. Satacak ve gelir salayacak meyve bahçeleri özendirildi. Ekonomi kazandrld.600 Adet fidan datld ni proje sayesinde 2000 ni gönüllü insanlarla saland. Yaklak 7 köyde 10 bahçe oldu. Bunlar Türkiye-AB finansman sayesinde saland.10 kiiye istihdam saland. Yine ayn ekilde Kardelen Tbbi Atk Yönetim Sistemi projesi Türkiye de çevre sorunlarna somut olarak atlan en önemli admlardan biri olan ve bu anlamda adyla da özdeleen Kardelen Tbbi Atk Yönetim Sistemi projesi Türkiye de tbbi atklarn bertarafnda bu sorunla kar karya olan tüm ehirlere yol gösterici olmakta ve faaliyetlerinin %9o n AB hibe fonlarndan salanmaktadr. Projenin amac, tbbi atklarn insan, hayvan ve bitki popülasyonu üzerindeki olumsuz etkilerini ortadan kaldrmaktr. Proje kamusal ve soysal alt yap alannda hazrlanmtr. Bu yöntemle Çorum merkezinde oluan yaklak 1 ton /gün tbbi atn buharla steril elde edilerek zararlatrlmas planlanmtr. Projenin önemle vurgulanmas gereken bir dier nokta ise; bu tesisin çalmalar sonucu tbbi atklarn kamu sal için oluturduu potansiyel risk ortadan kaldrlm olacaktr. Tbbi atklar aracl ile bulaan ve toplum saln tehdit eden hebatit türleri, AIDS, CMV, EBF, Toksoplazma Gondi, Ebola virüsü ve daha bir çok hastaln etkenlerinin bu yolla bulamas engellenecektir. Ayrca çevrenin daha da güzel ve düzenli görünmesini salayacandan çevre ve ehirleme çalmalarna da destek vererek entegre bir çalma nitelii ile yaam kalitesini arttrc özelliktedir. Çöplerden geçimini salayan sosyo-ekonomik düzeyin düük kiiler ve bu çöplerden beslenen sokak hayvanlar tbbi artklardan görecekleri her türlü zarardan uzaklatrlm olacaktr. Havann, tbbi atklarn açkta yaklmas sonucu kirletilmesi engellenecek; böylece bata akcier hastalar olmak üzere tüm ehir halk bu potansiyel tehditten uzaklatrlm olacaktr. Ayn ekilde doal sulara, sulama sularna ve içme sularna enfeksiyöz atk bulalar engellenmi olmasyla kamu sal desteklenmi olacaktr. Uzun vadede düünüldüünde de çevre kalitesinin arttrlmasyla ve buna ek olarak yaplacak turizm alt yap çalmalarnn da hzlanmasyla turizme de katkda bulunacaktr. 2

3 2. Ulusal ktisat Kongresi / ubat 2008 / DEÜ BF ktisat Bölümü / zmir -Türkiye Zaten Avrupa Birlii (AB) Fonlarnn genel amac da sürdürülebilirlii salamak,fayda yaratmak ve yenilie ayak uydurmaktr. 1 Türkiye de finansman ktl büyük bir sorundur. D pazarlara açlmakta birtakm skntlar yaanmaktadr. Çorum Tosyöv Destekleme Derneinin Çorum KOB/ leri ihracat dayanma grubu oluturulmas ve KOB/ lerin ihracata yönlendirilme projesi bu türden sorunlara önemli bir yol gösterici niteliktedir. Projenin temel amac, Çorum ilinde yerleik ve imalat sanayinde faaliyet gösteren küçük ve orta boy iletmelerin uluslar aras pazarlara açlmasn salamak ve uluslararas rekabet güçlerini arttrmak suretiyle bölge ekonomisinin gelimesine, istihdamn arttrlmasna ve bölgede sürdürülebilir kalknmaya destek olmaktr. Bu amaçla, Avrupa Birlii (AB) ülkelerinde baaryla uygulanm ve ILO, UNIDO gibi uluslar aras kurulular tarafndan özellikle kalknmakta olan ülkelerde yerleik KOB/ lere tavsiye olunan ihracat dayanma grubu eklinde bir kümelenmenin oluturulmas ve faaliyete geçirilmesidir. Böyle bir yöntemin seçilmesindeki neden ise bireysel olarak d pazarlara açlma riskini karlamaya gücü yetmeyen KOB/ lerin mali, igücü ve teknik olanaklarn birletirerek zayf yönlerini bertaraf etmek ve riski paylamalarn salamaktr. Çorum ilinin Mecitözü ilçesine bal Fak Ahmet Köyü Muhtarl nn hazrlam olduu proje birçok köylere örnek tekil etmektedir. Çalma Fak Ahmet Köyü Muhtarl nn hazrlad ve uygulamaya koyduu Orman köylerinin sürdürülebilir kalknmasnda Fak Ahmet Köyü Modeli (Model for Development of Forest Villages in Turkey) projesi kapsamnda hazrlanmtr. Bu projede Fak Ahmet Köyü halknn köy muhtarl öncülüünde el ele vererek Kalknma Köyden Balar anlayyla hazrlanmtr. Sürdürülebilir krsal kalknmada model oluturacan düünülen bu çalma, ülkemizde var olan sürdürülebilir kalknma çabalarna mütevazi bir katk salayaca düünülmektedir. Proje sayesinde Fak Ahmet Köyünde tarmsal sulama altyaps tamamlanm ve projede öngörüldüü üzere organik tarma elverili 720 dekar arazi 1 Kardelen Tbb Atk Yönetim Sistemi Projesi Koordinatörlüü, Kardelen Tbb Atk Yönetim Sistemi Projesi, TR /SSI/036, 2005, 3

4 Avrupa Birli'i Fonlar(n(n Türkiye Ekonomisi ndeki Yeri kiraz, vine, erik ve elma üretimi yaplmas için sulanabilir hale gelmitir. Fak Ahmet Köyüne 250 kiilik amfi tiyatro alan yaplmtr. Ayn zamanda elale ve nilüfer havuzu da yaplmtr. Hem Avrupa Birlii (AB) Fonlaryla hem de köy sakinlerinin kendi imkanlar ve Afet /leri Genel Müdürlüü nün kredi destei ile yaptrm olduklar 20 adet konut ile köyden kente göçe neden olan sosyal sebepler tamamen ortadan kaldrlmtr. Ayn zamanda ehirden köyüne dönmek isteyen ancak evi olmad için dönemeyen köylülerinde köylerine dönüleri salanmtr. Ayrca göçe neden olan ekonomik sebeplerin ortadan kaldrlmas için 720 dekar arazinin ana sulama ebekesi tamamlanm ve bu arazi sulanabilir hale getirilmitir. Yaplan aratrmalar göstermitir ki köyden kente göç olgusu sadece ekonomik kaynakl deildir. Köylerden ehre göç %35 sosyal olanak ve %65 ekonomik olanak arayyla gerçeklemektedir. 2 Bu kaynaklarn salanmasnda ülkemizin kendi imkanlarnn yannda Avrupa Birlii (AB) Katlm Öncesi Yardmlar önemli bir yere sahiptir. Bu sayede Çorum ilinin sürdürülebilir krsal kalknma hedeflerine ulamada temel etken olmaktadr. Çorum ilinin otellerinin alm olduklar Avrupa Birlii (AB) Fonlaryla hamam, sauna, fithnes ve yatak saylar arttrlarak ve bu sayede alt yaplarn hazrlayarak turizme katk salamaktadrlar. Avrupa Birlii, Avrupa Birlii (AB) Fonlarndan yararlanmak isteyenlere öyle bir art getirmektedir; makine yada herhangi bir mal almnda proje sahiplerinden menei belgesini istemektedir. Ancak ihtiyacn olan mallar Avrupa Birlii ne üye ülkelerden ya da kendi ülkenden satn alabilirsin ki bizim ülkemizde makine, elektronik mallarda sknt yaandndan direk AB ne üye ülkelerden satn almak zorunda kalyorsun. Bir nevi Avrupa Birlii, Avrupa Birlii ne üye ülkelerin pazardaki payn da yükseltmektedir. Yani Avrupa Birlii, Avrupa Birlii Fonlar amacyla kendi amaçlarn da unutmamaktr. Örnein Çorum ilindeki Heri Tekstilde proje sahibi makine alm için Japon maln tercih ederken, Avrupa Birlii, proje sahibinin bu tercihini kabul etmemitir. Onun yerine Alman maln satn almak zorunda kalmtr. Dier bir hususta, Avrupa Birlii Fonlarndan yararlananlarn Ulusal gazeteye ilan vermek zorunluluu olmasdr. Avrupa Birlii diyor ki; reklamm yapacaksn maliyeti ne kadar olursa olsun diyor. Yalnz i proje için para almaya geldiinde ite o zaman sknt 2 Fak Ahmet Köyü Projesi, (Model for Development of Forest Villages in Turkey), 2005, 4

5 2. Ulusal ktisat Kongresi / ubat 2008 / DEÜ BF ktisat Bölümü / zmir -Türkiye yaatyorlar. Eer Avrupa Birlii nin amac ülkeyi kalkndrmak, gelitirmek, ülke ekonomisini Avrupa Birlii ne üye olmak için yeterli duruma getirebilmek ise o zaman buradaki reklam yapma zorunluluu, menei belgesi zorunluluu gibi artlar peki ne anlama geliyor? Hatta yaygn bir kan ise; bu hibelerin Türkiye tarafndan kullanlmadndan Avrupa Birlii bütçesine geri döndüü eklindedir. Ancak Avrupa Birlii (AB) Fonlarndan yaralanmak için proje hazrlayanlar(hem irket sahipleri, vakflar olsun hem de danmanlar olsun)bu sayede birçok esnafa da fayda salamaktadrlar. Proje için gerekli olan evrak, belge ve dier mali ilemlerde krtasiye ilerine ihtiyaç duyulmaktadr. Bu sayede krtasiyeler, fotokopiciler vb. iyeri sahipleri kazanç salamaktadrlar. Ulam için otobüs bileti ve benzin için yine ilgili firmalara gelir salamaktadr. Avrupa Birlii (AB) Fonlarndan yararlanan iyeri sahipleri, kurum ya da kurulular, çevresinde bulunan kii ve kurulularnda Avrupa Birlii(AB)Fonlar hakknda bilgilenmesini salamaktadrlar. Çorum Valilii bu konuda çok duyarl olup kurum ve kurululara gereken bilgi, eitim ve çeitli olanaklar salamaktadr. Ayrca Valilik Avrupa Birlii (AB) Fonlar projeleriyle ilgili bir bölüm ayarlayarak bu konuda birkaç kiiyi eiterek birçok kiiye istihdam salamtr. Yani Avrupa Birlii(AB) Fonlar sadece projelerin faaliyete geçmesinde deil, proje aamalarnda da istihdam salamaktadr. Avrupa Birlii (AB) Fonlar sayesinde aktifletirilen projeler çevredeki insanlarn da bu konu hakknda özendirilmesini, bir nevi projeci yaklamda bulunmalarn tevik etmektedir. Dikkatimi çeken dier bir nokta ise; Avrupa Birlii (AB) Fonlar için proje hazrlayanlarn kimisi muhafazakar, radikal /slamc düünceye sahip olmasna ramen Avrupa Birlii(AB) Fonlarndan fon almalardr. Kimisi ise Avrupa Birlii (AB) hakknda olumlu düüncelere sahipken proje aamalarnda menei belgesi gibi artlar sebebiyle Avrupa Birlii (AB) hakknda olumsuz düüncelere kaymlardr. Projelerini kendileri hazrlamayp danman irketlerden yararlanmak isteyenler de önemli skntlar yaamlardr. Kimi danman irketleri proje sahiplerinin bilgisizliini kötü niyetli olarak kullanp, danman ücreti olarak kendilerine çok fazla finansman kaynak ayrmlardr. Tercümelerde skntlar yaamlardr. Giden tercümelerin çou yanl olarak geri dönmütür. Aslnda Türkiye de Avrupa Birlii(AB) Fonlar uygulayanlar bile projeyi hazrlayanlarla birlikte örendi demek sanrm yanl olmaz. Çünkü birçok yanllar ve dorular birlikte düzeltildi ve projeler ona göre hazrlanmtr. 5

6 Avrupa Birli'i Fonlar(n(n Türkiye Ekonomisi ndeki Yeri Uygulanan ya da uygulama aamasnda bulunan projeler Türkiye-AB Finansman ile birlikte salandn düünmek de mümkündür. Çünkü bu projeler için ayrlan bütçenin bir ksm hibe eklinde bir ksm ise proje sahibi ya da ilgili kurumlar tarafndan finanse edilmektedir. Gerçi hibeler de yine Türkiye nin Avrupa Birlii(AB) ne adaylk süresince ödemi olduu katk paylardr. O halde neden sadece Avrupa Birlii(AB) Fonlaryla adlandrld da kafalarda ayr bir soru iareti yaratmaktadr. Bahsettiim örnek çalmalardan unu söyleyebilirim ki; Projelerin faaliyete geçirilmesinden sonra Çorum ilinde yaklak % 10 orannda istihdam salanmtr. Bu istihdam hem nitelikli hem de niteliksiz içiler oluturmaktadr.bu sayede göçün en önemli nedenlerinden olan isizlik sorunu halledilmeye çallarak göçün azalmasna yararlar olmutur.ksa vadede düündüümüzde ise insanlar projeci yaklama tevik ederek bu sayede fon kullanmlar da artmaktadr. Ancak Avrupa Birlii(AB) Fonlar Avrupa Birlii(AB) ne aday ülkeleri belirli bir noktaya getirmeyi düünürken, bunu yaparken ayn zamanda kendi çkarlarn da düünmektedir. Tüketici ve tercihlerin deitii dünyada rekabet ortamnda ön anahtar inovasyon gerçeidir. Yüksek katma deer, marka, teknoloji ancak bu yolla gerçekleir. Avrupa Birlii(AB) Fonlar bu sürecin üzerine birtakm projeler hazrlayanlara ön ayak olmaktadr. Ancak Türkiye Avrupa Birlii(AB) ne adaylk süresince imdiye kadar 15.4 milyar dolar ödemiken fonlarla bunun ancak 2.2 milyar dolarn kullanmtr. O yüzden Türkiye nin artk daha yeni projeci yaklamlarla, yüksek eitim ve teknolojiyle onu salayacak ekonomik yapyla bir yerlere gelmelidir. Bilgi toplumu eskiden 170 ylda bir kendini yenilerken imdi 5 ylda bir kendini yenilemektedir. Bu durumda daha yeni fikirlere projeci yaklalmal ancak bu sayede bilgi toplumuna ayak uydurabiliriz. 6