ULUSLARARASI USKUDARSEMPOZYUMU

Transkript

1 ULUSLARARASI.... USKUDARSEMPOZYUMU V 1-5 Kasım 2007 BİLDİRİLER CİLT I EDİTÖR DR. COŞKUN YILMAZ

2 USKUDAR SEMPOZYUMU V KURULU Prof. Dr. Mehmet Prof. Eriinsal Prof. Dr. Mustafa Uzun Prof. Dr. Zekeriya Prof. Dr. Tufan Buzpinar Dr. Mustafa Sabri Doc. Dr. Erhan Afyoncu YAYIN Dr. Mustafa Sabri YAYINA HAZIRLIK Zafer Cinar, Ugur Demir VE Prof. Dr. Mustafa Uzun, H GORSEL ARASTIRMA Zafer Ugur Demir Zekiye FOTOGRAF A. Bilal Aslan, SEMPOZYUM FOTOGRAFLARI Koca, TASARIM Celebi Dizayn VE Matbaacilik Tic. Ltd. Sti. Istanbul 2008 ISBN Telif Belediyesine aittir, tamami veya bir izinsiz basilamaz, kaynak gosterilmeden iktibas edilemez. Hakimiyeti Milliye Caddesi, Atlas No: 69 Tel: Faks:

3 s lam Arafl t r ma la r Mer ke zi nin ( SAM) Üs kü dar Mah ke me Def ter le ri ni Ya y n Pro je si P R O F. D R. M. Â K F A Y D I N Marmara Üniverstesi Os man l mah ke me def ter le ri sa de ce o def ter le rin tu tul du u dö ne min ve böl ge - nin hu kuk ta ri hi ba k m n dan de il, sos yal, si ya si, ekon mik ve kül tü rel ta ri hi ba - k m n dan da önem li dir. Çün kü Os man l dev le tin de hâ ki min gö rev ve yet ki alan - la r bu gün yar g ç la r n sa hip ol du u gö rev ve yet ki alan la r n dan çok da ha ge nifl - tir. Os man l ka d s bir hâ kim ol ma s n n ya n s ra ye ri ne gö re bir be le di ye bafl ka - n, ye ri ne gö re bir mül ki amir, bir no ter ve ye ri ne gö re dev le tin top la mak ta ol - du u ver gi le rin tarh ve tah si li ne ne za ret eden bir mü fet tifl tir. Bu se bep le biz bu def ter ler sa ye sin de sa de ce o dö nem de mah ke me le re in ti kal et mifl bu lu nan hu - ku ki ih ti laf lar hak k n da bil gi sa hi bi ol mu yo ruz. O böl ge de ki pi ya sa lar, efl ya fi - yat la r ve bun lar da mey da na ge len de i flik lik ler, sa t lan efl ya lar için be lir le nen stan dart lar, mer ke zi yö ne tim den böl ge ile il gi li gön de ri len fer man lar, hü küm ler, o böl ge de ya p lan imar fa ali yet le ri, se fe re ç kan or du nun lo jis tik des te iy le il gi - li ya p lan ha z r l k lar, al m-sa t m gi bi, va si yet va k f gi bi, ba fl la ma re hin gi bi, ev - len me bo flan ma gi bi, ku ru lan ti ca ri flir ket ler gi bi sos yal, ik ti sa di, ida ri ve hu ku - ki ifl lem ler hak k n da da bi rin ci el bir kay nak tan bil gi sa hi bi olu yo ruz. Bu bil gi - ler bu gün eli miz de mev cut kro nik ler de ço u ke re bu lun ma yan bil gi ler. So nuç iti ba riy le Os man l mah ke me def ter le ri Os man l hu kuk ta ri hi, ik ti sat ta ri hi ve ge - nel ola rak Os man l sos yal ta ri hi hak k n da bi rin ci el kay nak la ra da ya na rak da ha ay r n t l, gü ve ni lir de er len dir me ler yap ma m za im kân ta n mak ta d r. 1 Se vin di ri ci nok ta son za man lar da ge rek Fen-Ede bi yat Fa kül te le ri nin Ta rih bö - lüm le rin de, ge rek lâ hi yat Fa kül te le rin de ve da ha az ola rak Hu kuk Fa kül te le rin - de mah ke me def ter le ri üze rin de cid di ça l fl ma la r n ya p l ma s, bu def ter le rin ya - y na ha z r lan ma s d r. Bi zim tes pit le ri mi ze gö re flu ana ka dar mah ke me def ter le -

4 Ü S K Ü D A R S E M P O Z Y U M U V ri üze rin de ya p lan yük sek li sans ve dok to ra ça l fl ma la r 200 ü hay li geç mifl tir. An cak flu nu da he men ila ve ede lim ki bu ça l fl ma la r n ya y na dö nü flen le ri özel - lik le mah ke me def te ri ne flir le ri hay li az d r. Bu ne flir le ri nin Tür ki ye de ki sey ri ne bak t m z da flu nu gör mek te yiz. Bu def ter le rin ne flir le ri uzun za man s n r l ol - mufl tur. Ha lit On gan n An ka ra n n 1 ve ki Nu ma ra l Mah ke me Def ter le ri is mi al t n da nefl ret ti i iki def te rin öze ti uzun y l lar bu alan da kul la n la bi len ye gâ ne kay nak ol ma özel li i ni ko ru du. Ce mil Ca hit Gü zel bey in Ga zi an tep fier i Mah ke - me Si cil le ri ad y la 4 cilt ha lin de yap t ya y n (Ga zi an tep 1966), yi ne Gü zel bey ta ra f n dan ya p lan Ga zi an tep fier i Mah ke me Si cil le rin den Ör nek ler (Ga zi an tep 1966), bu sa ha da ya rar l an cak il mî ol mak tan uzak der le me ler dir. Ah met Ak - gün düz ün yap t iki cilt lik ça l fl ma (fier iye Si cil le ri Ma hi ye ti Top lu Ka ta lo u ve Seç me Hü küm ler, I-II, s tan bul 1988) çe flit li si cil ler den ya p lan bir der le me dir. s tan bul Bü yük fle hir Be le di ye si s tan bul Arafl t r ma la r Mer ke zi ta ra f n dan ta ra - f n dan nefl re di len s tan bul fier iy ye Si cil le ri Ma-i Le ziz Def ter le ri de (I-XI, s tan - bul ) bu ara da zik re dil me li dir. Bu sa ha da dik ka ti çe ken bir ça l fl ma Sa ban c Üni ver si te si nin Pac kard Hu ma ni ti es Ins ti tu te ile yap t ifl bir li i so nu - cu ha z r la nan ve he nüz bi rin ci cil di nefl re di len se ri dir ( s tan bul Mah ke me si 121 Nu ma ra l fie riy ye Si cil, s tan bul 2006). Bu alan da ki ye ter siz nefl ri ya t gö re rek s lam Arafl t r ma la r Mer ke zi ola rak bu ala - na gir me nin Türk kül tür ta ri hi ba k m n dan önem li bir gö rev ol du u nu dü flün - dük ve Üs kü dar mah ke me def ter le ri nin nefl riy le bu ala na yö nel dik. Esa sen s lam Arafl t r ma la r Mer ke zi bu alan da ki ça l fl ma la r ko lafl lafl t r mak ve tefl vik et mek ama c y la y l lar ön ce s tan bul Müf tü lü ü nde bu lu nan yak la fl k on bin def te rin mik ro fifl le ri ni ha z r lat m fl ve arafl t r ma c la r n is ti fa de si ne sun mufl tu. Son dö - nem de bu alan da ki hiz me ti ni da ha da ge nifl le te rek s tan bul d fl n da ki fle hir le re ait olan ve flu an da Bafl ba kan l k Os man l Ar fli vi nde top lan m fl bu lu nan yak la fl k do kuz bin def te rin mik ro fi lim le ri ni de te min ede rek arafl t r c la r n hiz me ti ne sun du. Yi ne son dö nem ler de bu na Tür ki ye d fl n da ki Os man l co raf ya s n dan te min et ti i mah ke me def ter le ri nin elekt ro nik kop ya la r n da ek le me ye bafl la d. Bu gün Ma nas t r, Sa ray bos na, Mos tar, Liv no, Pri ye dor, Te mefl var, Vi so ko, K r m ve fiam mah ke me def ter le ri nin kü çüm se ne me ye cek bir mik ta r n n elekt ro nik kop ya la r SAM kü tüp ha ne sin de bu lun mak ta d r. Üs kü dar ka d l n n s tan bul un fet hin den son ra bir sü re s tan bul ka d l na ba l ola rak yö ne til di i, on al t n c yüz y l n ilk ya r s n da ise Geb ze ka d l na ba l bir nâ ib ta ra f n dan, ikin ci ya r s n dan iti ba ren bu ra ya ta yin edi len edi len müs ta kil bir ka d ta ra f n dan yü rü tül dü ü bi lin mek te dir. Üs kü dar ka d l ge rek bu bu böl ge de ki ge lifl me le re ge rek se Os man l yar g tefl ki la t n da ki de i flik lik le re pa ra lel ola rak kâh yük sek de re ce li bir ka d l k ola rak mev le vi ye te dö nüfl müfl kâh bu sta tü sü nü kay bet mifl, nor mal bir ka d l k ola rak de vam et mifl tir. Üs kü dar fle - ri ye si cil le rin den iz le ne bil di i ka da r y la XVI. yüz y l da Üs kü dar ka d l n n yar - g böl ge si bo az ta ra f n da Ana do lu hi sa r ve fii le ye ka dar uza n yor, Mar ma ra de - ni zi yö nün de ise Ada lar la be ra ber Kar tal ve Pen dik i içi ne al yor du. Üs kü dar ka - d l n n 1 no lu si ci lin de Üs kü dar nâ ibi ne ta yîn olu nan ku râ la r be yân eder 2 40

5 S L A M A R A fi T I R M A L A R I M E R K E Z N N ( S A M ) Ü S K Ü D A R M A H K E M E D E F T E R L E R N Y A Y I N P R O J E S fieriye Sicili Örnekleri bafl l al t n da Üs kü dar ni ya be ti ne ba l olan köy le rin tam bir lis te si ve ril mifl tir. Bu köy ler; Sa man d ra, So an l k, Vi ran köy, Ya ka c k köy, Ba fl bü yük lü, Ka ra man - l, Ner dü ban l, Kü çük Du dul lu, Re is li, Def a Re is li, Ye ni ce köy, Bul gur lu, K s k - lu, Çen gel köy, s tav ros, He re ke do ne, Kuz gun cuk ve Kar tal dan olu flu yor du. Os man l mah ke me def ter le ri nin gü nü mü ze ka dar gel mifl en dü zen li ko lek si yon - la r n dan bi ri si olan Üs kü dar def ter le ri Ya vuz dö ne min den bafl la mak ta Cum hu - ri ye tin ku ru lu flu na ka dar de vam et mek te ve ye ni bu lu nan def ter ler le bir lik te 1074 def ter den iba ret ol mak ta d r. Eli miz de bu lu nan def ter le rin il ki ta - rih le ri ara s n da ki ka y t la r ih ti va et mek te dir. Bu def ter le rin nefl ri Os man l hu ku - ku nu ve top lu mu nu bü tün yön le riy le ta n mak ba k m n dan önem li ise de ta ma - m n n nefl ri hem ge rek siz hem im kân s z d r. Ge rek siz dir; ne Os man l hu ku ku ve ne de Os man l top lu mu ik ti sa di, ida ri ve sos yal ba k m dan se ne den se ne ye kök - lü de i flik lik ler gös ter mek te dir; bu se bep le her def te ri ya y m la ma ya ge rek yok - tur. m kân s z d r; 1074 def te rin bir den ya y m lan ma s uzun se ne le re ve çok ge nifl bir uz man kad ro su na ih ti yaç du yur mak ta d r. Her iki si ne de sa hip de i liz. Kal d SAM dan genel görünüm (arka sayfa) 41

6 Ü S K Ü D A R S E M P O Z Y U M U V SAM Kütüphanesi SAM Kütüphanesi nin içinden bir görünüm ki s lam Arafl t r ma la r Mer ke zi nin he de fi sa de ce Üs kü dar mah ke me def ter le ri - ni gün fl na ç kar mak de il dir. Bel li bir plan dâ hi lin de s tan bul da mev cut di - er mah ke me def ter le ri nin de be lir le nen sis tem dâ hi lin de ya y m lan ma s he def - len mek te dir. Hat ta bu na Ana do lu ve Ru me li ye ait def ter le rin ya y n da ek le ne - bi lir. Tür ki ye Cum hu ri ye ti s n r la r için de bu lu nan ve eli miz de mev cut olan mah ke me def ter le ri nin ci va r n da ol du u göz önü ne al n r sa bü tün mah - ke me def ter le ri ni ya y m la ma n n ne öl çü de zor ve hat ta im kân s z ol du u da ha iyi gö rü lür. Bu se bep le def ter le rin ya y m n da flöy le bir yol iz len di. Ön ce Prof. Dr. M. Akif Ay d n, Meh met p flir li, s ma il E. Erün sal, Fe ri dun Eme - cen, d ris Bos tan, Yard. Doç. Dr. Bil gin Ay d n ve Dr. Mus ta fa O uz dan olu flan bir uz man lar ku ru lu olufl tu rul du. Pro je nin edi tör lü ü nün Dr. Cofl kun Y l maz ta - ra f n dan ya p l ma s uy gun gö rül dü. Bi lim ku ru lun da ya p lan gö rüfl me ler so nu cu son daj usu lü her on y l dan bir def te rin se çi le rek ya y m lan ma s ka rar lafl t r l d. Böy le ce on def ter ya y m lan d n da bir as r l k Üs kü dar ta ri hi ne fl k tu tul mufl ola cak t r. Bu na gö re ilk etap ta nefl re dil me si he def le nen on def te rin nu ma ra la r ve kap sa - d ta rih ler flun lar d r: 1 Nu ma ra l Def ter: H va rak 42

7 S L A M A R A fi T I R M A L A R I M E R K E Z N N ( S A M ) Ü S K Ü D A R M A H K E M E D E F T E R L E R N Y A Y I N P R O J E S 2 Nu ma ra l Def ter: H va rak 5 Nu ma ra l Def ter: H va rak 9 Nu ma ra l Def ter: H va rak 14 Nu ma ra l Def ter: H va rak 17 Nu ma ra l Def ter: H va rak 26 Nu ma ra l Def ter: H va rak 51 Nu ma ra l Def ter: H va rak 56 Nu ma ra l Def ter: H va rak 84 Nu ma ra l Def ter: H va rak Se çi len def ter le rin la tin harf le ri ne çev ril me sin de genç ta rih çi ler den ve ar fliv ci - ler den ya rar la n l d. An cak her def te rin uz man bir ta rih çi nin kont ro lün den geç - me si def ter le rin müm kün olan en sa l k l fle kil de ya y m lan ma s için ge rek li gö - rül dü. Böy le ce bi lim ku ru lu muz da yer alan de er li ta rih çi ler den bi ri nin yar d - m y la la ti ni ze edil mifl me tin as l me tin le kar fl lafl t r l d, muh te mel ha ta lar yok edil me ye ve ya en aza in di ril me ye ça l fl l d. lk etap ta ya y m la ma y he def le di i miz on def te rin ge nel özel lik le ri ni flöy le tes - bit ede bi li riz. Def ter ler bü yük k s m iti ba riy le Türk çe tu tul mufl tur. An cak yer yer Arap ça ka y t la ra da rast lan mak ta d r; bun la r n da trans ki ri be edil me si ay nen ve ya ge nifl bir öze ti nin ve ril me si yo lu be nim sen mifl tir. Def ter le ri nin ön ce va rak - lar ha lin de tu tul du u son ra dan ta rih s ra s na ve ya ko nu la r na gö re bir ara ya ge - ti ri lip cilt len di i an la fl l mak ta d r. Za man za man ay n ko nu da ki bel ge le rin bir ara ya ge ti ril di i, ge ne lin de ta ri hi s ra ya ri ayet edil me ye ça l fl l d gö rül mek te - dir. Def ter ler fark l ka tip ler ta ra f n dan tu tul du un dan ya z tür le ri de ka ç n l maz ola rak fark l d r. Ba z def ter ler de da hi ka tip ler ve ya z tür le ri de ifl mek te dir. Bu za man za man def ter le rin okun ma s n güç lefl tir mek te dir. Ka tip le rin e i tim se vi - ye le ri ne ba l ola rak ba z ke li me le rin ya z l fl la r da def ter ler için de fark l l k gös - ter mek te dir. Bu nu def ter le rin tu tul du u dö nem ler de stan dart bir im la an la y fl - n n ol ma ma s y la da izah et mek müm kün dür. Ba z ke li me le rin oku nu nu flun da za man za man cid di zor luk lar la kar fl la fl l d. He - le ko nu gay r müs lim te ba n n ve ya bu lun duk la r böl ge ve ya yer le flim bi ri mi nin is mi olun ca bu zor luk da ha da bü yü dü. Def ter le rin arafl t r c lar ve hat tâ Os man l si ya si, sos yal ve hu kuk ta ri hi ne me rak eden kim se ler ta ra f n dan da ha ra hat okun ma s n te min mak sa d y la a r bir transk rip si yon usu lü ye ri ne da na ba sit bir usul be lir len di. Ne ti ce iti ba riy le ya y n la - nan me tin dil ve leh çe özel lik le ri nin or ta ya ç ka r l ma s n he def le yen bir ede bi me tin de il di. Bu gün Türk çe de kul lan mak ta ol du u muz ke li me ler de bu gün kü im la ter cih edil di. Di er le rin de özel lik le ben zer bir ke li mey le ka r fl t r l ma en di - fle si var sa, bu en di fle yi gi de re cek öl çü de bir transk rip si yon usu lü nün be nim sen - me si ne özen gös te ril di. Def ter ler de yer alan ka y t la r n il gi li ol du u ko nu lar def ter le re gö re fark l l k gös - ter mek te dir. Me se la bi rin ci def ter de en bü yük yer ka çak kö le le le re ay r l m fl ve 43

8 Ü S K Ü D A R S E M P O Z Y U M U V fieriye Sicili Örne i bun la r n ya ka lan ma la r du ru mun da uy gu la na cak esas lar mah ke me ka ra r flek - lin de def ter de yer al m fl ken son ra ki def ter ler de ka çak kö le ler le il gi li bu öl çü de bir yo un luk söz ko nu su de il dir. Bu nun ya n s ra yo un luk la r def ter le re gö re fark l ol mak la bir lik te ala cak ve borç lar la il gi li ka y t lar, sa t m ak di ni, ta fl n maz ki ra s n, va k f ku rul ma s n bel ge le yen ka y t la ra rast lan mak ta d r. H r s z l k, adam öl dür me, ya ra la ma, iç ki iç me, ha ka ret, gasp gi bi ce za hu ku kuy la ile il gi li ka y t - lar da si cil ler de be lir li bir yer tut mak ta d r. Ev len me, özel lik le bo flan ma ve me - hir gi bi ai le hu ku ku, va si yet ve mi ra s n tak si mi gi bi mi ras hu ku ku me se le le ri de si cil ler de s k l k la kar fl m za ç k mak ta d r. Def ter ler de kar fl lafl t m z ka y t lar dan bir di e ri de çe flit li tü ke tim mal la r y la il gi li ola rak ilan edi len narh ka y t la r d r. So nuç iti ba riy le Üs kü da re mah ke me def ter le ri nin ya y n Üs ka dar n on al t n c ve on ye din ci as r sos yal, ik ti sa di ve hu ku ki ha ya t na fl k tu ta cak, bu böl ge nin ta ri hi ge li fli mi hak k n da da ha sa l k l de er len dir me ler ya p l ma s na im kan ve re - cek tir. D P NOT LAR 1 Mah ke me def ter le ri nin Os man l hu kuk ta ri hi ba k m n dan öne mi ve bu def ter ler üze rin de ya p lan ça l fl ma - la r n ol duk ça ge nifl bir lis te si için bk. Fet hi Ge dik li, fier iye si cil le ri nin hu kuk ta ri hi aç s n dan öne mi ve si - cil le re da ya l arafl t r ma lar, Dün den Bu gü ne Os man l Arafl t r ma la r, s tan bul 2007, s Üs kü dar Ka d l Si cil le ri, No: 1, vr.3a. 44