KİŞİ BAŞINA DÜŞEN GSYİH DEĞERLERİNE GÖRE TÜRKİYE DEKİ COĞRAFİ BÖLGELERİN VE GSYİH YI OLUŞTURAN SEKTÖRLERİN KÜMELENMESİ

Transkript

1 KİŞİ BAŞINA DÜŞEN GSYİH DEĞERLERİNE GÖRE TÜRKİYE DEKİ COĞRAFİ BÖLGELERİN VE GSYİH YI OLUŞTURAN SEKTÖRLERİN KÜMELENMESİ Muammer YAYLALI * Erkan OKTAY ** Yusuf AKAN *** Öze: Bu çalışmanın eorik kısmında hiyerarşik kümeleme meoları ve iki-yönlü kümeleme meodu anıılmışır. Çalışmanın uygulama bölümünde Türkiye deki coğrafi bölgeler, Kişi Başına Düşen (KBD) Gayri Safi Yuriçi Hasıla (GSYİH) değerleri iibariyle kümelenmişir. Ayrıca bölgeler iibariyle KBD GSYİH değerlerini oluşuran sekörler de kümelenmişir. Çalışmanın son bölümünde ise KBD GSYİH değerleri yardımıyla hem coğrafi bölgelere göre ve hem de GSYİH değerlerini oluşuran sekörlere göre kümeleme yaılmışır. Bazı kümeleme ekniklerinde birbirinden farklı kümeler elde edilmişir. Ancak kümeleme ekniklerinden elde edilen sonuçlar genelleşirildiğinde makul bir sonuca ulaşılmışır. Anahar Kelimeler: Kümeleme analizi, hiyerarşik kümeleme analizleri, iki-yönlü kümeleme, kareli euclidean uzaklıklar, gayrisafi yuriçi hasıla. I. Giriş Bölgeler arasında dengeli bir gelişme sağlanması hedefi, ülke ekonomisi için büyük önem arz emekedir. Dengeli gelişme amacı doğrulusunda alınması gereken edbirlerin ve uygulanacak oliikaların beşeri ve fiziki kaynakların dağılım deseni ile uarlı olması ve kamu yaırımlarının dağılımında ekonomik coğrafyanın, bölgesel gelişmenin ve sosyal faydanın dikkae alınması, kısaca, mekân ve sosyal yaı ile ilişkinin sağlanması önemle belirilen hedefler arasında yer almakadır. Benzer şekilde adaylık aşamasında olduğumuz Avrua Birliği nde de bölgesel dengelerin sağlanması önem aşımakadır. Zira, Avrua Birliği, üye ülkelerdeki bölgesel gelişmişlik farklılıklarını gidermek, mekansal ve sosyal u- yumu sağlamak için bu amaç doğrulusunda oluşurduğu fonlar yoluyla geniş finansal olanaklar sağlamakadır. Kaynakların yönlendirileceği bölgelerin belirlenmesinde de bölgesel isaisikler önemli bir yer umakadır. Bu bağlamda ülkemiz gündeminde önemli bir yeri olan ve bölgesel gelişmişlik farklarının giderilmesi ve sürdürülebilir kalkınma ilkesi ile uyumlu oliikaların gerçekleşirilmesinde gelişmişliğin belirlenmesi büyük önem arz emekedir (DPT 003:-3). Bu amaçla bu çalışmada bölgelerin gelişmişlik düzeyinin belirlenmesinde Gay- * Prof. Dr., Aaürk Üniversiesi, IIBF, İkisa ABD ** Doç. Dr., Aaürk Üniversiesi, IIBF, İşleme ABD *** Doç. Dr., Aaürk Üniversiesi, IIBF, İkisa ABD

2 Gayrisafi Yuriçi Hasıla (GSYİH) değişkeni kullanılmışır. GSYİH değişkeni, ekonomik erformansı ve gelir düzeyini yansıan emel bir göserge nieliğinde olması nedeniyle dikkae alınmışır (Dornbusch ve Fischer 998: 9). Makro ekonomik hesalar, ekonominin erformansının değerlendirilmesine imkân anıyan ve bu hesalar aracılığıyla belirlenen ilişkileri kullanarak ileriye yönelik ahmin ve lanlamaya yardımcı olan büüncül bir sisemdir. Makro ekonomik hesalar, ekonomide çok sayıda kişi ve kuruluş arasında geçen değişimleri sisemli ve ekonomik analize imkân verecek şekilde sunmayı amaçlamakadır. Ülkedeki ekonomik faaliyelerin genel düzeyini gösermesi bakımından, Gayrisafi Yuriçi Hasıla bu hesa siseminde en çok kullanılan değişkendir (Yükseler: 998: ). Bir ekonomide, belirli bir dönemde, ülkede yerleşik üreim birimleri arafından üreilen nihai mal ve hizmelerin değerlerinin olamı Gayrisafi Yuriçi Hasılayı vermekedir. Gayri Safi Yuriçi Hasıla nın alernaif ölçme yönemlerinden biri olan olam üreim yaklaşımında, Gayrisafi Yuriçi Hasılanın kama değerler olamına eşi olduğu nokasından hareke edilmeke ve GSYİH, ekonomiyi oluşuran çeşili faaliye alanları arasındaki üm firmaların kama değerleri hesalanarak ölçülmekedir. Tolam üreim yaklaşımı, bir ekonomideki çeşili üreim dallarının Gayri Safi Yuriçi Hasıla ya kakılarını ve dolayısıyla da üreimin faaliye alanları iibariyle yaısını gösermekedir (Ünsal 004:43-44). Faaliye kollarına göre Gayri Safi Milli Hasıla, cari fiyalarla ve sabi fiyalarla olmak üzere iki yolla hesalanmakadır. Cari fiyalarla hesalanan Gayrisafi Milli Hasıladaki gelişmeler, gerçek gelişmeleri yansımayabilir. Zira, çeşili yılların GSMH rakamlarının reel olarak karşılaşırması gerekiğinde, fiya değişikliklerinin yol açığı ekinin oradan kaldırılması gerekmekedir. Sabi fiyalarla GSMH bu ekiyi gidererek belli bir dönemde yer alan gerçek değişmeleri ölçmekedir. Bu nedenle bu çalışmada, Devle İsaisik Ensiüsü arafından hazırlanan sabi fiyalarla 987 yılı emel alınarak hesalanan GSYİH değerleri kullanılmışır. Faaliye Kollarına göre GSMH hesalamalarında kullanılan ikisadi faaliye kolları şunlardır: -Tarım (Çifçilik, Ormancılık, Balıkçılık, Hayvancılık), -Sanayi (Madencilik-Taşocakçılığı, İmala Sanayi, Elekrik-Gaz-Su), 3- İnşaa Sanayi, 4- Ticare (Toan-Perakende Ticare, Oel-Lokana Hizmeleri), 5-Ulaşırma ve Haberleşme, 6-Mali Kuruluşlar, 7-Konu Sahiliği, 8-Serbes Meslek ve Hizmeleri, 9-Diğer Faaliyeler (Devle Hizmeleri + Kâr Amacı Olmayan Kuruluşlar + İhala Vergisi İzafi Banka Hizmeleri) (DİE 00:XI). A. Hiyerarşik Kümeleme Meoları Kümeleme analizi kavramı, 939 yılında Tryon arafından lieraüre anıılmışır (Lorr, 993: ). Kümeleme analizi, ölçülen objelerin birbirine benzerliklerine göre sınıflamayı sağlayan çok değişkenli bir eknikir. Objeler önceden esi edilen krierlere göre kümelendiğinde aynı kümedeki objelerin ölçülen karakerisikleri birbirine çok benzerken kümeler arası karşılaşırmalarda ölçülen 3

3 karakerisikler birbirine benzemezler (Hair, 998: 473). Bugün lieraüre kazandırılmış çok sayıda kümeleme ekniği mevcuur. Bu ekniklerin en çok bilinenleri, hiyerarşik kümeleme analizleri, iki-yönlü kümeleme (blok kümeleme) analizi ve k-oralama kümeleme analizidir. Objeler, aralarındaki benzerliğe, ilişkiye veya uzaklığa göre kümelenebilir. Okay, 00 de benzerlik ve ilişki ölçülerini anıan monografik bir çalışma yamışır. Hiyerarşik kümelemelerin oluşurulmasında Euclidean Uzaklıklar, Kareli Euclidean Uzaklıklar, Manhaan Uzaklıklar, Chebychev Uzaklık Ölçüsü, Yüzde Uyumsuzluk, Pearson r ve [ x y ] / r değerleri kullanılabilir. Bu çalışmada hiyerarşik kümelerin oluşurulmasında Kareli Euclidean Uzaklıklar kullanılacakır. n boyulu bir anakülede iki noka arasındaki farkların kareleri olamı, d ij = n k = ( X X ) () ij jk formülü ile elde edilir. X ij ve X jk değerleri k ade değişkenin i ve j koordinaındaki değerlerini ifade eder. Objeler, birbirinden farklı ölçüm birimleriyle ölçülmüş değişkenlere göre kümelenecekse, değişkenler önce sandar değerlere dönüşürülmeli ve sonra kareli Euclidean Uzaklıklar hesalanmalıdır. Hiyerarşik kümeleme meoları uygulanırken kaç küme oluşacağı önceden bilinmez. Önceden esi edilen krierlere göre (bu çalışma için Kareli Euclidean Uzaklıklar) birbiriyle en fazla benzeşen objeler aynı kümenin içinde yer alır. Veri seindeki en son obje kendisine en çok benzeyen kümenin içinde yer almasına kadar kümeleme işlemine devam edilir. Başlıca yedi ür hiyerarşik kümeleme meodu vardır. Bunlar ek bağlanı meodu, am bağlanı meodu, arısız eşlenik gru oralaması meodu, arılı eşlenik gru oralaması meodu, arısız eşlenik gru merkezi meodu, arılı eşlenik gru merkezi (medyan) meodu ve Ward meodudur.. Tek Bağlanı (En Yakın Komşu) Meodu Tek bağlanı meodu, ilk olarak Florek (95) arafından arif edilmişir. Bu meo daha sonra, ilk araşırmacıdan ve birbirlerinden bağımsız olarak Sneah (957) ve McQuiy (957) arafından da ileri sürülmüşür (Lorr, 993:6). Tek bağlanı kümeleme analizi hiyerarşik kümeleme analizleri içerisinde en basi olanıdır. Her aşamada kümesi ile kümesi birleşirildiken sonra oluşan yeni küme ( kümesi) ile başka bir küme (r kümesi) arasındaki benzerlik şöyle arif edilir: Uzaklık ölçüsü d ij ile göserildiğinde, kümesi ile r kümesinin birbirine en yakın olan iki değeri arasındaki uzaklık d r = min(d r,d r ) () 33

4 şeklindedir. kümesi ile r kümesi birleşirilmişse, elde edilen kümedeki bir değerin en yakın komşusuna olan uzaklığı en fazla d r kadar olur (Anderberg, 973:37). Bu meodun sağladığı en önemli avanaj benzerlik marisinin ekdüze ransformasyonlara karşı değişken olmaması ve veri seindeki bağlı değerlerden ekilenmemesidir (Aldenderfer-Blashfield, 984:38). Bu meo birbirinden yeerince ayrık olan kümeleri esie oldukça iyidir. Tek bağlanı meoduyla oluşurulan kümedeki değerler, diğer kümedeki değerlere göre birbirine daha çok benzer. Tek bağlanı meodu birbirinden çok az farklı olan kümeleri ayırmada yeersizdir. Tek bağlanı meodu elis şeklinde dağılmayan değerleri aynı kümede olayabilen az sayıdaki kümeleme meodundan biridir. Mesela koordina siseminde U şeklinde dağılan nokalar bu meoda göre aynı kümenin içerisinde yer alabilir. Bu sebele kümenin zı araflarındaki değerler birbirinde oldukça farklı olabilir. Zincirleme ekiyle oraya çıkan bu durum sebebiyle çoğu kez birbirinden oldukça farklı üyeler aynı kümede yer alabilir (Anderberg, 973:38).. Tam Bağlanı (En Uzak Komşu) Meodu Tam bağlanı meodu birbirinden bağımsız çalışan birkaç araşırmacı arafından farklı zamanlarda ileri sürülmüşür. Horn (943), bu meodu es değişkenlerini kümelemek için kullanmışır. Sorensen (948), ekoloji ile ilgili çalışmalarda kullanmak için bu meodu gelişirmişir. McQuiy (96), ür analizlerini ve sıralı ür analizlerini (963) önermişir (Lorr, 993:63). Tam bağlanı meodu ek bağlanı meodunun am ersi bir manıkla kümeleme yamayı sağlar. Bu meodun uygulanması ek bağlanı meodu kadar kolaydır. Her aşamada kümesi ile kümesi birleşirildiken sonra oluşan yeni küme ( kümesi) ile başka bir küme (r kümesi) arasındaki benzerlik şöyle arif edilir: Uzaklık ölçüsü d ij ile göserildiğinde, kümesi ile r kümesinin birbirine en uzak olan iki değeri arasındaki uzaklık d r = maks(d r,d r ) (3) şeklindedir. Eğer kümesi ile r kümesi birleşirilirmişse, elde edilen kümedeki bir değerin en uzak komşusuna olan uzaklığı en fazla d r kadar olur. d r değeri, kümesi ve r kümesi birleşirildiken sonra elde edilen kümeyi kavrayan en küçük dairenin çaıdır (Johnson Wichern, 999: ). Bu meoda göre de benzerlik marisi ekdüze ransformasyonlara karşı değişken değildir (Johnson, 967:4-54). Tam bağlanı meodu ek bağlanı meodundan daha kaı kurallara sahiir. Bu sebele am bağlanı meodu X-Y koordina siseminde birbirine yakın nokaların yumura şeklinde dağılım gösermesi durumunda bu değerleri kümelemede ek bağlanı meoduna göre daha iyi sonuçlar sağlar (Aldenderfer Blashfield, 984:38). 34

5 3. Eşlenik Gru Oralaması Meodu Tarısız eşlenik gru oralaması meodu ilk olarak Sokal ve Michener (958) arafından oraya aılmışır. Ancak Sokal ve Sneah (963), lieraüre anıımını sağlamışır (Lorr, 993:65). Tek bağlanı meodunda birbirine en yakın komşular ve am bağlanı meodunda birbirine en uzak komşulardan başlanarak kümeleme yaılmakadır. Her iki meo da aşırı değerlerin direk ekisi alındadır. Oralama bağlanı meodunda bu dezavanaj giderilmişir. Bu meoda göre bağlanı kurulacak objelerin oralaması alınarak kümeleme yaılır. Ancak uygulamada arısız eşlenik gru oralaması meoduna göre bulunan sonuçlar am bağlanı meoduna göre bulunan sonuçlara çok benzer. i kümesinden bir değer ve j kümesinden bir değer alınarak bulunan büün eşlenik kombinasyonlarla i- lişkili benzerlikler olamı alınarak ilk benzerlik marisindeki d ij değerleri hesalanabilir. Herhangi bir birleşirme yaılmadan önce her küme yalnız böyle bir değer ihiva eder ve her küme çifinde böyle bir değer çifi vardır. kümesi ile kümesi birleşirildiğinde oluşan yeni küme ( kümesi) ile başka bir r kümesi arasındaki eşlenik benzerlikler olamı, benzerlik marisi kullanılarak d = d + d (4) r r r şeklinde yazılır. i kümesinde yer alan büün eşlenik çifler arasındaki benzerlikler olamını o i ve i kümesindeki değer sayısını n i ile göserildiğinde, ilk birleşirme işleminden önce büün kümeler için o i = 0 ve n i = olur. kümesi ile kümesi birleşirildiğinde elde edilen küme ( kümesi), o n = o = n + n + o + d olarak arif edilir. Birbirine en çok benzeyen çifi araşırırken i kümesi ile j kümesinin aday çifinin birleşirilmesinden sonra elde edilen kümedeki gru içi benzerlik oralaması (n i o + n i j + o )(n i j + n + d j ij ) / formülüyle elde edilir. Formül 7 deki ayda, i kümesi ile j kümesinin birleşirilmesinden sonra şekillenen birbirinden ayrık eşlenik çif sayısını gösermekedir (Anderberg, 973:39). 4. Eşlenik Gru Merkezi Meodu (Medyan Meodu) Bu meoda göre, kümelerde birbirine benzeyen oralama vekörlere göre veya benzer küme merkezlerine göre kümeler birleşirilir. Benzerlik marisinin kareli Euclidean Uzaklıklara göre bulunması durumunda ancak bu meo manıklı sonuçlar verir. kümesi ile kümesi birleşirildiken sonra oluşan yeni küme ( kümesi) ile başka bir küme (r kümesi) arasındaki uzaklık (5) (6) 35

6 d r N N N N = d r + d r d (7) N + N N + N N + N şeklinde hesalanır (Lance Williams, 967). Bu eşilik, hem değişkenlere hem de veri ünielerine rahalıkla uygulanabilir. Daha önce ifade edildiği gibi bu meodun uarlı sonuçlar verebilmesi için benzerlik marisi, i kümesi ile j kümesi merkezleri arasındaki kareli Euclidean Uzaklıklara göre hazırlanmalıdır. Medyan meodu ilk olarak Gower arafından oraya aılmışır (Gower, 967:66). Değişken değerleri en az sıralama ölçeği ile ölçüldüğünde bu meo uygulanabilmekedir. kümesi ile kümesi birleşirildiken sonra oluşan yeni küme ( kümesi) ile başka bir küme (r kümesi) arasındaki uzaklık, d r = (d r + d r ) d (8) 4 formülü yardımı ile elde edilir (Lance Williams, 967:375). Medyan meodu, kümeleme ölçüsü olarak, ve r küme merkezleri arasındaki kareli Euclidean Uzaklıkların Medyanını kullanır. Bu meoda göre kümelerdeki birim sayısı arı olarak kullanılmakadır (Sneah Sokal, 973:34-35). 5. Ward Meodu Ward meodu küme içindeki en küçük varyansı oimum kılmak için asarlanmışır. (Ward, 963) Bu meo gru içi kareler olamı veya haa kareler olamı olarak da bilinir. Wishar (969), küme merkezleri arasındaki kareli Euclidean Uzaklıklar marisini kullanarak Ward meodunun nasıl kullanılacağını gösermişir. h kümelerinin k ıncısındaki m k veri ünielerinin j incisi için n değişkenlerinin i incisinden elde edilen ölçüm x ijk ile göserilecekir. Buna göre k ıncı kümedeki veri ünieleri için i inci değişkenin oralaması j = m k j= x = x / (9) ijk m k formülüyle elde edilir. k kümesi için haa kareler olamı, k kümesindeki her bir veri nokasından k kümesinin oralama vekörüne olan Euclidean Uzaklıklar olamı ve k kümesi oralaması erafındaki gruiçi kareli samalar i = n i = j= m k j= i = n i = j= m k E = (x x ) = x m x (0) k ijk ik j= ijk i = n k i = şeklinde göserilebilir. Kümeler oluluğu için gru içi haa kereler olamının olamı k h = = E E k () k= ik 36

7 formülüyle bulunur. Başlangıça m ade veri üniesi varsa, işe başlarken her veri üniesinin kendi içinde bir küme oluşurduğu varsayılır. Bu sebele, başlangıça her küme için E k = 0 kabul edilir. Ward meoduna göre, her aşamada olam gruiçi kareler olamı E deki minimum arışı doğurabilecek kümeler bulunarak birleşirilir. Birleşirilecek kümeler kümesi ile kümesi ise elde edilecek kümesinin E de meydana geirdiği arış, i= n i= i= n i= i= n E = m x + m x m x () i i i= formülü yardımıyla bulunur. Yeni küme için i inci değişkenin oralaması m x = m x + m x (3) i i ilişkisinden bulunur. Her iki arafın karesi alındığında i i i m x = m x + m x + m m x x (4) bulunur. Oralamaların çarımı i i x i x i + x i (x i x i ) x = (5) şeklinde yazılabilir. Böylece m xi m (m + m )xi + m (m + m )xi + mm (xi xi) i i = (6) elde edilir. m = m + m dur. Formül 5 deki eşiliğin her iki arafı ye bölündüğünde m m m m x i = x i + x i (x i x i ) (7) m m m bulunur. Formül 9 daki ifade Formül 8 deki yerine yazıldığında m i n m E = (x i x i ) (8) m + m = i= elde edilir. Görüldüğü üzere haa kareler olamındaki minimum arış, birleşirilen kümelerin merkezleri arasındaki kareli Euclidean uzaklıkla oranılıdır. Bu sonuç arılı eşlenik gru merkezi meodundan farklıdır. Haa kareler olamı fonksiyonu azalmayan bir fonksiyondur ve bu meodun ersi bir fonksiyonun kullanılabilmesi mümkün değildir. kümesi ile kümesinin birleşmesiyle elde edilen kümeye kümesi ve başka bir kümeye de r kümesi denirse, oansiyel o- larak r ve kümesinin birleşirilmesinden kaynaklanan E deki arış m m E (9) i = n r r = (x ir x i ) m r + m i= i m 37

8 eşiliği ile hesalanır. Eşilik 8 in sağ arafındaki ( x ir x i ) ifadesinde x i yerine x i = (m x i + m x i ) / m yazılır ve m = m + m olduğu dikkae alınırsa m m m m ( xir xi) = (xir xi) + (xir xi) (x i xi) (0) m m m şeklinde yeniden yazılabilir. Bu ifade Formül 9 daki yerine yazılırsa i n E r = = m r + m i = m rm m m + m [ (x m m i r x i (x ) ir ] x i ) + m m r (x ir x i ) () bulunur. Böylece Formül 8 i kullanarak Er = [(m r + m ) E r + (mr + m ) E r mr E ] () m + m r yazılabilir. Özele Ward meodunun uygulanışı dör safhada gerçekleşir:. Benzerlik marisi (d ij = E ij olmak üzere) oluşurulur.. Her aşamada haa kareler olamını en az arıracak iki küme ( kümesi ve kümesi) birleşirilir ( kümesi). 3. Benzerlik marisindeki değerler Formül ye göre düzenlenir. Formül 3 eki ilişkiden harekele haa kareler olamındaki arış hesalanabilir. E = E + E (3) 4. İkinci ve üçüncü maddedeki işlemler m ade veri üniesi için m defa ekrar edilerek kümeleme işlemine son verilir. B. İki-Yönlü Kümeleme Yukarıda izah edilen kümeleme meoları ya saır değişkenlerini ya da süun değişkenlerini kümelemeyi sağlar. Hem saır değişkenine hem süun değişkenine göre manalı kümelerin oluşurulabilmesi durumunda, iki-yönlü kümeleme meodu kullanılabilir. İki yönlü kümeleme grafiği oluşurulurken saır değişkeni için oluşurulan kümeler X ekseninde süun değişkeni için oluşurulan kümeler Y ekseni üzerindeki banlarla göserilir. Böylece X-Y koordina siseminde çeşili renklerle arif edilen al kümeler belirlenir. Hem saır hem süun değişkenine göre aynı al kümede yer alma durumu aynı renklerle göserilir (Harigan, 975; Zuan, 98; Fisher, 969). 38

9 C. Türkiye deki Coğrafi Bölgelerin KBD GSYİH Değerlerine Göre Hiyerarşik Kümeleme Meolarıyla Grulaması Gayri safi yuriçi hasılanın coğrafi dağılımı, o ülkedeki bölgeler ve illerin gelişmişlik düzeyini oraya koyan gösergelerden biridir. Bu düşünceden harekele, bir bölgedeki iller arasındaki gelişmişlik farkları oraya konabilir (Güler, 999: 68). Yaılan bir çalışmada, Doğu Anadolu Projesi (DAP) kasamındaki illerin sekörlere göre GSYİH değerleri iibariyle kümelenmişir (Okay, 00: ). Bu çalışmada, Türkiye deki coğrafi bölgelerin kişi başına düşen GSYİH değerleri iibariyle hiyerarşik kümeleme meoları ve iki-yönlü grulama meoduna göre kümelenmesi hedeflenmişir. Tablo de, 000 yılı iibariyle Türkiye deki coğrafi bölgelerin Kişi Başına Düşen GSYİH değerleri (987 yılı fiyalarıyla) verilmişir. Tablo : Türkiye deki coğrafi bölgelere göre KBD GSYİH değerleri (987 yılı fiyalarıyla 000 yılı değerleri) Bölgeler Tarım Sanayi İnşaa Ticare Ulaş. Haber Mali Kur. Konu Sahi. S. Meslek Diğer Faal. Akdeniz Doğu A Ege Güneydoğu İç Anadolu Karadeniz Marmara Türkiye İllere Göre Gayri Safi Yuriçi Hasıla, 000, T.C. Başbakanlık Devle İsaisik Ensiüsü, Ankara, Mayıs 00, s Formül yardımıyla KBD GSYİH değerleri kullanılarak bölgeler arasındaki Kareli Euclidean Uzaklıklar elde edilmiş ve Tablo de verilmişir. Tablo : Türkiye deki coğrafi bölgelere göre KBD GSYİH değerlerinden hesalanan benzerlik marisi (Kareli Euclidean Uzaklıklar) Bölgeler Akdeniz Doğu A. Ege Güney A. İç A. Karadeniz Doğu A. 9E9 Ege 04E9 53E9 Güneydoğu 0E9 9E9 366E9 İç Anadolu 8E9 78E9 4E9 E9 Karadeniz 3E9 85E9 0E9 9E9 4E9 Marmara 550E9 30E9 8E9 94E9 554E9 676E9 39

10 Şekil deki dendogram, Kareli Euclidean Uzaklıkları kullanarak ek bağlanı meoduna göre coğrafi bölgelerin sekörel kişi başına düşen GSYİH değerleri iibariyle kümelenişini gösermekedir. Akdeniz İç Anadolu Doğu Anadolu Güneydoğu A. Karadeniz Ege Marmara 0 5e0 e,5e e,5e Tek Bağlanı Kareli Euclidean Uzaklıklar Şekil : Tek bağlanı Kareli Euclidean Uzaklıklar kullanılarak Türkiye deki coğrafi bölgelerin 000 yılı iibariyle kişi başına düşen GSYİH değerlerine göre (987 yılı fiyalarıyla) kümelenmesi Tek bağlanı meoduna göre, ilk önce birleşirilen bölgeler Doğu Anadolu Bölgesi ve Güneydoğu Anadolu Bölgesidir (A Kümesi). A Kümesinde, KBD GSYİH değerlerine göre birbirine en çok benzeyen en zayıf bölgeler vardır. İ- kinci merebede A Kümesi Karadeniz Bölgesi kaılarak B kümesi elde edilmişir. Üçüncü merebede Akdeniz ve İç Anadolu Bölgeleri birleşirilerek C kümesi elde edilmişir. Dördüncü merebede B ve C kümesi birleşirilerek D kümesi elde edilmişir. Beşinci merebede D kümesi ile Ege Bölgesi birleşirilerek E Kümesi elde edilmişir. Alıncı merebede E kümesi ile Marmara Bölgesi birleşirilmişir. 000 yılı iibariyle kişi başına düşen GSYİH değeri bakımından zayıf bölgeler Güneydoğu Anadolu Bölgesi, Doğu Anadolu Bölgesi ve Karadeniz Bölgesidir. Akdeniz Bölgesi ve İç Anadolu Bölgesi Türkiye oralamasına yakın bölgelerdir. Ege bölgesi Türkiye oralamasının üzerindeki bölgedir. Nihaye, Marmara bölgesi kişi başına düşen GSYİH değeri bakımından en iyi bölgedir. Şekil deki dendogram am bağlanı meoduna göre coğrafi bölgelerin sekörel kişi başına düşen GSYİH değerleri iibariyle kümelenişini gösermekedir. 30

11 Tam bağlanı meoduna göre, ilk önce birleşirilen bölgeler Doğu Anadolu Bölgesi ve Güneydoğu Anadolu Bölgesidir (A Kümesi). İkinci merebede Akdeniz Bölgesi ve İç Anadolu Bölgesi bileşirilmişir (B Kümesi). Üçüncü merebede B kümesi ile Karadeniz Bölgesi birleşirilmişir (C Kümesi). Dördüncü merebede A Kümesi ile C Kümesi birleşirilmişir (D Kümesi). Beşinci merebede Ege Bölgesi ile Marmara Bölgesi birleşirilmişir (E Kümesi). Alıncı merebede D kümesi ile E kümesi birleşirilmişir (F Kümesi). 000 yılı iibariyle kişi başına düşen GSYİH değeri bakımından zayıf bölgeler Güneydoğu Anadolu Bölgesi ve Doğu Anadolu Bölgesidir. Akdeniz, İç Anadolu ve Karadeniz Bölgeleri Türkiye oralamasına yakın bölgelerdir. Ege ve Marmara Bölgeleri ise Türkiye oralamasının üzerindeki bölgelerdir. Akdeniz İç Anadolu Karadeniz Doğu Anadolu Güneydoğu A. Ege Marmara 0 e 4e 6e 8e e,e Tam Bağlanı Kareli Euclidean Uzaklıklar Şekil : Tam bağlanı Kareli Euclidean Uzaklıklar kullanılarak Türkiye deki coğrafi bölgelerin 000 yılı iibariyle kişi başına düşen GSYİH değerlerine göre (987 yılı fiyalarıyla) kümelenmesi Şekil 3 deki dendogram eşlenik gru oralaması meoduna göre coğrafi bölgelerin sekörel kişi başına düşen GSYİH değerleri iibariyle kümelenişini gösermekedir. Eşlenik-gru oralaması meoduna göre, ilk önce birleşirilen bölgeler Doğu Anadolu Bölgesi ve Güneydoğu Anadolu Bölgesidir (A Kümesi). İkinci merebede Akdeniz Bölgesi ve İç Anadolu Bölgesi bileşirilmişir (B Kümesi). Üçüncü merebede B kümesi ile Karadeniz Bölgesi birleşirilmişir (C Kümesi). Dördüncü merebede A Kümesi ile C Kümesi birleşirilmişir (D Kümesi). Be- 3

12 şinci merebede Ege Bölgesi ile Marmara Bölgesi birleşirilmişir (E Kümesi). Alıncı merebede D kümesi ile E kümesi birleşirilmişir (F Kümesi). 000 yılı iibariyle kişi başına düşen GSYİH değeri bakımından zayıf bölgeler Güneydoğu Anadolu Bölgesi ve Doğu Anadolu Bölgesidir. Akdeniz, İç Anadolu ve Karadeniz Bölgeleri Türkiye oralamasına yakın bölgelerdir. Ege ve Marmara Bölgeleri ise Türkiye oralamasının üzerindeki bölgelerdir. Akdeniz İç Anadolu Karadeniz Doğu Anadolu Güneydoğu A. Ege Marmara 0 e e 3e 4e 5e 6e Eşlenik Gru Oralaması Kareli Euclidean Uzaklıkları Şekil 3: Eşlenik-gru oralaması Kareli Euclidean Uzaklıkları kullanılarak Türkiye deki coğrafi bölgelerin 000 yılı iibariyle kişi başına düşen GSYİH değerlerine göre (987 yılı fiyalarıyla) kümelenmesi Şekil 4 eki dendogram eşlenik gru merkezi meoduna göre coğrafi bölgelerin sekörel kişi başına düşen GSYİH değerleri iibariyle kümelenişini gösermekedir. 3

13 Doğu Anadolu Güneydoğu A. Akdeniz İç Anadolu Karadeniz Ege Marmara Eşlenik-Gru Merkezi Kümeleme Sırası (Kareli Euclidean Uzaklıklar Tekdüze Değildir) Şekil 4: Eşlenik-gru merkezi meoduna göre Kareli Euclidean Uzaklıklar kullanılarak Türkiye deki coğrafi bölgelerin 000 yılı iibariyle kişi başına düşen GSYİH değerlerine göre (987 yılı fiyalarıyla) kümelenmesi Eşlenik-gru merkezi meoduna göre, ilk önce birleşirilen bölgeler Doğu Anadolu Bölgesi ve Güneydoğu Anadolu Bölgesidir (A Kümesi). İkinci merebede Akdeniz Bölgesi ve İç Anadolu Bölgesi bileşirilmişir (B Kümesi). Üçüncü merebede B kümesi ile Karadeniz Bölgesi birleşirilmişir (C Kümesi). Dördüncü merebede A Kümesi ile C Kümesi birleşirilmişir (D Kümesi). Beşinci merebede Ege Bölgesi ile Marmara Bölgesi birleşirilmişir (E Kümesi). Alıncı merebede D kümesi ile E kümesi birleşirilmişir (F Kümesi). 000 yılı iibariyle kişi başına düşen GSYİH değeri bakımından zayıf bölgeler Güneydoğu Anadolu Bölgesi ve Doğu Anadolu Bölgesidir. Akdeniz, İç Anadolu ve Karadeniz Bölgeleri Türkiye oralamasına yakın bölgelerdir. Ege ve Marmara Bölgeleri ise Türkiye oralamasının üzerindeki bölgelerdir. Şekil 5 eki dendogram Ward meoduna göre coğrafi bölgelerin sekörel kişi başına düşen GSYİH değerleri iibariyle kümelenişini gösermekedir. 33

14 Akdeniz İç Anadolu Karadeniz Ege Doğu Anadolu Güneydoğu A. Marmara 0 e 4e 6e 8e e,e Ward Meoduna Göre Kareli Euclidean Uzaklıklar Şekil 5: Ward meoduna göre Kareli Euclidean Bağlanı Uzaklıkları kullanılarak Türkiye deki coğrafi bölgelerin 000 yılı iibariyle kişi başına düşen GSYİH değerlerine göre (987 yılı fiyalarıyla) kümelenmesi Ward meoduna göre, ilk önce birleşirilen bölgeler Doğu Anadolu Bölgesi ve Güneydoğu Anadolu Bölgesidir (A Kümesi). İkinci merebede Akdeniz Bölgesi ve İç Anadolu Bölgesi bileşirilmişir (B Kümesi). Üçüncü merebede B kümesi ile Karadeniz Bölgesi birleşirilmişir (C Kümesi). Dördüncü merebede C Kümesi ile Ege Bölgesi birleşirilmişir (D Kümesi). Beşinci merebede A ve D kümesi birleşirilmişir (E Kümesi). Alıncı merebede E kümesi ile Marmara Bölgesi birleşirilmişir (F Kümesi). 000 yılı iibariyle kişi başına düşen GSYİH değeri bakımından zayıf bölgeler Güneydoğu Anadolu Bölgesi ve Doğu Anadolu Bölgesidir. Akdeniz, İç Anadolu ve Karadeniz Bölgeleri Türkiye oralamasına yakın bölgelerdir. Ege ve Marmara Bölgeleri ise Türkiye oralamasının üzerindeki bölgelerdir. D. Sekörlere İibariyle KBD GSYİH Değerlerinin Coğrafi Bölgelere Göre Hiyerarşik Kümeleme Meolarıyla Grulaması Formül yardımıyla Türkiye deki coğrafi bölgeler iibariyle KBD GSYİH değerleri kullanılarak GSYİH yı oluşuran sekörlere göre Kareli Euclidean Uzaklıklar elde edilmiş ve Tablo 3 e akdim edilmişir. 34

15 Tablo 3: Coğrafi bölgeler iibariyle sekörlere göre KBD GSYİH değerlerinden hesalanan benzerlik marisi (Kareli Euclidean Uzaklıklar) Bölgeler Tarım Sanayi İnşaa Ticare Ulaşır. Mali K. Kon. S. S.Mesl. Sanayi 85E9 İnşaa 55E9 58E9 Ticare 66E9 6E9 637E9 Ulaşırma 9E9 640E9 33E9 97E9 Mali Kur. 386E9 433E9 3E9 85E9 36E9 Konu S. 45E9 57E9 4E9 645E9 4E9 7E9 S. Meslek 374E9 473E9 0E9 83E9 37E9 E9 5E9 Diğer F. 45E9 08E9 E9 44E9 57E9 80E9 6E 76E9 Şekil 6 daki dendogram ek bağlanı meoduna göre Türkiye deki coğrafi bölgeler iibariyle GSYİH oluşuran sekörlerinin kümelenişini gösermekedir. Tarım İnşaa Konu S. Mali Kur. S. Meslek Diğer F. Ulaşırma Ticare Sanayi 0 5e0 e,5e e,5e Tek Bağlanı Kareli Euclidean Uzaklıkları Şekil 6: Tek bağlanı Kareli Euclidean Uzaklıklar kullanılarak Türkiye deki coğrafi bölgeler iibariyle KBD GSYİH sekörlerinin kümelenişi (987 yılı fiyalarıyla 000 yılı değerleri) Tek bağlanı meoduna göre ilk önce birleşirilen sekörler Mali Kuruluşlar ve Serbes Meslek Sekörleridir (A Kümesi). İkinci merebede birleşirilen sekörler İnşaa ve Konu Sahiliği Sekörleridir (B Kümesi). Üçüncü merebede A ve B Kümeleri birleşirilmişir (C Kümesi). C Kümesindeki sekörler, KBD GSYİH değerlerine göre zayıf sekörlerdir. Dördüncü merebede C Kümesi ile 35

16 Diğer Faaliyeler birleşirilmişir (D Kümesi). Beşinci merebede D Kümesi ile Ulaşırma Sekörü birleşirilmişir (E Kümesi). Alıncı merebede E kümesi ile Tarım Sekörü birleşirilmişir (F kümesi). C kümesi hariç, F kümesindeki diğer sekörler KBD GSYİH değerlerine göre Türkiye oralaması civarındaki sekörlerdir. Yedinci merebede F kümesi ile Ticare Sekörü birleşirilmişir (G Kümesi). Nihaye sekizinci merebede G kümesi ile Sanayi Sekörü birleşirilmişir (H Kümesi). C ve F Kümeleri hariç, G Kümesindeki Sekörler KBD GSYİH değerlerine göre gelişmiş sekörlerdir. Şekil 7 deki dendogram am bağlanı meoduna göre Türkiye deki coğrafi bölgeler iibariyle GSYİH oluşuran sekörlerin kümelenişini gösermekedir. Tarım Ulaşırma Diğer F. İnşaa Konu S. Mali Kur. S. Meslek Sanayi Ticare 0 e 4e 6e 8e e,e,4e,6e Tam Bağlanı Kareli Euclidean Uzaklıklar Şekil 7: Tam bağlanı Euclidean farklar kullanılarak Türkiye deki coğrafi bölgeler iibariyle KBD GSYİH sekörlerinin kümelenişi (987 yılı fiyalarıyla 000 yılı değerleri) Tam bağlanı meoduna göre ilk önce birleşirilen sekörler Mali Kuruluşlar ve Serbes Meslek Sekörleridir (A Kümesi). İkinci merebede birleşirilen sekörler İnşaa ve Konu Sahiliği Sekörleridir (B Kümesi). Üçüncü merebede A ve B Kümeleri birleşirilmişir (C Kümesi). C Kümesindeki sekörler, KBD GSYİH değerlerine göre zayıf sekörlerdir. Dördüncü merebede Ulaşırma ve Diğer Faaliyeler Sekörü birleşirilmişir (D Kümesi). Beşinci merebede D Kümesi ile Tarım Sekörü birleşirilmişir (E Kümesi). C Kümesi hariç, E Kümesindeki diğer sekörler KBD GSYİH değerlerine göre Türkiye oralaması civarındaki sekörlerdir. Alıncı merebede C kümesi ile E Kümesi birleşirilmişir 36

17 (F Kümesi). Yedinci merebede Sanayi ve Ticare Sekörleri birleşirilmişir (G Kümesi). Bu kümedeki sekörler KBD GSYİH değerlerine göre en gelişmiş sekörlerdir. Nihaye sekizinci merebede F Kümesi ile G Kümesi birleşirilmişir (H Kümesi). Şekil 8 deki dendogram eşlenik gru oralaması meoduna göre Türkiye deki coğrafi bölgeler iibariyle GSYİH oluşuran sekörlerin kümelenişini gösermekedir. Eşlenik-gru oralaması meoduna göre ilk önce birleşirilen sekörler Mali Kuruluşlar ve Serbes Meslek Sekörleridir (A Kümesi). İkinci merebede birleşirilen sekörler İnşaa ve Konu Sahiliği Sekörleridir (B Kümesi). Üçüncü merebede A ve B Kümeleri birleşirilmişir (C Kümesi). Dördüncü merebede C Kümesi ile Diğer Faaliyeler birleşirilmişir (D Kümesi). D kümesindeki sekörler KBD GSYİH değerlerine göre en zayıf sekörlerdir. Beşinci merebede Tarım ile Ulaşırma Sekörü birleşirilmişir (E Kümesi). E Kümesindeki sekörler KBD GSYİH değerlerine göre oralama erafındaki sekörlerdir. Alıncı merebede D kümesi ile E Kümesi birleşirilmişir (F kümesi). Yedinci merebede Ticare ve Sanayi Sekörü birleşirilmişir (G Kümesi). G kümesindeki sekörler KBD GSYİH değerlerine göre Türkiye oralamasının üzerindeki sekörlerdir. Nihaye sekizinci merebede F Kümesi ile G Kümesi birleşirilmişir (H Kümesi). Tarım Ulaşırma İnşaa Konu S. Mali Kur. S. Meslek Diğer F. Sanayi Ticare 0 e e 3e 4e 5e 6e 7e Eşlenik-Gru Oralaması Kareli Euclidean Uzaklıkları Şekil 8: Eşlenik-gru oralaması Euclidean farkları kullanılarak Türkiye deki coğrafi bölgeler iibariyle KBD GSYİH yı oluşuran sekörlerin kümelenişi (987 yılı fiyalarıyla 000 yılı değerleri) 37

18 Şekil 9 daki dendogram eşlenik gru merkezi meoduna göre Türkiye deki coğrafi bölgeler iibariyle GSYİH oluşuran sekörlerinin kümelenişini gösermekedir. Mali Kur. S. Meslek İnşaa Konu S. Diğer F. Tarım Ulaşırma Sanayi Ticare Eşlenik-Gru Merkezi Kümeleme Sırası (Kareli Euclidean Uzaklıklar Tekdüze Değildir) Şekil 9: Eşlenik-gru merkezi meoduna göre Kareli Euclidean Uzaklıklar kullanılarak Türkiye deki coğrafi bölgeler iibariyle KBD GSYİH yı o- luşuran sekörlerin kümelenişi (987 yılı fiyalarıyla 000 yılı değerleri) Eşlenik-gru merkezi meoduna göre ilk önce birleşirilen sekörler Mali Kuruluşlar ve Serbes Meslek Sekörleridir (A Kümesi). İkinci merebede birleşirilen sekörler İnşaa ve Konu Sahiliği Sekörleridir (B Kümesi). Üçüncü merebede A ve B Kümeleri birleşirilmişir (C Kümesi). Dördüncü merebede C Kümesi ile Diğer Faaliyeler birleşirilmişir (D Kümesi). D kümesindeki sekörler, KBD GSYİH değerlerine göre en zayıf sekörlerdir. Beşinci merebede Tarım ve Ulaşırma Sekörleri birleşirilmişir (E Kümesi). E kümesindeki sekörler, KBD GSYİH değerlerine göre Türkiye oralaması civarındaki sekörlerdir. Alıncı merebede D kümesi ile E Kümesi birleşirilmişir (F kümesi). Yedinci merebede Ticare ve Sanayi Sekörleri birleşirilmişir (G Kümesi). G Kümesindeki sekörler, KBD GSYİH değerlerine göre Türkiye oralamasının üzerindeki sekörlerdir. Nihaye sekizinci merebede F kümesi ile G Kümesi birleşirilmişir (H Kümesi). 38

19 Şekil 0 daki dendogram Ward meoduna göre Türkiye deki coğrafi bölgeler iibariyle GSYİH oluşuran sekörlerinin kümelenişini gösermekedir. Tarım Ulaşırma İnşaa Konu S. Diğer F. Mali Kur. S. Meslek Sanayi Ticare 0 5e e,5e e,5e Ward Meoduna Göre Kareli Euclidean Uzaklıkları Şekil 0: Ward meoduna göre Kareli Euclidean Bağlanı Uzaklıkları kullanılarak Türkiye deki coğrafi bölgeler iibariyle KBD GSYİH yı oluşuran sekörlerin kümelenişi (987 yılı fiyalarıyla 000 yılı değerleri) Ward meoduna göre ilk önce birleşirilen sekörler Mali Kuruluşlar ve Serbes Meslek Sekörleridir (A Kümesi). İkinci merebede birleşirilen sekörler İnşaa ve Konu Sahiliği Sekörleridir (B Kümesi). Üçüncü merebede B Kümesi ile Diğer Faaliyeler sekörü birleşirilmişir (C Kümesi). Dördüncü merebede A Kümesi ile C Kümesi birleşirilmişir (D Kümesi). D kümesindeki sekörler, KBD GSYİH değerlerine göre en zayıf sekörlerdir. Beşinci merebede Tarım ve Ulaşırma Sekörü birleşirilmişir (E Kümesi). Alıncı merebede D Kümesi ile E kümesi birleşirilmişir (F kümesi). Yedinci merebede Ticare ve Sanayi Sekörleri birleşirilmişir (G Kümesi). G Kümesindeki sekörler, KBD GSYİH değerlerine göre Türkiye oralamasının üzerindeki sekörlerdir. Nihaye sekizinci merebede F kümesi ile G Kümesi birleşirilmişir (H Kümesi). Bulunan sonuçlar arasında önemli farklılıklar vardır. Mesela bir meoda göre zayıf sekörler arasında görülen bir sekör başka bir kümeleme meoduna göre Türkiye oralaması civarında görülebilmekedir. Hiçbir meo ek başına uarlı bir sonuç vermemişir. Bu sebele beş meoan üç veya daha fazlasının uzlaşıkları sonuçların genelleşirilmesi gereklidir. 39

20 E. Sekörlerin ve Coğrafi Bölgelerin KBD GSYİH Değerlerine Göre İki- Yönlü Kümeleme Meoduyla Grulanması Şekil deki iki-yönlü grafik, KBD GSYİH değerlerine göre Türkiye deki coğrafi bölgelerin ve sekörlerin kümelenişini gösermekedir. Akdeniz Bölgesinde zayıf sekörler İnşaa, Konu Sahiliği, Mali Kuruluşlar ve Serbes Meslek Sahiliğidir. Bunu Sırasıyla Diğer Faaliyeler ve Ulaşırma Sekörü izlemekedir. Dördüncü kümede Tarım ve Sanayi Sekörleri vardır. Bu bölgede KBD GSYİH da en büyük ay Ticare Seköründen gelir. Karadeniz Bölgesinde de zayıf sekörler İnşaa, Konu Sahiliği, Mali Kuruluşlar ve Serbes Meslek Sahiliğidir. Bu kümeyi Diğer Faaliyeler izlemekedir. Üçüncü kümede Tarım, Ticare ve Ulaşırma Sekörleri yer almakadır. Bu bölgede KBD GSYİH da en büyük ay Sanayi Seköründen gelir. Doğu Anadolu Bölgesinde zayıf sekörler Diğer Faaliyeler, İnşaa, Konu Sahiliği, Ulaşırma, Mali Kuruluşlar ve Serbes Meslek Sahiliğidir. Bunu Tarım, Sanayi ve Ticare Sekörlerinin oluşurduğu küme izlemekedir. Güneydoğu Anadolu Bölgesinde zayıf sekörler Diğer Faaliyeler, İnşaa, Konu Sahiliği, Mali Kuruluşlar ve Serbes Meslek Sahiliğidir. Bunu Sanayi, Ticare ve Ulaşırma Sekörlerinin oluşurduğu küme izlemekedir. Bu bölgede KBD GSYİH da en büyük ay Tarım Seköründen gelir. Ege Bölgesinde zayıf sekörler İnşaa, Mali Kuruluşlar ve Serbes Meslek Sahiliğidir. Bu kümeyi Diğer Faaliyeler ve Konu Sahiliği Sekörlerinin o- luşurduğu küme izlemekedir. Bu kümeyi küçüken büyüğe doğru sırasıyla U- laşırma, Tarım, Ticare ve Sanayi Sekörleri izlemekedir. Akdeniz Karadeniz Doğu Anadolu Güneydoğu A. Ege İç Anadolu Marmara Tarım Diğer F. Sanayi İnşaa Konu S. Ulaşırma S. Meslek Ticare Mali Kur ,36,888e5,80e5 3,77e5 4,63e5 5,546e5 6,46e5 7,374e5 8,89e5 9,03e5 Şekil : Sekörlerin ve Türkiye deki Coğrafi Bölgelerin KBD GSYİH Değerlerine Göre İki-Yönlü Kümeleme Meoduyla Grulanması (987 yılı fiyalarıyla 000 yılı değerleri) 330

21 İç Anadolu Bölgesinde zayıf sekörler Konu Sahiliği, Mali Kuruluşlar ve Serbes Meslek Sahiliğidir. Bu kümeyi İnşaa Sekörü izlemekedir. Üçüncü kümede Tarım, Diğer Faaliyeler ve Ulaşırma Sekörleri vardır. Bu kümenin üzerinde Sanayi Sekörü vardır. Nihaye bu bölgede KBD GSYİH da en büyük ay Ticare Seköründen gelir. Marmara Bölgesinde en zayıf sekör Serbes Meslek Sahiliğidir. Bunu Tarım, Diğer Faaliye, İnşaa, Konu Sahiliği, Mali Kuruluşlar Sekörlerinin oluşurduğu küme izlemekedir. Bu kümenin üzerinde küçüken büyüğe doğru sırasıyla Ulaşırma, Ticare ve Sanayi Sekörleri vardır. Türkiye de Tarım Sekörüne en düşük kakı Marmara ve Doğu Anadolu Bölgelerinden gelmekedir. Bir üs kümede Karadeniz, Güneydoğu Anadolu ve İç Anadolu Bölgeleri vardır. Tarım Sekörüne en yüksek kakı ise Akdeniz ve Ege Bölgelerinden gelir. Diğer Faaliyelere en düşük kakı Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinden gelmekedir. Bir üs kümede Akdeniz, Karadeniz, Ege ve Marmara Bölgeleri vardır. Diğer Faaliyelere en yüksek kakı İç Anadolu Bölgesinden gelir. Sanayi Sekörüne en düşük kakı Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinden gelmekedir. Bir üs kümede Akdeniz, Karadeniz ve İç Anadolu Bölgeleri vardır. Sanayi Sekörüne en yüksek kakı ise küçüken büğe doğru sırasıyla Ege ve Marmara Bölgelerinden gelir. İnşaa Sekörüne en düşük kakı Akdeniz, Karadeniz, Doğu Anadolu, Güneydoğu Anadolu ve Ege Bölgelerinden gelmekedir. Bir üs kümede ise İç Anadolu ve Marmara Bölgesi vardır. Konu Sahiliği Sekörüne en düşük kakı Akdeniz, Karadeniz, Doğu Anadolu, Güneydoğu Anadolu ve İç Anadolu Bölgelerinden gelmekedir. Bir üs kümede ise Ege ve Marmara Bölgesi vardır. Ticare Sekörüne en düşük kakı Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinden gelmekedir. Bu kümenin üzerinde ise Karadeniz Bölgesi vardır. Bir üs kümede Akdeniz ve İç Anadolu Bölgeleri vardır. Ticare Sekörüne en yüksek kakı ise küçüken büğe doğru sırasıyla Ege ve Marmara Bölgelerinden gelir. Ulaşırma Sekörüne en düşük kakı Doğu Anadolu Bölgesinden gelmekedir. Güneydoğu Anadolu Bölgesi bir üs basamakadır. Bu bölgenin üsündeki basamaka ise Akdeniz, Karadeniz, Ege ve İç Anadolu Bölgeleri vardır. Ulaşırma Sekörüne en yüksek kakı ise Marmara Bölgesinden gelir. Mali Kuruluşlar Sekörüne en düşük kakı Akdeniz, Karadeniz, Doğu Anadolu, Güneydoğu Anadolu, Ege ve İç Anadolu Bölgelerinden gelmekedir. Bir üs kümede ise Marmara Bölgesi vardır. Serbes Meslek Sekörüne büün bölgelerin kakısı benzer olmakla beraber çok düşük seviyededir. 33

22 II. Sonuç KBD GSYİH değerlerine göre bölgeler hiyerarşik olarak kümelenirken, ek bağlanı meodu hariç diğer kümeleme yönemleri benzer sonuçlar vermişir. Beş kümeleme meodu ile elde edilen sonuçlar genelleşirildiğinde KBD GSYİH değerlerine göre zayıf bölgeler Doğu Anadolu Bölgesi ve Güneydoğu Anadolu Bölgesidir. Türkiye oralaması civarında olan bölgeler Karadeniz Bölgesi, Akdeniz Bölgesi ve İç Anadolu Bölgesidir. Türkiye oralamasının üzerinde olan bölgeler ise, Ege Bölgesi ve Marmara Bölgesidir. KBD GSYİH değerlerine göre sekörler hiyerarşik olarak kümelenirken, am bağlanı meodu hariç diğer kümeleme yönemleri benzer sonuçlar vermişir. Beş kümeleme meodu ile elde edilen sonuçlar genelleşirildiğinde, KBD GSYİH değerlerine göre zayıf sekörler, Mali Kuruluşlar, Serbes Meslek Sahiliği, İnşaa, Konu Sahiliği ve Diğer Faaliye Sekörleridir. Türkiye oralaması civarında olan sekörler Tarım ve Ulaşırma Sekörleridir. Nihaye Türkiye oralamasının üzerinde olan sekörler Ticare ve Sanayi Sekörleridir. İki yönlü kümeleme ekniğinde ise yukarıdakilere ilave olarak Hangi bölgeden hangi sekörün KBD GSYİH da ne ölçüde ay sahibi olduğu da görülmekedir. KBD GSYİH nın oluşmasında en yüksek ay Marmara Bölgesinin Sanayi Seköründen gelir (Birincil Bölgesel Sekör). Daha sonra Ege bölgesinin Sanayi Sekörü ve Marmara Bölgesinin Ticare Sekörü gelir (İkincil Bölgesel Sekörler). Bu kümeden sonra Ege Bölgesinin Ticare Sekörü gelir (Üçüncül Bölgesel Sekör). Bunu izleyen küme Akdeniz ve İç Anadolu Bölgelerinin Ticare Sekörleridir (Dördüncül Bölgesel Sekörler). Sonraki küme Akdeniz Bölgesinin Tarım ve Sanayi Sekörü, Karadeniz Bölgesinin Sanayi Sekörü, Ege Bölgesinin Tarım Sekörü, İç Anadolu Bölgesinin Sanayi Sekörü ve Marmara Bölgesinin Ulaşırma Sekörünün oluşurduğu kümedir (Beşincil Bölgesel Sekörler). Alıncı kümedeki al sekörler, Akdeniz Bölgesinin Ulaşırma Sekörü, Karadeniz Bölgesinin Tarım, Ticare ve Ulaşırma Sekörleri, Güneydoğu Anadolu Bölgesinin Tarım Sekörü, Ege Bölgesinin Ulaşırma Sekörü, İç Anadolu Bölgesinin Tarım, Diğer Faaliyeler ve Ulaşırma Sekörleridir (Alıncıl Bölgesel Sekörler). Yedinci kümede Akdeniz Bölgesinin Diğer Faaliyeler Sekörü, Karadeniz Bölgesinin Diğer Faaliyeler Sekörü, Doğu Anadolu Bölgesinin Tarım, Sanayi ve Ticare Sekörleri, Güneydoğu Anadolu Bölgesinin Sanayi, Ticare ve Ulaşırma Sekörleri, Ege Bölgesinin Diğer Faaliyeler ve Konu Sahiliği Sekörleri, İç Anadolu Bölgesinin İnşaa Sekörü, Marmara Bölgesinin Tarım, Diğer Faaliyeler, İnşaa, Konu Sahiliği ve Mali Kuruluşlar Sekörleri yer alır (Yedincil Bölgesel Sekörler). Diğer bölgesel sekörler KBD GSYİH da en düşük aya sahi sekörlerdir (Sekizincil Bölgesel Sekörler). 33

23 Absrac: In he heoreical ar of his sudy, i has been emhasized on he measure of Suared Euclidean Disances which are base for clusering. Then he hierarchical agglomeraive mehods and wo-way joining mehod have been resened. In he racical ar of he sudy, he geograhic regions in Turkey have been agglomeraed according o he Per Caia Gross Domesic Produc for secors. Furhermore he secors in GDP have been agglomeraed by regional GDP Per Caia. When hierarchical agglomeraive mehods alied o he exising daa, he clusers which are differen from each oher have been obained. When he clusers obained from five hierarchical agglomeraive mehods were generalized, reliable resuls were reached. Finally he regional secors have been agglomeraed by means of wo-way joining mehod. Key Words: Cluser analysis, he hierarchical agglomeraive mehods, wo-way joining, suared euclidean disances, gross domesic roduc. Kaynakça Aldenderfer, Mark S., Roger K. Blashfield (986), Cluser Analysis, Sage Publicaions, Beverly Hills. Anderberg, Michael R. (973), Cluser Analysis for Alicaions, Academic Press, New York. Dornbusch, R. ve S. Fischer (998), Makroekonomi, Birinci Basım, Çeviri, McGraw-Hill Akademi Orak Yayını, İsanbul. Fisher, Waler Dummer (969), Clusering and Aggregaion in Economics, Johns Hokins Pres, Balimore. Güler, Fazıl (999), Hiyerarşik Kümeleme Analizi ve Bir Uygulama, İsanbul. Gower, J. C. (967), A Comarison of Some Mehods of Cluser Analysis, Biomerics, Vol: 3, No: 4, Hair, Jr. J. F., R. E. Anderson, R. L. Taham, W. C. Black (998), Mulivariae Daa Analysis, Prenice-Hall, Uer Saddle River, New Jersey. Harigan, John A. (975), Clusering Algorihms, Wiley, New York. Lance, G. N., W. T. Williams (967), A General Theory of Classificaory Soring Sraegies. Hierarchical Sysems, Comu. Journal, Vol: 9, No: 4, Lorr, Maurice (993), Cluser Analysis for Social Scieniss, Jossey-Bass, San Francisco. Miyamoo, Sadaakio (990), Fuzzy Ses in Informaion Rerieval and Cluser Analysis, Kluwer Academic Publishers, Dordrech-Boson. Jain, Anil K. (988), Algorihms for Clusering Daa, Prenice-Hall, Englewood Cliff. Johnson, Richard A., Dean W. Wichern (999), Alied Mulivariae Saisical Analysis, Fourh Edion, Prenice Hall, Uer Saddle River, New Jersey. 333

24 Özürk, İrfan (999), N < P Boyulu Biyolojik Verilerde Farklı Kümeleme Yönemlerinin Karşılaşırmalı Olarak İncelenmesi, Harran Üniversiesi Sosyal Bilimler Ensiüsü, Yayınlanmamış Dokora Tezi, Şanlıurfa. T.C. Başbakanlık Devle İsaisik Ensiüsü (00), İllere Göre Gayri Safi Yuriçi Hasıla, Türkiye, 000, DİE Yayınları, Yayın No: 58, Ankara. T.C. Başbakanlık Devle Planlama Teşkilaı (003), İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması, DPT Yayını, Yayın No:67, Ankara. T.C. Başbakanlık Devle İsaisik Ensiüsü (003), İller ve Bölgeler İibariyle Gayri Safi Yuriçi Hasıladaki Gelişmeler ( ), DİE Yayınları, Ankara. Sneah, Peer H. A., Rober R. Sokal (973), Numerical Taxonomy: The Princiles and Pracice of Numerical Classificaion, W. H. Freeman and Comany, San Francisco. Okay, Erkan (00), Konenjans Tablolarından Elde Edilen İlişki Ölçüleri, Akif Yayınevi, Erzurum , Doğu Anadolu Projesi Kasamındaki İllerin GSYİH Değerlerine Göre Hiyerarşik Kümeleme Analizleriyle Grulanması, Aaürk Üniversiesi İkisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cil: 5, Sayı: 3-4, Ünsal, Erdal M. (004), Makroikisa, Genişleilmiş 5. Bası, Turhan Kiaevi, Ankara. Ward, Jr. J. H. (963), Hierarchical Grouing o Oimise an Objecive Funcion, Journal of The American Saisical Associaion, Vol: 58, Wishar, D. (969), An Algorihm for Hierarchical Classificaion, Biomerics, Vol:, No:, Zuan, Jure (98), Clusering of Large Daa Ses, Research Sudies Pres, New York. h://ekuu.d.gov.r/ekonomi/makro/yukselez/odemeler.dfiyükselermakro Ekonomik Hesalar ve Ödemeler Dengesi. h://sunsie.univie.ac.a/exbooks/saisics/scluan.hml#wo h://singlerow.com/src/as/guideoadvanalyics.as?msg=wj h:// /search?=cache:irgivvfj_ej: indica/cluser.df+%wo-way+joining%&hl=r 334