BATIN AMELĐYATI OLACAK YETĐŞKĐN HASTALARA AMELĐYAT ÖNCESĐ VERĐLEN EĞĐTĐMĐN KAYGI VE AĞRI DÜZEYĐNE ETKĐSĐ

Transkript

1 T.C ATATÜRK ÜNĐVERSĐTESĐ SAĞLIK BĐLĐMLERĐ ENSTĐTÜSÜ CERRAHĐ HASTALIKLARI HEMŞĐRELĐĞĐ ANABĐLĐM DALI BATIN AMELĐYATI OLACAK YETĐŞKĐN HASTALARA AMELĐYAT ÖNCESĐ VERĐLEN EĞĐTĐMĐN KAYGI VE AĞRI DÜZEYĐNE ETKĐSĐ Funda ÇETĐNKAYA Tez Yöneticisi Yd. Doç.D.Neziha KARABULUT Yüksek Lisans Tezi ERZURUM 2008

2 I ĐÇĐNDEKĐLER Sayfa No TEŞEKKÜR..II TABLO DĐZĐNĐ...III ÖZET...V SUMMARY...VII 1. GĐRĐŞ VE AMAÇ GENEL BĐLGĐLER GEREÇ VE YÖNTEM BULGULAR TARTIŞMA SONUÇ VE ÖNERĐLER...54 KAYNAKLAR...56 EKLER EK I- Hasta Tanıtım Fomu..64 EK II- Süekli kaygı Ölçeği 65 EK III- Duumluk Kaygı Ölçeği..66 EK IV- Takip Fomu..67 ĐZĐN YAZILARI

3 II TEŞEKKÜR Tezimin yüütülmesinde göstediği büyük emeğinden ve desteğinden dolayı danışmanım Sayın Yd. Doç. D. Neziha KARABULUT a, he zaman desteğini gödüğüm Sayın Hocam Yd.Doç.D. Nadiye ÖZER e, aaştımanın istatistiksel değelendimeleinde, yadımı bulunan Sayın Hocam Doç.D. Behice ERCĐ'ye, Genel Ceahi kliniğinde çalışmalaım esnasında yadımlaını esigemeyen tüm hemşielee, çalışmaya katılmayı kabul edeek bana çok önemli deneyimle ve paylaşımla yaşatan hastalaa, öz veili destekleinden dolayı aileme ve değeli eşim Alpe ÇETĐNKAYA ya içten teşekkü edeim. Funda ÇETĐNKAYA Bu aaştıma 2008/25 nolu poje olaak Atatük Ünivesitesi Aaştıma Fonu taafından desteklenmişti.

4 III TABLOLAR DĐZĐNĐ Tablo 1. Kontol ve deney gubundaki hastalaın tanıtıcı özellikleinin kaşılaştıılması 34 Tablo 2. Kontol ve deney gubundaki hastalaın ölçek uygulama zamanlaıyla süekli kaygı puan otalamasının kaşılaştıılması..35 Tablo 3. Kontol ve deney guplaında ölçek uygulama zamanına göe süekli kaygı puan otalamasının kaşılaştıılması...36 Tablo 4. Kontol ve deney gubundaki hastalaın ölçek uygulama zamanlaıyla duumluk kaygı puan otalamasının kaşılaştıılması.37 Tablo 5. Kontol ve deney guplaında ölçek uygulama zamanına göe duumluk kaygı puan otalamasının kaşılaştıılması 38 Tablo 6. Kontol ve deney gubundaki hastalaın SKÖ değeinin ölçüm zamanına göe kaşılaştıılması 39 Gafik 1. Kontol gubu zamana göe SKÖ düzeyi..39 Gafik 2.Deney gubu zamana göe SKÖ düzeyi.39 Tablo 7. Kontol ve deney gubundaki hastalaın GKÖ değeinin ölçüm zamanına göe kaşılaştıılması 40 Gafik 3. Kontol gubu zamana göe GKÖ düzeyi 40 Gafik 4. Deney gubu zamana göe GKÖ düzeyi.40 Tablo 8. Kontol ve deney gubundaki hastalaın sistolik basınç değeinin ölçüm zamanına göe kaşılaştıılması...41 Gafik 5. Kontol gubu zamana göe sistolik basınç düzeyi...41 Gafik 6. Deney gubu zamana göe sistolik basınç düzeyi..41

5 IV Tablo 9 Kontol ve deney gubundaki hastalaın diyastolik basınç değeinin ölçüm zamanına göe kaşılaştıılması..42 Gafik 7. Kontol gubu zamana göe diyastolik basınç düzeyi 42 Gafik 8. Deney gubu zamana göe diyastolik basınç düzeyi..42 Tablo 10.. Kontol ve deney gubundaki hastalaın nabız değeinin ölçüm zamanına göe kaşılaştıılması 43 Gafik 9. Kontol gubu zamana göe nabız değei...43 Gafik 10.Deney gubu zamana göe nabız değei.43 Tablo 11. Kontol gubundaki hastalaın SKÖ ve ameliyattan 24 saat sona duumluk kaygı puanlaı aasındaki ilişki 44 Tablo 12. Kontol gubundaki hastalaın GKÖ ve ameliyattan 24 saat sona duumluk kaygı puanlaı aasındaki ilişki 44 Tablo 13.Deney gubundaki hastalaın SKÖ ve ameliyattan 24 saat sona duumluk kaygı puanlaı aasındaki ilişki 45 Tablo 14. Deney gubundaki hastalaın GKÖ ve ameliyattan 24 saat sona duumluk kaygı puanlaı aasındaki ilişki 45

6 V ÖZET BATIN AMELĐYATI OLACAK YETĐŞKĐN HASTALARA AMELĐYAT ÖNCESĐ VERĐLEN EĞĐTĐMĐN KAYGI VE AĞRI DÜZEYĐNE ETKĐSĐ Bu Aaştıma Ezuum Đli, Atatük Ünivesitesi Süleyman Demiel Tıp Mekezi Aziziye Aaştıma Hastanesi Genel Ceahi Kliniğinde batın ameliyatı sınıfından olan kasık fıtığı (inguinal heni) ameliyatı olmak üzee yatıılan yaş gubu yetişkin hastalaa ameliyat öncesi veilen eğitimin kaygı ve ağı düzeyine etkisini belilemek amacı ile yaı deneysel olaak yapılmıştı. Aaştımanın veilei Şubat Mayıs 2008 taihlei aasında 30 u kontol, 30 u deney gubu olmak üzee toplam 60 hastadan toplanmıştı. Vei toplamada; hasta tanıtım fomu, duumluk- süekli kaygı ölçeği, takip fomu kullanılmıştı. Hastalaın sosyo demogafik özelliklei hasta tanıtım fomu ile toplanmıştı. Kontol gubu hastalaına, utin uygulamala dışında bi uygulama yapılmamış, ameliyattan 48 saat önce, 24 saat önce ve 24 saat sona aaştımacı taafından duumluk süekli kaygı ölçeği uygulanmıştı. Ameliyat sonası ilk 24 saat belili aalala ağı düzeylei ölçülmüştü. Deney gubu hastalaına ameliyattan 48 saat önce hasta tanıtım fomu ve duumluk süekli kaygı ölçeği uygulanmıştı. Ameliyat öncesi hasta eğitim ehbei ile bilgi veilmiş soulaı yanıtlanmıştı. Eğitim tamamlandıktan sona ameliyattan 24 saat önce ve ameliyattan 24 saat sona duumluk süekli kaygı ölçeği bi kez daha uygulanmıştı. Ameliyat sonası ilk 24 saat belili aalala ağı düzeyi ölçülmüştü. Veilein değelendiilmesinde t testi, Peason koelasyon testi, Mauchly s vayans analizi, Tekalı ölçümlede vayans analizi, Bonfeoni düzeltme analizi kullanılmıştı.

7 VI Kontol ve deney gubunda gup içi duumluk süekli kaygı puan otalaması he üç zaman diliminde anlamlı bulunmuştu (p<0.001). Kontol ve deney gubundaki hastalaın, ameliyat sonası tansiyon değeleinde, tüm ölçüm zamanlaında iki gup aasındaki fak anlamlı bulunmuş (p<0.05), nabız değeindeki fak anlamlı bulunmamıştı (p>0.05). Hastalaın ameliyat sonası ağı duumlaına bakıldığında, tüm ölçüm zamanlaında, iki gubun Gösel Kıyaslama Ölçeği ve Sözel Kategoi Ölçeğindeki ağı değeleindeki fak istatistiksel olaak anlamlı bulunmuştu (p<0.001). Bu çalışmanın sonucunda veilen eğitimin hastalaın kaygı ve ağı düzeyinde etkin olduğu bulunmuştu. Anahta Sözcükle; Đnguinal heni, hasta, kaygı, ağı,

8 VII SUMMARY THE IMPACT ON THE LEVEL OF ANXIETY AND PAIN OF THE TRAINING BEFORE OPERATION GIVEN TO ADULT PATIENTS WHO WILL HAVE ABDOMINAL OPERATION This study was caied out as quası-expeimental with the aim of detemining the impact on the pain and anxiety levels of the taining given befoe opeation to the patients who ae yeas of age goup and hospitalized fo Inguianl Henia opeation, a class of abdominal opeations in Geneal Sugey Clinic of Aziziye Reseach Hospital Süleyman Demiel Medical Cente in Atatük Univesity in Ezuum. The data of the eseach wee collected fom total 60 patients, 30 of whom ae contol goup and 30 of them ae expeimental goup between the dates Febuay 2007 and May In collecting data, patient intoduction fom and situational constant anxiety inventoy, and analysis following fom wee used. Socio-demogaphic featues of the patients wee collected with patient ıntoduction fom. No application, except outine ones was not applied to the patients in contol goup, and sıtuational Constant Anxiety Inventoy was pactised 48 hous befoe opeation and 24 hous befoe opeation and 24 hous afte opeation by eseache. Pain levels wee measued in cetain intevals in the fist 24 hous afte opeation. Patient Intoduction fom and Situational Constant Anxiety Inventoy wee applied to the patients in expeimental goup 48 hous befoe opeation. The infomation about Taining Guide of Patient befoe opeation was given, and the questions wee answeed. Afte the taining was completed, Situational Anxiety Inventoy 24 hous befoe and 24 hous afte opeation was applied once again. Pain level was measued in cetain intevals in the fist 24 hous afte opeation.

9 VIII In data assessment, T-test, Peason coelation test, Mauchly s vaiance analysis, Anova fo epeated measues tests and Bonfeoni Coection Analysisi wee used. In contol and expeimental goup, In goup Situational Constant Anxiety scoe auage was found significant in each thee time peiods (p<0.001). In blood pessue values afte opeations of the patients ın both contol and expeimental goup, the dıstinction between two goups in all measuement times was found significant (p<0.05), but the distinction in pulse value was found insignificant (p>0.05). When the pain situations of the patients afte opeation was consideed, the distinction in Visual Analogue Scale and Vebal Rating Scala values of two goups in all measuement times was found significant (p<0.001). In the conclusion of the study, it was found out that the given education effective on level of pain and anxiety scoe fo expeimental goups of patients. Keywods; Inguinal henia, patient, anxiety, pain

10 1 1.GĐRĐŞ 1.1. Poblemin Tanımı ve Önemi Sağlıklı olmak sadece hastalık ve sakatlığın olmayışı değil fiziksel, sosyal ve mental yönden tam bi iyilik halidi şeklinde tanımlanmaktadı. Đnsan oganizmasının iç otamının devamlılığı, bieyin fizyolojik ve psikolojik dengesine bağlıdı. Hemşielik bakımının temel amacı iç otamın devamlılığını kouyaak, sağlık duumunun südüülmesini sağlamak ve hastalık halinde bozulan dengenin düzeltilmesine yadımcı olmaktı. 1,2 Đnsanla sağlığın kounması ve devamlılığı için bazen hastanede yatmak zounda kalıla. 3,4 Hastanede yatma süeci hangi nedenle olusa olsun kişilede kaygı, koku ve depesyon gibi değişik tepkilee neden olmaktadı. Hasta biey, geek hastalığın kendisinde oluştuduğu fiziksel etkile geekse hastaneye yatışın getidiği çeve değişimi sonucu kaygı duymaktadı. Fiziksel ağı veen işlemlele kaşılaşma, aileden uzak kalma, işini kaybetme, yabancı bi otamda bulunma, bilinmeyen alet ve işlemlele kaşılaşma hastaneye yatan bieyin kaygı duymasına neden olabilecek etmenleden bazılaıdı. Ameliyat olma da bu etmenlein aasında bulunmakta ve önemli bi ye tutmaktadı. 3, 5, 6 Anestezi, ameliyat ve bazı invaziv giişimle geçek ve geçek dışı kokulaa sebep olu. Ameliyat hasta için ağı, bağımsızlığın kaybı, beden imajında bozulma anlamlaını içei ve bu unsulaın he bii tehdit olaak algılanı. Biey, bedensel ve yaşamsal düzenine yönelen tehdit kaşısında kaygıya kapılı. 7, 8 Kaygı, bedensel düzeyde dengeyi bozacak tehlikelee kaşı tepki ya da bozulan dengeyi yeniden düzenleme çabalaının başaısızlığa uğaması sonucu otaya çıkabilecek bi duum olaak tanımlanı. 9 Kaygının oganizma üzeinde bi çok olumsuz etkisi vadı, bu etkileinden bii

11 2 ağıdı. Ağı, bieyin günlük yaşam aktivitesini südümesini engelleyeek yaşamın niteliğini olumsuz yönde etkileyen ve yalnızca onu etkileyen biey taafından tanımlanabilen soyut bi kavamdı Ağı, ameliyat sonasında da hastalaın yakınmalaının başında gelen soundu. 10 Postopeatif ağı şiddeti pek çok etmenle ilişkilidi. Ameliyatın tipi bunladan biidi. Faklı opeasyonladan sonaki ağı tipi ve şiddeti konusunda çok az şey bilinmektedi. Postopeatif ağının solunum sistemi, kadiovasküle sistem, koagülasyon sistemi, gastointestinal sistem, immün sistem ve endokin sistem üzeine olumsuz etkilei vadı. 14,15 Bunun yanı sıa hastanın uyku ve konfounu da olumsuz yönde etkilemekte ve kaygıya yol açmaktadı. 16 Ağı, bieysel ve subjektif bi yaşantı olup ameliyat sonası ağıda kaygı en önemli belileyicidi. Akut ağı ve kaygı genellikle bilikte göülmekte, azalan kaygı, ağı yanıtının şiddetini azaltmaktadı. 17 Yapılan aaştımala kaygının ameliyat sonası dönemde ağı ve ağı kesici geeksinimini atıdığını ve ağıya dayanıklılığı azalttığını otaya koymuştu. 18 Özalp ve akadaşlaının kadın hasta üzeinde yaptıklaı aaştımada da, depesyon ve yüksek kaygısı olan hastalaın ağılaının çok olduğu ve daha çok ağı kesici ilaçlaa ihtiyaç duyduklaı saptanmıştı. Ameliyat öncesi dönemde yaşanılan kaygının yoğun olması, ameliyat sonası dönemde yaşanılan ağının yoğunluğunu atımakta ve kontolünü zolaştımaktadı. 20 Ağı düzeyinin yüksek olması hastanın kaygı ve koku düzeyi ile ilgili olduğundan, eğitim vemek hemşienin ameliyat sonası ağıyı hafifletmek için kullanacağı en önemli statejileden biidi. 21 Yapılan aaştımalada, hasta ve ailesinin endişe düzeyi ve bilgi geeksinimleinin benzelik göstediği otaya çıkmıştı. Bunla; ameliyat öncesi işlemle hakkında daha

12 3 fazla bilgi, ameliyatın günü, ameliyatın başaısı, süesi, ameliyat sonası yaşam biçimi değişiklikleini ve ameliyat için beklemenin hasta ve ailesi üzeine etkileini içemektedi. Ayıca hasta ve ailesinin ameliyatı bekleme sıasında ve tabuculuk sonasında hastanın fiziksel ve duygusal geeksinimleini kaşılama konusunda daha çok endişe yaşadıklaı saptanmıştı. 22,23 Hastalaın kaygılaının çoğunlukla bilgi eksikliğine bağlı olduğunu gösteen çalışmala vadı. Eğitim kaygıyı azalttığı için hastalaın psikolojik hazılığında ameliyat öncesi eğitim ve bilgilendime ilk basamaktı. 21,24 Ameliyat öncesi hasta eğitimi hastanın kaygısını azaltıp, ağı kontolüne yadım ede. 17 Günümüzde çağdaş hemşienin ollei aasında eğitici olü olduğu bilinmektedi. Hasta eğitiminin önemi ve yaalaı liteatüde açık bi şekilde gösteilmektedi. 17 Ameliyat öncesi dönemde bilgisizlik yalnızca psikolojik değil aynı zamanda fizyolojik olaak, ameliyat sonası komplikasyon gelişme iskinin atmasına neden olmaktadı. 3 Genel ceahi kliniğinde yapılan bi aaştımada hastalaın %31 ine ameliyat öncesi % 14 üne ameliyat sonası uygulanacak işlemle hakkında bilgi veilmediği buna kaşın % 95 inin yapılacak işlemle hakkında bilgi almak istediklei saptanmıştı. 25 Koca nın 26 Açık kalp ameliyatı öncesi hasta eğitiminin kaygı düzeyine etkisini incelediği çalışmasında ameliyat öncesi veilen eğitimin hastalaın kaygı düzeyini önemli deecede azalttığı tespit edilmişti. Kaygı ve ağı yönetimi; hastalaın geeksinimlei doğultusunda hazılanan planlı ameliyat öncesi bakım ve ekip hizmeti ile en aza indiilebili. Ameliyat öncesi bakımın amacı, hastayı fiziksel ve uhsal yönden ameliyata hazılamaktı. Hastada kaygıyı azaltmada, hastalaın ihtiyaçlaı doğultusunda hazılanan eğitim pogamlaının hastanın bilgi geeksinimleinin kaşılanmasına, kaygının azalmasına,

13 4 hastanın daha kısa süede tabucu olmasına ve daha az maliyetle tabucu olduğunu 22, 26,27 destekleyen çalışmala vadı. Aaştımanın Amacı Aaştımanın amacı, inguinal heni (kasık fıtığı) ameliyatı öncesi hastalaa veilen kaygıya yönelik eğitimin, kaygı ve ağı düzeyine etkisi. Bu amaçla planlanan çalışmada aşağıdaki hipotezlee yanıt aanmaya çalışılmıştı. Aaştımanın Hipotezlei 1. Ameliyat öncesi (Peopeatif) dönemde eğitim veilmeyen hastalaın duumluk kaygı ve ağı düzeylei yüksekti. 2. Ameliyat öncesi (Peopeatif) dönemde planlı eğitim veilen guptaki hastalaın duumluk kaygı ve ağı düzeylei eğitim veilmeyene göe daha düşüktü. 3. Kaygıya yönelik veilen eğitim hastalaın ağı düzeyini azaltı.

14 5 2.GENEL BĐLGĐLER 2.1. Đnguinal Henile (Kasık Fıtığı) Günümüzde ceahi klinikleinde en sık kaşılaşılan hastalıkladan bii henidi. Vücut boşluklaında ye alan oganlaın ya da bi kılıf ile saılı kaslaın, bi kesiminin ya da tümünün uygun bi yeden bulunduklaı boşluğun dışına çıkmasına heni deni. Heni en çok kaın bölgesinde göüldüğünden genellikle heni denilince kaın duvaı henilei akla geli. Batın içi oganlaından bii veya bikaçı duvaın konjenital veya edinsel zayıf bi yeinden çoğu kez paiyatel peitonuda önüne kataak cilt altına veya komşu boşlukladan (toaks, mediasten, peine) biine geçe Đnguinal heni yüzdesi tüm henilein %80-83 ünü oluştuu (%50 si indiekt inguinal, %25 i diekt inguinal, %5 femoal). 30 Đndiekt inguinal heni, inguinal halkadan olu ve inguinal kanal boyunca spematik kodu izle. Testislein skotuma inmesini sağlayan açıklık nedeniyle, ekeklede daha fazla göülü. 4 Diekt inguinal heni, abdominal duvaın zayıf olduğu noktadan olu. 4 Femoal heni, femoal halkadan heniasyon olu. Kadınlada daha sık göülü. Femoal halkada bi yağ tıkacı gibi başla, sona genişle, peitonu çeke ve mesane, heni kesesi içine gie. 4 He iki cinste de en sık indiekt inguinal heni göülü. 30 Đnguinal heni hastalaın %60 ında sağ, %30 unda sol, %10 unda ise sağ ve sol bilikte bulunu. Đnguinal henile, özellikle indiekt inguinal henile, 50 yaş ve üzeindeki ekeklede çok yaygındı. 30,32 Yetişkin bieylede, yaşın ilelemesi ve atan stese bağlı abdominal kasla, kepenk mekanizması ve fasya tansvesalis zayıfla. Böylece ota düzeyde bi zolanma ile inguinal heni gelişebili. 30,32

15 Heni Oluşumunda Etyolojik Faktöle Heni oluşumunda etkili faktöle iki ana gupta toplanabili. 1) Heedite, kollojen sentezinin azalması, yaşlılık veya ilei deecede zayıflama, şişmanlık, ağı kaldıma, süekli öksüük, kabızlık, ida güçlüğü, asit, gebelik, kaın ulaı gibi batın içi basıncı atıan koşulla hazılayıcı faktöle aasında ye alı. 28, 30 2) Ani zolanmala heninin otaya çıkmasında etkili faktöledi Klinik Belitile Đnguinal henisi olan hastala genellikle tipik öykü veile. Đnguinal bölgede fizik aktivite ile atan ağı en sık yakınmadı. Ağı sabahlaı yoktu ya da hafifti. Günlük aktivite ile akşama doğu şiddetleni. Bazı hastala ağı ile bilikte kasıkta gideek beliginleşen kitle fak ede. Bazen ilioinguinal sini tasesi boyunca testis ve ende 29, 30 olaak lombe bölgede ağı bulunabili. Đnguinal henide yakınmala çeşitlilik gösteebilmektedi. Hastalada en sık başvuu yakınması, inguinal bölgede belien ve kaybolan şişlikti. Kaın içi basıncı atışlaı ile şişliğin belilenmesi aasında bi ilişki dikkat çekebilmektedi. Ancak hastalaın önemli 29, 30 bi kısmında ilk beliti sıkışma (inkaseasyon) olabilmektedi Tanı Semptomla A. Đnguinal bölgede ele gelen kitle B. Đnguinal bölgede ağı ile bilikte ele gelen kitle C. Kasıkta başlayıp skotuma doğu yayılan süekli ve hafif ağı Fizik muayene Đnguinal henilede fizik muayene hem sıtüstü, hem de ayakta yapılmalıdı. He iki pozisyonda da hastaya öksümesi ve ıkınması söyleni. Skotumdan işaet pamağı ile anulus inguinalis supeficialis ahatlıkla palpe edilebili. Hastaya yukaı manevala

16 7 yaptıılı. Đşaet pamağının uç kısmı ile hissedilen şişlik genelde indiekt inguinal heniyi, işaet pamağının daha poksimal kısmı ile hissedilen şişlik genelde diekt inguinal heniyi işaet ede Heniogafi Sıt üstü yatan hastaya kaın sol alt bölümünden peiton içine katete sokulup ml adyoopak madde veili, sona hasta tes çevili ve hasta adyolojik olaak inceleni Tıbbi Tedavi Đnguinal heni patik olaak hiçbi zaman kendiliğinden iyileşmez. Đnguial heni sıklığı, yaşla, destek dokuladaki zayıflamaya bağlı olaak gideek atmaktadı. 33 Tanı konulduktan sona tedavisi boğulma ve nekoz gelişmeden önce hemen yapılmalıdı. Đnguinal heni sık göülmelei ve zamanında tedavi edilmemelei halinde yüksek mobitite ve hatta motalite oanlaı nedeniyle ceahinin önemli sounlaından biini oluştumaktadı. 33,34 Boğulmuş heni tedavisi öncelikle konsevatif olmalıdı. Bağısağı beslemesinin bozulduğunu, gösteen, sistematik (ateş ve lökositoz) ve lokal (kitlenin üzeinde kızaıklık ve ödem) bulgula yoksa boğulmanın üzeinden geçen süeye bakılmaksızın konsevatif tedavi uygulanabili. Sedasyon ( 0.3 mg diazepamen), kitlenin üzeine buz uygulamalaı ve tendelenbug pozisyonunda yatıma ile ½ saat içinde sponton edüksiyon sağlanamazsa elle edüksiyon deneni. Redüksiyondan saat sona 30, 35 elektif koşullada heni ceahi olaak tedavi edili Heni Komplikayonlaı a. Redükte edilemeyen heni b. Heni peitoniti c. Heni boğulması. 4

17 Ameliyat Öncesi Bakım Ceahi giişim hasta için psikolojik bi stes kaynağıdı 7. Hastanın ceahi kliniğe yatıılması ile başlayan ameliyat öncesi hazılık ve bakım döt yönden ele alınabili. Psikolojik hazılık, fizyolojik hazılık, yasal hazılık ve ameliyat öncesi eğitim. 4, Psikolojik Hazılık Ameliyat öncesi dönem hastanın koku ve endişe içinde olduğu sıkıntılı bi dönemdi. Bu nedenle hastanın psikolojik hazılığı, fizyolojik hazılığı kada önemlidi. Psikolojik hazılamada, hastanın emosyonal yaşantısı, endişe, koku ve çatışmalaını ifade edebilmesi sağlanmalıdı. Hasta için önemli olan kaygı kaynaklaı aaştıılmalıdı. Ameliyat öncesindeki kaygı nedenleinin en önemlileinden biisi 4,7, 35, 36 bilinmeyen kokusudu. Ameliyat öncesinde psikolojik olaak iyi hazılanmayan ya da psikolojik sounu olan hastala ameliyata uyum gösteemezle. Buna bağlı olaak komplikasyonla gelişebili ve hastanın iyileşmesi gecikebili. Ameliyat öncesinde psikolojik hazılık; Kaygı gidemeye, Ameliyatta az anestetik, ameliyat sonasında az analjezik kullanılmasına, Ameliyat sonasında yaşam bulgulaının kısa süede düzene gimesine, Stese tepki olaak salınacak olan kotikosteoid homonlaın az salınmasına, 4, 35 Ameliyat sonasında hızlı iyileşme ve eken tabucu olmaya yadımcı olu. Hastanın ameliyat öncesi dönemde psikolojik olaak hazılığı kendisine duygusal bi destek sağla, ameliyat sonası dönemde kaygı ve ağı düzeyini, kullanılan analjezik sayısını ve dozunu azaltı, hastanede kalış süesini kısaltı ve günlük yaşam 4, 6, 14 aktiviteleine daha kısa süede dönmesini sağla.

18 9 Yapılan bi çalışmada, psikolojik yönden iyi hazılanan hastalaın ameliyat tavmasıyla daha iyi baş edebildiklei, komplikasyonlaın daha az geliştiği ve hastalaın daha kısa süede iyileştiği belitilmişti Fiziksel Hazılık Ameliyat öncesinde hastanın sağlık duumu iyi bi fizyolojik değelendime ile belilenebili. Fizyolojik değelendime; yaş, ağı, beslenme, sıvı-elektolit dengesi, enfeksiyon, kadiovasküle fonksiyon, pulmone fonksiyon, enal fonksiyon, gasto intestinal fonksiyon, kaaciğe fonksiyonu, endokin fonksiyon, hematolojik fonksiyon, 4, 6, 35 nöolojik fonksiyon, kullanılan ilaç konusundaki bilgilei kapsa. Cilt Hazılığı: Vücudun mikooganizmalaa kaşı ilk savunma hattı deidi. Ameliyat dei bütünlüğünü bozaak enfeksiyon iskini atıı. Bu nedenle ameliyat öncesi cilt hazılığı önemlidi. Hasta mümkünse ameliyattan bi gün önce banyo yaptıılmalıdı. Tüylein temizlenmesinde taş etme yeine kesiye neden olup 4, 6, 14 enfeksiyon oluştumamak amacıyla tüy dökücü kemle kullanılı. Gastointestinal Sistem Hazılığı: Anestezi sıasında kusma olasılığını ve aspiasyonu, aspiasyon pnömonisini önlemek, mide ve bağısak ameliyatlaında bu sistemin açılmasından kaynaklanacak enfeksiyon olasılığını azaltmak, opeasyon alanın daha iyi göülmesini sağlamak amacıyla yapılı. Bu hazılık sıvı ve besin kısıtlamasını, bazı duumlada gastik ya da intestinal bi tüpün yeleştiilmesini, lavman yapılmasını kapsa. Hastaya besin ve sıvılaın veilmeyiş nedeni açıklanmalı, hastanın ağızdan almaması geektiğini beliten bi uyaı yazısı göülebilecek uygun bi yee konulmalı ve 4, 6, 14 bu duum diyetisyene bildiilmelidi. Uyku ve Dinlenme: Hasta psikolojik ve fizyolojik olaak iyi hazılanmışsa ameliyattan önceki geceyi ahat geçii. Sıt masajı ve bi badak ılık süt hastanın uyumasına yadımcı olabili. Genellikle anestezist, ameliyattan bi gün önceki gece için

19 10 hastaya tankilizan (önek; mepol, diazem) yaza. Hastalaa bu ilaçla veileek geceyi 4, 6, 14 ahat geçimelei sağlanmalıdı. Beslenme Duumu: Hastalaın ameliyat önceki dönemdeki beslenme duumu, ameliyat iskinin belilenmesinde önemlidi. Ameliyatın başaısı ve ameliyat sonası iyileşme, beslenme duumuyla doğudan ilişkilidi. Ameliyat öncesinde beslenmesi iyi 4, 6, 14 olan hasta, ameliyat stesiyle daha kolay baş edebili Yasal Hazılık Ameliyat olacak he hastadan, ameliyat küçük bile olsa kesinlikle imzalı ameliyat izni alınmalıdı. Yazılı ameliyat izni hem hasta hem de sağlık çalışanı için yasal güvencedi. Ameliyat izni imzalatılmadan önce hastaya, ameliyat hakkında yeteli açıklama yapılmalıdı. Yetişkin hastala bilinçlei açıksa, ameliyat izinleini imzalayabilile. Bilinci açık olmayan ve 18 yaşından küçük olan hastalaın ameliyat izinlei, ailelei ya da yakınlaı taafından imzalanı. Ameliyat izni, hastanın kalıcı kayıtlaından biidi ve hasta ameliyata alınmadan önce mutlaka kontol edilmelidi. 4,6, Ameliyat Öncesi Eğitim Hasta eğitiminde, he hasta bi biey olaak ele alınmalıdı. Onun endişelei, kokulaı ve geeksinimlei doğultusunda eğitim planlanmalıdı. Eğitim, hemşienin önemli bi işlevidi. 36 Ameliyat öncesi dönemde hastaya, ameliyat öncesi dönemin he aşaması, tüm testle ve uygulamala önceden anlayabileceği şekilde açıklanmalıdı. Ameliyat öncesi dönemin sounsuz geçebilmesi için hastaya ameliyat öncesi hazılık, ameliyatın süesi ve ameliyat sonası yapması geeken egzesizle hakkında eğitim 4, 37 yapılmalıdı. Ameliyat öncesi hasta eğitimde uyulması geeken ilkele şunladı: Ameliyat öncesi eğitim planını kolaylaştımak için hastanın anlama düzeyi değelendiilmelidi.

20 11 Ceahın, hastaya ne kada açıklama yaptığı öğenileek, hastada kuşkuya neden olacak faklı açıklamala yapılmamalıdı. Geektiğinden fazla bilgi veilmesi hastada kaygı yaatabileceğinden, hastayla iyi bi göüşme yapılaak ne kada bilgiye ihtiyacı olduğu belilenmeli ve bu doğultuda açıklama yapılmalıdı. Hastanın anlayacağı teimlele açıklama yapılmalıdı. Hastaya bi keede fazla bilgi veip bunaltmamak için öğetim kısa süeli ve sık aalıklı olmadı. Hastanın sou soabilmesi için yeteli zaman ayılmalıdı. Eğitimde tüm gösel, işitsel aaçla kullanılmalıdı. Hastadan, öğetilen yeni becei ya da tekniği yapaak göstemesi istenmelidi. Hasta, ailesi ve yakınlaı ameliyat öncesi hazılık ve eğitim aktiviteleine katılmalıdı. 4 Ameliyat öncesi dönemde uygulanacak eğitim, yapılacak ameliyata ve hastanın duumuna göe faklılık gösteise de, ameliyat olacak hastalaa; dein solunum, öksüük, dönme ve ekstemite egzesizlei öğetilmelidi. (Eğitim kitapçığımızın içeisinde ayıntılı olaak veilmişti) Hemşielik Giişimlei Hemşiele, ekip içinde hasta ile uzun süe zaman geçien kişile olduklaından, yataklı hasta bölümleinde otamın yöneticisi, yüütücüsü ve aynı zamanda kullanıcısı olan kişiledi. Hemşielik; kişilein, ailelein, sosyal guplaın ve toplumun fonksiyonlaının sağlıklı bi biçimde südüülmesini ve geliştiilmesini hedefleyen sağlık bakımının tümünü kapsayan bi bilim dalıdı. 1

21 12 Ceahi hemşiesinin ameliyat öncesi, sıası ve sonası kususuz, beceili bi bakımı geçekleştimesi, güvenili bi otamda endişe ve ağıyı azaltmada etkin olması, hastanın tüm geeksinimleini yeteli eğitim ve deneyimi ile nitelikli bi biçimde kaşılaması, hastanın güvenliğini kazanmasında önemli ol oyna. 35,38 Hastanın hastane ve sevise kabulünden başlayaak kaşılıklı hoşgöü, anlayış, olgun davanışlaın ön planda ele alınmasının önemli olduğu bilinmektedi. 35,38 Bi ceahi giişim için hastaneye gelen hastanın alışa geldiği çeveden uzak, evinden ayı, yeni bi çeveye adapte olmaya çalışmasının, kendisini güvende hissetmesine engel bi duum yaatacağı geçekti. Hastanın hemşiesine güvenmesi kendisini hemşienin yanında ahat hissetmesi, güvence altında gömesi, ahatlamasını, gevşemesini, hemşiesi ile kolay iletişim ve iş biliği içine gimesini sağlayacak, böylece hemşienin geekli eğitim, bakım ve tedavi uygulamalaını kolaylıkla yapabilmesine olanak sağlaken, hastanın kendi bakımına katılımını da destekleyecekti. 35, Kaygı ( Anksiyete) Yaygın, hoş olmayan, belisiz bi tehlike hissi ile kendini gösteen ve çoğunlukla otonom belitilele bi aada göülen kaygı (anksiyete), hekesin zaman zaman hissettiği bi duygudu. Aynı zamanda kaygı, kişiye tehlikeyi habe veen ve bu tehlike ile başa çıkması için önlem almaya iten bi sinyaldi. Genel olaak gelecekte olabilecek bi tehlikeyi beklemenin yaattığı huzusuzluk hissi olaak tanımlanan kaygı, hafif düzeyde yaşandığında biey sponton dikkatini, cesaetini ve atılganlığını atııken,yüksek kaygı algılama-kavama ve kaa veme yeteneğini azaltabili. 39 Kaygının faklı yönleini ele alan biçok tanım vadı. Bu tanımladan bazılaı şunladı:

22 13 Kaygı, açıklanamayan ve altta yatan duygulaın fakında bile olmaksızın belisiz bi 9, 40 ahatlık duygusu; sinililik ve kede hissidi. Kaygı, gelecekle bağlantılı ve aşıı tehdit içeen duumlada göülen bilinmezlik 9, 40 kokusudu. Köknel in 41 belittiğine göe Spielbege kaygı kavamının bazı özellikleini tanımlamıştı. Bunla; Kaygı geleceğe yönelik endişe duumudu. Hoş olmayan bi duygu duumudu. Bu duygulanım duumunun duyumsanması insana elem vei. Sini sisteminde geginlik yaatı. Spielbege, kaygıyı duumluk kaygı (state anxiety: acute anxiety) ve süekli kaygı 9, 41 (tait anxiety: chonic anxiety) olaak tanımlamıştı. Duumluk Kaygı : Bieyin içinde bulunduğu stesli, baskılı duumdan dolayı hissettiği subjektif bi kokudu. Stesin yoğun olduğu zamanla duumluk kaygı seviyesinde yükselme, stes otadan kalkınca düşme olu 9. Biey bu duygulaı yaşaken 9, 41 bilinci açık, olayladan habeda uyanıktı. Süekli Kaygı : Bieyin kaygı yaşantısına olan yatkınlığıdı. Buna kişinin içinde bulunduğu duumlaı, genellikle stesli olaak algılama ya da stes olaak youmlama eğilimi de denebili 9. Kişilik yapısının kaygıya yatkın olması, süekli kaygı düzeyini etkile. Đnsanlaın süekli kaygı düzeyinin bibiinden faklı olması, tehdit eden duumu algılamalaını, anlamalaını, youmlamalaını ve değelendimeleini etkile. Süekli 9, 41 kaygı düzeyindeki değişmele duumluk kaygı düzeyini de etkile. Hastalık, hastaneye yatma ve ameliyat olma insan yaşamında büyük önem taşıyan olayladı. Ameliyat olmak üzee hastaneye gelen hasta, kendisi için yabancı ve değişik

23 14 bi çeve içine gimişti. Hasta ve ailesini duygusal yönden sasan bu olayla, hasta da kaygının önemli bi nedenidi. 3,42,43 Kayahan ve Setbaş ın 44 yaptığı çalışmada ameliyat olmak üzee hastaneye yatan hastalaın kaygı düzeyleinin dahili kliniklede yatan hastaladan daha yüksek olduğu bulunmuştu. Ameliyat olmayı bekleyen hastalada kaygıya yol açan en beligin etmenle; ağı, anestezi, ve ölümdü. Hastalaın ameliyat öncesi psikolojik hazılığında, hastalığın niteliği, ceahi giişim ve ameliyat sonası gidiş konusunda yeteli bilgilendiilmelei çok önemlidi. 7 Ameliyat öncesinde hastaya kaygısını atımayacak bi şekilde, hastalığının ne olduğunun, ameliyatta ne yapılacağının, olası komplikasyonlaın ve kendisinden ne beklendiğinin, kendi olünün ve katkısının ne olacağının açıklanmasının yaaı 4, 45, 46 büyüktü. Kohe ve akadaşlaının 47 yaptıklaı aaştımada, sağlık çalışanlaının hastaya geeksinimi doğultusunda bilgi vemeleinin; veilen bilgilein teka edilmesinin; sağlık çalışanlaının olumsuz davanışlaından kaçınmasının; hastanın sağlık çalışanlaına olan güvenini atıdığı ve stes düzeyini azalttığı vugulanmıştı Ağı Đnsanlaın otak deneyimleinden bii olan ağı, kamaşık ve hoş olmayan bi duygudu. 48 Ağı (pain), Latince poena (ceza, intikam, işkence) sözcüğünden gelen, tamamen bi duygu deneyimi olan ve tanımı oldukça güç bi kavamdı. Hekes için faklı anlam taşıdığından ağıyı tanımlamak zodu. 49

24 15 Uluslaaası Ağı Aaştıma Deneği (IASP) Toksonomi Komitesi taafından 1979 yılında yapılan en geçeli tanımlamaya göe, Ağı, vücudun belli bi bölgesinden kaynaklanan, doku haabiyetine bağlı olan ve olmayan, kişinin geçmişteki deneyimleiyle de ilgili, hoş olmayan emosyonel bi duyum ve davanış şeklidi Klinik olaak en yaalı tanım, McCaffey taafından yapılmıştı. Ağı, hastanın söylediği şeydi, eğe söylüyosa vadı. Bu tanım bieyin sözlü ya da sözsüz ağı ifadesine dikkati çeken, ondan önemlisi; ağı yönetiminde çok önemli olan hastayla güven ilişkisini geliştimek için, ona inanılması geektiğini gösteen bi tanımdı. 55 Çok yönlü bi fenomen olaak ağı duygusal, davanışsal, kognitif, duysal ve fizyolojik olaak beş öğeden oluşu ve bu bileşenle ağının ABC si olaak tanımlanı. He bileşen ağının değelendiilmesinde ve yönetiminde önemlidi. Ağının algılanması tansdüksiyon, tansmisyon, pesepsiyon (algı) ve modülasyon olaak tanımlanan döt 52, 56, 57 majö nöal mekanizmadan oluşu. Tansdüksiyon: Sinilein sensoyal uçlaında, stimulusun elektiksel aktiviteye dönüştüüldüğü aşamadı. Tansmisyon: Đmpluslaın sensoyal sini sistemi boyunca yayıldığı aşamadı. a) Pime sensoyal affeent nöonlaın, elektiksel aktiviteyi spinal koda iletmesi b) Uyaının spinal koda, assendon ileti sistemi ile beyin sapı, talamusa iletilmesi c) Tala mokatikal pojeksiyon Modülasyon: Nosiseptif tansmisyonun nöal etkenlele modifiye olmasıdı. Pesepsiyon: Bieyin psikolojisi ile etkileşimi ve subjektif emosyonel deneyimlei 52,56, 57, 58 sonucu gelişen, uyaının algılandığı son aşamadı Ağı teoilei Kapı- Kontol Teoisi (KKT): Wall ve Melzack taafından 1965 te otaya atılmıştı. Bu teoi ile bilikte ağı süecinde mekezi sini sisteminin olü önem kazanmıştı.

25 16 Ancak KKT si mekezi sini sistemindeki uzun süeli değişikliklei tam olaak açıklığa kavuştuamamıştı. Kapı kontol teoisinin üç önemli önemesi vadı. Ağının valığı ve şiddeti, nöolojik uyaanlaın geçişini kontol ede; Sini sistemindeki kapı mekanizmalaı ağı geçişini kontol ede; Kapı açık ise, ağı duyusu ile sonuçlanan uyaıla bilinç düzeyine ulaşı, ağı hissedili. Eğe kapı kapalı ise, uyaıla bilince ulaşamaz ve ağı hissedilemez. 59 Endofin Teoilei: 1970 lein otalaında, vücudun kendisinin salgıladığı nakotiklee benze maddele tanımlanmış ve bunlaa Endofin adı veilmişti. Endofin teimi endojen ve mofin kelimeleinin bileşimi olup, içinde mofin olan demekti. 11 Endofin teoilei, ağının algılanması ile ilgili kimyasal medyatölein tanımlanmasına ve ağı iletisinin anlaşılmasına yadımcı olmuştu Ağının Sınıflandıılması Ağının başlama süesine göe sınıflaması Akut Ağı: Daima nosiseptif nitelikte olup, vücuda zaa veen bi olayın valığını göstei. Neden olan lezyon ile ağı aasında ye, şiddet ve zaman bakımından yakın ilişki vadı. Konik Ağı: Çoğu kez nosiseptif nitelikte olup uyaıcı işlevi geçtikten sona, kişinin hayat kalitesini değiştien, kişilei anomal davanışlaa yönelten, psikolojik 11,48, 51,52 etkenlein ol oynadığı kompleks bi tablodu. Mekanizmalaına göe ağı sınıflaması Nosiseptif Ağı: Vücudun bi bölgesinde doku hasaı olduğu zaman bunun nosiseptö adı veilen özelleşmiş sini uçlaı ile algılanıp santal sini sistemine iletilmesi belili bölge ve nöal yapılada intege edileek bu zaalı tehdit duumunun algılanması ve buna kaşı geeken fizyolojik, biyokimyasal, psikolojik önlemlein 51, 57 haekete geçiilmesidi.

26 17 Nöopatik Ağı: Santal veya peifeik yaalanmaya sekonde yapısal veya fonksiyonel sini sistemi adaptasyonlaının neden olduğu ağıdı. Öncelei psikolojik olaak değelendiilen ağı, son zamanlada daha iyi tanımlanmış ve santal oijinli nöopatik ağı olduğu anlaşılmıştı. IASP santal ağıyı, santal sini sisteminde fonksiyon bozukluğu veya pime lezyonun başlattığı ya da neden olduğu ağı olaak tanımlamıştı. 51,57 Nöojenik Ağı: hehangi bi nöopati oluştuma şatı aanmaksızın peifeal sini yaalanması ile otaya çıkan ağıdı. 51 Deaffeantasyon Ağısı: Peifeik ve santal sini sistemi yaalanmalaı sonucunda somatosensoyal uyaan iletiminin mekezi sini sistemine gidişinin kesilmesi ile otaya çıka. 51 Reaktif Ağı: Moto ya da sempatik affeentlein efleks aktivasyonuyla nosiseptölein uyaılması sonucu oluşan miyofasyal ağı önekti. 51 Psikosomatik Ağı (Psikojenik Ağı): Anksiyete ve depesyon gibi psikolojik sounlada doku hasaı vamış gibi algılama olaak tanımlanı. 51 Kaynaklandığı bölgeye göe ağı sınıflaması Somatik Ağı: Somatik sinileden kaynaklanan, ani başlayan, keskin, iyi lokalize edilen ağıdı. 51 Visseal Ağı: Đç oganladan kalkan ağılı uyaanla, otonom sisteme ait affeent yollala taşınıla. Başka bölgelede yansıyan ağı şeklinde otaya çıkabili. 51 Sempatik Ağı: Sempatik sini sisteminin aktivasyonu ile otaya çıkan damasal kökenli ağıladı. 51 Peifeal Ağı: Kasla, tendonla veya peifeik sinilein kendinden köken alabilen ağıdı. 51

27 Postopeatif Ağı Postopeatif ağı, ceahi tavma ile başlayan ve doku iyileşmesi ile gideek azalan akut bi ağıdı. Ancak nedeni önceden bilinen ve otaya çıkması beklenen bi ağı olması nedeniyle diğe akut ağıladan faklıdı Postopeatif ağının otaya çıkışını, şiddetini, niteliğini ve süesini etkileyen bi çok etken otaya konmuştu. Bunla: Hastanın fizyolojik ve psikolojik yapısı Hastanın peopeatif dönem hazılığı Postopeatif dönemde hastanın psikolojik ve famakolojik hazılığı Ceahinin yei, niteliği ve süesi Postopeatif komplikasyonla 54, 63, 64 Peopeatif ve postopeatif dönemde uygulanan anestezik teknikle. Hastanın kaygısı hastaneye gelişiyle ata. Hastada; hastane, ölüm, anestezi, ağı duyma, sakat kalma kokulaından bii veya bikaçı bulunabili. Özellikle yapılacak opeasyona ait geekli bilgilein veilmediği duumlada, kokulaa eklenen belisizlik duygusu kaygıyı attıı. Ameliyatla ilgili bilginin tipi ve deecesi, kültüel sosyoekonomik faktöle, ailesel ve kişisel faktöle ve bunlaın dışında, ceahinin 56, 62,64,65 süesi postopeatif ağıyı attımaktadı. Postopeatif ağı yönetiminde amaç, hastanın ahatsızlığını en aza indime ya da otadan kaldıma, yan etkileden kouma, hastanede kalış süesini azaltma ve ağıya yönelik yakınmalaın tekalanmamalaını sağlamadı. Ağı yönetimi multidispline bi yaklaşımdı ve ekip çalışmasını geektii Bugün dünyada biçok sağılık kuuluşunda, multidisipline yaklaşımla kuulmuş Akut Ağı Ekiplei, postopeatif analjezi uygulamalaını üstlenmişti. Bu ekibi oluştuan üyele; başta hasta olmak üzee, hemşie, ceah ve anastezistdi. Ekipte ağıyı hisseden tek üye, hasta dı. Bu nedenle

28 19 ekipte en çok söz sahibi olan kişi de, o du. Ağısı olan hastayla en uzun süe bilikte olan üye ise hemşiedi. Hemşie, hastanın ağısını ilettiği ilk kişidi. 69 Hemşienin, ağının değelendiilmesinde ve ağıyı gideme giişimleinin uygulanmasında soumluluğu vadı Ağı kontolünde hemşienin olünü, diğe ekip üyeleinden ayıan ve önemli kılan, hemşielein hasta ile daha uzun süeli bilikte olması, hastanın önceki ağı deneyimini ve baş etme yöntemleini öğenmesi ve geektiğinde bunladan yaalanması, ağı ile başa çıkma statejileini hastaya öğetmesi, ehbelik yapması, planlanan analjezik tedavisini uygulaması, sonuçlaını izlemesi, empatik yaklaşımı ve sempati sağlamasıdı. 66 Bu konumu geeği hemşie, ağı yönetiminin etkili ve başaılı olmasında anahta bi ole sahipti. 66 Postopeatif ağı tedavisinin doğu yönlendiilmesinin en önemli koşulu, hiç kuşkusuz ağının doğu değelendiilmesidi. Đdeal bi ağı değelendimesi şunlaı içemelidi; Hasta ağısını gidemeye aktif olaak katılmalı. Hastanın ağısı düzenli olaak sogulanmalı. Hastanın ağısı hem dinlenme hem de haeket halinde değelendiilmeli. Ağı şiddetinde beklenmedik bi atış, yeni bi ağı nedeni ya da postopeatif bi komplikasyon nedeni olaak ele alınmalı, dikkatlice bi anamnez alınmalı ve hasta opeasyonu yapan ceah taafından muayene edilmeli. Ağı değelendimesinde standat yöntem olaak ağı ölçeklei kullanılmalıdı Postopeatif Ağı Yönetiminde Kullanılan Yöntemle Postopeatif ağı yönetiminde, famakolojik yöntemle, ceahi yöntemle ve nonfamakolojik yöntemle kullanılı. 64,65,70 Famakolojik Yöntemle: Famakolojik yöntemlele ağı kontolünde nakotik ve nakotik olmayan analjezikle kullanılmaktadı.

29 20 Famakolojik yöntemlele ağı yönetiminde öneilen ilkele; Đlaçla etkili dozda kullanılmalı Nakotik kokusundan vazgeçilmeli Analjezikle geektiğinde değil saatinde uygulanmalı Đlaç dozu, hastanın geeksinimine göe bieyselleştiilmeli Đlacın etkisi değelendiilmeli Doz, ağının süesine ya da alışkanlığa göe değil, ağının şiddetine göe ayalanmalı Hasta için en uygun veilme yolu kullanılmalı Hasta kontollü analjezi uygulanacaksa; cihaz hastaya tanıtılmalı, alam ve butonla konusunda bilgi veilmelidi. 64,65,70 Ceahi Yöntemle: Bu yöntem mekezi sini sistemine giden ağı yollaının belili bölgelede kesilmesine dayanı. 10,70 Nonfamakolojik Yöntemle: Bu uygulamala analjezikle kullanılmadığında ve/veya etkilei yetesiz kaldığında, ilaçlaın etkisini atımak için famakolojik yöntemle ile bilikte ya da tek başlaına kullanılı. Ağıyla başa çıkmada kullanılan nonfamakolojik teknikle; Emosyonel Uygulamala: Kaygının kontolü ve önlemesi; az miktada kaygı kas geginliğine neden olaak ağı toleansını azaltı. Gevşeme, dein solunum, esneme egzesizi, çene gevşetme egzesizi ve yavaş itmik solunum kaygıyı kontol altına almaya veya önlemeye yadımcı olabili. 64,65,70 Kognitif Uygulamala: Duyusal faktölede oluştuduklaı değişiklikle yolu ile etki gösteile. 64,65,70

30 21 Hazılayıcı Bilgi: Bilgi veeek hastayı hazılama stes ve kaygıyı azaltıp ağının da azalmasına neden olması bekleni. Peopeatif eğitim bu tekniğin bi öneğidi. 61,62,68 Hasta Eğitimi: Ağıyı hafifletmek ya da önlemek için kullanılan eğitim metotlaıdı. Rahatlatıcı, uygun postopeatif pozisyon ve öksüüken insizyon yeinin desteklenmesi önek olaak veilebili. 64,65,70 Dikkati başka yöne çekme: Sohbet etme, okuma, televizyon izleme, müzik dinleme ve gevşeme teknikleini uygulama yoluyla dikkati başka yöne çekeek ağı azaltılabili. Mizah-Gülme: Vücudun doğal endofin salgısını atıdığı gösteilmişti. Đlgiyi başka yöne çekeek stesli hastaya yadımcı olabili. 64,65,70 Hayal-Düşleme: Bieyde kontol duygusu ve gevşeme sağlayan dikkati başka yöne çekme yöntemidi. 64,65,70 Biyofeedback (Biyolojik gei bildiim): Kan basıncı gibi fizyolojik fonksiyonla hakkında veilen bilgi hastadan gei alını. Böylece hasta beden yanıtını daha sağlıklı bi yolla değiştii. 64,65,70 Fiziksel ve Dei Stimülasyon Yöntemlei: Tedavi edici değil ağıyı gidemek için palyatif amaçlı uygulanı. Stimulasyon sıasında ya da sonasında ağı gideili. 64,65,70 Masaj: Gegin kaslaı gevşeti ve lokal dolaşımı hızlandıı. Sıt ve ayak masajı özellikle gevşeticidi. 64,65,70 ROM Egzesizlei (Pasif-aktif destekli): Kaslaı gevşeti, dolaşımı sağla ve haeketsizliğin ağıyı hafifletmesini engelle. 64,65,70 Sıcak Uygulama: Sinaptik keselede depolanmış olan seotinin salınımını uyamaktadı. Seotinin ağının algılanmasını azaltmakta, ağı eşiğini yükseltmektedi. 64,65,70

31 22 Soğuk Uygulama: Sini liflei ve eseptöleinin ısısını düşüeek dei duyalılığını azaltı, o bölgedeki ağı eşiğini yükselti. 64,65,70 Tanskutan Sini Simulasyonu (TENS): Ameliyat sonası insizyon bölgesinin he iki yanına yeleştiilen elektotla vasıtası ile zayıf impluslaı dei yüzeyinden sini sisteminin belili bölgeleine taşını. Nakotik alınımını ve ağı şiddetini azaltma etkisi vadı. 58,64,65,70 Vibasyon: Bi tü elektik masajıdı. Ağı gidemek amacıyla kullanımı yaygın değildi, ancak yapılan çalışmala çok etkili olabildiğini göstemişti. 52

32 23 3. GEREÇ VE YÖNTEM 3.1. Aaştımanın Şekli Aaştıma, yaı deneysel olaak planlanmış ve yapılmıştı. 3.2.Aaştımanın Yapıldığı Ye ve Zaman Aaştıma Atatük Ünivesitesi Süleyman Demiel Tıp Mekezi Aziziye Aaştıma Hastanesi Genel Ceahi kliniğinde vaka sayısına ulaşılıncaya kada Kasım Mayıs 2008 taihlei aasında yapılmıştı. Aaştımanın yüütüldüğü ye olan genel ceahi kliniği (ekek- kadın ceahi) toplam 112 yataklı bi kapasiteye sahipti. Genel Ceahi Kliniğinde 6 Pofesö, 1 Doçent, 2 Yadımcı Doçent ve 15 asistan çalışmaktadı. Gündüz vadiyasında 2, diğe vadiyalada 1 e hemşie olmak üzee toplam 12 hemşie (kadın- ekek ceahisinde) çalışmaktadı Aaştımanın Eveni ve Öneklem Seçimi Aaştımanın yapılacağı taihle aasında (Kasım Mayıs 2008) Atatük Ünivesitesi Süleyman Demiel Tıp Mekezi Aziziye Aaştıma Hastanesi Genel Ceahi Anabilim dalına gelen, yetişkin inguinal heni hastalaı aaştımanın evenini oluştumuştu. Aaştımanın öneklemi, olasılıksız önekleme yöntemi kullanılaak Atatük Ünivesitesi Süleyman Demiel Tıp Mekezi Aziziye Aaştıma Hastanesi Genel Ceahi kliniğine yatan, yaş aası, en az ilkokul mezunu, göme ve işitme ile ilgili duyu kaybı olmayan, iletişime ve işbiliğine açık olan, psikiyatik bi hikayesi bulunmayan öneklem özelliği kapsamında vei toplama süesince toplam 69 hastaya ulaşılmış. Bu hastaladan 3 ü kontol gubunda 6 sı deney gubunda olmak üzee 9 hasta aaştımaya katılmayı kabul etmediği için aaştıma 30 kontol ve 30 deney gubu olmak üzee 60 hasta ile tamamlanmıştı.

33 Veilein Toplanması Vei Toplamada Kullanılan Fomla Hasta Tanıtım Fomu Veilein toplanmasında kullanılan hasta tanıtım fomunda hastanın tanıtıcı özelliklei ile ilgili 13 sou bulunmaktadı. Bu soula hastanın yaşı, cinsiyeti, eğitim duumu, mesleği, medeni duumu, aile tipi, çocuk sayısı, yaşadığı ye, sağlık güvencesi, ameliyat deneyimi, geli duumu ve başka sağlık poblemini içeen souladı (Ek I) Duumluk Süekli Kaygı Ölçeği Kendini değelendime anketi 1970 yılında ABD de Spielbeg ve akadaşlaı taafından geliştiilmiş, Tükçe fomu geçelilik güvenililiği Öne ve Le Compte taafından yapılmıştı. 9 Asıl adı Duumluk-Süekli Kaygı Ölçeği (DSKÖ) olan fomun, bieylein çekinmeden ve içtenlikle soulaı yanıtlamalaını kolaylaştımak amacı ile kendini değelendime anketi olaak kullanılması yazala taafından öneilmektedi. Kık maddeden oluşan iki ayı ölçeği içei. Đlk yimi sou hastanın duumluk kaygı düzeyini, diğe yimi souda süekli kaygı düzeyini ölçmektedi. Duumluk kaygı ölçeği; bieyin belili bi anda ve belili koşullada, kendisini nasıl hissettiğini betimlemesini, içinde bulunduğu duuma ilişkin duygulaını dikkate alaak yanıtlamasını geektii. Süekli kaygı ölçeği ise; bieyin kendini genellikle nasıl hissettiğini betimlemesini geektii. Hastala duumluk kaygı ölçeğini okuken o andaki duygulaının şiddetine göe, ölçek maddeleinin he biini, (1) Hiç, (2) Biaz, (3) Çok, (4) Tamamıyla ifadeleden biiyle yanıtlamışladı. Süekli kaygı ölçeğini okuken ölçek maddeleinin he biini (1) Nadien, (2) Bazen, (3) Çoğu Zaman, (4) Hemen He Zaman ifadeleinden biiyle yanıtlamışladı.

34 25 Ölçeklede iki tü ifade bulunu. Bunla doğudan ya da düz (diect) ve tesine dönmüş (eseve) ifadeledi. Duuma bağlı kaygı ölçeğinde doğudan (3,4,6,7,9,12,13,14,17,18 inci maddele) ve tesine dönmüş ifadele (1,2,5,8,10,11,15,16,19,20 inci maddele) ye almaktadı. Süekli kaygı ölçeğinde de doğudan (22,23,24,25,28,29,31,32,34,37,38 ve 40 ıncı maddele) ve tesine dönmüş ifadele (21,26,27,30,33,36,39 uncu maddele) bulunmaktadı. Doğudan ifadele, olumsuz duygulaı; tesine dönmüş ifadele ise, olumlu duygulaı dile getii. Tesine dönmüş ifadele puanlanıken, bi ağılık değeinde olanla döde, döt ağılık değeindekile ise bie dönüşü. Doğudan ifadelede, döt değeindeki cevapla kaygının yüksek olduğunu gösteiken, tesine dönmüş ifadelede, bi değeindeki cevapla yüksek kaygıyı göstei (EK II- EK III). 9 Öne in belittiğine göe, Spielbege in duumuna bağlı süekli kaygı ölçeğinde; 0-19 puan Kaygı yok puan Hafif kaygı puan Ota düzeyde kaygı puan Ağı düzeyde 80- ve üzei puan Panik olaak değelendiilmektedi. 9 Ölçeğin Tükçe uyalanmasında alfa koelasyonlaı ile saptanan güvenililik katsayılaının duumluk kaygı ölçeği için.83 ile.92 aasında, süekli kaygı ölçeği için.83 ile.87 aasında olduğu saptanmış olup, bu çalışmada duumluk kaygı ölçeği iç tutalılığı alfa;.89, süekli kaygı ölçeği iç tutalılığı alfa;.75 tespit edilmişti.

35 Takip Fomu Sözel kategoi ölçeği (SKÖ) ve Gösel kıyaslama ölçeği (GKÖ) içei. Sözel kategoi ölçeği; beş puanlı bi ölçekti. Hasta ağısını beş puan üzeinden değelendii. (1) Ağı Yok, (2) Hafif Ağı, (3) Ota Ağı, (4) Şiddetli Ağı, (5) Çok Şiddetli Ağı. Ağı yok Hafif ağı Ota ağı Şiddetli ağı Çok şiddetli ağı Sözel Kategoi ölçeğinin avantajlaı; kolay uygulanması ve sınıflamasının basit olmasıdı. Ağının çok yönlü değelendimesi açısından başaılıdı. Dezavantajlaı ise; ölçekte ağı şiddetini tanımlayan kelimenin anımsanması ya da ağı şiddetinin tanımlanmasında listedeki mevcut kelime sayısına bağımlı olma gibi kullanım sınılılıklaı vadı. Gösel Kıyaslama Ölçeği ; sol ucunda ağısızlık, sağ ucunda oluşabilecek en şiddetli ağı (dayanılmaz ağı) yazan on santimetelik bi cetvel üzeinde hasta kendi ağısını işaetle. GKÖ nün ağı şiddeti ölçümünde diğe tek boyutlu ölçeklee göe daha duyalı ve güvenili olduğu belitilmektedi. Ağı Yok Dayanılmaz Ağı GKÖ ile değelendimelede düzenli bi dağılım gözleni. Sözlü ağı değelendimesi ile kaşılaştııldığında, tedavi etkinlikleinin değelendiilmesinde yeteli hassasiyete sahip olduğu göülü.

36 27 GKÖ kullanımının dezavantajlaı; hasta işaetlemeyi astgele yapabilmekte, bu da değelendimede yanılgılaa neden olmaktadı. Hastanın yogun, işbiliği yapamaz olması veya GKÖ cetvelini yeteince anlayamaması, GKÖ nün yeteli olmasını engelleyebili. Ağı değelendimesinin yapıldığı zamanla çok önem taşıdığı için düzenli aalıklala uygulanması geeki. He sefeinde aynı cetveli kullanmak hastanın önceki ağı şiddetini gömek, sonaki ağı şiddetinin değelendiilmesinde etkileyici ol oynayabili. GKÖ çocuklada yaşlılaa göe daha güvenili bi ağı değelendime ölçütüdü. Hasta taafından GKÖ ile yapılan değelendimelede aynı anda sayısal olaak değelendiilebilmesi amacı ile GKÖ cetvelinin bi taafı Ağı Yok ya da Ağı tümüyle geçti ibaesi ye alıken sağ ucunda ise Dayanılmaz Ağı ya da Ağıda hiç azalma yok ibaesi ye aldığı eşit aalıklala ayılmış cetvel olaak işlev göü. Bu ölçeğin üzeinde haeket edebilen küsö ile hasta ölçeğin bi taafındaki ağı şiddetini işaet edeken, küsöün akasındaki kısmı ölçeğin cetveli üzeindeki sayısal değei göstemektedi. 50, 53,60,70 Takip fomunda, hastalaın tansiyon ve nabız değelei bulunmaktadı (EK IV) Vei Toplama Fomlaın Uygulanması Veile, hazılanan vei toplama fomu kullanılaak Kasım 2007 ve Mayıs 2008 taihlei aasında Atatük Ünivesitesi Süleyman Demiel Tıp Mekezi Aziziye Aaştıma Hastanesi Genel Ceahi kliniğinde aaştımacı taafından toplanmıştı. Vei toplama fomlaı kontol ve deney gubuna şu şekilde uygulanmıştı; hasta tanıtım fomu kontol ve deney gubuna ameliyattan 48 saat önce, duumluk süekli kaygı ölçeği ameliyattan 48 saat önce, 24 saat önce ve 24 saat sona, takip fomu ameliyat sonası ½., 1., 2., 3., 4., 5., 6., 7., 12., 24. saatlede uygulanmıştı.

37 Giişim Kontol gubundaki hastalaa, klinikte veilen utin hemşielik bakımının yanı sıa, ameliyat sonası ağı ölçümünün nasıl yapılacağı hakkında bilgi veilmişti ve hasta tanıtım fomu uygulanmıştı. Duumluk ve süekli kaygı ölçeği, ameliyattan 48 saat önce ve ameliyat öncesi stesin en yoğun olduğu an 24 saat önce uygulanmıştı. Ameliyattan sona ½., 1., 2., 3., 4., 5., 6., 7., 12., 24. saatle de tansiyon, nabız ve ağı düzeyi kaydedilmişti. Ameliyattan 24 saat sona, stesin hafiflediği ya da otadan kalktığı an, duumluk ve süekli kaygı ölçeği bi kez daha uygulanmıştı. Deney gubundaki hastalaa; ameliyattan 48 saat önce hasta tanıtım fomu ve duumluluk süekli kaygı ölçeği uygulanmıştı. Bu hastalaa ameliyattan 24 saat önce otalama 30 dakika süeyle, ameliyat öncesi hasta eğitim ehbei ve ameliyat sonası ağının değelendiilmesiyle ilgili bilgile veilip, bilgilendiici el kitabı veilmiş ve soulaı yanıtlanmıştı. Eğitim boş bi odada, bieysel olaak yapılmıştı. Eğitim tamamlandıktan sona 24 saat önce ve 24 saat sona duumluk süekli kaygı ölçeği uygulanmıştı. Ameliyattan sona ½., 1., 2., 3., 4., 5., 6., 7., 12., 24. saatle de tansiyon, nabız ve ağı düzeyi kaydedilmişti. Kitapçığın içeiğinde şu konulaa ye veilmişti; ameliyat öncesi hazılık, ameliyathane otamı, ameliyat sonası yapılması geeken egzesizle ve ağı açıklanmıştı.

38 29 ARAŞTIRMA PLANI Even ve Öneklem Kasım Mayıs 2008 taihlei aasında inguinal heni nedeni ile opeasyon olacak, öneklem özelliğine uygun, yaş aası, en az ilkokul mezunu, göme ve işitme ile ilgili duyu kaybı olmayan, iletişime ve işbiliğine açık olan, psikiyatik bi hikayesi bulunmayan ve aaştımaya katılmaya istekli hastala aaştıma kapsamına alınmıştı. KONROL GRUBU Kasım Şubat 2008 taihlei aasında ameliyattan 48 saat önce hasta tanıtım fomu, duumluk ve süekli kaygı ölçeği uygulandı. DENEY GRUBU Şubat Mayıs 2008 taihleinde ameliyattan 48 saat önce hasta tanıtım fomu, duumluk ve süekli kaygı ölçeği uygulandı. KLĐNĐĞĐN RUTĐN UYG. Klinik hemşiesi taafından ameliyattan bi gün önce hastalaa ameliyatla ilgili çok kısa bi bilgi ve aaştımacı taafından ameliyat sonası ağıyı nasıl değelendieceği hakkında bilgi veilmektedi. EĞĐTĐM Aaştımacı taafından hastane çalışanlaı, ameliyathaneye nasıl gideceği ve ameliyathane hakkında, postopeatif eğitim konulaını içeen 34 sayfa, esimli kitapçık ile eğitim veilip hastalaın soulaının yanıtlanması. Ameliyattan 24 saat önce hastalaa, duumluk ve süekli kaygı ölçeği uygulandı Ameliyattan 24 saat sona hastalaa, duumluk ve süekli kaygı ölçeği uygulandı.takip fomu ile tansiyon, nabız ve ağı düzeyi kaydedildi.