TÜKENMİŞLİK SENDROMU HEMŞİRE VE TEKNİSYENLERDE VE DEPRESİF BELİRTİ DÜZEYİ K R İ Z. Kriz Dergisi 9(1) 27-38

Transkript

1 Kiz Degisi 9() 2- HEMŞİRE VE TEKNİSYENLERDE VE DERESİF BELİRTİ DÜZEYİ TÜKENMİŞLİK SENDROMU Şeef GULSEREN*, Emine KARADUMAN**, Savaş KULTUR*** ÖZET Amaç: Bu çalışmada bi genel hastanede çalışan hemşie ve teknisyenlede Tükenmişlik Sendomu (TS) ve depesıf beliti düzeyinin aaştıılması amaçlanmıştı Yöntem: Çalışmaya, gonullu olaak katılan 4 hemşie ve 6 sağlık teknisyeni alınmıştı. Katılımcılaa Maslach Tükenmişlik Ölçeği (MTO) ve Beck Depesyon Ölçeği (BDO) veilmişti Bulgula: He ıkı meslek gubunda depesıf beliti şiddet otalamasının kitik kesme noktasının altında olduğu ve MTO alt ölçek puan otalamalaı açısından ıkı meslek gubu aasında bi fak olmadığı saptanmıştı MTO alt ölçek puan otalamalaının Tükiye sağlık pesoneli nomlaına göe hemşielede duygusal tükenme alanında "ust" sınıda ye aldığı saptanmıştı. Ayıca, hemşie gubunda depesıf beliti şiddetinin atması ile "duyasızlaşma", "duygusal tükenme" ve "bı- * Uzm D, Atatük Eğitim ve Aaştıma Hastanesi sikiyatı Kliniği, İZMİR ** Yuk Hem Atatük Eğitim ve Aaştıma Hastanesi, İZMİR *** of D, Atatük Eğitim ve Aaştıma Hastanesi sikiyatı Kliniği İZMİR eysel başaı" alt ölçek puanlaında atış olduğu saptanmıştı Teknisyen gubunda ise depesıf beliti şiddetinin atması ile "duygusal tükenme" alt ölçek puanında atış saptanmıştı Sonuç: Ikı meslek gubu aasında depesıf beliti düzeyi ve MTO alt ölçek puan otalamalaı açısından bi fak olmadığı saptanmıştı MTO puanlaı kategoik olaak değelendiildiğinde, hemşielede "duygusal tükenme" alt ölçek puanının teknisyen gubuna göe "ust" sınıda olduğu ve ıkı gup aasındaki bu fakın anlamlı olduğu saptanmıştı Ayıca bulgulaımız, TS'nun depesyondan faklı bi duum olduğu yolundaki liteatü bilgilen ile de uyumlu bulunmuştu Anahta sözcükle: Tükenmişlik sendomu, depesıf belitile, hemşie ve sağlık teknisyeni Bunout Syndome and Depessive Symptoms in Nuses and Technicıans SUMMARY Objective: İn thıs study we aımed to ınvestıgate the level of depessive symptoms and Bunout Syndome (BS) in nuses and technicıans vvokıng in a geneal hospıtal 2

2 Method: 4 nuses and 6 technıcıans who volunteeed to ente the study wee ıncluded They wee gıven Maslach Bunout Inventoy (MBI) and Beck Depessıon Inventoy (BDI) Results- The esults shovved that the mean depessıve symptoms seveıty was below the cıtıcal cut off poınt and thee wee not dıffeence between two occupatıonal goups in Tems of mean MBI subscale scoes "Emotıonal exhautıon" subscale scoes wee at the uppe level accodıng to the noms of Tukısh health vvokes in nuses İn addıtıon, "desensıtızatıon", "emotıonal exhautıon" and "pesonal accomplıshment" subscale scoes wee hıghe in nuses havıng hıghe depessıve symptom scoes "Emotıonal exhautıon" subscale scoes wee hıghe in technıcıans havıng hıghe depessıve symptom scoes Conclusıon: İt was concluded that the depessıve symptom mean scoes and MBI subscale mean scoes wee not dıffeent between two occupatıonal goups "Emotıonal exhautıon" subscale scoes wee "hıgh" level in nuses than thecnıcıan goup when the MBI subscale scoes wee assessed categoıcally, and the dıffeence betvveen the two occupatıonal goups was sıgnıfıcant statıstıcally İn addıtıon, ou fındıngs wee consıstent wıth the liteatüe suggestıng that the BS ıs a dıffeent categoy than depessıon Key vvods Bunout syndome, depessıve symptoms nuse, technıcıan GİRİŞ VE AMAÇ 90 lede uh sağlığı liteatüüne gien Tükenmişlik Sendomu (TS), uzamış stes ya da engellenmeye bağlı olaak otaya çıkan fiziksel ya da emosyonel tükenme olaak tanımlanabili Hekimle hemşiele, sosyal çalışmacıla, dış hekimlei, acil sevis çalışanlaı ve diğeleinin TS açısından isk altında olduklaı bildiilmişti (Felton 99 Shelly ve ak 99, VVhıppen ve Canellos 99) TS uzun donemde depesyon ve psıkosomatık bozuklukla gibi çeşitli uhsal sounlaa yol açabilmektedi Etkilenen kişilein iş veimi duşebılmekte, işten ayılmaya ve hatta eken emekliliğe yol açabilmektedi (Keel 99) Melamed ve ak (992) ise yaptıklaı çalışmada TS'nun kadıyovaskule hastalık için yatkınlık yaatan etkisi olabileceğine ilişkin bulgula elde ettikleini ve bu konuda daha fazla aaştımaya geeksinim olduğunu bildimişledi TS, eken donemde tanınması ve sağaltımı geeken bi duum olması açısından önemlidi (Felton 99) Ruh sağlığı çalışanlaında TS ve depesyon hemen hemen eşit sıklıkla bulunmaktadı Fansa'da yapılan bi çalışmada Matın ve ak (99) depesyon ve TS için belittiklei oanla sıasıyla şu şekildedi kadınlada % ve 5, ekeklede %9 4 ve %22, he ıkı duum bilikte kadınlada %6 5 ekeklede %9 4 Biinci basamak hekimleinde özellikle duygusal tükenmenin (%60'ının) on planda olduğu TS yaygınlığının yüksek olduğu bildiilmişti (De ablo Gonzalez 99) Hemşielik mesleğini yapanlada TS'nun gelişmesinde bazı isk etmenleinin etkili olduğu bildiilmişti kadın cinsiyet, 44 yaş üzeinde olma süekli, sabit bi patnein olmaması, meslekte 9 yılın üzeinde çalışıyo olma, den fazla işyei değişikliği, ozgul bi biimde çalışma, 2 ya da daha fazla hastadan soumlu olma ve iş gununun %0'den ve iş haftasının 6-40 saatten fazlasını bu hastalala bilikte geçime (Atance Matınez 99) Kitik alanlada çalışan hemşielede TS iskinin önlenmesinde kişilik özellikleinin gözden geçiilmesinin yaalı olacağı (Constantını 99) mukemmellıyetçılığın ise TS gelişimi için isk oluştuabileceği (Magnusson 996) ilei süülmüştü Diğe yandan hemşielede göülen TS'nun çalışma otamına bağlı olmadığı, büo ya da hastane otamında çalışan hemşielede göülen TS'nun benze özellikle göstediği bildiilmişti (Kageyama 99) 2

3 lacovıdes ve ak (99) tükenmişliğin işe bağlı aşıı yogunluktan çok nevotık özelliklein eşlik ettiği geçek bi klinik sendom olduğunu ilen sümüşledi TS, gelişiminin he evesinde faklı değişkenlein faklı olleinin olduğu bi modeldi ve işe kaşı "nomal" tutumla ile geçek TS aasında da bi faklılık vadı. Masuko ve ak (99), TS ve depesyon aasındaki ilişkiyi aaştıdıklaı çalışmalaında TS nun depesyonla yakından ilişkili bi duum olduğunu, ancak aynı zamanda kendine ozgu özelliklen olduğunu ve TS'nun depesyonun bi alt tıpı olmadığını belitmişledi TS'nun önlenmesinde bieysel ve kuumsal olaak stesle başa çıkma teknikleinin yaalı olduklaı (Hooley 99), sağaltım ekibinin kendi içinde ve aile üyelei ile ilişkilein düzeltilmesinin önemli olduğu (Astudıllo 996) belitilmişti. Diğe yandan duygulaın paylaşımının ve geeğinde pofesyonel yadım sağlayabilecek destek hizmetleinin geliştiilmesinin geekli olduğu da bildiilmişti (Molassıotıs 996) Bu aaştımada, bi genel hastanenin ceahı ve dahiliye kliniklei ile ameliyathane ve yoğun bakım bölümleinde çalışan hemşie ve sağlık teknisyenleinde tükenmişlik sendomu ve depesyon düzeyleinin belilenmesi ve bunlaın iş koşullaı ile olan ilişkileinin aaştıılması amaçlanmıştı YÖNTEM VE GEREÇLER Aaştıma İzmi Atatük Eğitim ve Aaştıma Hastanesı'nın İç Hastalıklaı, Genel Ceahı, Yoğun Bakım Klinikleinde çalışan hemşiele ile Ameliyathane, Biyokimya laboatuvaı ve Radyoloji Klınığı'nde çalışan sağlık teknisyenleinden aaştımaya gonullu olaak katılmayı kabul edenle üzeinde yüütüldü İş koşullaı nedeni ile otak özellikle gösteen yoğun bakım biimi hemşielei ile eğitim suelei ve almış olduklaı eğitim açısından hemşie gubuna yakın özellikle göstediği için sağlık teknisyenleinin çalışmaya alınması planlandı. Başlangıçta bu ıkı meslek gubundan tum çalışanlaın çalışmaya alınması düşünüldü Ancak, gonullu olaak katılım soz konusu olduğundan çalışmaya sonuçta 4 hemşie ve 6 teknisyen alınmış oldu Katılımcılaa aaştımanın amacına uygun biçimde tasalanan ve bazı sosyodemogafık ve mesleki bilgilein ve göüşlein belitilmesi istenen bilgi fomu, Maslach Tükenmişlik Ölçeği (MTO) ve Beck Depesyon Ölçeği (BDO), (Hisli 9) veildi ve bunlaı tamamlamalaı istendi MTO'nın ülkemizde geçelilik ve güvenilik çalışmalaı öğetmenle (Baysal 995), hemşiele (Çam 99) üzeinde yapılmış ve ayıca Tükiye sağlık pesoneli nom çalışması Egin (996) ve dokto ve hemşiele üzeinde uyalaması Egin (99) taafından geçekleştiilmişti. MTO, tükenmişlik düzeyini uç alt ölçek üzeinden ölçmektedi. Bu alt ölçekle "Bieysel başaı", "Duyasızlaşma" ve "Duygusal tükenmedi. "Bieysel başaı" maddeden oluşmakta ve hizmet veen kişilede yetelilik ve başaı ile üstesinden gelme duygusunu tanımlamaktadı "Duyasızlaşma" alt ölçeği 5 maddeden oluşmakta ve hizmet veilen kişilee yönelik, onlaın kendileine ozgu biey olduklaını dikkate almadan davanmayı, "Duygusal tükenme" ise 9 maddeden oluşmakta ve yogunluk, bitkinlik ve aşıı yüklenilmiş olma duygulaını tanımlamaktadı MTO, TS'nu bi kesme noktasına dayalı va/yok biçiminde ayımaktan çok, uç alt ölçek için düzey belitmektedi Buna göe, tükenmişlik sendomunun yüksekliği "duygusal tükenme" ve "duyasızlaşma" alt ölçekleinde yüksek, "bieysel başaı" alt ölçeğinde duşuk puanı, TS'nun ota düzeyi he uç alt ölçekte ota düzey, TS'nun duşuk düzeyi ise "duygusal tükenme" ve "duyasızlaşma" alt ölçekleinde duşuk, "bieysel başaı" alt ölçeğinde yüksek puanı yansıtmaktadı (Egin 996, Çam 99) 29

4 K R I Z Elde edilen veile SSS fo Wındows v.5.0. istatistik pogamı ile değelendiildi. Otalamalaın kaşılaştıılmasında Mann Whıtney-U testi, oanlaın kaşılaştıılmasında kı-kae testi, süekli değişkenle aasındaki ilişkilein değelendiilmesinde Speaman koelasyon katsayısı kullanıldı MTO alt ölçek puanlaı, ıkı meslek gubu aasındaki faklılıklaı değelendimek amacı ile puan otalamalaı; tükenmişlik düzeyleinin kaşılaştıılabilmesi amacı ile de kategoik olaak ele alındı anlamlılık düzeyi olaak p < 05 alındı BULGULAR Aaştımaya katılan hemşie ve teknisyenlee ilişkin bazı sosyodemogafık özellikle gözden geçiildiğinde, hemşie ve teknisyenlein yaş otalaması sıasıyla 2 4±6 5 ve ; toplam çalışma suelei ise aynı sıayla 5 2±0.5 ve 2 4±66 0 ay olaak saptanmıştı Yaş ve toplam çalışma suesi açısından ıkı gup aasında anlamlı bi fak bulunmamıştı Tablo 'de hemşie ve teknisyenlein medeni duum, mezun olunan okul ve çocuk sahibi olma gibi süekli olmayan değişkenle açısından kaşılaştıılaak gösteilmişti Bu değişkenle açısından ıkı gup aasında anlamlı düzeyde bi fak bulunmamıştı He ıkı meslek gubunun mesleklei ve işyeleine ilişkin düşüncelei Tablo 2'de kaşılaştıılaak gösteilmişti Bu değelendimelede çeşitli paametelede bazı çoktan seçenekli yanıtlaın nomal dağılım göstememesi nedeni ile seçenekle bileştiileek değelendimele yeniden yapılmıştı Buna göe yalnızca, çalışma otamından memnun olma açısından istatistiksel yönden yapılan değelendimelede, teknisyen gubunun hemşie gubuna göe daha fazla şiddetle memnun olmadıklaı ve aadaki fakın anlamlı olduğu (x 2 =5 0, p=0 026) saptanmıştı Hemşie ve teknisyenlein BDO'nden elde edilen toplam puanlan ile MTO'nden elde edilen alt ölçek puanlaı kaşılaştımalı olaak Tablo 'de belitilmişti MTO'nın he uç alt ölçeğinin otalama puanlaı açısından ıkı meslek gubu aasında fak bulunmamıştı. Tablo. Hemşie ve Teknisyenlein bazı sosyodemogafık/meslekı özelliklen Medeni duum Beka Hemşie (s = 4) 9 Teknisyen (s = 6) 9 İstatistiksel anlamlılık* X 2 Evli Diğe 2 - Çocuk sahibi olma Çocuğu yok 2 Bi çocuk ve daha fazla çocuk Mezun olunan okul Sağlık Meslek Lisesi Ikı yıllık on lisans pog Diğe 2 2 p < 0 05 anlamlı olaak kabul edilmişti 0

5 Tablo. 2 Hemşie ve Teknisyenlein meslek ve işyeine ilişkin özelliklen Hemşie (s = 4) Teknisyen (s = 6) İstatistiksel anlamlılık X 2 Üstlein takdi etme duumu Edele Etmezle 2 2 Çalışma otamından memnun olma Memnun Memnun değil 29 5 Çalışma şekli Süekli gunduz 9 5 Süekli gece - 2 Bazen nöbet Diğe Meslektaşlaın desteği He zaman destek veile 5 5 Bazen vei / bazen vemezlele Hiç vemezle 4 Mesleği uygulamaktan memnun olma Memnun 5 4 Ne memnun ne de değil Memnun değil Mesleğin kendisi için uygunluğu Uygun Uygun değil Mesleki gelecekle ilgili düşüncele Mesleği südümek 6 5 Ayılıp başka iş yapmak Ayılıp çalışmamak Genel sağlık duumu İyi 9 Ne iyi ne kotu Kotu 5 İşyeinde kaalaın alınmasında katkıda bulunma Bulunuum Bulunamam Mesleğin bieysel gelişimine katkıda bulunması Bulunuyo Bulunmuyo 9 Mesleğin geleceği ile ilgili düşüncele İyimse Kötümse 29 2 Meslek seçimi İsteyeek İstemeyeek 6 Mesleki veim konusunda düşüncele İyi 29 Ne iyi ne kotu Kotu * p < 0 05 anlamlı olaak kabul edilmişti

6 Tablo. Hemşie ve Teknisyenlein Depesyon ve Tükenmişlik Ölçeği puanlaının kaşılaştıılması Hemşie (s = 4) Teknisyen (s = 6) İstatistiksel anlamlılık* uan(ot) ss uan(ot) ss Mann VVhıtney U * Beck Depesyon Ölçeği Toplam uanı Duygusal Tükenme Tükenmişlik Olçegı Duyasızlaşma Bieysel başaı p < 0 05 anlamlı olaak kabul edilmişti Tablo. 4 Tükenmişlik Ölçeği Alt Ölçeklei açısından Hemşie ve Teknisyenlein kaşılaştıılması Hemşie Teknisyen İstatistiksel anlamlılık* S % S % X2 * Duygusal Tükenme Alt Ota Ust Tükenmişlik Olçegı Duyasızlaşma Alt Ota Ust Bieysel başaı Alt 5 42 Ota Ust p < 0 05 anlamlı olaak kabul edilmişti İki meslek gubunun MTO alt ölçek puan otalamalaının kaşılaştıılması sonucu aada bi fak bulunmamıştı Bu bulgu, ıkı meslek gubu aasında bi fak olmadığı konusunda bi bilgi vemekte, ancak he ıkı meslek gubunun kendi içinde TS'nun alt ölçekle açısından ne düzeyde olduğu konusunda bi bilgi veememektedi MTO alt ölçek puanlaının hemşie ve teknisyen guplaı aasında elde edilen puanlaın şiddetine göe ve ülkemiz sağlık pesoneli nomlaı dikkate alınaak (Egin 996) "Alt", "Ota" ve "Ust" biçiminde guplandııldıktan sona kaşılaştıılması ile elde edilen sonuçla Tablo 4'de gösteilmişti Tabloda göüleceği gibi "duygusal tükenme" alt ölçeğinde ıkı meslek gubu aasında anlamlı düzeyde fak olduğu (x 2 =9, p=0 0) ve fakın tek- 2

7 K R I Z nısyen gubundaki "ota" şiddetteki tükenmenin hemşie gubundan daha yüksek düzeyde olmasından kaynaklandığı saptandı Diğe yandan bieysel başaı" alt ölçeğinde de ıkı gup aasında anlamlı düzeyde fak olduğu (x 2 =2 6, p=0 2) ve fakın teknisyen gubundaki "ust" şiddetteki tükenmenin hemşie gubundan daha yüksek düzeyde olmasından kaynaklandığı saptandı Ancak, bieysel başaı alt ölçeğinin değelendiilişi goz onune alındığında bu bulgunun teknisyen gubunda bieysel başaı duygusunun hemşielee göe "ust düzeyde olduğu, bi başka deyişle daha iyi duumda olduğu şeklinde youmlanması geeki Uçuncu alt ölçek olan "duyasızlaşma' alt ölçeği açısından ıkı meslek gubu aasındaki fakın istatistiksel yönden sını düzeyde (x 2 =5 9 p=0 05) olduğu saptandı Tablo 5'te hemşie meslek gubunda aaştımada kullanılan ölçekleden elde edilen puanlala bazı sosyodemogafık ve mesleki bilgile aasındaki koelasyon katsayılaı ve anlamlılık düzeyi gösteilmişti MTO'nın "duyasızlaşma' ve "duygusal tükenme" alt ölçeklei aasında pozitif yönde ve anlamlı düzeyde (=0 6 p=0 ) koelasyon olduğu saptandı ve he ıkı alt ölçeğin değelendiiliş biçimi goz onune alındığında bunun beklenen bi duum olduğu düşünüldü MTO'nın alt ölçeklei ile aalaında ilişki bulunan diğe değişkenlein koelasyon katsayısı ve anlamlılık düzeylei sıasıyla, "Duygusal tükenme" ile yaş (=-0 6, p=0 04), "Duygusal tükenme" ile BDO (=0 5, p=0 ) "Bieysel başaı" ile BDO aasında (=-0 4, p=0 04), "Duyasızlaşma" ile BDO aasında (=0 45, p=0 0), yine "duyasızlaşma" ile yaş aasında (=0 4, p=0 0) du Tablo. 5 Hemşie gubunda bazı değişkenle aasındaki koelasyonla Yaş Meslekte geçen sue BDO Toplam puanı Duygusal tükenme Duyasızlaşma Bieysel başaı Yaş Meslekte geçen sue p BDO Toplam puanı Duygusal tükenme Duyasızlaşma Bieysel başaı * p < 0 05 anlamlı olaak kabul edilmişti

8 Dıge yandan meslekte geçen sue ile yaş aasında da pozitif yönde ve anlamlı düzeyde (=0 9 p=0 ) ilişki olduğu belilenmişti Bu beklenen bi sonuçtu Bu bulgulaa göe hemşie gubunda, TS açısından duyasızlaşma ve duygusal tükenmenin atışı bilikte olmaktadı Duygusal tükenme açısından yaşın ilelemesinin kouyucu, depesıf beliti şiddetinin atmasının ise duygusal tükenmeyi atııcı olü olduğu, ayıca depesıf beliti şiddetinin atışının bi yandan bieysel başaı duygusunun azalmasına diğe yandan duyasızlaşmanın atışına yol açtığı ve duyasızlaşmanın yaşın ilelemesi ile azaldığı da düşünülmüştü Tablo 6'da teknisyen meslek gubunda aaştımada kullanılan ölçekleden elde edilen puanlala bazı sosyodemogafık ve mesleki bilgile aasındaki koelasyon katsayılaı ve anlamlılık düzeyi gösteilmişti MTO'nın he uç alt ölçeğinin kendi aalaında anlamlı düzeyde koelasyon olduğu saptanmıştı Aalaında ilişki bulunan alt ölçeklein koelasyon değelen ve yonu ile anlamlılık düzeyi şu şekildedi, "duygusal tükenme" ve "duyasızlaşma" (=0 6, p=0 02), "duygusal tükenme" ve "bieysel başaı" (=-0 64, p-0 0), "duyasızlaşma" ve "bieysel başaı" (=-0 5 p=0 05)'dı "Duygusal tükenme" alt olçegı ile BDO aasında da pozitif yönde ve anlamlı düzeyde (=0 5, p=0 025) bi ilişki olduğu saptanmıştı Diğe yandan meslekte geçen sue ile yaş aasında da pozitif yönde ve anlamlı düzeyde (=0, p=0 ) ilişki olduğu belilenmişti Bu beklenen bi sonuçtu Tablo. 6 Teknisyen gubunda bazı değişkenle aası koelasyonla Yaş Meslekte geçen sue BDO Toplam puanı Duygusal tükenme Duyasızlaşma Bieysel başaı Yaş Meslekte geçen sue p BDO Toplam puanı Duygusal tükenme Duyasızlaşma Bieysel başaı p < 0 05 anlamlı olaak kabul edilmişti 4

9 "Duyasızlaşma" alt ölçeği ile yaş aasında da negatif yönde ve anlamlı düzeyde koelasyon olduğu (=-0 5, p=0 04) saptanmıştı. Bu bulgulaa göe teknisyen gubunda MTO'nın uç alt ölçeğinin, aalaında anlamlı düzeyde koelasyon gösteecek biçimde bi ilişki içinde olduklaı düşünülmüştü Ölçeğin değelendiiliş özelliklei goz onune alındığında "duyasızlaşma" ve "duygusal tükenme" tükenmişliğin atışı yönünde bilikte ataken; "bieysel başaı" da bu ıkı alt ölçekte negatif yönde bi atış göstemekte, sonuç olaak bu gupta uç alt ölçek TS'nun atışı yönünde etki göstemektedi Depesıf beliti şiddetinin atması ile "duygusal tükenme" de atış göstemişti. Hemşie meslek gubunda olduğu gibi yaşın ilelemesi ile duyasızlaşmanın da azaldığı göülmüştü TARTIŞMA Tükenmişlik Sendomunun iş yaşamına dayalı olaak otaya çıkan bi sendom ya da ayı bi klinik ahatsızlık tablosu olduğu yolundaki tatışmala sümektedi (Felton 99, lacovıdes ve ak 99) Hemşie ve teknisyen meslek guplaının TS açısından kaşılaştııldığı bu çalışmada ele alınan ıkı gup yaş, medeni duum ve çocuk sahibi olma gibi bazı sosyodemogafık özellikle ile toplam çalışma suesi, mezun olunan okul gibi meslekle ilgili bazı özellikle açısından benze özellikle göstemektedi. Ikı gup aasında meslek ve işyeine ilişkin tek anlamlı faklılık, teknisyen gubunun hemen hemen tamamının çalışma otamından memnun olmamalaıdı Masuko (99), TS'nun depesyondan faklı bi duum olduğunu, Matın ve ak. (99) ise bu ıkı duumun bilikte göülebileceğini bildimişledi DelEba ve ak (994) da depesyon ve anksıyetenın TS'dan ayı bi duum olduğunu bildimişledi Geek hemşie geekse teknisyen gubunda katılımcılaın yaklaşık %25'ınde depesıf belitilein şiddetinin kullanılan ölçek için depesyon açısından isk altında olduğu kabul edilen kesme noktası ( puan)'nın (Hisli 9) üzeinde olduğu saptanmıştı Bu bulgu bieysel olaak ele alındıklaında he ıkı guptaki katılımcılaın yaklaşık dötte biinin belili bi şiddetin üzeinde depesıf beliti göstedikleini düşündümektedi He ıkı guptaki bu oanın açıklanabilmesi amacı ile depesıf beliti şiddetinin kitik kesme noktasının üstünde ve altında olanla biçiminde guplandıılaak, soyodemogafık ve meslek/işyeine ilişkin diğe değişkenlele kaşılaştıılması sonucu he ıkı gubun kendi içinde istatistiksel yönden anlamlı bi özellik bulunmamıştı Soz konusu değişkenlele depesıf beliti şiddeti aasında bi ilişkinin saptanmamış olması, çalışmamızda bi iş doyumu ölçeğinin kullanılmamış olması nedeni ile bu bulgunun youmlanmasını güçleştimektedi Bu oanın hemşielik ve/veya teknisyenlik mesleği ile ilişkili olup olmadığının belilenebilmesi için diğe meslek gubu çalışanlaı ya da çalışmayan kişilele kontollü çalışmala yapılması ve bi iş doyumu ölçeğinin kullanılması geektiği düşünülmüştü MTO alt ölçekleinin otalamalaı açısından ıkı meslek gubu aasında anlamlı bi faklılık bulunmamıştı Bu bulgu yalnızca ıkı meslek gubu aasında TS açısından bi fak olmadığı konusunda bi fıkı vemekte, ancak meslek guplaının kendi içinde TS'nun ne düzeyde olduğu konusunda bi fıkı vememektedi Bu nedenle, Egin (996) taafından belilenen Tükiye sağlık pesoneli TS alt ölçek nomlaı, çalışmamızda elde edilen TS alt ölçek puanlaının "alt", "ota" ve "ust" biçiminde kategoik veilee dönüştüülmesi amacı ile kullanılmış ve böylece hem he ıkı meslek gubunun kendi içinde TS açısından ne düzeyde olduklaı konusunda bi 5

10 fıkı elde edilmiş, hem de ıkı meslek gubu TS'nun düzeylei konusunda kaşılaştıılabılmıştı TS, şiddet açısından "alt", "ota" ve "ust" biçiminde kategoik olaak değelendiildiğinde göece heteojen bi dağılım olduğu saptanmıştı Ancak meslek guplaı için daha beligin guplaşmala şu şekildedi, "duygusal tükenme" açısından hemşie gubu ust, teknisyen gubu ota şiddetle, "duyasızlaşma" açısından he ıkı gup alt "bieysel başaı" açısından ise hemşie gubu ota teknisyen gubu da alt/ust Ikı gup aasında, TS alt ölçekleinin kategoıze edilmiş şiddetlei açısından faklılıklaın istatistiksel bulgulaa da yansıdığı göülmüştü "Ota" şiddete duygusal tükenme teknisyen gubunda daha beligin iken, bieysel başaı duygusu ise teknisyen gubunda hemşie gubuna göe "ust" düzeyde daha sık olaak göülmüştü Bieysel başaı duygusunun yüksek olması, tükenmişlik düzeyinin duşuk olması ile ilişkili bi duumdu Genel olaak heteojen bi dağılım göstemekle ve duyasızlaşma gubunun "alt" düzeyde göülmesi ile bilikte MTO alt ölçek puan otalamalaının he ıkı meslek gubunda da ust sınıda olduğu ve BDO otalama puanlaının kitik değein altında olduğu dikkate alındığında bu bulgumuzun Matın ve ak (99)'nın belittiği oanlaa yakın olduğu ve Masuko ve ak (99)'mn da belittiklei yönde TS'nun depesyondan faklı bi duum olduğu düşünülmüştü Duyasızlaşma alt ölçeğinin he ıkı meslek gubunda da alt düzeyde yanı duşuk olması daha çok yaş ve çalışma suesi ile ilişkili gibi göünmektedi Katılımcılaın yaş otalamasının 0 civaında ve otalama çalışma sueleinin yaklaşık 0 yıl olduğu goz onune alındığında deneyimin duyasızlaşma konusunda tükenmişlik sendomundan kouyucu bi olü olduğu düşünülebili Depesıf beliti şiddeti ve TS aasındaki ilişkinin yonu ve düzeyinin koelasyon analizi ile aaştııldığı çalışmamızda ıkı meslek gubu için MTO alt ölçek puan otalamalaı ile BDO toplam puanı aasında değişkenlein bazılaı için anlamlı düzeyde ilişki olduğu, hemşie meslek gubunda depesıf beliti şiddeti ile "duyasızlaşma" ve "duygusal tükenme" alt ölçeklei aasında pozitif ve "bieysel başaı" alt ölçeği aasında negatif yönde bi ilişki bulunduğu saptanmıştı Teknisyen meslek gubunda ise BDO ile "duygusal tükenme" alt ölçeği aasında pozitif yönde bi ilişki saptanmıştı Başka bi deyişle depesıf beliti şiddetinin atışı hemşielede he uç alt ölçek açısından, teknisyen gubunda ise duygusal tükenme alt ölçeği açısından tükenmenin atışına paalel bi duum göstemektedi Hemşie ve dokto meslek guplaının kaşılaştııldığı bi çalışmada Sayıl ve ak (99) MTO alt ölçekleinden "Duygusal tükenme" konusunda hemşielein doktoladan anlamlı düzeyde yüksek tükenme düzeyi olduğunu bildimişledi Çalışmamızda alt ölçek puan otalamalaının kaşılaştıılması ile uç alt ölçek için ıkı gup aasında bi fak olmadığı saptanmıştı Ancak, TS puanlaının kategoik olaak kaşılaştıılması ile "duygusal tükenme" açısından teknisyenlein ota şiddette, "bieysel başaı" açısından hemşielein ust düzeyde daha fazla tükenmiş olduklaı saptanmıştı Çalışmamızda Sayıl ve ak nın çalışmasından faklı olaak teknisyen gubu alınmış olduğu için, bulgulaımızın kaşılaştıılması olası göünmemektedi Ancak, çalışmamızda Sayıl ve ak (99)'nın çalışmasındaki sonuçlaa paalel biçimde hemşielede uç alt ölçekten yalnızca "ust" düzeyde en fazla tükenmişlik saptanan alt ölçek "duygusal tükenme" olmuştu Bulgulaımız, hemşielede TS açısından on planda olan sounun "duygusal tükenme" alanında olduğunu düşündümüştü Ancak, aaştımamızda ele alınan hemmşıe gubu "yoğun bakım" gibi göece ozgul bi guptu Faklı koşulla altında 6

11 çalışan aynı meslek gubundaki çalışanlaın TS açısından incelenmesi bu konuda daha fazla yaalı bilgile sağlayabilecekti MTO alt ölçekleinin kendi aalaındaki ilişki gözden geçiildiğinde, hemşie meslek gubunda "duygusal tükenme" ve "duyasızlaşma" alt ölçeklei aasında pozitif yönde bi ilişki saptanmıştı Bu ıkı açıdan TS bilikte atmaktadı Bu gupta bieysel başaı duygusu açısından diğe alt ölçeklele kaşılıklı bi ilişki göülmemişti Teknisyen gubunda ise uç alt ölçek puanı TS'nun kaşılıklı bilikte atışı yönünde etkileşmektedi Bu bulgumuz, teknisyen gubunda tükenmişlik alt ölçek puanlaının bilikte yükselme eğilimi göstedikleini ve ayıca bu atışın depesıf beliti şiddeti ile de ilişkili olduğunu düşündümektedi Yaşın atması ile hemşie gubunda duygusal tükenme ve duyasızlaşma açısından TS şiddeti azalmaktadı Yaşın atışı bieysel başaı üzeine hehangi bi etki göstememektedi Teknisyen gubunda ise, yaşın atışı ile yalnızca duyasızlaşma açısından TS'nun şiddetinin azaldığı göülmektedi Ikı gupta da yaşın atışının duyasızlaşma açısından TS'nun şiddetini azaltıcı bi yönde etkisi olduğu düşünülmüştü Bu duum, yaşın ilelemesi ile kazanılan deneyim ya da eğitim gibi etmenlein he ıkı gup için yukaıda belitilen tükenmişlik alanlaında TS'dan kouyucu/onleyıcı bi işlev sağlaması ile açıklanabili Ancak, çalışmamızda bazı tükenmişlik alanlaında da yaşın ilelemesi ile tükenmişlik düzeyinin azalmasına paalel bi etki göstediği saptanmamıştı Hemşielede saptanan bu duum, TS'nun önlenmesi konusunda yaalı olduklaı belitilen eğitim ve başa çıkma yöntemleinin (Hooley 99, Astudıllo 996, Molassıotıs 996) eken donemde kazandıılması ve eğitimin süekli ve düzenli olması konusunu gündeme getimektedi Sonuç olaak aaştımamızda ye alan oneklemımızden elde edilen sonuçlala, anlamlı düzeyde faklılık bulunan özelliklein teknisyenlede çalışma otamından memnun olmama, MTO alt ölçek puan otalamalaı açısından ıkı gup aasında anlamlı bi fak olmadığı saptanmıştı Ayıca he ıkı meslek gubunun MTO alt ölçek puanlan ülkemiz sağlık pesoneli MTO nomlaına göe heteojen bi dağılım göstemekle bilikte; hemşie gubunda daha çok "duygusal tükenme" alanında ust, teknisyen gubunda ise "duyasızlaşma" ve "duygusal tükenme" alanlaında ota düzeyde TS olduğu belilenmişti. MTO ve depesıf beliti düzey ilişkisi açısından ise hemşielede depesıf belitilele duyasızlaşma ve duygusal tükenme alt ölçeklei aasında pozitif ve bieysel başaı alt ölçeği ile negatif, teknisyen gubunda da yine depesıf beliti düzeyi duygusal tükenme alt ölçeği aasında pozitif yönde bi ilişki olduğu ve bieysel başaı duygusunun kounmuş olduğu saptanmıştı He ıkı meslek gubunda depesıf beliti düzeyi ile duygusal tükenme aasında kaşılıklı pozitif yonlu ilişki otak noktayı oluştumaktadı Bulgulaımız TS ile depesıf belitilein bibiinden ayı duumla olduğunu düşündümektedi. Sebep-sonuç ilişkisi konusunda aaştımamızın deseninin yeteli bi kuamı ilen süme ya da destekleme konusunda yetesiz olmasına kaşın, daha çok çalışma koşullaı konusunda olumsuzluk beliten he ıkı meslek gubunun depesıf beliti düzeyinin atışında önemli bi etken olabileceğini düşünmekteyiz Böyle bi sounun yapılacak ileiye donuk, kontollü çalışmalala yanıtlanabileceğim düşünmekteyiz Ancak böyle bi bağlantının kuulması ile daha önce sozu edilen TS konusundaki bazı yadım ve başa çıkma yöntemleinin de uygulanabilmesi ve etkileinin aaştıılması daha olası olabilecekti

12 KAYNAKÇA Astudıllo W Mendınueta C (996) Exhautıon syndome in pallıatıve çae Suppot Çae Cance, Atance Matınez JC (99) Epıdemıologıc aspects of the bunout syndome m hospıtal pesonnel RevEsp Salud ublıca, 29-0 Baysal A (995) Lise ve dengi okul öğetmenleinde meslekte tükenmişliğe etki eden faktöle Yayınlanmamış Doktoa Tezi, Dokuz Eylül Ünivesitesi Sosyal Bilimle Enstitüsü Eğitim Bilimlei Anabılım Dalı, İzmi Costantını A Solano L, Di Napoli R, Bosco A (99) Relatıonshıp betvveen hadıness and isk of bunout in a sample of 92 nuses vvokıng in oncology and AİDS vvads sychothe sychosom, 66-2 Çam O (99) Tükenmişlik envanteinin geçelilik ve güveniliğinin aaştıılması VII Ulusal sikoloji Kongesi Bilimsel Çalışmalaı H U VII Ulusal sikoloji Kongesi Düzenleme Kuulu ve Tük sikologla Deneği Yayını, Ankaa Dell'Eba G Ventuı, Rızzo F, ocu S, ancheı (994) Bunout and health status m Italıan aı taffıc contolles Avıat Space Envıon Med, De ablo Gonzalez, Subevıola Gonzalez JF (99) The pevalence of the bunout syndome of pofessıonal exhaustıon in pımay çae physıcıans Aten ımaıa, Egin C (996) Maslach tükenmişlik ölçeğinin Tükiye sağlık pesoneli nomlaı Degisi, 4() 2- Egin C (99) Dokto ve hemşielede tükenmişlik ve Maslach Tükenmişlik Olçeğı'nın uyalanması VII Ulusal sikoloji Kongesi Bilimsel Çalışmalaı, VII Ulusal sikoloji Kongesi Düzenleme Kuulu ve Tük sikologla Deneği Yayını, Ankaa, s 4-54 Feldon JS (99) Bunout as a clınıcal entıty- ıts ımpotance m health çae wokes Occup Med, Hisli H (9) Beck Depesyon Envanten'nın geçeliliği üzeine bi çalışma sikoloji Degisi, Cilt 6 sayı 22, -26 Hooley L (99) Cıcumventıng bunout in AİDS çae Am J Occup The, lacovıdes A, Fountoulakıs K, Moysıdou C, leodıakonou C (99) Bunout in nusıng staff A clınıcal syndome athe than a psychologıcal eactıon Gen Hosp sychıaty, Kageyama T, Moı T (99) Mental health of hospıtal nuses Sangyo Igaku, () -44 Keel (99) sychologıcal stess caused by wok bunout syndome Soz aventıvmed Suppl 2-2 Magnusson AE, Nıas DK, VVhıte D (996) Is pefectıonısm assocıated wıth fatıgue? J sychosom Res, 4 - Matın F, oyen D, Boudelıque E ve ak (99) Depessıon and bunout in hospıtal health çae po fessıonals Int J Occup Health, Masuko E, Yamagıshı M, Kıshı R, Mıyake H (99) Bunout syndome of human sevice pofessıonalsdoctos, nuses, caegıves, teaches and cleks() Maslach Bunout Inventoy facto stuctues fo samples of human sevıces pofessıonals, and ıts elatıon wıth Zung's Self-atıng Depessıon Scale Sangyo Igaku, ( ) Melamed S, Kushnı T, Shıom A (992) Bunout and isk factos fo cadıovascula dıseases Behav Med, (2) 5-60 Molassoıtıs A, Habeman M (996) Evaluatıon of bunout and job satısfactıon in maovv tansplant nuses Cance Nus, Sayıl I, Haan S, Ölmez Ş, Özgüven HD (99) Ankaa Ünivesitesi Hastaneleinde çalışan dokto ve hemşielein tükenmişlik düzeylei Kiz Degisi 5(2) - Shelly JJ, Wong M, Rackclıffe J (99) Ae Texas dentısts buned ouf? Tex Dent J, VVhılppen DA, Can ellos G (99) Bunout syndome in the pactıce of oncology esults of a andom suvey of 0 oncologısts J Clın Oncol,