Şakire Dilşad ÖZÜBERK *1, Ayşe DELİGÖZ 2

Transkript

1 Süleymn Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi Cilt 2, Syı 2, , 216 Süleymn Demirel University Journl of Nturl nd Applied Sciences Volume 2, Issue 2, , 216 Ş.D. Özüerk, A. Deligöz / Kokulu Ardıç (Juniperus foetidissim Wild.) Fidnlrının Morfolojisi, Kök Gelişme Potnsiyeli ve Kronhidrt İçeriği Üzerinde Yetiştirme Sıklığının Etkileri DOI: /sdufed Kokulu Ardıç (Juniperus foetidissim Wild.) Fidnlrının Morfolojisi, Kök Gelişme Potnsiyeli ve Kronhidrt İçeriği Üzerinde Yetiştirme Sıklığının Etkileri Şkire Dilşd ÖZÜBERK *1, Ayşe DELİGÖZ 2 1 Ormn Genel Müdürlüğü, Fidnlık ve Tohum İşleri Dire Bşknlığı, 6 Ankr 2 Süleymn Demirel Üniversitesi, Ormn Fkültesi, Ormn Müh. Bölümü, 3226, Isprt (Alınış / Received: , Kul / Accepted: , Online Yyınlnm / Pulished Online: ) Anhtr Kelimeler Juniperus foetidissim, Fidn klitesi, Kronhidrt, Yetiştirme sıklığı Özet: Bu çlışmd, 1+ yşlı çıplk köklü kokulu rdıç (Juniperus foetidissim Wild.) fidnlrınd yetiştirme sıklığının fidn morfolojisi, kök gelişme potnsiyeli ve toplm kronhidrt içeriği üzerindeki etkileri incelenmiştir. Ayrıc fidnlrın TS2265/Mrt 1976 ve TS2265/Şut 1988 trihli fidn klite stndrtlrın göre değerlendirmeleri ypılmıştır. Ekim ystığındki 1 m 2 lik lnlrd 7 ekim çizgisi üzerinde iri kontrol olmk üzere 6 frklı yetiştirme sıklığı işlemi [1, 15, 2, 3, 4, 7 (kontrol) fidn/m²] uygulnmıştır. Çlışm sonuçlrın göre, yetiştirme sıklığı kök oğzı çpı, fidn oyu, gövde, kök ve fidn kuru ğırlığı, gövde/kök ornı, kök yüzdesi, Gürüzlük elirteci, Dickson klite indeksi, toplm kök kronhidrt içeriği ve kök geliştirme potnsiyeli üzerinde etkili olmsın krşın, yn dl syısı üzerinde etkili değildir. Metrekrede 1 det fidnın ulunduğu işlemde yer ln ireyler dh üyük kök oğzı çpın, gövde kuru ğırlığın ve dh yüksek kök gelişme potnsiyeline shiptir. Çlışm sonuçlrın göre kokulu rdıç türünde hem dh iyi fidn gelişimini sğlmk hem de dh çok syıd kliteli fidn elde etmek için ekim çlışmlrınd metrekrede 1 det fidnın ulunmsının Eğirdir Ormn Fidnlığı koşullrınd uygun olcğı söyleneilir. Ayrıc, u çlışmnın sonuçlrı fidnlıkt en fzl 4 fidn/m² sıklığının kullnılileceğini de işret etmektedir. Effects of Seeded Density on Morphology, Root Growth Potentil nd Crohydrte Content of Stinking Juniper (Juniperus foetidissim Wild.) Seedlings Keywords Juniperus foetidissim, Seedling qulity, Crohydrte, Seeded density Astrct: In this study effects of seeded density on morphology, root growth potentil nd crohydrte content of 1+ reroot stinking juniper (Juniperus foetidissim wild.) seedlings were investigted. 6 different seeded densities nd control tretment (1, 15, 2, 3, 4, 7 (control) seedling/ m²) in 1 m² field on sowing rick were pplied. Furthermore, seedlings evlution ws completed ccording TS2265/Mrch 1976 nd TS2265/Ferury 1988 dted seedlings qulity stndrds. According to the results of the study, lthough seeded density ws effective on the root collr dimeter, seedling height, dry shoot, root nd seedling weight, shoot - root rtio, root percentge, sturdiness quotient, Dickson qulity index, totl root crohydrte content nd root growth cpcity, it ws not effective on the rnch numer. Seedlings in the tretment locted 1 seedlings hve lrger root collr dimeter, shoot dry weight nd lso hve higher root growth potentil. As result, it hs een thought tht it would e pproprite to e 1 seedlings per m² for the sowing prctices in Eğirdir forest nursery oth to ensure etter seedling growth nd to otin more qulity seedlings in stinking juniper. In ddition, the results indicted tht seedlings could e produced with 4 seedlings/ m² density in the nursery. *İlgili yzr: ysedeligoz@sdu.edu.tr 369

2 Ş.D. Özüerk, A. Deligöz / Kokulu Ardıç (Juniperus foetidissim Wild.) Fidnlrının Morfolojisi, Kök Gelişme Potnsiyeli ve Kronhidrt İçeriği Üzerinde Yetiştirme Sıklığının Etkileri 1. Giriş Yüksek ytırım mliyetli ve oldukç uzun süreli ğçlndırm çlışmlrındki ütün ytırımlr fidn üzerinde toplnmktdır. Bu nedenle ğçlndırm çlışmlrın uygun orijinlerden sğlnn nitelikli tohum vey fidnl şlmk son derece önemlidir [1]. Tohumdn gelen genetik özelliklerin ynı sır, fidnlıkt uygulnn yetiştirme teknikleri, iririne oldukç ykın klıtsl özellikler tşıyn fidnlr üzerinde frklı etkiler görülmesine seep olilmektedir [2-4]. Fidnlıklrd irim lnd ulunn irey syısı fidnlrd kliteyi etkileyen en önemli fktörlerden irisidir. Ekim ystıklrınd fidnlr verilecek rlık ve mesfeler, fidnlrın çp ve oyunu, fizyolojik fliyetini ve ğçlndırmdki şrı kiliyetlerini etkilemektedir [5,6]. Optimum sıklık, fidnın türüne, fidnlık ve dikim ypılck lnın koşullrın ğlı olrk değişeilmektedir [2]. Bu nedenle fidnlıklrd üretilecek oln türlerin her iri için fidnlık tekniğinin orty konulmsı ve uygun yetiştirme sıklığının elirlenmesi istenilen klitede fidn elde edileilmesi çısındn son derece önemlidir. Çlışmmız konu oln kokulu rdıç (Juniperus foetidissim Wild.), genellikle 1-15 m (ndiren 35 m) kdr oy, 4 m kdr çp ypilen, uzun ömürlü, pirmidl tepe ypısın ship, düzgün gövdeli ir ormn ğcıdır. Bir cinsli iki evcikli olup, genç sürgünleri kıs, klın ve elirgin şekilde dört köşeli, yprklrı kısmen iğne, kısmen de pul yprk şeklindedir. Her ir kozlkt 1 vey 2, ndiren 3 tne üyük yuvrlkç tohum vrdır. Ülkemizin tmmın ykınınd, Güneydoğu ve Doğu Andolu nun güneyi hriç, deniz ikliminden kçınrk 8m ile kır zonu rsınd yyılış gösterir [7-9]. Bu çlışmnın genel mcı, ülkemizde son yıllrd kitlesel fidn üretimi ypılmy şlnıln ve ğçlndırm çlışmlrın konu edilen kokulu rdıç türünde, Eğirdir Ormn Fidnlığı koşullrınd uygulnn yetiştirme sıklığının fidn klitesi üzerindeki etkisini elirlemektir. Böylelikle, rştırm sonucund elde edilen ulgulr ışığınd Göller yöresinde ypılck ğçlndırmlrd şrıyı rtırck kliteli fidnlrın üretilmesi noktsınd, en zındn rştırmy konu orijin zınd sğlıklı önerilerde ulunulmsı mümkün olcktır. 2. Mteryl ve Metot 2.1. Fidn mteryli ve deneme deseni Arştırm mteryli olrk, Eğirdir Ormn Fidnlığı nd (37 53 ʹ kuzey enlemi, 3 52 ʹ doğu oylmı, yükseltisi: 926 m) yetiştirilen kokulu rdıç fidnlrı kullnılmıştır. Isprt-Senirkent (Kpıdğ) orijinli (yükseltisi: 16 m) kokulu rdıç kozlklrı 2 Arlık 212 trihinde toplnmış ve çık tohum pistinde temmuz yın kdr ekletilmiştir. Güneşte kuruyn kozlklr, kozlk çıkrm mkinesinden, sonrsınd ise ptozdn geçirilmiştir. Ardındn elde edilen tohumlr ön yüzdürme işlemine ti tutulmuş ve oş tohumlr temizlenmiştir. Doluluk ornının yükseltilmesi için tohumlr % 2 lik şekerli sud yüzdürülmüştür. Elde edilen tohumlr % 5 lik küllü sud 3 gün, % 5 lik limon tuzund 1 gün ekletilmiştir. Sonrsınd tohumlr ktlmy lınmış, 1 y sonrsınd (14 Eylül 213) ise çık ln koşullrınd fidnlığın 11 no lu prseline ekilmiştir. Mrt yının 2. hftsınd çimlenmeler gerçekleşmeye şlmış ve 8 Myıs 214 trihinde tesdüf prselleri deneme desenine uygun üç yinelemeli olrk seyreltme denemesi kurulmuştur. Ekim ystığındki 1 m² lik lnlrd 7 ekim çizgisi üzerinde iri kontrol olmk üzere 6 frklı yetiştirme sıklığı işlemi [1, 15, 2, 3, 4, 7 (kontrol) fidn/ m²] uygulnmıştır. Seyreltme işlemi ekim ystıklrı sulndıktn sonr elle ypılmıştır. Deneme prselinde fidnlığının rutin çlışm progrmın uygun olrk sulm, ot lm, güreleme v. kültürel işlemler ypılmıştır. Birinci gelişme dönemi sonund (2 Arlık 214) fidnlr sökülmüş ve polietilen torlrd SDÜ Ormn Fkültesi lortuvrın getirilmiştir Morfolojik özelliklerin tespiti Her ir işlemin her yenilemesinde 3 det fidn üzerinde morfolojik özelliklerin elirlenmesi mcıyl kök oğz çpı, fidn oyu, gövde kuru ğırlığı, kök kuru ğırlığı ve yn dl syısı ölçümleri ypılmıştır. Bu ölçüm değerlerinden yrrlnılrk d FB/KBÇ, GKA/KKA, Dickson klite indeksi ve KÖK % ornsl değerleri her ir fidn için yrı yrı tespit edilmiştir. Ayrıc fidnlrın, TS2265/Mrt 1976 ve TS2265/Şut 1988 trihli fidn klite stndrtlrın göre değerlendirmeleri ypılmıştır [1,11] Fizyolojik özelliklerin tespiti Kök gelişme potnsiyelini elirleyeilmek mcıyl, her ir işlem şın 36 fidnın (12 x 3 yineleme) kök sistemi üzerindeki yeni oluşmuş eyz kök uçlrı mks yrdımıyl uzklştırılmıştır. Fidnlr turperlit (3:1) krışımı içeren 45 lik sksılı tepsilere dikildikten sonr sulnmıştır. Sulnn ve kontrollü koşullrd (gündüz 22 ±1 C, gece 19 ±1 C, % 6-8 ğıl nem ve 16 st fotoperiod) itki üyütme odsın yerleştirilen fidnlr 21. gün sonund sökülmüştür. Sökümün rdındn fidn kökleri tekrr yıknmış ve yeni oluşn 1 cm den üyük eyz kök uçlrı syılmıştır. Toplm kronhidrt içeriği Duois ve rkdşlrın (1956) göre ypılmıştır. Her ir işlem için gövde ve kök örnekleri (1x3 yineleme=3 fidn) hızlıc distile 37

3 Ş.D. Özüerk, A. Deligöz / Kokulu Ardıç (Juniperus foetidissim Wild.) Fidnlrının Morfolojisi, Kök Gelişme Potnsiyeli ve Kronhidrt İçeriği Üzerinde Yetiştirme Sıklığının Etkileri sud temizlendikten sonr 65 C de 48 st kurutulmuş ve sonrsınd khve öğütücü yrdımıyl öğütülmüştür. 1 mg öğütülmüş örnek % 8 lik 1 ml etnolde 24 st inku edilmiş ve sonr 1 dkik sntrifuj edilmiştir. Elde edilen örneklerin toplm kronhidrt içeriği (mg gˉ¹) fenol sülfürik sit yöntemi kullnılrk 49 dlg oyund elirlenmiştir [12] Verilerin değerlendirilmesi Elde edilen değerler SPSS 2. progrmın veri loklrı hlinde işlenmiş, her ir işlem için fidnlrd elirlenen morfolojik özelliklere it ritmetik ortlm ve ortlmnın stndrt htsı gii isttistiksel değerler tespit edilmiştir. Ayrıc yetiştirme sıklığının kokulu rdıç fidnlrının morfolojik ve fizyolojik özellikleri üzerindeki etkilerini elirleyeilmek mcı ile her ir özellik için öncelikle vryns nlizi ve tkien Duncn testi ypılmıştır. Anlizlerde det değerleri için krekök dönüşümü, orn değerlerinde rcsin dönüşümü ypılrk elde edilen değerler kullnılmıştır [13]. 3. Bulgulr 3.1. Morfolojik özellikler Çlışmmızd yetiştirme sıklığının kokulu rdıç fidnlrının kök oğzı çpı, fidn oyu, gövde, kök ve fidn kuru ğırlığı, gövde/kök ornı, kök yüzdesi, Gürüzlük elirteci ve Dickson klite indeksi üzerinde önemli etkilerinin olduğu görülürken yn dl syısı üzerinde önemli ir etkisinin ulunmdığı tespit edilmiştir (Tlo 1). Frklı seyreltme işlemine ti tutuln fidnlrın kök oğzı çpı değerleri ortlm 2.48 mm (Kontrol) ile 3.3 mm (1 fidn det/ m²) rsınd değişmektedir. Kök oğzı çpı dhil, gövde, kök ve fidn kuru ğırlığı kımındn en yüksek değerlere ship oln ireyler m² de 1 det fidnın ulunduğu işleme it oln fidnlrdır. Yetiştirme sıklığı düştükçe dh klın çplı ve dh ğır fidnlr elde edilmiştir. Gürüzlük elirteci ve Dickson klite indeksi kımındn en iyi fidnlr yine m² de 1 det fidnın ulunduğu işlemde üretilirken, u iki özellik kımındn kontrol işlemine it fidnlr en son sırd yer lmıştır (Tlo 1) Fizyolojik özellikler Bu çlışmd, toplm gövde kronhidrt içeriği ortlm değerleri mg g-¹ ile mg g-¹ rsınd, toplm kök kronhidrt içeriği ortlm değerleri mg g-¹ ile mg g-¹ rsınd değişmektedir. Seyreltme işlemi toplm kök kronhidrt içeriği üzerinde önemli ir etkiye ship olmsın krşın, toplm gövde kronhidrt içeriği üzerinde etkisi ulunmmktdır. Toplm kök kronhidrt içeriği kımındn en zyıf ireyler kontrol işleminde, en zengin ireyler metrekrede 1 fidnın ulunduğu işlemde elde edilmiştir (Şekil 1). Toplm kronhidrt içeriği (mg g-1) Toplm kök kronhidrt içeriği Toplm gövde kronhidrt içeriği c c Seyreltme işlemi (det/m² ) Şekil 1. Seyreltme işleminin gövde ve kök toplm kronhidrt içeriği üzerindeki etkisi. Sütunlr üzerindeki ynı hrfler homojen gruplrı göstermektedir. Seyreltme işlemlerinde en düşük kök gelişme potnsiyeli 8.58 det ile 3 fidn det/m² işleminde, en yüksek değerler det ile 1 fidn det/m² işlemindedir. Bu çlışmd fidnlıkt uygulnn seyreltme işleminin kök gelişme potnsiyeli üzerinde isttistiksel nlmd önemli ir etkisi ulunmktdır (Şekil 2). Tlo 1. Yetiştirme sıklığının kokulu rdıç fidnlrının morfolojik özelliklerine etkisi Özellikler Sıklık det/m² Önem Kontrol Düzeyi KBÇ 2.48± ±.5c 2.78± ±.5c 2.96±.4c 3.3±.5d P<.1 FB 14.71±.28c 14.53±.23c 13.33± ± ± ±.21 P<.1 GKA 1.6±.5 1.3± ± ± ±.6c 1.7±.6d P<.1 KKA.52±.2.62±.2.63±.2.65±.2.64±.2.77±.3c P<.1 FKA 1.58± ± ± ±.6 2.9± ±.9c P<.1 YDS 14.13± ± ± ± ± ±.35 ns GKA/KKA 2.4± ±.5c 2.1±.5 2.± ±.5c 2.22±.5c P<.1 GB 6.47±1.27d 5.28±.94c 48.42±.8c 43.26± ± ±.7 P<.1 Kök % 33.57±.52cd 32.53±.49c 32.89±.48cd 34.19±.7d 31.19± ±.46 P<.1 DKİ.2±.1.28±.12.28±.1c.31±.11c.31±.1c.4±.2d P<.1 Her ir sütundki enzer hrfler homojen gruplrı göstermektedir. KBÇ: Kök oğzı çpı. FB: Fidn oyu. GKA: Gövde kuru ğırlık. KKA: Kök kuru ğırlık. FKA: Fidn kuru ğırlık. GKA/KKA: Gövde/Kök ornı. GB: Gürüzlük elirteci (FB/KBÇ). Kök %: Kuru kök yüzdesi. DKİ: Dickson klite indeksi 371

4 Ş.D. Özüerk, A. Deligöz / Kokulu Ardıç (Juniperus foetidissim Wild.) Fidnlrının Morfolojisi, Kök Gelişme Potnsiyeli ve Kronhidrt İçeriği Üzerinde Yetiştirme Sıklığının Etkileri Kök gelişme potnsiyeli (det) Seyreltme işlemi (det/m² ) Şekil 2. Seyreltme işleminin kök gelişme potnsiyeli üzerindeki etkisi. Sütunlr üzerindeki ynı hrfler homojen gruplrı göstermektedir TS2265/Mrt 1976 ve TS2265/Şut 1988 trihli fidn klite stndrtlrın göre işlemlerin değerlendirilmesi TSE trfındn Mrt 1976 d iğne yprklı ormn ğcı fidnlrı için hzırlnn stndrt yürürlükten kldırılrk, TS 2265/Şut 1988 trihli stndrt kullnılmy şlnmıştır. İki stndrt rsındki en önemli frk kök oğzı çpı değerinin 3 mm den 2 mm ye düşürülmesidir. Her ne kdr yürürlükten kldırılmış ols d AB normlrın uygunluğu göz önünde ulundurulrk TS2265/Mrt 1976 trihli stndrd göre de işlemler değerlendirilmiştir. TS2265/Mrt 1976 trihli stndrd göre KBÇ, FB ve GKA/KKA ölçüt lınrk ypıln değerlendirmeye göre, kontrol işlemine it fidnlrın %12 si irinci klite sınıfınd yer lırken, % 86 sı stndrt dışıdır (ıskrt). Kontrol fidnlrınd ıskrt fidnlrın % 1 ü FB>4cm olmsın rğmen, KBÇ<3mm olmsı seei ile stndrt dışı klmıştır. Metrekrede 1 fidnın ulunduğu işleme it fidnlrın % 65 i FB>4cm, KBÇ 3mm ve GKA/KKA ornı 3/1 den z şrtını sğlmkt olup, kliteli fidn üretimi çısındn en şrılı işlemdir (Şekil 3). TS2265/Mrt 1976 ' göre fidn % Seyreltme işlemi (det/m² ) Şekil 3. TS2265/Mrt 1976 trihli stndrd göre işlemlerin değerlendirilmesi TS2265/Şut 1988 stndrtlrın göre ise kontrol işlemine it fidnlrın %14 ü, 4 det/m² işlemine Kontrol c I I Stndrt dışı c c c c c 372 it fidnlrın ise %1 i stndrt dışıdır. Diğer işlemlerde TS2265/Şut 1988 stndrtlrın göre stndrt dışı fidn ulunmmktdır. Birinci klite sınıfınd fidn üretimi kımındn kontrol dışındki diğer işlemler rsınd isttistiksel nlmd önemli ir frklılık söz konusu değildir (Şekil 4). TS2265/Şut 1988 'e göre fidn % Seyreltme işlemi (det/m² ) Şekil 4. TS2265/Şut 1988 trihli stndrd göre işlemlerin değerlendirilmesi Her iki stndrd göre ypıln kıyslmlr neticesinde kontrol işlemine it fidnlr en fzl stndrt dışı fidn ship olup diğer işlemlere göre kliteli fidn üretimi kımındn dh şrısızdır. TS2265/Mrt 1976 stndrdın göre en şrılı işlem 1 det/m² işlemi iken, TS2265/Şut 1988 stndrdın göre metrekrede 1-4 fidnın ulunduğu işlemler kontrole göre şrılı ulunmuştur. 4. Trtışm ve Sonuç I I Stndrt dışı c c c c Çlışmmız kpsmınd yetiştirme sıklığının kokulu rdıç fidnlrının zı morfolojik klite kriterleri üzerinde önemli etkileri olduğu elirlenmiştir. Morfolojik özelliklerden kök oğzı çpı üzerinde yetiştirme sıklığının önemli etkisi olup, düşük yetiştirme sıklığınd dh klın çplı ireyler elde edilmiştir. Benzer sonuçlr krceviz, kırmızı Amerikn meşesi, kızılçm, ylncı ksy, kokr ğç ve dişudkt ypıln çlışmlrd d elde edilmiş olup, sıklık derecesindeki düşüşün, fidn morfolojisi üzerinde olumlu etki yptığı sptnmıştır [4,14,15,16,17]. Bunun dışınd srıçm üzerinde ypıln çlışmd ise sıklığın fidn morfolojisine herhngi ir etkisinin olmdığı elirtilmektedir [18]. Çlışmmızd yetiştirme sıklığı rttıkç fidn oyunun rttığı ve en fzl oy gelişmesinin kontrol ve metrekrede 4 det fidnın ulunduğu işlemlerdeki fidnlrd meydn geldiği görülmüştür. Bu eklenen ir durumdur. Çünkü yetiştirme sıklığı rttıkç fidnlrın su, esin ve ışık reketi rtmktdır. Az ışık oy üyümesini thrik etmekte, m çp rtımını zltmktdır [19]. Bunun sonucu olrk d sık yetiştirilen fidnlrın oy rtımı dh seyrek yetiştirilen fidnlr göre dh fzl olilmektedir. Andolu krçmınd ypıln ir çlışmd rştırmmız prlel veriler elde edilmiştir [2]. Prunus vium ve Amygdlus communis

5 Ş.D. Özüerk, A. Deligöz / Kokulu Ardıç (Juniperus foetidissim Wild.) Fidnlrının Morfolojisi, Kök Gelişme Potnsiyeli ve Kronhidrt İçeriği Üzerinde Yetiştirme Sıklığının Etkileri türlerinde yetiştirme sıklığının kök oğzı çpı ve fidn oyu üzerinde önemli etkileri olduğu tespit edilmiştir [21]. Uludğ göknrı üzerine ypıln ir çlışmd ise fidn ystığınd sıklık rttıkç fidnlrın kuru mdde ğırlığı ve gövde çplrının zldığı, oylrının ise uzdığı ildirilmektedir [5]. Yine ylncı ksy [14,16], kokr ğç [14], dişudk [15] ve kuş iğdesi [22] türlerinde de enzer sonuçlr ulşılmıştır. Bu çlışmd d yetiştirme sıklığının fidn kuru ğırlığı üzerinde etkili olduğu tespit edilmiştir. Çlışm kpsmınd kök oğzı çpı, gövde, kök ve fidn kuru ğırlığı kımındn en yüksek değerler 1 fidn det/m² yetiştirme sıklığı işleminde, en düşük sonuçlr ise kontrol işleminde elde edilmiştir. Gövde/kök kuru ğırlık ornı en çok kullnıln ktlılık kriteridir. Gövde/kök ornı 3. ün ltınd oln fidnlrın kurk yerlerde tutm şnslrı dh yüksektir [2]. Çlışmmız kpsmınd yetiştirme sıklığının GKA/KKA ornı üzerinde yırt edici ir etkisinin ulunmdığı gözlemlenmiştir. Ylncı ksy fidnlrınd yetiştirme sıklığı oy, çp, kök % v. gii irçok morfolojik özellik üzerinde etkiliyken, GKA/KKA üzerinde etkisiz olduğunu elirtilmektedir [16]. Yine Frxinus ngustifoli d ypıln çlışmd yetiştirme sıklığının GKA/KKA ornı üzerinde etkisiz olduğu sonucun vrılmıştır [15]. Fidn oyu/kök oğzı çpı ornı genellikle Gürüzlük Belirteci olrk isimlendirilir ve fidn klite sınıflmlrınd en çok kullnıln klite kriterlerinden irisidir [23]. Bu ornın yüksek olmsı fidnlrın oylu fkt kök oğz çplrının ince olmsı nlmın gelmektedir [24]. Çlışmmız kpsmınd FB/KBÇ ornı en yüksek fidnlığın rutin uygulmsı oln kontrol işleminde görülürken en düşük orn metrekrede 1 ve 2 det fidnın ulunduğu işlemlerde gözlemlenmiştir. Kök sistemleri üyük fidnlr dh fzl syıd köke ship olduklrındn dh iyi yşm yüzdesine shiptir. Ayrıc sçk köklü fidnlr, dikimden hemen sonr hızl yeni kökler üreteilir [25]. Çlışmmızd kuru kök yüzdesi kımındn işlemler zınd ypıln kıyslmd en yüksek orn metrekrede 2 fidnın ulunduğu işlemde, en düşük orn ise metrekrede 15 fidnın ulunduğu işlemde krşımız çıkmıştır. Frxinus ngustifoli fidnlrı ile ypıln ir rştırmd ise seyrek yetiştirilen fidnlrın sık yetiştirilenlere göre % 35 dh fzl syıd kök oluşturduğu elirtilmektedir [15]. Dickson klite indeksi değeri rzi performnsı için fidnın potnsiyel gücünü çıklr [26]. Dickson vd. (196) ne tfen Fidn klite indeksi 1 e ykın ve dh yüksek ulunn fidnlrın yüksek kliteli olrk kul edildiği ildirilmektedir [27]. Arştırm ulgulrımız göre; Dickson klite indeksi değerleri.2 (kontrol) ile.4 (1 det/m²) rsınd değişmektedir. Çlışmmızd, işlemler zınd değerlendirildiğinde yetiştirme sıklığının yn dl syısı üzerinde etkili olmdığı nlşılmıştır. Toros sediri üzerindeki ir rştırmd d çlışmmız prlel veriler elde edilmiştir [28]. Kızılçmd ypıln çlışmd ise yn dl syısı, sıklıktki zlış prlel olrk rtmıştır [4]. Değişik rştırmlr göre, ypısl olmyn kronhidrtlr toplmı olrk tespit edilen kök kronhidrt muhtevsı, fidnlrın rezerv esin elementi içeriğini ve dolyısıyl gelişme potnsiyelini orty koyn elirteçlerden irisidir. Zir dikim çlışmsının hemen rdındn çok yvşlyn fotosentezden kynklnn similt yetersizliği, kök kronhidrt muhtevsı syesinde önemli ölçüde giderilmekte ve fidnlr, hem yşm yüzdesi hem de gelişimleri ğlmınd fzl sorunl krşılşmmktdır [23]. Bu çlışmd yetiştirme sıklığının toplm kök kronhidrt içeriği üzerinde etkili olduğu elirlenmiştir. En fzl toplm kök kronhidrt içeriği metrekrede 1 fidnın ulunduğu işlemde tespit edilirken, en düşük değerler kontrol işleminde tespit edilmiştir. Bununl irlikte yetiştirme sıklığının toplm gövde kronhidrt içeriği üzerinde önemli ir etkisi ulunmmktdır. Aynı şekilde dişudk yprklı kçğç fidnlrınd d yetiştirme sıklığının toplm gövde kronhidrt içeriği üzerinde önemli ir etkisinin olmdığı ildirilmiştir [17]. Seyrek yetiştirilen fidnlrın, sık yetiştirilen fidnlr göre dh yüksek ir kök geliştirme potnsiyeline ship olduğu elirtilmiştir [29]. Çlışmmızd, yetiştirme sıklığındki zlış ile fidnlrın oluşturduğu 1 cm den uzun kök dedi rtmıştır. Metrekrede 1 det fidnın ulunduğu işleme it değerler fidnlığın rutin uygulmsı oln kontrol işlemine nzrn oldukç yüksektir. Benzer sonuç ylncı ksy [16], Andolu krçmı [3], dişudk yprklı kçğç [17] türlerinde de tespit edilmiştir. Çlışmd, frklı sıklık derecelerinde yetiştirilen kokulu rdıç fidnlrı TSE nin 1976 ve 1988 trihli iki stndrdın göre yrı yrı değerlendirilmiştir trihli fidn klite sınıflndırmsın göre fidnlrın % 1 ü oy değerleri kımındn gerekli stndrdı sğlrken KBÇ 3mm koşulunu sğlymmktdır. Bu sınıflndırmy göre, Eğirdir ormn fidnlığının rutin uygulmsı oln metrekrede 7 fidnın ulunduğu kontrol işlemine it fidnlrın % 86 sı, 1 det/m² işlemine it fidnlrın %29 u stndrt dışıdır. Bu durumd stndrtlr uygunluk ornı en yüksek işlem %71 I. sınıf fidn ulundurm ornıyl metrekrede 1 det fidnın ulunduğu işlemdir. Bu stndrtt yer ln GKA/KKA ornı dikkte lındığınd, stndrt dışı fidn ornı işlemler zınd değişmemiştir trihli stndrd göre ise, KBÇ en z 2 mm olmk koşuluyl fidnlr oy değerlerine göre tek klite sınıfı ltınd toplnmış olup, en fzl ıskrt fidn yine kontrol işleminde yer lmıştır. 373

6 Ş.D. Özüerk, A. Deligöz / Kokulu Ardıç (Juniperus foetidissim Wild.) Fidnlrının Morfolojisi, Kök Gelişme Potnsiyeli ve Kronhidrt İçeriği Üzerinde Yetiştirme Sıklığının Etkileri Diğer işlemlere it fidnlrın hemen hemen tmmı ise kliteli fidn özelliğindedir. Elde edilen verilerden hreketle, Eğirdir ormn fidnlığı koşullrınd fidnlıktki rutin uygulm işlemi oln kontrol fidnlrının gerek morfolojik gerekse fizyolojik çıdn yeterli kliteye ship olmdıklrı görülmüştür. Bu fidnlıkt morfolojik ve fizyolojik özellikler kımındn dh kliteli 1+ yşınd kokulu rdıç fidnı yetiştirilmek isteniyors, uygun yetiştirme sıklığı metrekrede 1 det kokulu rdıç fidnı ulundurn işlemdir. Diğer yndn işin ekonomisi ve ekim ystıklrının etkili kullnımı çısındn irim lndn dh fzl syıd kul edileilir klite stndrtlrınd fidn üretiminin ypilmesi için metrekrede en fzl 4 det fidnın ulunmsını sğlyck şekilde ekim vey seyreltme çlışmlrının d ypılileceği söyleneilir. Bunun ynı sır yetiştirme sıklığının fidn klitesi üzerindeki etkisi konusund krr verirken fidnlık ve rzi şmsının irlikte değerlendirilmesi dh sğlıklı verilere ulşılmsını sğlyck olup yetiştirme sıklık derecesi ve rzi performnsı üzerinde dh kpsmlı ve yrıntılı yeni rştırmlrın ypılmsın ihtiyç vrdır. Teşekkür Bu çlışm SDÜ Fen Bilimleri Enstitüsünde hzırlnn yüksek lisns tezinin ir özetidir. Çlışmmızı mddi olrk destekleyen Süleymn Demirel Üniversitesi Bilimsel Arştırm Projeleri Yönetim Birimi Bşknlığı n teşekkür ederiz (Proje No: 451-YL1-14). Kynkç [1] Gezer, A., Yücedğ, C. 26. Ormncılıkt Ekim ve Dikim Yoluyl Ağçlndırm Tekniği. SDU Ormn Fkültesi Yyınlrı, No. 63, Isprt, 158s. [2] Eyüoğlu, A.K Fidn (Çeviri: Seedlings- Ore, Stte Üniv. School of Forestry 1978 By The Forest Service, U.S. Deprtment of Agriculture) Ormncılık Arştırm Enstitüsü Dergisi, No 5, s , Ankr. [3] Ürgenç, S., 1986, Ağçlndırm Tekniği. İstnul Üniversitesi, Ormn Fkültesi Yyını, Üniversite Yyın No 3314, Fkülte Yyın No 375, İstnul, 525s. [4] Keskin, S Kızılcmd (Pinus ruti Ten.) Fidn Sıklığının Önemli Morfolojik Özellikleri Üzerine Etkileri. Ormncılık Arştırm Enstitüsü, Teknik Bülten No: 227, Ankr. [5] Toly, U Hendek Ormn Fidnlığınd Uludğ Göknrı (Aies ornmüllerin Mill.) Yetiştirilme Tekniği ile Fidn Klitesi ve Dikim Bşrısı Arsındki İlişkiler Üzerine Arştırmlr. Kvk ve Hızlı Gelişen Yncı Tür Ormn Ağçlrı Arştırm Enstitüsü Dergisi, 19, [6] Toly, U Yprklı Tür Ormn Ağçlrı Fidnlık Tekniği, Kvk ve Hızlı Gelişen Yncı Tür Ormn Ağçlrı Arştırm Enstitüsü, Teknik Bülten No:14, İzmit, 76 s. [7] Kycık, H Ormn ve Prk Ağçlrının Özel Sistemtiği Cilt I. Gymnosperme (Açık Tohumlulr), İstnul Üniversitesi, Ormn Fkültesi, İstnul, 384 s. [8] Gültekin, H.C. 27. Ardıç (Juniperus L.) Türlerimiz ve Fidn Üretim Teknikleri. Çevre ve Ormn Bknlığı Ağçlndırm ve Erozyon Kontrolü Genel Müdürlüğü Fidnlık ve Tohum İşleri Bşknlığı, Ankr. [9] Çğlr, Y Dendroloji (Ağç Bilim) Okulu Ders Notlrı, Kırsl Çevre ve Ormncılık Sorunlrı Arştırm Derneği, Yyın No: 14, Ankr, 12 s. [1] Anonim, İğne Yprklı Ağç Fidnlrı Stndrdı. Türk Stndrtlr Enstitüsü, TS 2265/Mrt 1976, Ankr. [11] Anonim, İğne Yprklı Ağç Fidnlrı Stndrdı. Türk Stndrtlr Enstitüsü, TS 2265/Şut 1988, Ankr. [12] Duois, M., Gilles, K.A., Hmilton, J.K., Reers, P.A., Smith, F., Colorimetric Method for Determintion of Sugr nd Relted Sustnces. Anlyticl Chemmistry, 28, [13] Klıpsız, A., İsttistik Yöntemler. İstnul Üniversitesi Yyın No: 2837, Ormn Fkültesi Yyın No: 294, İstnul, 558 s. [14] Cengiz, Y., Şhin, M. 22. Bzı Yprklı Ağç Fidnlrının Yetiştirilmesinde Ekim Sıklığının Büyüme Üzerine Etkileri, Btı Akdeniz Ormncılık Arştırm Enstitüsü Dergisi, 4, [15] Çiçek, E., Çiçek, N., Bilir, N. 27. Effects of Seeded Density on One-yer-old Frxinus ngustifoli Seedling Chrcteristics nd Outplnting Performnce, New Forests, 33, [16] Semerci, A., Güner, T., Çömez, A., Çelik, T., Krtş, R., Kory, E.Ş, Genç, M., Tuncer, E., Güner, D. 28. Yetiştirme Sıklığının Ylncı Aksy Fidnlrının Bzı Morfolojik ve Fizyolojik Özellikleri ile Dikim Bşrısın Etkileri: Eskişehir Örneği. İç Andolu Ormncılık Arştırm Enstitüsü Yyınlrı, Çevre ve Ormn Bknlığı Yyın No. 36, Teknik Bülten No. 285, Ankr, 33s. [17] Deligöz, A Ekim Sıklığının Acer negundo L. Fidnlrının Morfolojik ve Fizyolojik Özellikleri 374

7 Ş.D. Özüerk, A. Deligöz / Kokulu Ardıç (Juniperus foetidissim Wild.) Fidnlrının Morfolojisi, Kök Gelişme Potnsiyeli ve Kronhidrt İçeriği Üzerinde Yetiştirme Sıklığının Etkileri Üzerine Etkisi, Brtın Ormn Fkültesi Dergisi, 14 (21), [18] Tetik, M Srıkmış Fidnlığınd Ekim Sıklığının Srıçm (Pinus silvestris L.) Fidnlrın Klitesine ve Dikimdeki Bşrısın Etkileri, Ormncılık Arştırm Enstitüsü Yyınlrı, Teknik Bülten No. 244, Ankr, 28 s. [19] Genç, M., Yhyoğlu, Z. 27. Üretme-Yetiştirme Koşullrı ve Etkileri. ss Yhyoğlu, Z., Genç, M., ed. 27. Fidn Stndrdizsyonu, Stndrt Fidn Yetiştirmenin Biyolojik ve Teknik Esslrı, Süleymn Demirel Üniversitesi Yyınlrı, No. 75, Isprt, 555 s. [2] Çetinky, D., Deligöz, A Andolu Krçmı (Pinus nigr Arn. susp. pllsin (Lm.) Holmoe)'nd Yerinde Kök Kesimlerinin Fidn Morfolojisi Üzerindeki Etkisi. Brtın Ormn Fkültesi Dergisi, 14 (Özel syı): [21] Yücedğ, C., Giling, O Effects of Seeded Density on Seedling Morphologicl Chrecteristics of Four Brodleved Species. Forest Systems, 21 (2), [22] Gülcü, S., Çelik, U. S. 21. Kuş İğdesinde (Elegnus ngustifoli L.) Yetiştirme Sıklığının Fidn Morfolojik Özelliklerine Etkisi. Süleymn Demirel Üniversitesi, Ormn Fkültesi Dergisi Seri A, 2, [23] Genç, M., Yhyoğlu, Z. 27. Klite Sınıflmsınd Kullnıln Özellikler ve Tespiti, ss Yhyoğlu, Z., Genç, M., ed. 27. Fidn Stndrdizsyonu, Stndrt Fidn Yetiştirmenin Biyolojik ve Teknik Esslrı, Süleymn Demirel Üniversitesi Yyınlrı, No. 75, Isprt, 555s. [24] Kestek, D Spsız meşe türünde ypıln seyreltmenin fidnlrın zı morfolojik klite kriterleri üzerine etkisinin rştırılmsı. Artvin Çoruh Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisns Tezi, 42 s, Artvin. [25] South, D., Mitchell, B Survivl of the Fittest: Pine Seedling Survivl Incresed y Mchine Plnting Lrge Seedlings, Highlights of Agriculturl Reserch, 46 (2). [26] Mñs P., Cstro E., Hers, J. 29. Qulity of Mritime Pine (Pinus pinster Ait.) Seedlings Using Wste Mterils s Nursery Growing Medi. New Forests, 37, [28] Çtl, Y. A. 22. Toros sediri (Cedrus lini A. Rich.) nde yetiştirme sıklığının zı morfolojik fidn özelliklerine etkisi. Süleymn Demirel Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisns Tezi, 96s, Isprt. [29] Durye, M. L Nursery Culturl Prctices: Impcts on Seedling Qulity. pp Durye, M.L., Lndis, T.D. eds. Forest Nursery Mnul Production of Breroot Seedlings, Mrtinus Nijhoff/Dr W. Junk Pulisher, The Hque/Boston/Lncster, for Forest Res L, Oreg Stte University, [3] Güner, Ş.T., Çömez, A., Krtş, R., Genç, M. 28. Andolu Krçmı (Pinus nigr Arnold. susp. pllsin (Lm.) Holmoe) ınd Yetiştirme Sıklığının Bzı Morfolojik ve Fizyolojik Fidn Özellikleri ile Dikim Bşrısın Etkisi. TC Çevre ve Ormn Bknlığı Ormn Toprk ve Ekoloji Arştırmlrı Enstitüsü Müdürlüğü Yyını, Bknlık Yyın No. 325, Müdürlük Yyın No. 1, ISBN , Eskişehir, 55 s. [27] Asln, S Kzdğı Göknrı (Aies eguitrojni Ascher et Sinten) nın Fidnlık Tekniği Üzerine Çlışmlr. Ormncılık Arştırm Enstitüsü Yyını, Teknik Bülten Serisi No.157, Ankr. 375