Veri Zarflama Analizi ile Göreli Etkinliklerin Karşılaştırılması: Türkiye deki İllerin Kültürel Göstergelerine İlişkin Bir Uygulama

Transkript

1 YÖNETİM VE EKONOMİ Yıl:2014 Cilt:21 Saı:2 Celal Baa Üiveitei İ.İ.B.F. MANİSA Vei Zaflaa Aalizi ile Göeli Etkiliklei Kaşılaştıılaı: Tükie deki İllei Kültüel Götegeleie İlişki Bi Ugulaa Yd. Doç. D. Algı OKURSOY A.D.Ü., Söke İşlete Fakültei, Yöeti Bilişi Sitelei Bölüü, AYDIN Yd. Doç. D. Dide TEZSÜRÜCÜ A.D.Ü., Söke İşlete Fakültei, İa Kaaklaı Yöetii Bölüü, AYDIN ÖZET Vei Zaflaa Aalizi (VZA), doğual pogalaa odelie daalı paaetik olaa bi aaliz öteidi. Beze gidilei kullaaak, aı tü çıktılaı üete kaa vee biileii (KVB) göeli etkilikleii ölçüleii aaçlaaktadı. VZA, kauda özel ektöe kada çok geiş bi ugulaa alaıa ahipti. Bu çalışada, Tükie i 81 ilie ait kültüel götegele kullaılaak, illei kültüel ekooileii VZA ile göeli etkilikleii değelediilei aaçlaaktadı. Bu kapada, Tükie İtatitik Kuuu u (TUİK) aıladığı kültüel götegele içeiide o taei gidi, altı taei de çıktı değişkei olaak VZA a dahil edilişti. Aaliz oucuda, etki ve etki olaa ille belileeek, kültüel ekooileii geliştiilebilei içi olaı iileştie öeilei tatışılıştı. Aahta Keliele: Vei Zaflaa Aalizi, Kültüel Götegele, Kültü Ekooii JEL Sııflaaı: C44, C61, D24 Copaio of the Relative Efficiecie b the Data Evelopet Aali: A Applicatio i Tuke fo the Povice of Cultual Idicato ABSTRACT Data Evelopet Aali (DEA) i a opaaetic ethod baed o liea pogaig. DEA ai to eaue elative efficiecie of deciio akig uit (DMU) that poduce ae ot of output b uig iila iput. DEA ha a wide age of applicatio i the both pivate ad public ecto. The pupoe of thi tud i to evaluate elative efficiecie of povice cultual ecooie b cultual idicato of povice i Tuke. I thi cotext, 10 of the cultual idicato wee elected a iput vaiable ad ix of the wee elected a output vaiable fo TUIK data ouce. Accodig to eult of aali, effective ad o-effective povice wee deteied ad poible uggetio wee dicued to ipove local cultual ecooie. Ke Wod: Data Evelopet Aali, Cultual Idicato, Cultual Ecoo JEL Claificatio: C44, C61, D24 Giiş Vei Zaflaa Aalizi (VZA); etkilik ölçüüde e çok kullaıla ötelede biidi. Paaetik olaa bi öte ola VZA, hehagi bi üeti fokiouu kullaak eie e etki fiaı gidi ve çıktılaı kullaılaak elde edile eği üzeideki oktalaı belileek içi doğual pogalaaı kullaaktadı (Facho, 2003: 175). VZA, çok aıdaki gidii çok aıdaki çıktıa döüştüe Kaa Vee Biii (KVB) olaak adladııla beze biilei pefoalaıı

2 A. Okuo & D. Tezüücü / Vei Zaflaa Aalizi ile Göeli Etkiliklei Kaşılaştıılaı: Tükie deki İllei Kültüel Götegeleie İlişki Bi Ugulaa değelediede kullaıla bi aklaşıdı (Coope vd., 2011: 1-2). VZA ı özüdeki teel düşüce, kıalaabili KVB le içeiide e ii olaı belileecek ve etki ııı oluştuacak bi etodoloi ağlaaktı. Bua ek olaak, etodoloi etki ııda olaa biilei etkilik düzeii ölçee ve etki olaa biilei kıalaabileceği efea biilei belileeie olaak ağlaaktadı (Cook ve Seifod, 2009: 1-2) ılıda Chae, Coope ve Rhode taafıda liteatüe kazadııla VZA, bait aa aı zaada güçlü bi ötedi. VZA ı agı kullaıı gidile ve çıktıla üzeide öcelik ağılıklaı olakızı KVB lei göeli etkilikleii ölçeide kaaklaaktadı. Güüüzde VZA faklı alaladaki biçok aaştıacı taafıda eğiti, bakacılık, taı, bilgi tekoloilei ve bilgi itelei, bilgiaa edütii, elektik atallei, havaolu taşıacılığı, hie eedi piaaı ve tedaik zicii gibi alalada agı olaak kullaılaktadı (Kuah vd., 2010: 168). I. ETKİNLİK KAVRAMI VE VZA Rekabeti oğu olduğu otada, üeti biileii pefoaıı ölçülei ve etkiizlik kaaklaıı belileei, hehagi bi üeti biiii pefoaıı iileştiileide ökoşuldu (Vicova, 2005: 24). Gidilei, işletei belilediği aaçla doğultuuda e deli etki a da eteli kullaıldığıı götee bi değeledie kitei ola etkilik kavaı ve etkiliği ölçülei oldukça öeli hale gelişti. Bu edele, akadeiele etkiliği ölçüüde kullaıla VZA etodoloii ile ilgili çalışalaa ağılık veektedile. A. Etkilik Kavaı Liteatüde etkilik kavaıı e alaı Koopa ı 1951 deki tekik etkilik kavaıı açıkladığı çalışaa daaı. Koopa tekik etkiliği, eş zaalı olaak diğe çıktıı azaltada (a da diğe gidii attıada) hehagi bi çıktı iktaıı attıaı (a da hehagi bi gidi iktaıı azaltaı) tekoloik ükü oladığı gidi/çıktı vektöü olaak taılaıştı. Debeu (1951) ve daha oa Faell (1957), gözlee çıktılaı üetii ile uulu tü gidiledeki akiu adal azalışı ölçüü olaak tekik etkilik kavaıı geliştiişledi (Ruggieo ve Betcheide, 1998: 438). Faell (1957), bi işletei etkiliğii, eldeki vei gidilede olabilecek akiu çıktıı üete başaıı olaak taılaıştı. Tü gidi ve çıktılaı doğu şekilde ölçülei koşulula bu kullaıı geel olaak kabul edilebileceğii belitişti. Faell, bi işletei aliet etkiliğii, tekik etkilik ve tahi etkiliği olak üzee iki uuu içediğii avuuştu. Tekik etkilik, bi fiaı vei gidile etide akiu çıktıı elde ete eteeği olaak taılaaktadı. Tahi etkiliği ie, fiatla ve üeti tekoloii vei ike, gidilei optial oalada kullaa eteeği olaak taılaaktadı (Faell, 1957: ). Bu iki ölçü daha oa topla ekooik etkiliği ölçülei içi bileştiilişti (Coelli, 1996: 3). 2

3 Yöeti ve Ekooi 21/2 (2014) 1-18 B. VZA ile Etkilik Ölçülei Hooe kaa biileii göeli etkiliğii ölçede kullaıla çok değişkeli veililik aaliz odeli ola VZA da, etkiliği ölçüü Çıktılaı Ağılıklı Toplaı/ Gidilei Ağılıklı Toplaı olaak heaplaaktadı (Tallui, 2000: 8). VZA ı gelişii ile tekik etkilikle ilgili teoik çalışalada eilikle oluştu. Bu eiliklede Chae, Coope ve Rhode (1978) ve Bake, Chae ve Coope (1984) i Faell a daalı ateatikel aklaşı ile etki ıı tahileelei etkili oluştu. E ii etki ııı belileede gözle veileii kaplaa bu VZA odellei tekik etkiliği değelediileide agı olaak kullaılaktadı (Ruggieo ve Betcheide, 1998: 438). Şekil 1: Tekik Etkilik ve Tahi Etkiliği Kaak: Faell, 1957: 254 Faell (1957), Şekil 1 de eş üü ve eş aliet eğileii kullaaak tekik etkilik ve tahi etkiliğii açıklaıştı. Eşüü eğii SS (etki ıı) üzeideki gözlele üeti ikalaı küeideki diğe gözlelee göe daha ii pefoaa ahipti. Bu edele, eş-üü eğilei ile etki ıı kavalaı aı alada kullaılaktadı. P biiii ta etki olabilei içi SS üzeide e ala Q biii kada gidi kullaalıdı. Bu duuda P biiii tekik etkiliği OQ/OP olaak buluu (Faell,1957: 254). AA eş aliet doğuu çıktı üetiii belili bi hacaa ıııda apılaı zoululuğuu ifade etektedi. AA üzeide ola he bii fiat etkiliğie a da tahi etkiliğie ahip olaktadı. P biiii tahi etkiliği OR/OQ oaı ile heaplaaktadı (Faell, 1957: 255). Topla aliet etkiliği ie, bi ekooik biii iiu aliet düzeide üeti apadaki başaıı olaak taılaış olup tekik etkilik ve tahi etkiliğii çapııla heaplaaktadı. Topla Maliet Etkiliği: OQ/OP * OR/OQ = OR/OP oaıla heaplaaktadı. VZA da tekik etkilik, af tekik etkilik ve ölçek etkiliği olak üzee bibiide aık iki bileşee aılıştı. Bu aıla kaakladaki etkiizliği edeii alaaa olaak ağlaaktadı. Saf tekik etkilik ölçüü, ölçeğe göe değişke getii vaaıı altıda etki ıı tahileei apılaak buluabili. Bu ölçek etkiliği olada tekik etkiliği ölçüüdü ve üeti üecide gidilei düzeleek içi öetiel pefoaı aıtaktadı. Tekik etkiliği af tekik etkiliğe oaı ölçek etkiliğii veektedi. Ölçek etkiliğii ölçüü, optiu kaak büüklüğüü eçek içi öeti 3

4 A. Okuo & D. Tezüücü / Vei Zaflaa Aalizi ile Göeli Etkiliklei Kaşılaştıılaı: Tükie deki İllei Kültüel Götegeleie İlişki Bi Ugulaa eteliliğii ağlaaktadı (Kua ve Gulati, 2008: 35). Ugu ölçek evieide üetii geçekleştiileide göteile başaı eviei ölçek etkiliği olaak ifade edilebilektedi (Gökgöz, 2009: 17). Gidi iktaıdaki atışı potaiel üeti kapaiteii etkileeceğii götee bi ekooi taıı ola ölçeğe göe getii, ölçeğe göe ata getii IRS (Iceaig Retu to Scale), ölçeğe göe abit getii CRS (Cotat Retu to Scale), ölçeğe göe azala getii DRS (Deceaig Retu to Scale) olak üzee üç faklı şekilde geçekleşebilektedi (Wag ve Cui, 2010: 168). II. VZA MODELLERİ Liteatüde agı olaak kullaıla iki VZA odeli buluaktadı. Bu odelle, Chae, Coope ve Rhode (1978) taafıda otaa koula ve ölçeğe göe abit getii vaaııa ahip ola CCR odeli, Bake, Chae ve Coope (1984) taafıda otaa koula ve ölçeğe göe değişe getii vaaııa daalı ola BCC odelidi (Chae vd., 1994: 23). CCR ve BCC odellei aaıdaki fak, Şekil 2 deki etkilik ıııı göütüüle daha ii açıklaabili. CCR odelide tek gidi ve tek çıktı duuu içi etkilik ıııı şekli, ölçeğe göe abit getii vaaııda dolaı oide geçe bi doğu biçiidedi. BCC odelide ie ölçeğe göe değişke getii öz kouu olduğu içi paçalı doğual ve iç bükedi. Şekil 2: CCR ve BCC Modellei Etkilik Sııı Kaak: Wag ve Chui, 2010: 170 A. CRR Modeli CCR odeli, tekik etkilik ile ölçek etkiliğii bileşide oluşa topla etkiliği ölçektedi. CCR odelii kullaaak KVB lei göeceli etkilikleii belileeide, aaliz edile KVB lei etki kabul edilebilei içi he tekik etkiliğe he de ölçek etkiliğie ahip olalaı geekektedi. CCR odeli, Gidi Yölü CCR ve Çıktı Yölü CCR olak üzee ele alıaktadı (Gökgöz, 2009: 37). 1. Gidi Yölü CCR Gidi ölü CCR odeli, agai çıktı düzeii kaşılaak üzee gidilei iiize edileii aaçlaaktadı (Coope vd., 2000,.41). Chae vd. 4

5 Yöeti ve Ekooi 21/2 (2014) 1-18 (1978) taafıda geliştiile ilk odel (Chae vd., 1978: 430) keili pogalaa odelidi ve çözüü oldukça zodu (Ra, 2004: 29). Bu edele, odel eide düzeleeek doğual pogalaa (DP) odelie döüştüülüştü (Coope vd, 2000: 23); Kııt aııı az olaı ve öeticilee öeli bilgile ağlaaı edeile DP odelii dual fou iceleeek Zaflaa odeli oluştuuluştu (Coope vd. 2000: 43). Gidi ölü CCR odelie ilişki DP odeli ve Zaflaa Modeli aşağıda veilektedi. DP MODEL E 0 Kııtla; vi xio i1 1 ak 1 1 u u o vi x i1 1,2,... i v i, u 1,2,... i 1,2,... ZARFLAMA MODELİ E i 0 Kııtla; xi 1 i 1,2, ,2,... i x o,, 0 i 1,2,... io i i i ,2,... 1,2,... Zaflaa odelide, θ etkilik kouu göteektedi (Coelli vd., 2005: 163). Diğe bi ifadele, θ etki ııa göe adal uzaklıklaa daalı olaak heaplaa etkilik ölçüüü veektedi. λ değişkei efea küeii belileeide kullaılaktadı. λ > 0 ola kaa biilei etki olaak değelediili ve bu kaa biilei, etki olaala içi efea küeii oluştuula (Taı, 2001: 65). Modelde e ala i ve değişkelei ie, ıaıla gidiledeki fazlalığı ve çıktıladaki ekikliği götee değişkeledi. kaa biiii çıktııa ait ek atıııı götee egatif olaa boşluk değişke değei, i kaa biiii i gidiie ait ek azaltılaıı götee egatif olaa boşluk değişke değeidi (Chae vd.,1978: 433). He bi gidi ve çıktı içi θ =1 ve =0 olduğuda KVB etki kabul edilektedi (Zhu, 2009: 8) 2. Çıktı Yölü CCR Çıktı ölü CCR odeli, ahip olua gidi değeleii daha fazlaıa ihtiaç duada çıktı değeii akiize edileii aaçlaaktadı (Coope vd., 2000: 41). Çıktı Yölü CCR odelie ait, CCR odelie ilişki DP odeli ve Zaflaa Modeli aşağıda veilektedi (Coope vd. 2011: 11). =i 5

6 A. Okuo & D. Tezüücü / Vei Zaflaa Aalizi ile Göeli Etkiliklei Kaşılaştıılaı: Tükie deki İllei Kültüel Götegeleie İlişki Bi Ugulaa DP MODELİ E i 0 Kııtla; u 1 1 u o 1,2,... v u i 1 1 vi xio vi x i1, i i 1,2,... i 1,2,... ZARFLAMA MODELİ ak Kııtla; x 1 i x i 1,2,... 1 i i1 1 io 1,2,... i o 0 0,, 0 i 1,2,... i 1,2,... 1,2,... ; KVB i çıktılaıı adal olaak e kada atıılabileceğii belilee geişlee kataııı, β ; Çıktıa öelik odelle içi. KVB i aldığı oğuluk değeii (o. KVB i efea küeii alacağı değe) göteektedi. B. BCC Modeli BCC odeli ie Bake, Chae ve Coope taafıda (1984) ölçeğe göe getii vaaıı altıda etkiliği değelediek içi CCR odelie kııtı ekleeek oluştuuluştu (Coope vd. 2011: 13). Eklee bu 1 1 koveklik kııtı ile ölçeğe göe değişe getiilei dikkate alıaı ağlaaktadı. BCC odeli, Gidi Yölü BCC ve Çıktı Yölü BCC odeli olaak iceleektedi. 1. Gidi Yölü BCC Gidi ölü BCC keili pogalaa odelie göe oluştuula DP odeli ve DP odelii duali kullaılaak elde edile gidi ölü Zaflaa Modeli aşağıdaki fodadı (Bake vd., 2004: ); DP MODELİ E 0 Kııtla; ak vi xio i1 u 1 1 u 1 u 1,2,... i 1,2,... o o u vi x i1 v i, u i o 1,2,... ZARFLAMA MODELİ i Kııtla; xi 1 i i1 1 i 1,2, ,2,... 1 x o io i i ,, i 1,2,... 1,2,... 1,2,... 6

7 Yöeti ve Ekooi 21/2 (2014) 1-18 Modeli ihai çözüüde kaa biiii λ toplaı bide büük ie KVB ölçeğe göe azala getiide; λ toplaı bide küçük ie KVB ölçeğe göe ata getiide ve λ toplaı l' e eşite KVB ölçeğe göe abit getiide faaliette buluaktadı. 2. Çıktı Yölü BCC Çıktı ölü BCC keili pogalaa odelide elde edile DP odeli ve DP i duali alıaak oluştuula çıktı ölü zaflaa odeli aşağıdaki gibidi (Toe, 1996: ); DP MODELİ E i 0 Kııtla; u 1 u o vi x i1 1 1 i1 io vi x i v o v 1,2,... i 1,2,... v u o, i 1,2,... ZARFLAMA MODELİ E ak 0 i 1 1 Kııtla; x 1 i i 1,2, x io i o i ,2,...,, i i 1,2,... 1,2,... 1,2,... BCC odelide, aaç dekleii optial değeii bie eşit olduğu duuda ve aı zaada 1 ve i, 0 olduğu duuda KVB etkiliğide öz edilektedi (Yu vd., 2004: 91). III. VZA NIN UYGULAMA AŞAMALARI VZA ı ugulaaı üç teel adıda geçekleşektedi. Bu adıla; aalize giecek ola KVB lei belileei, eçile KVB lei etkilikleii değelediilei içi ugu gidi ve çıktı değişkeleii belileei, VZA odellei ugulaaak KVB lei etkilik ouçlaıı değelediilei olaak ıalaaktadı. Aalizde kullaılacak KVB lei belileei ilk ve e öeli aşaadı. KVB le gidilei çıktılaa döüştüebile ekooik biile olalıdıla. Aı zaada, VZA kaşılaştıalı bi aaliz olduğu içi, aalizi doğu ouç veei KVB lei hooe olalaıa bağlıdı (Gola ve Roll, 1989: 239). Bu doğultuda eçile KVB le aı göevlei beze aaçla eie getieli, aı koşullada çalışalı ve KVB lei pefoaıı kaakteize ede faktöle aı olalıdı. KVB le belileike hooelik ilkeii aı ıa KVB lei aııı belileei da oldukça öe taşıaktadı. Do vd. (2001) gidi ve çıktılaıı toplaıı e az iki katı kada aıda KVB belileei geektiğii avuuştu (Do vd. 2001: 248). Coope vd. (2001) gidi aıı ile çıktı aıı toplaıı 3 katıda daha fazla aıda KVB biii olaı geektiğii 7

8 8 A. Okuo & D. Tezüücü / Vei Zaflaa Aalizi ile Göeli Etkiliklei Kaşılaştıılaı: Tükie deki İllei Kültüel Götegeleie İlişki Bi Ugulaa belitişledi (Coope vd., 2001: 219). Noa ve Stoke (1991), aalize dahil edile KBV aııı e az ii olaı geektiği üzeide duaktadıla. VZA ı ugulaaıda ikici adı, aalizde kullaılacak gidi ve çıktı değişkeleii eçiidi. VZA, vei tabalı bi etkilik ölçe tekiği olduğuda, ölçü ouçlaıı doğu olaı eçile gidi ve çıktılaı da alalı olaı ile üküdü. VZA ugulaaıda, gidi ve çıktıla içi faklı ölçü biilei de kullaılabilektedi. Buula bilikte, VZA odelii aıştıa eteeğii çok olabilei içi gidi ve çıktı aııı ükü olabildiğice çok olaı itei. Seçile gidi aıı, çıktı aıı da ie e az tae KVB, aaştıaı güveililiği açııda geekli bi kııttı (Etuğul ve Işık, 2008: 205). VZA da geekli olaa gidi ve çıktılaı kullaılaıı öüe geçilebilei, ikili koelaolaı iceleei ile ükü olaktadı. Çıktı değişkelei ile ükek koelaoa ahip olaa gidi değişkeleii aalizde çıkatılaı daha ii ouçlaı elde edileii ağlaacaktı. VZA ile KVB lei etkiliklei değelediilike, CCR ve BCC odellei kullaılabilektedi. CCR odeli topla tekik etkiliği bi bütü olaak heaplake, BCC odeli ie, tekik etkiliği ve ölçek etkiliğii aıaak heaplaa apa ikâı ağlaaktadı. Aaliz adece, iceleee alıa KVB lei oluştuulduğu gözle eti içi geçekleştiildiğide, ühedilik ve teel bililede heaplaabildiği şeklile utlak etkilik değil, göeli etkilik değelediei apaktadı (Kaaha ve Özgü, 2009, ). CCR ve BCC odellei gidi ve çıktı ölü olak üzee ugulaabilektedi. Çıktı ölü CCR ve BCC odellei, gidilei abit tutaak çıktılaı e oada atıılaı geektiğii iceleektedi. Gidi ölü CCR ve BCC odelide ie, belili bi çıktı bileşiii üetebilek içi kullaılacak e ugu gidi bileşiii elde etei aaçlaaktadı. VZA ı ugulaaıdaki o adı, aaca e ugu VZA odelii kullaaak KVB lei etkilik ouçlaıı heaplaaı ve elde edile bu etkilik ouçlaıı değelediileidi. VZA ile etkilik kaşılaştıılaıa tabi tutula tü KVB lei kaaklaıı veili kullaıp kullaadığı tepit edili, gidi ve çıktı değişkeleide hehagi bi gelişe potaielii buluup buluadığı belilei, KVB lei gidi ve çıktı değişkelei kapaıda iileştiilebilei aacıla aoel öeile uulabili (Gökgöz, 2009: 31). IV. KÜLTÜREL GÖSTERGELER KULLANILARAK İLLERİN ETKİNLİKLERİNİN VZA İLE KARŞILAŞTIRILMASI Kültü geiş alada bielei içeiide aşadıklaı oal çeve ve şatla olaak taılaabili (Ede vd., 2010: 74). Kültü, bi topluu a da oal gubu, aıt edici addi, aevi, etelektüel ve dugual özellikleii bi küei olaak kabul edilelidi. Bu kapaa, aat ve edebiat, aşa tazı, bilikte aşaa ollaı, değe itelei, geleekle ve iaçla da dahil edilebili (UNESCO, 2001: 2). Kültü, bi ia topluluğu aaıda palaşıla aşaı üdüee öelik olaak taalaış değele ve ola itei şeklide ele alıaktadı (Hill, 2002: 79). Kültü; iala aaı etkileşii bi oucudu.

9 Yöeti ve Ekooi 21/2 (2014) 1-18 İalaı, oal davaış geliştiek ve deeileii oulaak içi kulladıklaı kazaılış biikileidi (Ve ve Keeth, 1985: 6-7). Kültü, he küeel he de ulual düzede itihda, geli ve cio oluştuak üzee adıcı ola diaik ve eilikçi ekooik bi güçtü. Bua bağlı olaak ekooik büüede ve oal dışallığı üetileide öeli bi etkedi. Yaıcılık, ahe aatlaı, göel-işitel el aatlaı ve taaı gibi al ve hizet oluştua, üeti ve dağıtı gibi faalietlei geçekleştiildiği kültüel ve aatıcı ektöle, 2007 ılıda küeel GSYH i %3,4 üe (1,6 tilo ABD dolaı) kaşılık gelektedi. Bu akaı o ee içeiide ululaaaı tuiz gelileii eedee iki katıa eşit olaı dikkat çekicidi (UNESCO, 2011: 5) peiodu içide ie, ululaaaı aatıcı al ve hizet ticaeti, %8,7 ile göüleiş bi ıllık büüe oaıa ahip oluştu (UN, 2008,. 4). Bi başka götege ola ektö içeiideki çalışa üfu aıı, 2004 ılıda, 5,8 ilo çalışa ile Avupa Biliği topla çalışa üfuuu %3,1 ie kaşılık gelişti (KEA, 2006: 6). Bütü bu ukaıda aıla itatitikle, kültüel ve aatıcı edütilei 21. da e uut veici aai kollaı olaak kaşııza çıkacağıı göteektedi. Kültüel ve aatıcı ektöle aattıklaı kata değe ile ülkeleii üdüülebili ekooik kalkıalaıı ağlaaıa adıcı olaktadıla. Ülkelei kültü ekooii kapaıda faaliet götee ektöledeki gelişelei ağlaabilelei ve bu ektölei öetebilelei acak, ilgili itatitikel götegelei ağlıklı bi şekilde eçilei ve vei bakaıı apıladıılaı ile ükü olabilecekti (Özdei, 2009: 79-80). Eğiti, üfu ve ağlık gibi diğe oal itatitiklei akie, evcut kültüel itatitikle, aatıcı ve kültüel ektöle içeiide geçekleştiile faalietlei az bi kııı kapaaktadı. Pazalaabili kültüel al ve hizetlei üetilediği ülkelei valığı, paaal olaak ölçüleee kültüel faalietlei itatitikleii tutulaaı, ülkede aşaalaı kültüel al ve hizetlei tüketediği duulaı valığı ve az gelişiş ülkelede kültü itatitikleii elde edilei içi eteli kaak aılaaı gibi oula edeile kültüel itatitiklei toplaaı ve vei tabalaıı oluştuulaıda bazı zolukla buluaktadı (Goldtoe, 1999: 45-46). Aıca, kültüel götegele liteatüde ıklıkla kültüel gelişişliği bi ölçüü olaak kabul göeie ağe, biile aaı kaşılaştıılabili götegelei hala ıılı gelişe götediği göz öüe alıdığıda, kaşılaştıa apak içi tek bi tip tatei izleek de ükü olaaktadı. Kültüel ve aatıcı ektölei gelişeie paalel olaak kaşılaştıılabili kültüel itatitikle elde etek içi biçok ülkede ve ululaaaı kuuluşlada çalışala apılaktadı. Bu aaçla, Avupa da 2009 ılıda Avupa İtatitik Biii e bağlı, Avupa Kültü İtatitiklei Site Ağı kuuluştu. Bu biii 2012 ılıda aıladığı apoda, Kültü İtatitiklei Öcü Gubu u (LEG-Kültü) 2000 ılıda belilediği kültüel götegelee üç ei götege ekleişti. UNESCO büeide de uzu ıllada bei üdüüle kültü itatitikleie öelik ola çalışala, 2009 ılıda aılaa Kültü 9

10 A. Okuo & D. Tezüücü / Vei Zaflaa Aalizi ile Göeli Etkiliklei Kaşılaştıılaı: Tükie deki İllei Kültüel Götegeleie İlişki Bi Ugulaa İtatitiklei içi Çeçeve iili çalışala ei bi aşaaa giişti. Kültüel götegelee ilişki Avupa ve UNESCO aaıda apıla kaşılaştıa Şekil 3 te uulaktadı. Şekil 3: Kültüel Götegelei Kaşılaştıılaı Kültü İtatitiklei Öcü Gubu (LEG- Kültü) Kültü Rapou (2000) Taihel Aıt Müzele Akeoloik Sitele Aşivle Kütüphaele Kitapla ve Baı Habe Aalaı Göel Saatla (Taaı Dahil) Fotoğafla Mialık Sahe Saatlaı Fille Rado Televizo Video Se Kaıtlaı Multieda Avupa Kültü İtatitiklei Site Ağı Rapou (2012) Rekla El Saatlaı Sout Olaa Kültüel Mia UNESCO Kültü İtatitiklei Çeçeve Rapou (2009) Doğal Mia Geel Olaak El Saatlaı Yazılı Edütii ve Telekoüikao Faalietlei Geel Bakı Faalietlei Ekipa ve Kaak: Bia vd., 2012 Ülkeizde Tükie İtatitik Kuuu (TUİK) taafıda delee kültü itatitiklei, ilk olaak 1959 ılıda Milli Kütüphae, halk, çocuk, üiveite ve okul kütüphaeleie ilişki bilgilei deleeile beabe TUİK aılaıda e alaa başlaıştı. Siea, tiato, tadu ve diğe eğlece eleie ilişki bilgile ie ilk kez, Kültü ve Eğlece Yelei İtatitikleii 1970 ılıda deleeile beabe kullaıa uuluştu (TUİK, 2012) ılı itibaile kültü itatitiklei başlığı altıda, kültüel ia, aşivle, kütüphaele, kitapla, gazetele ve degile, aat galeilei, tiatola, opeala ve balele, oketa kado ve toplulukla, ieala, fuala, belili gü ve haftala, kültüel eğiti, iaç, kültüel al dış ticaeti ve haehalkı kültü hacaalaı alalaıda itatitikle deleektedi. Şekil 3 te veile başlıkla icelediğide TUİK taafıda veile kültü itatitik alalaıı pek de eteli ve itee iteliklee ahip oladığı göülektedi. 10

11 Yöeti ve Ekooi 21/2 (2014) 1-18 Tablo 1: Kültüel Ekooi Alaıda Yapıla VZA Çalışalaı Liteatüde bölgelei vea ülkelei bu götegelee göe toplu olaak değeledieii ele ala çalışa aııı azlığı dikkat çekektedi. Acak, kültüel götegele olaak kaşııza çıka tiato, kütüphae, üze ve kültüel ia gibi uulaa ait itatitiklee ilişki, göeli etkiliklei kaşılaştıa aacı güde çalışalaa atlaabilektedi. Yukaıda Tablo 2 de bu götegelee ilişki apılış bazı öek çalışala veilektedi. V. UYGULAMA Bu çalışada, illei kültüel ve aatıcı ektöleii etkilik değeleii VZA ile kaşılaştıılabilei içi 2012 ılı Kültü İtatitiklei aııda e ala illee ait veile kullaılıştı. Bu veile içeiide 11

12 A. Okuo & D. Tezüücü / Vei Zaflaa Aalizi ile Göeli Etkiliklei Kaşılaştıılaı: Tükie deki İllei Kültüel Götegeleie İlişki Bi Ugulaa Tükie de illei kültüel etkilikleii değeledieide kullaıla götegele gidi ve çıktı değişkelei olaak eçiliş ve Tablo 3 de göteilişti. Tablo 4: Çalışada Kullaıla VZA Gidi ve Çıktı Değişkelei Gidi Değişkelei Çıktı Değişkelei Matbaa aıı (I1) Özel ve özel olaa üze ve öe ei ziaetçi aıı (O1) Özel ve özel olaa üze ve öe ei Halk kütüphaeleide ödüç veile aıı (I2) ateal aıı (O2) Halk kütüphaei kitap aıı (I3) Yaılaa ateal aıı (O3) Kitap dışı ateal aıı (I4) Satıla kitap badol adedi (O4) Yaıcı aıı (I5) Tiato eici aıı (O5) Tiato topla koltuk aıı (I6) Siea eicii aıı (O6) Siea topla koltuk aıı (I7) Okua aza bile kişi aıı (15+) (I8) Taşıaz kültü valıklaı (I9) Eki ee aıı (I10) VZA da kullaıla gidi ve çıktı değişkeleie ait ikili koelao kataılaıı iceleei alalı değişke küeleii kullaılıp kullaıladığıı aaştıılaı içi etkili bi ötedi. Aalizde kullaıla gidi ve çıktı değişkeleie ait koelao kataılaı Tablo 5 te veilektedi. Değişkele aaıda heaplaa bütü koelao kataılaı =0.01 içi alalıdı. Koelao kataılaı icelediğide, e küçük koelao kataııı 0,34 olduğu göülektedi. E ükek koelao kataıı da 0,99 olaak heaplaıştı. Tablo 6: Değişkele Aaı Koelao Kataılaı I1 I2 I3 I4 I5 I6 I7 I8 I9 I10 O1 Peao Ko. Kat. 0,91 0,79 0,73 0,92 0,87 0,90 0,91 0,91 0,95 0,90 O2 Peao Ko. Kat. 0,35 0,56 0,60 0,15 0,42 0,34 0,27 0,40 0,25 0,36 O3 Peao Ko. Kat. 0,98 0,76 0,82 0,92 0,97 0,84 0,97 0,94 0,89 0,83 O4 Peao Ko. Kat. 0,97 0,72 0,77 0,96 0,95 0,85 0,98 0,93 0,92 0,84 O5 Peao Ko. Kat. 0,99 0,80 0,79 0,93 0,96 0,92 0,97 0,99 0,94 0,89 O6 Peao Ko. Kat. 0,99 0,78 0,79 0,95 0,95 0,92 0,98 0,99 0,96 0,91 İllei kültüel etkilik düzeleii ölçüleide 10 adet gidi değişkei ve 6 adet çıktı değişkei kullaılaktadı. Tükie deki 81 adet il VZA daki KVB aııı oluştuaktadı. 81 adet ili kültüel etkilikleii değelediileideki gidi ve çıktı değişkeleie ait taılaıcı itatitikle Tablo 7 te veilişti. 12

13 Yöeti ve Ekooi 21/2 (2014) 1-18 ÇIKTI DEĞİŞKENLERİ GİRDİ DEĞİŞKENLERİ Tablo 8: Taılaıcı İtatitikle O1 O2 O3 O4 Otalaa , ,14 526, ,49 Stdapa , , , ,29 Mak , , , ,00 Mi O5 O6 Otalaa 69395, ,52 Stdapa , ,11 Mak , ,00 Mi 0 0 I1 I2 I3 Otalaa 102,95 5, ,00 Stdapa 319,59 9, ,90 Mak 2676,00 58, ,00 Mi I4 I5 I6 I7 Otalaa 1655,57 22, , ,74 Stdapa 7086,60 71, , ,06 Mak 64683,00 555, , ,00 Mi 14,00 0,00 0,00 0,00 I8 I9 I10 Otalaa , ,54 253,56 Stdapa , ,49 379,71 Mak , , ,00 Mi 27150,00 27,00 9,00 VZA ile illei kültüel etkiliklei değelediilike, çıktı ölü CCR ve BCC odellei kullaılıştı. Çıktı ölü CCR ve BCC odelleii aalizde kullaılaıı edei, gidilei abit tutaak çıktılaı e oada atıılaı geektiğii iceleekti. Diğe bi ifadele, illei kültüel etkiliğii iileştiileide, kültüle ilgili uula hizetlede aalaaı e düzede attıılaı geektiğii belileekti. Aalize dahil edile illee ait he iki VZA odelie göe heaplaa etkilik değelei, DEAP 2.1 pogaı adııla buluuştu. Çıktı ölü CCR odele ve BCC odele göe heaplaa illei etkilik kolaıı fekalaı Tablo 9 te veilişti. Tablo 10: CCR ve BCC Etkilik Değelei Fekalaı Etkilik Değelei Alt Liit Üt Liit CCR BCC Ölçek Çıktı ölü CCR odelie göe illei kültü etkiliklei değelediildiğide, 81 ili 56 ıı 1 etkilik koula etki olduğu 13

14 14 A. Okuo & D. Tezüücü / Vei Zaflaa Aalizi ile Göeli Etkiliklei Kaşılaştıılaı: Tükie deki İllei Kültüel Götegeleie İlişki Bi Ugulaa göülüştü. Etkilik kolaıı e düşük olduğu ille Afo, Ezica, Kahaaaaş, Kaabük, Ka, Madi, Tokat ve Yozgat tı. Çıktı ölü BCC odelie göe illei kültü etkiliklei değelediildiğide ie 81 ili 60 ıı 1 etkilik koula etki olduğu göülüştü. BCC e göe etkilik kolaıı e düşük olduğu ille Afo, Ezica, Maaş, Ka, Madi ve Tokat tı. Aıca, CCR odelide etki olaa Elazığ, Kaabük, Maia, Mei illei BCC odelie göe etkidi. Souçlaı faklı çıkaıı edei, BCC odelie göe tekik olaak etki ola illei, ölçek etkiliğii ağlaaadıklaıda topla etkilik ölçüü apa CCR odelie göe etki buluaışladı. BCC tekik etkilik ve ölçek etkilik kolaıı bağıız olaak ölçülebileie ika vediğide dolaı bu odel ile he bi il içi ölçek etkiliği heaplaış ve ölçeğe göe getiii öü belileişti. Bua göe, 8 ili ölçeğe göe azala getiie ahip olduğu göülüştü. Bu ille tekik etkiliğe ahip olup, ölçek etkiliğide eteli düzede oladıklaı içi topla tekik etkiliğe göe etki olaa ille aaıdadıla. Bu illei çıktılaıdaki atış gidileideki atış oaıda daha az olaıda dolaı kaaklaıı eteiz kulladıklaı öleebili. Diğe taafta, ölçeğe göe ata getiie ahip 16 ili ölçek etkiliğie ahip olaaıı edei ie, bi bii gidi ile bi biide daha fazla çıktı üetebilecekke dışal faktölede dolaı kapaiteleii altıda çıktı üeteleide kaaklaaktadı. VZA KVB lei etkilik kolaıı belileei aıda etki olaa KVB lei etki hale gelelei içi geekli ola iileştielei heaplaaı da ağlaaktadı. Çalışada alızca, he iki odele göe de etki olaa Afo, Ezica, Maaş, Ka, Madi ve Tokat illei içi iileştie öeilei getiilişti. Bu ille içi öeile iileştiele ie, çıktı ölü BCC aalizi ouçlaı dikkate alıaak ifade edilişti. Afo u kültüel açıda etki olabilei içi, üze ve öe ei ziaetçi aııı e, kütüphaede ödüç veile kitap aııı a, aılaa ateal aııı e, atıla kitap badol aııı e, tiato izleici aııı e, iea eici aııı e ükeltilei geekektedi. Ezica ı etki olabilei içi, üze ve öe ei ziaetçi aııı e, kütüphaede ödüç veile kitap aııı a, aılaa ateal aııı a, atıla kitap badol aııı e, tiato izleici aııı 8182 e, iea eici aııı e çıkaılaı geekektedi. Maaş ı etki olabilei içi, üze ve öe ei ziaetçi aııı a, kütüphaede ödüç veile kitap aııı a, aılaa ateal aııı e, atıla kitap badol aııı e, tiato izleici aııı e, iea eici aııı e çıkaılaı öeilektedi. Ka ı etki olabilei içi, üze ve öe ei ziaetçi aııı e, kütüphaede ödüç veile kitap aııı e, aılaa ateal aııı e, atıla kitap badol aııı e, tiato izleici aııı 7912 e, iea eici aııı a ükeltei geeki. Madi i etki olabilei içi, üze ve öe ei ziaetçi aııı

15 Yöeti ve Ekooi 21/2 (2014) e, kütüphaede ödüç veile kitap aııı e, aılaa ateal aııı a, atıla kitap badol aııı e, tiato izleici aııı a, iea eici aııı a çıkaaı öeilektedi. Tokat ı etki ille aaıa giebilei içi, üze ve öe ei ziaetçi aııı e, kütüphaede ödüç veile kitap aııı e, aılaa ateal aııı e, atıla kitap badol aııı a, tiato izleici aııı e, iea eici aııı e çıkaaı geekektedi. Çalışada heaplaa etkilik değelei ve getiile iileştie öeilei aalize dahil edile değişke küei ile ıılıdı. Souç VZA, etkilik aalizide kullaıla diğe aklaşılaı zaıf olduklaı duulada, az aıda vaaıa ahip olduğuda daha ahat kullaılabile bi ötedi. Geleekel ötelei çoklu gidi ve çoklu çıktılaı değelediilei içi ağlaaadıklaı bütüelliği topla faktö veililiği atığı ile ağlaabilektedi. Yötei üeti üecii tahi içi aalitik bi fokioa (egeodaki gibi) geek duakızı kullaılabilei, biçok gidi ve çıktıı aı ada değelediebilei, ouçta göeli olaak etki ve etki olaa kaa biileii bibiide aıaak, etki olaala içi etki olalada oluşa efea guplaı ve ulaşabileceklei hedefle belileei tecih edile edeleidedi. VZA, kau kuuluşlaı (eğiti, ağlık, oal hizetle) başta olak üzee, özel ektö alaıda da çok geiş bi kullaıa ahipti. Özellikle tedaik zicii, bakala, üiveitele, hataele, eğiti kuulaı, belediele gibi değişik alalada faaliet götee KVB lei göeli etkilikleii değelediileide kullaılaktadı. So ıllada ie, ülkelei ağlık, eğiti, adalet gibi oal iteleii değelediileide de kullaılaa başlaa VZA, üzele, kütüphaele, şehilei kültüel aatıcılıklaı gibi bi ülkei kültüel değeleii oluştua KVB lei göeli etkilikleii değelediilebilei içi de ugulaaktadı. Bi topluu a da oal gubu, aıt edici addi, aevi, etelektüel ve dugual özellikleii bi küei olaak kabul edile kültü, düa ticaeti içeiide öeli paa ahip ola bi ektö olaak kaşııza çıkaktadı. Düada ve Avupa da biçok şehi ahip olduğu kültüel değelei ile aka ola kouuda öeli adıla ataktadı. Özellikle UNESCO ve AB kaşılaştıılabili kültüel götegelei ele olabileceği kouuda çalışala apaktadıla. Bu kapada elde ettiklei kaşılaştıılabili kültüel götegele ile kültüel ve aatıcı ve ektö içeiideki değelei ekooik olaak ölçülebili hale geleii aaçlaaktadıla. Ülkeizde TUİK he ıl illee ait kültüel götegelei ipete AB ve UNESCO ı apış olduğu çalışalaa paalel olaak aılaaktadı. Liteatüde, kütüphae ve üze gibi kültüel uulaı VZA ile göeli etkilikleii değelediilei ile ilgili çalışalaa atlaak üküdü. Acak, kültüel ve aatıcı ektö gelişe kadeteie ağe bi bölgei vea ülkei bütü olaak kültüel götegelee daalı göeli etkilikleii değelediildiği çalışala liteatüde çok az e alaktadı. Bu aaçla, 15

16 A. Okuo & D. Tezüücü / Vei Zaflaa Aalizi ile Göeli Etkiliklei Kaşılaştıılaı: Tükie deki İllei Kültüel Götegeleie İlişki Bi Ugulaa çalışada 81 ile ait TUİK i (2012) aıladığı kültüel götegele illei VZA ile göeli etkilikleii değelediileide kullaılıştı. Topla o gidi değişkei ve altı çıktı değişkeii kullaıldığı çalışada çıktı ölü CCR ve BCC odellei kullaılıştı. Çıktı ölü CCR odelide 25 ili, çıktı ölü BCC odelide ie 21 ili etki oladığı belileişti. He iki odelde de etki olaa ille Afo, Ezica, Maaş, Ka, Madi ve Tokat tı. Bua ilave olaak, aaliz oucuda 8 ili ölçeğe göe azala getiie ahip olduğu 16 ili ölçeğe göe ata getiie ahip olduğu göülüştü. Acak, çalışada bulua ouçla VZA da kullaıla değişke küei ile ıılıdı. Kültüel ve aatıcı ektöü çıktılaıı daha ii açıklaabile kaşılaştıılabili kültüel götegelei elde edileile bilikte, illei göeli etkilikleii VZA ile değelediilei oucuda hagi çıktı değişkeleii iileştiilei geektiği daha ii alaşılabilecekti. Bölelikle kültüel ve aatıcı ektöle içeiide illei ekabet gücüü attıılabilei öüde politika apıcılaa daha aalı bilgile uulabilecekti. KAYNAKLAR ATAN, M., ÖZGÜR, E., GÜLER, H. (2004), Çok Değişkeli İtatitikel Aalizle ve VZA ile İllei gelişişlik Düzeleii Kaşılaştıılaı, Gazi Üiveitei İktiadi ve İdai Bilile Fakültei Degii, 6/2, BANKER, R.D., COOPER, W.W., SEIFORD, L.M., THRALL, R.M., ZHU, J. (2004), Retu to Scale i Diffeet DEA Model, Euopea Joual of Opeatioal Reeach, Vol. 154, pp BINA, V., CHANTEPIE, P., DEROIN, V., FRANK, G., KOMMEL, K., KOTÝNEK, J., ROBIN, P. (2012), ESSet-Cultue Fial Repot, Luxeboug: EU. CHANG, H.-C., TING, C.-T., LEE, M.-H. (2012). Evaluatig the efficiec of cultual ad ceative abilit of citie i Taiwa. 17th Iteatioal Cofeece o Cultual Ecooic i Koto. Koto. CHARNES, A., COOPER, W.W., LEWIN, A.Y., SEIFORD, L. M. (1994), Data Evelopet Aali: Theo, Methodolog ad Applicatio, Kluwe Acadeic Publihe, Boto, USA. CHARNES, A., COOPER, W.W., RHODES, E. (1978), Meauig The Efficiec of Deciio Makig Uit, Euopea Joual of Opeatio Reeach, Vol. 2, pp COELLI, T. (1996), A Guide to DEAP Veio 2.1: A Data Evelopet Aali (Copute) Poga, Cete fo Efficiec ad Poductivit Aali CEPA Wokig Pape, 08/1996. COELLI, T.J., RAO D.S.P., O DONNELL C.J., BATTESE G.E. (2005), A Itoductio to Efficiec ad Poductiviti Aali, Spige, Secod Editio, USA. COOK, W.D., SEIFORD, L.M. (2009), Data Evelopet Aali (DEA) Thit Yea O, Euopea Joual of Opeatioal Reeach, 192, pp COOPER W.W., SEIFORD L.W., TONE K. (2000), Data Evelopet Aali ACopeheive Text with Model, Applicatio, Refeece ad DEA-Solve Softwae, Kluwe Acadeic Publihe, USA. COOPER, W.W., SEIFORD, L.M., ZHU, J. (2011), Hadbook o Data Evelopet Aali Hito, Model Ad Itepetatio, Iteatioal Seie i Opeatio Reeach & Maageet Sciece, Vol. 164, pp COOPER; W.W., SHANLING, L., SEIFORD, L.M.; TONE, K.; THRALL, R.M.; ZHU, J. (2001), Seitivit Ad Stabilit Aali i DEA: Soe Recet Developet, Joual of Poductivit Aali, Vol. 15, N

17 Yöeti ve Ekooi 21/2 (2014) 1-18 DYSON, R.G., ALLEN, R., CAMANHO, A.S., PODINOVSKI, V.V., SARRICO, C.S., SHALE, E.A. (2001), Pitfall Ad Potocol i DEA, Euopea Joual of Opeatioal Reeach, Vol: 132, I. 2, pp ERDEM, R., ADIGÜZEL, O., KAYA, A. (2010), "Akadeik Peoeli Kuulaıa İlişki Algıladıklaı ve Tecih Ettiklei Ögüt Kültüü Tiplei", Ecie Üiveitei İktiadi ve İdai Bilile Fakültei Degii(36), ERTUĞRUL, İ., IŞIK, A.T. (2008), İşletelei VZA İle Mali Tablolaıa Daalı Etkilik Ölçüü: Metal Aa Saaiide Bi Ugulaa, Afo Kocatepe Uiveitei İ.İ.B.F. Degii, C. X, S. I. FANCHON, P. (2003), Vaiable Selectio Fo Daic Meaue of Efficiec i the Copute Idut, IAER, Vol. 9, No. 3, pp FARRELL, M.J. (1957), The Meaueet of Poductive Efficiec, Joual of The Roal Statitical Societ, Vol. 120, No :3, S GOLANY, B., ROLL, Y. (1989), A Applicatio Pocedue Fo DEA, Oega, Iteatioal Joual of Maageet Sciece, Vol. 17, N. 3, pp GOLDSTONE, L. (1999), Cultual tatitic ad povet : Social dieio of ecooic developet ad poductivit : iequalit ad ocial pefoace, Satiago, Chile : Uited Natio. GÖKGÖZ, F. (2009), Vei Zaflaa Aalizi Ve Fia Alaıa Ugulaaı, Akaa Üiveitei Siaal Bilgile Fakültei, Yaı No: 597, Akaa. HILL, C. (2002), Iteatioal Buie: Copetig i the Global Maketplace, New Yok: McGaw-Hill. KARAHAN, A., ÖZGÜR, E. (2009). Hataelede Pefoa Yöeti Sitei Ve Vei Zaflaa Aalizi. Akaa: Nobel Yaı Dağıtı. KEA (2006). Ecoo of Cultue i Euope, Buel: Euopea Affai. KIRAN, B. (2008), Kalkıada Öcelikli İllei Ekooik Etkilikleii Vei Zaflaa Aalizi Yötei İle Değelediilei, Çukuova Üiveitei Soal Bilile Etitüü, Yaılaaış Yükek Lia Tezi. KÖK, R., DELİKTAŞ, E. (2003), Edüti İktiadıda Veililik Ölçe Ve Statei Geliştie Tekiklei, Dokuz Elül Üiveitei İktiadi Ve İdai Bilile Fakültei Yaılaı, İzi. KUAH, C.T., WONG, K.Y., BEHROUZI, F. (2010), A Review O Data Evelopet Aali (DEA), 2010 Fouth Aia Iteatioal Cofeece O Matheatical/Aaltical Modellig Ad Copute Siulatio. KUMAR, S., GULATI, R. (2008), A Exaiatio of Techical, Pue Techical ad Scale Efficiecie i Idia Public Secto Bak Uig Data Evelopet Aali, Euaia Joual of Buie ad Ecoıic,1 (2), MARCO-SERRANO, F. (2006). Moitoig aageial efficiec i the pefoig at: A egioal theate etwok pepective, Aal of Opeatio Reeach, 145(1), NORMAN M., STOKER, B. (1992), Data Evelopet Aali The Aeet of Pefoace, Joh Wile&So, Eglad. ÖZDEMİR, N. (2009), "Kültü Ekooii ve Edütilei İle Kültüel Mia Yöetii İlişkii", Milli Folklo, 21(84). RAY, S.C. (2004), Data Evelopet Aali Theo ad Techique fo Ecooic ad Opeatio Reeach, Cabidge Uiveit Pe, UK. REICHMANN, G. (2004). Meauig Uiveit Liba Efficiec. Iteatioal Joual of Libaie ad Ifoatio Sevice Uig Data Evelopet Aali, 54, RUGGIERO, J., BRETSCHNEIDER, S. (1998), The Weighted Ruell Meaue of Techical Efficiec, Euopea Joual of Opeatioal Reeach, 108,2, TAHERI, H., & Aai, S. (2013). Meauig the elative efficiec of cultual-hitoical ueu i Teha: DEA appoach. Joual of Cultual Heitage, 14(5), TALLURI, S. (2000). Data Evelopet Aali: Model ad Exteio, Poductio/Opeatio Maageet, Ma, TARIM, A. (2001), Vei Zaflaa Aalizi: Mateatikel Tabalı Göeli Etkilik Ölçü Yaklaşıı, Akaa: T.C. Saışta Başkalığı, Aaştıa Çevii İcelee Dizii:

18 A. Okuo & D. Tezüücü / Vei Zaflaa Aalizi ile Göeli Etkiliklei Kaşılaştıılaı: Tükie deki İllei Kültüel Götegeleie İlişki Bi Ugulaa TONE, K. (1996), A Siple Chaacteizatio of Retu to Scale i DEA, Joual of The Opeatio Reeach Societ of Japa, Vol. 39, No. 4. TUİK (2012), Kültü İtatitiklei, Akaa: TUİK. UN (2008), The Ceative Ecoo Repot, Uited Natio. UNESCO (2001), Uiveal Declaatio o Cultual Diveit, Pai: UNESCO. UNESCO (2011, Febua), Cultue fodevelopetidicato Suite: Aaltical Faewok, 5_CDidicato_Aaltical_e.pdf adeide alııştı ( ). VINCOVA K.(2005), Uig DEA Model to Meaue Efficiec, BIATEC, Vol XIII, 8, VERN, T., KENNETH, D. (1985). The Cultual Evioet of Iteatioal Buie, Ciciati: South-Wete Publihig. WANG Qia, CUI Ji-Chua, (2010), A Reouce Allocatio Mode Baed o DEA Model ad Elaticit Aali, The Nith Iteatioal Spoiu o Opeatio Reeach ad It Applicatio (ISORA 10) Chegdu-Jiuzhaigou, Chia, Augut 19 23, YUN, Y.B.; Nakaaa H.; Taıo, T. (2004), Cotiuou Optiizatio A Geealized Model Fo Data Evelopet Aali, Euopea Joual of Opeatioal Reeach, Vol ZHU Joe.( 2009), Quatitative Model fo Pefoace Evaluatio ad Bechakig Data Evelopet Aali with Speadheet, Spige, Secod Editio, USA. 18