Uluslararası Sosyal Aratırmalar Dergisi. The Journal of International Social Research. Cilt: 7 Sayı: 31 Volume: 7 Issue: 31

Transkript

1 Uluslararası Sosyal Aratırmalar Dergisi ÖRGÜT DNA SI ÖLÇENN GELTRLMES VE MEB ÜZERNE BR TARAMA ÇALIMASI DEVELOPING ORGANIZATIONAL DNA SCALE AND A SCANNING STUDY ON TURKISH MINISTRY OF NATIONAL EDUCATION Öz Remzi Burçin ÇETN* zzet DÖ** Örgütleri yaayan birer organizma olarak kabul edersek, her bir örgütün kendine has bir takım karakteristik özellikleri olduunu ve bu özellerin onu dier örgütlerden ayırdıını söyleyebiliriz. Son yıllarda ortaya çıkan örgüt DNA sı kavramı da bunun bir örneidir. Bu çalımanın amacı Booz Allen Hamilton Co. tarafından ortaya çıkarılan örgüt DNA sı profillerinden hareketle Türkiye de eitim örgütlerine uyarlanabilecek bir ölçek gelitirmek ve MEB in bakanlık örgütü bazında DNA profilini saptamaktır. Çalıma eitim yılında Kahramanmara il merkezinde görev yapan 250 sınıf öretmeni ile gerçekletirilmitir. Veri toplama aracı olarak aratırmacılar tarafından gelitirilen örgüt DNA sı ölçei kullanılmıtır. Ayrıca nitel bir form kullanılarak elde edilen nicel bulgular desteklenmitir. Yapılan analizler sonucunda gelitirilen ölçein geçerli ve güvenilir olduu anlaılmıtır. Sonuç olarak MEB in DNA profili yönetim aırlıklı ve esinlemelerbalangıçlar olarak belirlenmi ve söz konusu profillerin salıksız DNA profillerinden olması sebebiyle çeitli öneriler getirilmitir. Anahtar Sözcükler: Örgütsel Kimlik, Örgüt Kültürü, Örgüt DNA sı. Abstract If we take organizations as real living organisms, it can be said that each organization has its own characteristics and these distinguishes them from the rest. Organizational DNA is one of the examples emerged in recent years. This study aims to develop a scale appropriate to education organizations and determine the DNA profile(s) of Turkish Ministry of National Education prior to the ones designed by Booz Allen Hamilton Co. The universe of the study consists teachers (n= 250) working at primary schools located in Kahramanmaraas Province (Central District) in the academic year and they were selected by implementing relational screening model. Organizational DNA Scale and Intrinsic Motivation Scales were used as data collection instruments in the study. In order to validate the findings a qualitative form is also used. The results of analysis showed that the scale is a valid and reliable one. Consequently, the DNA profiles of Turkish Ministry of National Education are overmanaged and fits-and-starts, as they are unhealty profiles some necessary advices are made. Keywords: Organizational Identity, Culture, Organizational DNA. * Ar. Gör., Kahramanmara Sütçü mam Üniversitesi. ** Yrd. Doç. Dr., Kahramanmara Sütçü mam Üniversitesi.

2 1. Giri Örgüt, ngilizce asıllı bir kelime olup tertiplemek, düzenlemek anlamına gelen to organize fiilinden türetilmitir. O halde örgütü tertiplenmi, düzenlenmi, bir araya gelmi insan ve kurum topluluu olarak tanımlamak yanlı olmasa gerek. Öte yandan örgüt, kendi içinde dinamikleri olan ve izleyenlerini bu dinamikler etrafında tutmaya çalıan yapıdır. Örgüt kavramı, sosyoloji, psikoloji, antropoloji, siyaset bilimi, yönetim bilimi gibi çeitli sosyal bilimlerin ilgi alanına giren bir kavramdır (iman, 1995). Bu nedenle örgütler üzerinde pek çok çalıma yapılmaktadır ve örgütsel yapılanma üzerine yapılan bu çalımalarda örgütlerin yönetsel ve ilemsel süreçler balamında kendilerine has birtakım özelliklere sahip olduu görülmektedir. Örgütü oluturan etmenlerin baında insan olduu için, insana dair pek çok kavram örgüte uyarlanmı ve nihayet örgüt yaayan bir varlık olarak karımıza çıkmıtır. Her örgütün önceden belirlenmi bir hizmet anlayıı, felsefesi, i yapma tarzı, kısacası bir kültür alt yapısı vardır. Çünkü, her örgüt ilevsellii için belli kültürel kalıplar oluturur (Aytaç, 2004). Örgüt kültürü genel itibariyle örgüt çapında tanımlanabilir ve çalıanların davranılarıyla ilikili davranı örüntüleridir (Holloday, 2005). Örgütsel kültür tıpkı yapı, strateji ve kontrol gibi bir statü kazanmıtır (Hofstede ve dierleri, 1990). Tıpkı insanlar gibi örgütlerinde kendine has karakteristikleri ve iklimleri vardır (Welsh, 2000). Örgütte psikolojik ortam da denilen arkadalık, destek olma, risk üstlenme gibi deikenlerin belirledii bir çalıma ortamı yani iklimi vardır (Gedikolu ve Tahaolu, 2010). Zira bu iklim örgütlerin iç ve dı dinamikleri için üst düzeyde öneme sahiptir. nsanlarda tutum ve davranılarını tahmin etmemize yardımcı olan kalıcı ve sabit özellikler olduu gibi, örgütlerin de insanlar gibi katı, dost, sıcak, yenilikçi ya da tutucu gibi terimlerle ifade edilebilir özellikleri vardır (Karcıolu, 2001). te bu özellikler bir örgütün iklimini yani örgütün iç ve dı dinamiklerini tanımlayan sürecin yapı talarıdır. Bir baka açıdan, örgütsel iklim kavramı; ortam, çevre, kültür, hava ve duygu ile e anlamlı görülmekte ve bu tür kavramlar örgütün içsel kalitesini ve özellikle bireylerin yaantılarını yansıdıı öne sürülmektedir (Tagiuri ve Litwin, 1968:26 dan aktaran, Karcıolu, 2001). Buna göre örgüt iklimi bizzat i tatmini, çalıanların mutluluu hatta örgüt verimliliiyle ilikilendirilebilir. Karcıolu ve Aykanat (2012) ye göre örgüt iklimiyle gelen baarılı çalıan ilikileri ve etkili iletiim, doyum ve moral düzeyleri yüksek çalıanlar, yüksek verim ve birimler arası ilikilerde birbirlerini destekleyen çalıanların varlıına iaret etmektedir. Bir 561 insanın kimliini bilmek onu dier insanlardan ayırt edebilecek kadar tanımlamaya olanak salamaktır; öyle ki bu durum örgütler içinde aynıdır (Moingeon ve Ramanantsoa, 1997). Örgütsel kimlik yaygın anlamıyla çalıanların örgütleri hakkında algıladıkları, hissettikleri ve düündükleridir (Hatch ve Schultz, 1997). Buna göre örgüt kimlii çalıanların gözünde örgütün ne ifade ettiidir. Bir dier açıdan ise örgütsel kimlik genellikle öz, ayırt edici ve bir örgütün karakteri hakkında kalıcı olarak tanımlanır (Gioia, Schultz ve Corley, 2000). Yüceler (2009) ise örgüt kimliini, bir örgütün çevresi tarafından anlaılması ve bunu çeitli yollarla gerçekletirmesi, bu balamda örgüt iklimi; örgütlerin, bireysel ve çevresel özellikleriyle örgütlerdeki insan davranı ve ilikilerinin oluturduu ortam olarak tanımlamaktadır (Yüceler, 2009). Okullar paydaları devlet, toplum ve bireyler olan, girdisi ve çıktısı örenci olan ve eitim faaliyeti hizmeti veren örgütsel yapılardır. Bu sebeple örgüt yönetimi kuramının her alt disiplini okul örgütlerine de uyarlanabilir. Buna göre örgüt sistematiine sahip olan okulların da çeitli örgütsel normlara sahip olması ve gerek çalıanlarını gerekse örenci ve velilerini bu normlara inandırması üphesiz ki okul örgütleri için birincil derecede önem arz eder. Ancak her örgüt gibi okullarda örgütsel normlara ulama da çeitli engellerle karılaır. Bunların biride okul kültürünü ina edecekleri, örgütsel balılıı ve kimlii ifade edecekleri temeli oluturmaktır. Son yıllarda okulun kimliini yansıtan normlar, deerler, gelenekler ve ritüeller için kültür ve iklim terimleri kullanılmaktadır (Demirkol ve Sava, 2012). Okulu kültürü öretmenlerin birbirleriyle olan ilikilerini, velilerle, örencilerle ve yöneticilerle olan ilikilerini etkiler (Terzi, 2005). Eitim sisteminin en ilevsel parçası olan okulların sahip olduu örgüt kültürü kendisini, çalıanlarını etkiledii gibi bir üst sistemi olan toplumu da etkilemektedir (Sönmez, 2006). Örgütsel balamda okulların örgütsel misyonu farklı ve büyük çapta sosyal deerin aktarımıdır (Altopiedi ve Lavie, 2006). Ancak çalıanlarının nitelii ve sürecin hassasiyeti açısından kavramlar çeitli açılardan daraltılabilir ya da geniletilebilir. Örnein ticari bir çarııma sahip olan verimlilik kavramı okul için etkililik eklinde yorumlanmıtır. Bu açıdan bakıldıında örgüt kimlii kavramı kimi zaman karımıza olduu gibi kimi zaman ise okul kiilii, okul iklimi ya da okul havası olarak çıkmaktadır. Okulların birer örgüt olarak çalıanlarına (öretmenlerine), paydalarına (devlet, toplum ve bireyler) ve çıktılarına (örencilerine) yansıttıı kendine has bir havası, iklimi, kimlii ya da bir baka deyile markası vardır. te bu marka o okulun iç ve dı Uluslararası Sosyal Aratırmalar Dergisi

3 paydalarının gözünde o okulun kıymetidir. O halde okulun havasını, iklimini veya kimliini o okulun amaçlarına ulama yöntemi olarak algılamamız mümkündür. Okul iklimi çalıanların okul hayatına ilikin deneyimlerinin birleimidir ve okulun normlarını, hedeflerini, deerlerini, eitim-öretim faaliyetlerini, kiiler arası ilikileri ve örgütsel yapıları yansıtır (Cohen ve ark., 2009). Özellikle okul örgütleri üzerine younlatırılmı çalımalar olumlu ve çok daha etkili örgüt yapılarını da beraberinde getirecektir. Bu sebeple okulların örgütsel çözümlemelerinin yapılması gerek etkili okul arayıında gerekse öretmenlerin ve örencilerin tatmini açısından önem arz etmektedir. Öte yandan bir okulun öretmen, örenci ve veliler açısından kimliini, kültürünü ya da iklimini tespit etmek kroniklemi bir takım alt problemlerin çözümünü kolaylatıracak, optimum verimlilik elde edilecektir. Son yıllarda örgütsel literatüre kazandırılan bir dier kavram ise örgüt DNA sıdır. nsan genomundan hareketle, insanların genetik özelliklerini belirleyen ve insana dair kalıtsal açılımlar yapan DNA; örgütler için uyarlanmı ve tıpkı insan DNA sı gibi örgütlerin genetik yapıları saptanmaya çalıılmaktadır. Böylece giderek her örgütün tıpkı yaayan canlı organizmalar gibi DNA yapısına sahip olduu inancı artmaktadır. Buna göre eitim örgütlerinin de DNA yapısı incelenmeli ve gerekli analizler yapılarak aksayan yönlerine ilikin çözüm önerileri getirilmelidir. Bireyler (sosyal molekülleri) grupları, gruplar da (sosyal organizmaları) örgütleri meydana getirmektedirler, birey bir örgüte katılıyorsa, bazı ihtiyaçlarının örgüt tarafından karılanacaı ümit ve bekleyii içindedir. Zira bireyin örgütle tam uyumu gerek bireysel i tatmini gerekse örgüt performansı açısından hayati öneme sahiptir. Örgüt kültürü, örgütün temel özelliklerini yansıtır ve biz bu özelliinden dolayı ona örgütün DNA sı diyebiliriz (Demir ve Öztürk, 2011). Bir sosyal sistem içinde örgütler, sosyal sistemin hücreleri olarak düünülebilir. Bir organizmayı oluturan her hücrenin aynı DNA ya sahip olması gibi sosyal sistemi oluturan örgütlerin de aynı öze sahip olduu kabul edilebilir (Gündüz ve ark, 2011). Görüldüü üzere örgüt DNA sı örgütleri yaayan birer organizma olarak ele alan bir anlayıın ürünüdür. lk bakıta sadece bir metafor gibi görünen kavram son yıllarda giderek artan ilginin de katkısıyla pek çok örgütsel çalımada yer bulmutur. DNA öncelikle biyoloji alanında kullanılan bir terim olup canlıların temel yapı taıdır ve her bir canlı için özel olarak tasarlanmı ancak tek bir canlının her bir parçası için aynı olan mükemmel bir oluumdur. Bir baka deyile iki insanın DNA ları birbirinden farklıdır ancak her birinin ellerinde ki DNA ile ayaklarında ki DNA aynıdır. Buradan hareketle DNA kavramı örgüt kuramına uyarlandıında bir örgütün temel yapı taıdır ve her bir örgütün kendine has bir DNA yapısının olduu söylenebilir. Gareth Morgan (1997) örgüt DNA sını çalıanların örgütün misyon ve gücünü anlayıp benimsemesini salayan ve örgütü bir arada tutan vizyon, deerler ve amaca yönelme hissi olarak tanımlamaktadır. Lindgreen ve Swaen ise onu örgütün strateji ve kültürü olarak nitelendirmektedir. Baskin onu çalıanların nihai olarak ortaya çıkan örgüt kimliini tatmin etmek için örgütün geçmiinden gelen kurumun yapı ve süreçlerinin esnek ve evrensel olan uygun bir veritanı olarak tanımlar. Baskin ayrıca örgüt içinde bilginin serbest dolaımını canlılarda ki DNA nın varlıına benzetir. Kransdorff örgüt DNA sını ilem yapabilme imkanını ekillendiren kuruma özel deneyimler olarak tanımlamaktadır (Wikipedia, 2013). Govindarajan ve Trimble (2005) ise örgüt DNA sını bir örgüt içinde ki yapı, kültür, çalıan ve sistem döngüsü olarak tanımlamaktadır. Dö (2013) ise örgüt DNA sını bir örgütün kimlii hatta parmak izi olarak görmekte ve her bir örgüt üyesinin ait olduu örgütün DNA sını taıdıına inanmaktadır. Örgütlerin de yapı talarına sahip olduundan hareketle örgüt DNA sında bahsi geçen yapı talarının insan DNA sında ki dört nükleik asit gibi bir ileve sahip olduu ileri sürülebilir. Bu dört temel yapı taı örgüt DNA sı balamında incelendiinde birbirinden çok da farklı olmayan ancak örgütlere çeitli nüanslarla bakan anlayıların varlıından söz edilebilir. Çandır (2005), örgütsel DNA da temel yapı talarının üç farklı bakı açısıyla tanımlandıından bahsetmektedir. Birinci görü örgütsel DNA yı, bir örgütün yapısına ve prosedürlerine ait tüm bilgilerinin -zamanın getirdii deiimlere ayak uydurabilecek esneklikte ve herkesin ulaımına hazır halde- bir araya getirilmi hali olarak tanımlamaktadır. kinci görü ilikiler üzerine younlamaktadır ve bir örgütün DNA sını oluturan temellerin balantılarını, insanlar arası ilikilerle benzetirmektedir. Üçüncü görü, dört temele, daha farklı bir açıdan yaklamakta ve temelleri; yapı, karar yetkisi, güdüleyiciler (motivasyon) ve bilgi olarak önermektedir (Neilson, Pasternack ve Mendes, 2003 ). Bu görü Amerika da irketler için danımanlık hizmeti salayan Booz Allen Hamilton Co. tarafından formülize edilmi ve örgütlerin DNA haritaları bir anket uygulaması sonucunda ortaya çıkarılmıtır. Buna göre yedi adet DNA profili belirlenmi ve irketlere talep etmeleri halinde örgüt DNA larına göre danımanlık hizmeti hatta olası problemlere karı çözüm önerileri sunulmaktadır. Söz konusu uygulama internet üzerinden yapılan bir anket (Org DNA Profiler) ile yedi örgüt profiline göre yürütülmektedir. Söz konusu örgüt DNA sı profilleri kendilerini meydana getiren dört yapı taına göre ekillenir. Öyle ki bu yapı talarının istenilen düzeyde etkili olması ve süreç içinde düzgün ilemesi örgüt DNA sını salıklı yapar. Booz Allen Hamilton Co. tarafından bu ekilde salıklı kabul edilen DNA profilleri unlardır;

4 Esnek Örgüt (Resilient Organization): Bu örgüt tutarlı bir i stratejisinin ardında devamlı odaklanmı ve düzenli kalabilmektedirler. Tüm örgütler gibi yolda bir engelle karılatıında, esnek örgüt bu engele gösterdii ani, titiz ve yapıcı tepkisi ile dierlerinden ayrılır. Tüm örgüt yapıları içerisinde esnek örgüt tipinin en salıklı olanıdır. Askeri Örgüt (Military Organization): Herkes kendi rolünü iyi bilir ve üzerine düeni hakkıyla yerine getirir, bu da tutarlı ve akıcı uygulamaların toplu etkisini oluturur. Askeri örgütler hiyerariktir ve yüksek kontrollü yönetim modeliyle ilerler. Tam Zamanlı Örgüt (Just-in-Time Organization): Her ne kadar deiime hazırlanmada her zaman proaktif olmasa da, bu örgüt gerekli hallerde büyük resmi kaybetmeden çabucak yön deitirebilir. Tam zamanlı örgütler kendisine rekabetçi bir ruh katan ayırt edici bir kültüre sahiptir. Tam zamanlı örgütler tipik olarak örgütlerinde ki deerler ve gururdan motive olur. (Booz Allen Hamilton, 2013) Dier taraftan bahsi geçen dört yapı taının birinin ya da bir kaçının istenilen düzeyde olmaması ya da aralarında ki etkileimde meydana gelebilecek herhangi bir aksaklık örgüt DNA sını salıksız yapar. Booz Allen Hamilton tarafından bu ekilde salıksız kabul edilen DNA profilleri unlardır; Esinlemeler Balangıçlar Örgütü (Fits-and-Starts Organization): Bu örgüt giriimcilie meyilli zeki, entelektüel ve insiyatifli insanların aklını çeler, limitleri olmayan bir çevredir ve bir fikri alır yürürsünüz. Ancak tepeden güçlü yönlendirme eksikliinde, altta ortak deerlerin katı kurulumu, bu insiyatifleri ya çatıtırıp patlatır ya da sadece azaltır. Sonuç kontrolden çıkmak üzere olan aırı yayılmı bir örgüttür. Fazla Büyümü Örgüt (Outgrown Organization): Küçük bir takım tarafından kontrol edilemeyecek kadar geni ve karmaık. Henüz karar verme sürecini demokratikletirmek zorundadır. Fazla büyümü örgüt mecazi anlamda diki yerlerinden patlar. Orijinal örgüt modelinin ötesinde büyümütür. Küçük bir yönetim kurulu tarafından etkin ekilde idare edilemeyecek kadar fazla geni ve karmaıktır. Yönetim Aırlıklı Örgüt (Overmanaged Organization): Çok katmanlı yönetim yüküyle ezilmi yönetim aırlıklı örgüt bir felç inme vakasıdır. Bir hamle yaptıında hantal ve tepkilidir. Yönetim aırlıklı örgütlerde etki ünvan ve pozisyondadır ve örgütsel katmanlar arasında ibirlii yoktur. 563 Pasif Saldırgan Örgüt (Passive-Aggressive Organization): Ho, herkesin birbiriyle anlatıı, çatımadan uzak; ama içi kaynayan, güler yüzlü organizasyon tipidir. Büyük deiimler için oy birlii salamak sorun deildir; bu deiimleri uygulamak, öte yandan, imkansıza yakındır. Pasif saldırgan örgüt herkesin deimeyi kabul ettii ancak hiç kimsenin bunu gerçekletirmedii yerdir (Booz Allen Hamilton, 2013). Yukarıda bahsedilen yedi DNA profilinden biri olan fazla büyümü örgüt bu çalımanın amacı kapsamında bir ülkenin bakanlık düzeyinde ki bir örgütü tanımlamada tarafları yanılgıya düürebilecei endiesiyle kapsam dıı bırakılmıtır. Zira uygulama öncesi ve sonrası yapılan geçerlik çalımalarında da söz konusu yanılgıların yaandıı görülmütür. Söz konusu profili ölçmesi hedeflenen maddeler sırasıyla 18. madde esinlemeler balangıçlar, 19 ve 20. maddeler ise yönetim aırlıklı profile dahil edilmitir. Kısacası çalıma milli eitim bakanlıı gibi büyük bir örgütü doru tanımlayabilmek adına fazla büyümü örgüt profili olmaksızın yürütülmütür. Aratırmanın Amacı Bu çalımanın amacı örgüt DNA sı kavramını derinlemesine irdeleyerek, söz konusu kavramı Türkiye de okul örgütlerinde uyarlanabilir hale getirecek bir ölçei gelitirmektir. Bu açından böylesi bir çalımanın okul örgütlerinin etkiliini artırmak adına ilgili yazına katkı salayacaı düünülmektedir. Buna göre Booz Allen Hamilton Co. tarafından gelitirilen ve yukarıda bahsi geçen yedi örgüt tipinin karakteristik özelliklerini temel alarak örgüt DNA sı ölçeinin geçerlik ve güvenirlik çalımaları yapılarak Milli Eitim Bakanlıının örgüt DNA sı ortaya konulacaktır. Bu genel amaç dorultusunda aratırma kapsamında u sorulara cevap aranmıtır: 1. Gelitirilen ölçein geçerlik ve güvenirliine ilikin bulgular nelerdir? 2. Öretmenlerin MEB in örgüt DNA sına ilikin algıları nedir? 3. Öretmenlerin her bir DNA profiline ilikin algıları nelerdir? 4. Örgüt DNA sının profili cinsiyet, ya, eitim düzeyi, görev türü ve kıdem deikenlerine göre anlamlı fark göstermekte midir? 2. Yöntem Aratırma daha nitelikli verilerden hareketle daha kesin bulgulara ulamak adına karma yöntemle Uluslararası Sosyal Aratırmalar Dergisi

5 yapılmıtır. Karma yöntem, nitel ve nicel metotların karıtırılarak tek bir çalımada kullanıldıı genel bir aratırma türüdür (Somekh ve Levin, 2005). Temelde nicel yöntemler kullanılan bu aratırma da bulguları dorulamak için nitel yöntemlere de bavurulmutur. Açık uçlu sorular aratırmayı kefetme, açıklama ve bilgileri dorulama amacıyla kullanılırken; nicel yöntemler çalımanın en güçlü deikenlerini ayırmaya çalımak ve deikenler arasındaki ilikiyi göstermek için kullanılır (Kıral ve Kıral, 2011). Evren & Örneklem: Aratırma eitim yılında Kahramanmara il merkezinde bulunan ilkokullarda görev yapan 986 adet sınıf öretmeni içinden küme örneklem yöntemine göre seçilen 250 öretmen üzerinde uygulanmıtır. Öretmenlere daıtılan 250 ölçein tamamı geri dönmütür. Öretmenlere ilikin sosyo demografik deikenlerin frekans ve yüzde daılımları tablo 1 de gösterilmitir. Tablo 1: Öretmenlerin Sosyo-Demografik Deikenlerine likin Frekans ve Yüzde Daılımları Deiken f % Deike n Cimsiy et Erkek , 2 Kadın 52 20, ya Ya ya Eitim düzeyi 41 ya ve üzeri Önlisan s 52 20, Lisans 18 0 Y.lisans ve üzeri 50, , 8 Görev Türü Öretme n Müdür Yrd. f % , , 6 Müdür 24 9, yıl 74 29, 6 Kıdem yıl yıl ve üzeri Toplam: , Tablo 1 e göre aratırmaya katılan öretmenlerin % 79,2 si erkek, % 20,8 i ise kadın, % 20,8 i ya, % 50,4 ü ya, % 28,8 i 41 ya ve üzeri, % 4 ü ön lisans, % 72 si lisans, % 24 ü yüksek lisans, % 64,8 i öretmen, % 25,6 sı müdür yardımcısı, % 9,6 sı okul müdürü, % 29,6 sı 1-10 yıl kıdeme, % 54,4 ü yıl kıdeme ve % 16 sı 21 yıl ve üzere kıdeme sahiptir. Veri Toplama Aracı: Çalımanın genel amacı itibariyle örgüt DNA sı kavramı ve ilgili yazın taranmı ve özellikle Booz Allan Hamilton Co. tarafından gelitirilen yedi örgüt profiline balı kalınarak 50 maddelik bir soru havuzu oluturulmutur. Bu maddeler 5 li likert tipi sorulara 100 dönütürülerek deneme ölçei gelitirilmitir. Ölçek maddelerinde; Tamamen Katılıyorum, Katılıyorum, Kararsızım, Katılmıyorum ve Kesinlikle Katılmıyorum biçiminde görü içeren be seçenek verilmitir. Tamamen Katılıyorum seçeneinden balayarak 5, 4, 3, 2, 1 eklinde puanlanmıtır. Testi oluturan maddelerin, ölçülmek istenen davranıı (özellii) ölçmede nicelik ve nitelik olarak yeterli olup olmadıının göstergesi kapsam geçerliidir (Büyüköztürk, 2007:167). Kapsam geçerlii için uzman görülerine bavurulmutur. Daha sonra ilgili alan uzmanlarından alınan görüler neticesinde 12 madde çıkarılarak 38 maddeye ulaılmıtır. Böylece ölçein kapsam geçerliliin gerçekletirilmesi hedeflenmitir. Ölçein yapı geçerlii de incelenmi ve bunun için faktör analizi uygulanmıtır. Hazırlanan soruların belirtilen özellikleri ne derece doru ölçtüü sorunu yapı geçerlii ile ilgilidir (Büyüköztürk, 2007:168). Faktör analizi ile yapı geçerlii ölçülmeye çalıılmıtır. Verilerin faktör analizi için uygunluu Kaiser-Meyer- Olkin (KMO) katsayısı ve Bartlett Sphericity testiyle incelenir. KMO katsayısının 0,60 tan yüksek olması ve Bartlett testinin anlamlı çıkması, verilerin faktör analizi için uygun olduunu göstermektedir (Büyüköztürk, 2007:126). Çalıma kapsamında iki aamalı faktör analizi uygulanmıtır. Özdeeri (eigenvalue) 1.00 dan büyük olmak artıyla en yüksek olan faktörler ölçee alınmıtır. Faktör yük deeri 0,45 ve üstü olan maddeler dikkate alınmıtır (Büyüköztürk, 2007:124). 0,45 deerinden küçük olan ve birden fazla faktörde yüksek deer alan maddeler tespit edilmi ve bu maddeler ölçekten çıkartılmıtır. Bu maddelerden sekizi dier faktörlerde de yüksek deerler aldıı için elenmitir. Dolayısıyla ölçek 30 madde ve yedi faktörlü bir yapıya sahip olmutur. Güvenirlik için ise öyle bir çalıma yapılmıtır: Uzman görüüne bavurulduktan sonra 38 maddelik ölçek güvenirlik çalıması için alanda pilot uygulaması yapılmıtır. Ölçek madde sayısının üç katı olacak ekilde yani 114 sayısını aan 250 öretmen ve idareciye uygulanmıtır. Uygulama sonucunda ölçein ölçülen ilk deerinde güvenirlii (Cronbach Alpha) 0,72 çıkmıtır. Faktör analizi sonrasında, yükleri düük çıkan iki madde daha ayıklandıktan sonra tekrar bir güvenirlik analizi yapılmı ve ölçein güvenirlik katsayısı 0,800 çıkmıtır. Yapılan tüm bu çalımaların sonucunda orta çıkan 28 madde ve yedi faktörlü ölçein deerlerine bakıldıında; KMO deerinin 0,807 ve faktörlerin varyansın toplamda % 65,164 ünü açıkladıı ve Cronbach Alpha güvernirlik katsayısının 0,80 olduu anlaılmıtır. Ayrıca nicel verilerden elde edilen bulguların yanı sıra aratırmacılar tarafından gelitirilen her bir örgüt DNA sının kısa profil bilgilerini içeren bir form

6 kullanılarak on öretmenden MEB i en iyi tanımlayan profili seçmeleri istenmitir. Böylelikle elde edilen nicel bulgular sınanarak dorulanmaya çalıılmıtır. Verilerin Analizi: Aratırmanın nicel verileri SPSS for Windows 15.0 programı kullanılarak çözümlenmitir. Bu aratırmada kullanılan ölçme aracı beli Likert tipi eklinde ölçeklenmitir. Ölçme araçlarındaki maddelere katılma düzeyleri Kesinlikle Katılmıyorum, Katılmıyorum, Kararsızım, Katılıyorum ve Tamamen Katılıyorum eklinde be ayrı ifadeyle derecelendirilmitir. Anketteki beli ölçein deer farkının (5 1 = 4) deer yargısına (5) bölünmesiyle elde edilen 0,80 lik aralıklar, benimsenme düzeyinin sınırlarını belirlemitir. Buna göre, 1,00-1,80 arasında aritmetik ortalamaya sahip olan sorulardaki benimsenme düzeyi Kesinlikle Katılmıyorum ; 1,81-2,60 arasındakiler Katılmıyorum ; 2,61-3,40 arasındakiler Kararsızım ; 3,41-4,20 arasındakiler Katılıyorum ; ve 4,21-5,00 arasındakiler Tamamen Katılıyorum olarak yorumlanmıtır. Bunun yanı sıra nitel formdan elde edilen verilerde aratırmacılar tarafından analiz edilerek yorumlanmıtır. 3. Bulgular Gelitirilen Ölçein Faktör Yapısına likin Bulgular Oluturulan deneme ölçei seçilen örneklem grubuna uygulanmadan önce, MEB Örgüt DNA sı ölçeinin kapsam geçerliinin salanması amacıyla uzman görüüne bavurulduktan sonra 12 madde ölçekten çıkarılmı ve 38 maddelik deneme ölçeine ulaılmıtır. Deneme ölçei seçilen örneklem grubuna uygulandıktan sonra yapı geçerliliinin salanması için açımlayıcı faktör analizi kullanılmıtır. Ölçein KMO deerinin olduu saptanmıtır ve hesaplanan Bartlett küresellik testi sonucuna göre ölçein bu deeri [X2=3177, 149] olarak bulunmutur. Bartlett küresellik testinin anlamlı çıkması ölçüm yapılan deikenin evren parametresinde çok deikenli olduunu göstermektedir (Thompson, 2004). Sonuç olarak, bu çalımada elde edilen KMO deeri oldukça iyi anlama gelen eklinde, Bartlett küresellik testi sonucu da anlamlı [X2=3177,149, p<0.01] olarak saptanmıtır. Yapılan faktör analizde, ölçekteki 38 maddenin 30 unun faktör yük deerinin 0.45 in üzerinde olduu tespit edilmi, bu sebeple faktör yükleri 0.45 nin altında olan 565 sekiz madde ölçekten çıkartılmıtır. Ölçein, 0.45 ve üzerinde olan tüm maddelerine ikinci bir faktör analizi daha uygulanmı ve yedi faktörlü bir yapıya ulaılmıtır. Yapılan faktör analizine ilikin scree plot sınaması grafik-1 de verilmitir. Grafik 1: Faktör Analizine likin Scree Plot Sınaması Grafikte yüksek ivmeli, hızlı düülerin yaandıı faktör önemli faktör sayısını vermektedir. Yatay çizgiler faktörlerin getirdikleri ek varyansların katkılarının birbirine yakın olduunu göstermektedir (Büyüköztürk, 2007; Çokluk, ekerciolu ve Büyüköztürk, 2010). Scree sınama grafiinde (Bkz. Grafik 1), grafik erisinin hızlı bir düü gösterdii nokta yedinci faktörün olduu yerdir. Yedinci noktadan sonra eim bir plato yapmaktadır. Nitekim, bu noktadan sonraki faktörlerin varyansa yaptıkları katkı hem küçük, hem de yaklaık olarak aynıdır (Fabrigar ve dierleri, 1999). Bu yüzden ölçek yedi faktörlüdür denilebilir. Ancak aynı faktörde toplanan maddeler ve bunların toplam varyansa olan katkısı göz önüne alınarak üçüncü ve yedinci faktörler esinlemeler balangıçlar örgüt yapısı altında birletirilmitir. Bu amaçla, ölçee uygulanan döndürülmü bileenler analizi sonuçlarına ilikin olarak elde edilen faktörler ve bu faktörlerde yer alan maddelere ilikin faktör yükleri Tablo 1 de belirtilmitir. Tablo 2: Örgüt DNA sı Ölçei Maddelerinin Faktör Yükleri Matrisi Yönetim Aırlıklı Askeri M22,816 Esinlemeler Balangıçlar Pasif Saldırgan Esnek Tam Zamanlı Uluslararası Sosyal Aratırmalar Dergisi

7 M23,806 M24,747 Askeri,243 ** 1,312 **,050 -,022,074 M21,659 M20*,607 M19*,564 Tam Zamanlı Yönetim Aırlıklı,431 **,312 ** 1 -,286 ** -,228 ** -,198 ** -,050 -,286 ** 1,483 **,578 **,268 ** M7,845 Pasif - -,022 -,228 **,483 ** 1,490 ** M6,839 M5,816 M8,801 M17,766 M16,738 M15,692 M14,744 M13,587 M18*,654 M25,802 M27,674 M28,668 M26,629 M2,769 M1,756 M4,615 M3,596 M9,811 M10,681 M11,675 M12,525 Tablo 2 de görüldüü üzere ölçek, aynı profili tanımlayan faktörler birletirildikten sonra, altı faktörlü ve 28 maddeli bir yapıya dönümütür. Belirlenen altı faktöre ilikin korelasyon deerleri aaıda tablo 3 te verilmitir. Tablo 3: Örgüt DNA sı Ölçeinin Faktörler Arası Korelasyon Deerleri Esne k Aske ri Tam Zaman Yöneti m Pasif Saldırga Esinlemel Esnek 1,243 **,431 ** -,268 ** -,216 ** -,179 ** er Saldırgan Esinlemel er,216 ** -,179 **,074 -,198 **,578 **,490 ** 1 Tablo 3 te verilen örgüt DNA sı ölçeinin faktörleri arasındaki ilikiye bakıldıında; salıklı örgüt profili sergileyen esnek, tam zamanlı ve askeri örgütler kendi arasında yüksek düzeyde pozitif ve dorusal bir iliki olduu görülürken salıksız örgüt profili sergileyen yönetim aırlıklı, pasif saldırgan ve esinlemeler balangıçlar örgütleri arasında da aynı ekilde yüksek düzeyde pozitif ve dorusal bir ilikiden bahsedilebilir. Dolayısıyla, ölçein alt boyutları arasında olumlu bir tutarlılıın olduu sonuçlardan anlaılmaktadır Güvenirlie likin Bulgular Likert tipi ölçeklerin de temel varsayımı her bir maddenin tek bir tutumu ölçtüü yönündedir (Tavancıl, 2005). Bu balamda, hazırlanan örgüt DNA sı ölçeinin güvenirlii aratırmada Cronbach Alpha iç tutarlılık katsayısı ile hesaplanmı ve ölçein Cronbach Alpha katsayısı olarak bulunutur. lgili alanyazında birden fazla derecelendirmeye sahip ölçeklerine ilikin güvenirlik çalımalarında 0.60 ile 0.70 düzeyindeki katsayıların yeterli olduu ileri sürülmektedir (Cronbach, 1990). Bu açıdan, ölçek oldukça güvenilir olarak deerlendirilebilir. Bununla birlikte, gelitirilen ölçeinin altı alt boyutuna ilikin güvenirlik katsayıları ise Tablo 4 te sunulmaktadır. Tablo 4: Örgüt DNA sı Ölçeinin Faktörlerinin Güvenirlik Katsayıları Matrisi Faktörler Madde No Güvenirlik Katsayısı Esnek 1, 2, 3, Askeri 5, 6, 7, Tam Zamanlı 9, 10, 11, Esinlemeler 13, 14, 15, 16, Balangıçlar 17, 18 Yönetim Aırlıklı 19, 20, 21, 22, , 24 Pasif Saldırgan 25, 26, 27, Tablo 4 teki bulgulara bakıldıında, ölçee ait boyutların Cronbach Alpha güvenirlik katsayılarının ile arasında deitii görülmektedir. Güvenirlik analizinde Cronbach Alpha deerinin en az 0.70 olması gerektii (Kline, 1994; Peers, 1996; Thomson, 2004; Van de Ven ve Ferry, 1979) göz önünde

8 567 bulundurulduunda, ölçein bir bütün olarak güvenilir olduu gibi ayrıca her bir alt boyutunun da güvenilir olduu söylenebilir MEB in Örgüt DNA sına likin Bulgular Buna göre yapılan ilk analizde her bir örgüt tipi için Kesinlikle katılıyorum ve Katılıyorum deer ifadelerine göre ilgili 3,41 5,00 ortalama puan aralıı baz alınarak çalıma kapsamına alınan 250 katılımcının Milli Eitim Bakanlıının örgüt DNA sına ilikin görüleri belirlenmitir. Tüm örgüt tipleri ortalama puanlar tablo 5 te verilmitir. Tablo 5: Tüm Örgüt Tipleri çin Örgüt DNA sı Puan Ortalamaları Esnek Askeri Tam Zamanlı Esinlemeler Balangıçlar N Yönetim Aırlıklı Pasif Saldırgan 250 2, ,8 2, ,2 2, ,0 3, ,6 3, ,0 3, ,0 3, ,8 4, ,0 4,50 2,8 Toplam ,0 Tablo 6 deerlendirme kapsamında sınır deer incelendiinde katılımcılar % 17,6 gibi bir oranla MEB in DNA yapısı itibariyle esnek örgüt tipine girdiini ifade etmilerdir. Askeri örgüt DNA sının puan aralıklarına ilikin frekans ve yüzde verileri tablo 7 de verilmitir. Tablo 7: Katılımcıların Askeri Örgüt DNA sına Göre Ortalama Puan Daılımları X 2,6020 3,0040 2,3040 3,5760* 3,8507* 3,2700 X f % 1,00 4 1,6 1,25 2,8 1,50 6 2,4 Tablo 5 te görüldüü üzere Milli Eitim Bakanlıı genel itibariyle Yönetim aırlıklı ve Esinlemeler Balangıçlar örgüt tipi için deerlendirme kapsamında sınır deer kabul edilen 3,41 ve üzeri puan ortalamasına sahiptir. Her bir örgüt tipi için yapılan analiz sonuçları aaıda verilmitir. Buna göre katılımcıların esnek örgüt DNA sına ilikin ortalama puanları tablo 6 da verilmitir. Tablo 6: Katılımcıların Esnek Örgüt DNA sına Göre Ortalama Puan Daılımları X f % 1, ,0 1,25 4 1,6 1,50 6 2,4 1,75 6 2,4 2,00 8 3,2 2, ,6 2, ,4 2, ,6 3, ,8 3, ,6 3, ,2 3, ,8 4, ,2 4, ,0 4,50 4 1,6 4,75 2,8 Toplam ,0 1, ,8 2, ,0 Uluslararası Sosyal Aratırmalar Dergisi

9 Tablo 7 deerlendirme kapsamında sınır deer incelendiinde katılımcılar % 33,6 oranında MEB in DNA yapısı itibariyle askeri örgüt tipine girdiini ifade etmilerdir. Tam zamanlı örgüt DNA sının puan aralıklarına ilikin frekans ve yüzde verileri tablo 8 de verilmitir. Tablo 8: Katılımcıların Tam Zamanlı Örgüt DNA sına Göre Ortalama Puan Daılımları X f % 1, ,0 1, ,4 1, ,4 1, ,0 2, ,0 2, ,8 2, ,0 2, ,4 3, ,6 3, ,8 3,50 6 2,4 3, ,0 4,00 6 2,4 5,00 2,8 Toplam ,0 Tablo 8 deerlendirme kapsamında sınır deer incelendiinde katılımcılar % 9,6 oranında MEB in DNA yapısı itibariyle tam zamanlı örgüt tipine girdiini ifade etmilerdir. Esinlemeler balangıçlar örgüt DNA sının puan aralıklarına ilikin frekans ve yüzde verileri tablo 9 da verilmitir. Tablo 9: Katılımcıların Esinlemeler Balangıçlar Örgüt DNA sına Göre Ortalama Puan Daılımları X f % 1,00 4 1,6 1,67 2,8 2,00 2,8 2,17 4 1,6 2, ,0 2,50 4 1,6 2,67 6 2,4 2,83 2,8 3, ,6 3,17 6 2,4 3, ,0 3, ,8 3, ,0 3, ,0 4, ,2 4, ,8 4, ,4 4,50 2,8 4,67 4 1,6 4,83 8 3,2 5,00 4 1,6 Toplam ,0 Tablo 9 deerlendirme kapsamında sınır deer incelendiinde katılımcılar % 66,4 gibi büyük bir oranla MEB in DNA yapısı itibariyle esnek örgüt tipine girdiini ifade etmilerdir. Yönetim aırlıklı örgüt DNA sının puan aralıklarına ilikin frekans ve yüzde verileri tablo 10 da verilmitir. Tablo 10: Katılımcıların Yönetim Aırlıklı Örgüt DNA sına Göre Ortalama Puan Daılımları X f % 1,00 2,8 1,33 2,8 1,67 2,8 1,83 4 1,6 2,17 2,8 2,33 2,8 2,50 4 1,6 2,67 4 1,6 2,83 4 1,6 3, ,8 3, ,6 3, ,0 3, ,8 3, ,6 3, ,6 4, ,8 4, ,4 4, ,6 4, ,8 4, ,2

10 4, ,4 5, ,0 Toplam ,0 Tablo 10 deerlendirme kapsamında sınır deer incelendiinde katılımcılar % 71,2 gibi büyük bir oranla MEB in DNA yapısı itibariyle yönetim aırlıklı örgüt tipine girdiini ifade etmilerdir. Pasif saldırgan örgüt DNA sının puan aralıklarına ilikin frekans ve yüzde verileri tablo 11 de verilmitir. Tablo 11: Katılımcıların Pasif Saldırgan Örgüt DNA sına Göre Ortalama Puan Daılımları 569 MEB in örgütsel yapılanmasının örgüt DNA sına göre incelendii bu çalımada tüm örgüt tipleri için yapılan analizlerde % 66,4 ile esinlemeler balangıçlar ve % 71,2 ile yönetim aırlıklı örgüt DNA sının baskın olduu anlaılmaktadır. Cinsiyet deikenine göre MEB in örgüt DNA sı tipinin ortalama puan ve frekans deerleri tablo 12 de verilmitir. Tablo 12: Cinsiyet Deikenine Göre Katılımcıların MEB Örgüt DNA sına likin Ortalama Puan ve Frekans Daılımları X f % 1,00 4 1,6 1,75 2,8 Cinsiyet Tam Esinlemeler Yönetim Pasif Esnek Askeri Zamanlı Balangıçlar Aırlıklı Saldırgan 2,6338 3,0253 2,2677 3,6364 3,8939 3,2828 2, ,4 2, ,4 2, ,0 2, ,2 3, ,0 3, ,2 3, ,4 3, ,0 Erkek n Std. Sapma % X n Std. Sapma ,73811,77925,75169,73751,76899, ,2% 79,8% 78,0% 80,5% 80,1% 79,5% 2,4808 2,9231 2,4423 3,3462 3,6859 3, ,81024,71321,84687,68428,95808, , ,8 4, ,8 4, ,4 4,75 2,8 Kadın % 19,8% 20,2% 22,0% 19,5% 19,9% 20,5% X 2,6020 3,0040 2,3040 3,5760 3,8507 3,2700 n ,00 8 3,2 Toplam ,0 Toplam Std. Sapma,75457,76572,77394,73496,81426,82360 % 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% Tablo 11 deerlendirme kapsamında sınır deer incelendiinde katılımcılar % 46,4 oranında MEB in DNA yapısı itibariyle askeri örgüt tipine girdiini ifade etmilerdir. Tablo 12 deerlendirme kapsamında sınır deer incelendiinde tüm katılımcılar MEB in örgüt DNA sını yönetim aırlıklı ve esinlemeler balangıçlar olarak ifade ederken, söz konusu durumun cinsiyete göre Uluslararası Sosyal Aratırmalar Dergisi

11 farklılamadıı görülmütür. Ya deikenine göre MEB in örgüt DNA sı tipinin ortalama puan ve frekans deerleri tablo 13 te verilmitir ya ya 41 ya ve üzeri Topla m Tablo 13: Ya Deikenine Göre Katılımcıların MEB Örgüt DNA sına likin Ortalama Puan ve Frekans Daılımları Ya Esnek Askeri Tam Zaman Esinlemeler Balangıçlar Yönetim Aırlıklı Pasif Saldırgan X 2,5288 3,0865 2,3846 3,6538 3,9679 3,4231 n Std.,74862,69994,79592,57531,82449,76623 % 20,2% 21,4% 21,5% 21,3% 21,4% 21,8% X 2,6349 2,9365 2,2738 3,6402 3,8492 3,2500 n Std.,73461,85084,77938,78724,82930,84617 % 51,0% 49,3% 49,7% 51,3% 50,4% 50,1% X 2,5972 3,0625 2,2986 3,4074 3,7685 3,1944 n Std.,79894,64288,75484,72454,78051,82032 % 28,7% 29,4% 28,7% 27,4% 28,2% 28,1% X 2,6020 3,0040 2,3040 3,5760 3,8507 3,2700 n Std.,75457,76572,77394,73496,81426,82360 % 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Tablo 13 deerlendirme kapsamında sınır deer incelendiinde tüm katılımcılar MEB in örgüt DNA sını yönetim aırlıklı ve esinlemeler balangıçlar olarak ifade etmitir. Eitim düzeyi deikenine göre MEB in örgüt DNA sı tipinin ortalama puan ve frekans deerleri tablo 14 te verilmitir. Tablo 14: Eitim Düzeyi Deikenine Göre Katılımcıların MEB Örgüt DNA sına kikin Ortalama Puan ve Frekans Daılımları Eitim Düzeyi X Esnek Önlisans Std. n De viat ion Askeri Tam Zamanlı Esinlemeler Balangıçlar Yönetim Aırlıklı Pasif Saldırgan 2,1500 2,7500 1,6000 3,5000 3,9000 3, ,79232,40825,45947,72860,74204,61464 Lisans Yüksek lisans ve üzeri Toplam % X n Std. De viat ion 3,3% 3,7% 2,8% 3,9% 4,1% 4,2% 2,7083 3,0139 2,3361 3,5537 3,7407 3, ,76063,76622,74572,73438,85079,87531 % 74,9% 72,2% 73,0% 71,6% 69,9% 70,6% X 2,3583 3,0167 2,3250 3,6556 4,1722 3,4417 n Std.,64991,81025,84910,74401,61292,65962 % 21,8% 24,1% 24,2% 24,5% 26,0% 25,3% X 2,6020 3,0040 2,3040 3,5760 3,8507 3,2700 n Std.,75457,76572,77394,73496,81426,82360 % 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% Tablo 14 deerlendirme kapsamında sınır deer incelendiinde tüm katılımcılar MEB in örgüt DNA sını öncelikle yönetim aırlıklı ardından ise esinlemeler balangıçlar olarak ifade etmitir. Görev türü deikenine göre MEB in örgüt DNA sı tipinin ortalama puan ve frekans deerleri tablo 15 te verilmitir. Tablo 15: Görev Türü Deikenine Göre Katılımcıların MEB Örgüt DNA sına kikin Ortalama Puan ve Frekans Daılımları Tam Esinlemeler Yönetim Pasif Görev Türü Esnek Askeri Zamanlı Balangıçlar Aırlıklı Saldırgan X 2,5463 2,9969 2,3241 3,5226 3,8272 3,1821 Öretmen Müdür yardımcısı Müdür Toplam n Std.,77930,79056,83261,75901,85548,84700 % 63,4% 64,6% 65,4% 63,8% 64,4% 63,1% X 2,6484 2,9609 2,2109 3,7031 3,9948 3,4453 n Std.,67512,77436,60129,64205,74829,72302 % 26,1% 25,2% 24,6% 26,5% 26,6% 27,0% X 2,8542 3,1667 2,4167 3,5972 3,6250 3,3958 n Std.,75512,54507,77553,78776,63750,85630 % 10,5% 10,1% 10,1% 9,7% 9,0% 10,0% X 2,6020 3,0040 2,3040 3,5760 3,8507 3,2700 n Std.,75457,76572,77394,73496,81426,82360

12 ... Görev Türü Esnek Askeri Tam Esinlemeler Yönetim Pasif Zamanlı Balangıçlar Aırlıklı Saldırgan X 2,5463 2,9969 2,3241 3,5226 3,8272 3,1821 n Öretmen Std.,77930,79056,83261,75901,85548,84700 % 63,4% 64,6% 65,4% 63,8% 64,4% 63,1% X 2,6484 2,9609 2,2109 3,7031 3,9948 3,4453 n yıl ve üzeri Std n X % De viat ,4% 53,5% 53,9% 54,5% 53,9% 53,7% 2,7500 3,0875 2,2875 3,2500 3,7917 3, ,89514,70835,90679,74822,79864,77831 % 16,9% 16,4% 15,9% 14,5% 15,8% 15,3% X 2,6020 3,0040 2,3040 3,5760 3,8507 3,2700 Müdür yardımcısı Müdür Toplam Std.,67512,77436,60129,64205,74829,72302 % 26,1% 25,2% 24,6% 26,5% 26,6% 27,0% X 2,8542 3,1667 2,4167 3,5972 3,6250 3,3958 n Std.,75512,54507,77553,78776,63750,85630 % 10,5% 10,1% 10,1% 9,7% 9,0% 10,0% X 2,6020 3,0040 2,3040 3,5760 3,8507 3,2700 n Std.,75457,76572,77394,73496,81426,82360 % 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% Tablo 15 deerlendirme kapsamında sınır deer incelendiinde tüm katılımcılar MEB in örgüt DNA sını öncelikle yönetim aırlıklı ardından ise esinlemeler balangıçlar olarak ifade etmitir. Ancak okul müdürlerinin askeri örgüt tipi içinde yüksek puan ortalamasına sahip olması manidardır. Kıdem yılı deikenine göre MEB in örgüt DNA sı tipinin ortalama puan ve frekans deerleri tablo 16 da verilmitir. Tablo 16: Kıdem Yılı Deikenine Göre Katılımcıların MEB Örgüt DNA sına kikin Ortalama Puan ve Frekans Daılımları Toplam n Std.,75457,76572,77394,73496,81426,82360 Deviatio % 100,0 % 100,0 % 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% Tablo 16 deerlendirme kapsamında sınır deer incelendiinde tüm katılımcılar MEB in örgüt DNA sını öncelikle yönetim aırlıklı ardından ise esinlemeler balangıçlar olarak ifade etmitir. Ancak kıdem yılı artıkça esinlemeler balangıçlar, yönetim aırlıklı ve pasif saldırgan örgüt tipleri için puan ortalamalarının dütüü görülmektedir Örgüt DNA sına likin Nitel Bulgular Aratırma kapsamında elde edilen nicel verilerin ve buna balı bulguların dorulanması amacıyla Kahramanmara il merkezinde farklı okullarda görev yapan toplam on sınıf öretmeniyle görümeler yapılmıtır. Görüme sürecinde katılımcıların yukarıda bahsi geçen örgüt profillerinin kısa ve öz tanımlarını içeren bir form aracılııyla MEB i en iyi tanımlayan profili seçmeleri istenmitir. Buna göre katılımcıların MEB in DNA profiline ilikin görüleri tablo 17 de verilmitir. Kıdem Yılı X Esinlemele r Balangıçla Yöneti m Aırlıkl Esnek Asker i Tam Zamanl ı r ı Pasif Saldırga n 2,4324 3,0473 2,3514 3,7342 3,9505 3, Tablo 17: Katılımcıların MEB in DNA Profiline likin Görüleri DNA Profili f 1-10 yıl X % Std n yıl Std n De viat De viat,71589,71154,70822,53416,86437, ,7% 30,0% 30,2% 30,9% 30,4% 31,0% 2,6507 2,9559 2,2831 3,5858 3,8137 3, ,71898,81074,77089,79685,79169,85390 Esnek - Tam Zamanlı - Askeri 1 Esinlemeler Balangıçlar 3 Yönetim Aırlıklı 5 Uluslararası Sosyal Aratırmalar Dergisi

13 Pasif Saldırgan 1 Tablo 17 de görüldüü gibi MEB i en iyi tanımlayan profil olarak katılımcıların biri (1/10) askeri, üçü (3/10) esinlemeler balangıçlar, bei (5/10) yönetim aırlıklı ve biri (1/10) pasif saldırgan profilini seçmilerdir. Buna göre elde edilen nitel veriler ııında MEB in esinlemeler balangıçlar (% 30) ve yönetim aırlıklı (% 50) DNA profiline sahip olduu düünülebilir. Bu durum nicel verilerden elde edilen bulguları destekler niteliktedir. 4. Sonuçlar ve Tartıma Bu çalımanın amacı, örgüt DNA sı kavramını derinlemesine irdeleyerek, temelleri Booz Allan Hamilton Co. tarafından ortaya konulan bir ölçei söz konusu kavramı Türkiye de okul örgütlerinde uyarlanabilir hale getirecek eklide uyarlamaktır. Buradan hareketle bahsi geçen yedi örgüt tipinin karakteristik özelliklerini temel alarak okul DNA sı ölçeinin geçerlik ve güvenirlik çalımaları yapılmı ve Milli Eitim Bakanlıının örgüt DNA sı ortaya konulmutur. Aratırma kapsamında kullanılan veri toplama aracı aratırmacılar tarafından beli likert tipi bir ölçek olarak gelitirilmitir. Sonuç olarak ortaya DNA profilini belirlemeye yönelik 28 maddeden ve altı faktörden oluan bir ölçek çıkmıtır. Yapılan analizler sonucunda ölçein KMO deerinin 0,807 ve faktörlerin varyansın toplamda % 65,164 ünü açıkladıı ve Cronbach Alpha güvenirlik katsayısının 0,80 olduu anlaılmıtır. Buna göre ölçein geçerli ve güvenilir olduu savunulabilir. Son yıllarda giderek artan bir hızla organik ve örgütsel yapılanmalar birbiriyle eletirilmekte ve bunun bir sonucu olarak farklı disiplinlere ait kavram ve metaforlar örgütsel çalımalarda yer bulmaktadır. Bunun bir yansıması olan örgüt DNA sı kavramı da örgütü yaayan canlı bir metabolizma olarak kabul eden bir anlayıın ürünüdür. Buna göre bu inancın temelinde örgütün sistematik ileyiini, i görenlerin i doyumunu, örgüte balılıklarını ve örgütsel özdelemelerini, müteri memnuniyetini kısacası örgütün var olabilme kaygılarını ve ileyiini bir bütün olarak nesilden nesile aktarılabilecei inancı hakimdir. Nitekim DNA gerçekte canlıların varlıına ilikin tüm bilgilerini içeren adeta bir depo gibidir. Tek bir saç telinden bir insanın vücudunun tüm temel bileenlerine ilikin çeitli bilgiler öngörülebilir. Öyle ki DNA kavramını örgüte uyarlamak konusunda çeitli çalımalar yapılmaktadır. Gündüz, Beoluk ve Önder (2011) canlıların dinamik ve karmaık sistemlerindeki yönetim ile bilgi çaının dinamik ve karmaık sistemlerindeki liderlik anlayıını, DNA liderlik kavramı üzerinden ilikilendirilmeye çalımılardır. Dö (2013) ise örgüt DNA sını okul yöneticilerin görüleriyle ele almı ve örgütsel DNA nın bir örgütün kimlii ve parmak izi gibi belirleyici bir etkiye sahip olduu sonucuna ulamıtır (Dö, 2013). Onay ve Ergüden (2012) ise örgüt kültürü ile de yakın balantısı bulunan örgüt DNA sının yapılanmasında, yönetilmesinde, yerletirilmesinde ve gelecee aktarılmasında alınması gereken önlemlerde insan kaynakları yönetimi birimlerine kamu kurumlarında da üst yönetimlere önemli görevler dütüünü ifade etmilerdir (Onay ve Ergüden, 2012). Yöneticilerin yaklaımları baskıcı olabilir veya çalıanlara aile gibi muamele edebilirler; örgüt kültürünün olumasında ve korunmasında kurucuların yanında üst düzey yöneticilerin de büyük etkisi vardır (Demirkol ve Sava, 2012). Eitim örgütlerinde örgütsel DNA yı saptamak için bir ölçek gelitirmek amacıyla yapılan bu çalıma ölçein gelitirilme aamasında gerçekletirilen pilot uygulamayla MEB in genel anlamda örgüt DNA sını ortaya koymutur. Buna göre MEB in genel olarak yönetim aırlıklı ve esinlemeler balangıçlar örgüt DNA sına sahip olduu sonucuna ulaılmıtır. Buradan anlaılacaı üzere çalıma sonunda elde edilen bulgular ııında MEB in örgüt DNA sının olumsuz yapıda olduu anlaılmaktadır. Zira fazla katmanlı, bürokratik iler altında ezilen, etkili ekilde yönetilemeyecek kadar fazla büyük ve amacına ulaamayan nitelikte olduu söylenebilir. Akyüz, Demirkasımolu ve Erdoan (2013) bakanlık merkez örgütünde kararların genellikle toplantılarda, karılıklı görümeler ve tartımalar yoluyla alındıı, ancak bazı kararların üst makamlardan talimat eklinde geldii sonucuna ulamılardır (Akyüz, Demirkasımolu ve Erdoan, 2013). Benzer ekilde Duman (1998) eitimin yerinden yönetimi ülke düzeyinde uygulamaya konulması gereken bir yerinden yönetim düzeltiminin önemli bir parçası olacaını ve eitimin yerinden yönetimi halen var olan eitim dizgemizin yapısında ve ileyiinde çok önemli deiikliklerin yapılması gereini ortaya çıkaracaını ifade etmitir (Duman, 1998). Ayrıca aratırma sonucuna göre MEB pek fikrin ortaya atıldıı (esinlemeler) uygulamaların balayıp ancak sonuca ulaılmadıı (balangıçlar) bir örgüt görünümü sergilemektedir. Benzer ekilde Doru ve Uyar (2012) da Milli Eitim Bakanlıından yapılan deiikliklerde baarısız olunduunda hemen eski uygulamalara dönüldüü kanaati öretmen, yönetici ve ilköretim müfettilerinde mevcut olduu sonucuna ulamıtır (Doru ve Uyar, 2012). Eitim yöneticileri karar alma ve stratejik planlamalarında günlük karar almak yerine stratejiyi bir kavram olarak ele almalı, amaçlara ulamada karılaılacak sorunları, uygulamalardan önce belirleyip gerekli önlemleri almalıdırlar (Ere, 2004). Yerel yönetimlerin eitim ile ilgili faaliyetlere daha fazla katılmaları, eitim sistemimizin karı karıya bulunduu sorunların bir çounun çözümlenmesi için bir yol olarak düünülebilir. Ancak bunun için öncelikle yerel yönetimlerin gerçek yerel yönetim niteliine

14 kavuması gereklidir (Kurt, 2006). Sürekli deiim ve geliimin yaandıı günümüzün rekabetçi koullarında deiim, artık örgütlerin bünyelerinde sürekli olarak yer alması gereken bir olgu olarak karımızı çıkmaktadır (Özmen ve Sönmez, 2007). Öneriler Aratırma kapsamında elde edilen bulgular ııında MEB in örgüt DNA sı profilinin yönetim aırlıklı ve esinlemeler-balangıçlar olduu anlaılmıtır. Bu nedenle söz konusu profillerin salıksız olduklarından hareketle MEB in DNA profilinde gerçekletirilecek her iyiletirmenin Türkiye de eitime bir katkı salayacaı düünülebilir. Aratırma sonucunda aaıda ki öneriler getirilmitir: 1- MEB kendi içinde var olan hiyerarik yapılanmayı daha esnek ve etkili hale getirmelidir. 2- MEB, eitim yönetimi balamında gözden geçirilmeli gerekli tedbirler alınmalıdır. 3- MEB, tekilat yapısını güçlendirmeli ancak gerekli hallerde yerellemeyi ön plana almalıdır. 4- MEB, stratejik planlama sürecine tüm çalıanlarını katmalı ve onlardan gelen fikirleri politikalarına rehber tayin etmelidir. 5- Deiimin kaçınılmaz olduu fikrinden hareketle geliim odaklı bir deiim politikası benimsenmeli ancak bu hamleler tüm tekilatta bir bütün olarak sergilenmelidir. 6- Gereksiz i yükü ve bürokrasi giderilmelidir. 7- MEB, çalıanlarının fikirlerini çeitli ortamlarda beyan edebilmelerinin önünü açmalı hatta bunu desteklemelidir. 8- Bu aratırma MEB merkez tekilatı düzeyinde gerçekletirilmitir, benzer aratırmalar tara tekilatı hatta her bir eitim kurumu için müstakil olarak ta yapılabilir. 9- Bu aratırma nicel ve nitel aratırma yöntemleri birlikte kullanılarak gerçekletirilmitir, benzer bir aratırma yalnızca nitel aratırma yöntemleri kullanılarak ta yapılabilir. KAYNAKÇA AKYÜZ, Ü., DEMRKASIMOLU, N., & ERDOAN, Ç. (2013). Millî Eitim Bakanlıı merkez örgütündeki yöneticilerin örgütsel adalet algıları Eitim ve Bilim, S. 38(167), s ALTOPIEDI, M., & LAVIE, J. M. (2006). Narratives of change and collaboration: The role of professional and organizational identities in 573 shaping school improvement plans. Intervention Research, S. 2(1), s AYTAÇ, Ö. (2004). Örgütler: Sosyolojik bir perspektif. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 14(1), s BOOZ Allen Co. (2013), tarihinde eriilmitir. BÜYÜKÖZTÜRK,. (2002). Faktör analizi: Temel kavramlar ve ölçek gelitirmede kullanımı. Kuram ve Uygulamada Eitim Yönetimi, S. 32, s BÜYÜKÖZTÜRK,. (2003). Sosyal bilimler için veri analizi el kitabı. (3. baskı). Ankara: Pegem A Yayıncılık. COHEN, J., MCCABE, E., MICHELLI, N. M. & PICKERAL, T. (2009). School climate: Research, policy, practice, and teacher education. Columbia University Teachers College Record. S. 111(1), s CRONBACH L. J. (1990) Essentials of psychological testing. (5th ed.). New York: Harper Collins Publishers. ÇANDIR, E. (2005). Örgütsel DNA ve bir uygulama. Yayınlanmamı Yüksek Lisans Tezi, Bursa: Uluda Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. ÇOKLUK, Ö., EKERCOLU, G. & BÜYÜKÖZTÜRK,. (2010). Sosyal bilimler için çok deikenli istatistik. Ankara: Pegem Akademi Yayınları DEMR, C. & ÖZTÜRK, U. C. (2011) Örgüt kültürünün örgütsel balılık üzerine etkisi ve bir uygulama. Dokuz Eylül Üniversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakültesi Dergisi, S. 26 (1), s DEMRKOL, A.Y. & SAVA, A.C. (2012). Okul müdürlerinin örgüt kültürü algılarının incelenmesi. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 5, s DORU, S., & UYAR, M. (2012). Millî Eitim Bakanlıı tara örgütlerinin deimeye direnme eilimleri üzerine bir aratırma. Buca Eitim Fakültesi Dergisi, S. 32, s DÖ,. (2013). School DNA and Its Transfer. American Journal of Human Ecology, S. 2(1), s DUMAN, A. (1998). Yerinden yönetim mi, yoksa yerelleme mi? Kuram ve Uygulamada Eitim Yönetimi Dergisi, S. 4(4), s ERE, F. (2004). Eitim yönetiminde stratejik planlama. Gazi Üniversitesi Endüstriyel Sanatlar Fakültesi Dergisi, S. 15, s FABRIGAR, L. R., WEGENER, D. T., MACCALLUM, R. C. & STRAHAN, E. J. (1999). Evaluating the use of explatory factor analysis in psychological research. Psychological Methods, S. 4(3), s GEDKOLU, T. & TAHAOLU, F. (2010). lköretim okullarının örgüt iklimi: Gaziantep ili ahinbey ilçesi örnei. Milli Eitim, S. 186, s GIOIA, D. A., SCHULTZ, M., & CORLEY, K. G. (2000). Organizational identity, image, and adaptive instability. Academy of Management Review, S. 25(1), s GOVINDARAJAN, V., & TRIMBLE, C. (2005). Organizational DNA for strategic innovation. California Management Review, S. 47(3), s GÜNDÜZ, H. B., BEOLUK,., & ÖNDER,. (2011). From the complex system leadership perspective: DNA leadership. International Journal of Human Sciences, S. 8(1), s HATCH, M. J., & SCHULTZ, M. (1997). Relations between organizational culture, identity and image. European Journal of Marketing, S. 31(5/6), s HOFSTEDE, G., NEUIJEN, B., OHAYV, D. D., & SANDERS, G. (1990). Measuring organizational cultures: A qualitative and quantitative study across twenty cases. Administrative Science Quarterly, S. 35, s HOLLODAY, R. (2005). Simple rules: organizational DNA. OD Practitioner, S. 37(4), s KARCIOLU, F. (2001). Örgüt kültürü ve örgüt iklimi ilikisi. Atatürk Üniversitesi ktisadi ve dari Bilimler Dergisi, S. 15(1), s KARCIOLU, F.& AYKANAT, Z. (2012). Örgüt iklimi ve örgütsel iletiim : Ardahan Üniversitesi ve Karamanolu Mehmet Bey Uluslararası Sosyal Aratırmalar Dergisi

15 Üniversitesi arasında karılatırmalı bir inceleme. The Journal of Academic Social Science Studies.S. 5(7), s KIRAL, B. & KIRAL, E. (2011) Karma aratırma yöntemi. 2nd International Conference on New Trends in Education and Their Implications, Antalya-Turkey KLINE, P. (1994). Easy guide to factor analysis. London: Routledge. KURT, T. (2006). Eitim yönetiminde yerelleme eilimi. Kastamonu Eitim Dergisi, S. 14(1), s MOINGEON, B., & RAMANANTSOA, B. (1997). Understanding corporate identity: the French school of thought. European Journal of Marketing, S. 31(5/6), s NEILSON, G. & PASTERNACK, B.A. & MENDES, D. (2003), Four bases of organizational DNA tarihinde eriilmitir. ONAY, M. & ERGÜDEN, S. (2012) Yeni bir metafor: Kurum DNA sı. Sosyal ve Beeri Bilimler Dergisi, S. 4(1), s ÖZMEN, F. & SÖNMEZ, Y. (2007). Deiim sürecinde eitim örgütlerinde deiim ajanlarının rolleri. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 17(2), s PEERS, I. (1996). Statistical analysis for education and psychology researchers: Tools for researchers in education and psychology. London: Falmer Press. SOMEKH, B. ve LEVIN C. (2005). Research Methods in the Social Sciences: Sage Pub,. BOOZ ALLEN HAMILTON (2013) Reading Materials for Organizational DNA tarihinde eriilmitir. SÖNMEZ, M. A., (2006). Meslek liselerinde örgüt kültürü. Kuram ve Uygulamada Eitim Yönetimi,S. 45, s MAN, M. (1995). Örgüt kavramının kültürel açıdan çözümlenmesi ve eitim örgütleri. Kuram ve Uygulamada Eitim Yönetimi Dergisi, S. 1(1), s TAVANCIL, E. (2005). Tutumların ölçülmesi ve SPPS ile veri analizi. (2. baskı). Ankara: Nobel Yayın Daıtım TERZ, A.R., (2005). lköretim okullarında örgüt kültürü. Kuram ve Uygulamada Eitim Yönetimi, S. 43, s THOMPSON, B. (2004). Exploratory and confirmatory factor analysis: Understanding concepts and applications. Washington: American Psychological Association. WELSH, W. N. (2000). The effects of school climate on school disorder. The Annals of the American Academy of Political and Social Science, S. 567(1), s VAN de VEN, A. & FERRY, D. (1979). Measuring and assessing organization. New York: John Wiley and Sons. YÜCELER, A. (2009). Örgütsel balılık ve örgüt iklimi ilikisi: Teorik ve uygulamalı bir çalıma. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 22, s Ek: Örgüt DNA sı Ölçei ÖRGÜT DNA'SI ÖLÇE Kesinlikle Katılmıyorum Katılmıyorum Kararsızım Katılıyorum Tamamen Katılıyorum 1. MEB dı deiimlere uyum salayabilecek yapıdadır. 2. MEB deiimi önemseyen bir kurumdur. 3. MEB her türlü problemi esnek karar alma yapısını kullanarak çözmektedir. 4. MEB motivasyonu yüksek öretmenleri desteklemektedir. 5. MEB tam anlamıyla Bakanın hakimiyeti altındadır 6. MEB de verilen emirler harfi harfine yerine getirilerek olumlu sonuçlar alınır 7. MEB de kendimi makinenin bir parçası gibi hissetmekteyim 8. MEB de ilerin aksamaması için sıkı uygulamalar vardır 9. MEB cazip bir kurum olduu için, burada çalımak isteyen birçok öretmen var 10. MEB in uygulamaları örenci ve öretmenleri mutlu kılmaktadır 11. MEB i dier kurumlardan ayıran, rekabetçi ruha sahip farklı bir kültürü vardır 12. MEB in vizyonu ve deerleri beni motive etmektedir 13. MEB de zeki ve motivasyonu yüksek öretmenler olmasına ramen bunlar bir amaç altında toplanamamaktadır 14. MEB de birliktelik yerine herkesin kendi stratejileri vardır 15. MEB de alınan güzel bir karar ibirlii sorunlarından uygulanamamaktadır 16. MEB de alınan kararların uygulanmasında koordinasyon ve yönlendirme eksiklii vardır 17. MEB de deiimi engelleyen katı bir kültürel yapı bulunmaktadır 18. MEB i gören bakımından kalabalık olduundan tam olarak verimli olamamaktadır

16 MEB de önemsiz iler fazla olduundan, deiimler için fırsat bulmak güçtür. 20. MEB hantal bir yapıda olduundan dı deiimlere cevap verememektedir. 21. MEB bünyesinde hiyerari her eyden önemlidir 22. MEB gereinden fazla bürokratik bir yapıya sahiptir ve bu durum ileri aksatmaktadır. 23. MEB herhangi bir konuda karar alırken öretmen görülerine deer vermemektedir 24. MEB de öretmenlerin potansiyeli dikkate alınmamaktadır. 25. MEB de, uygun bir çalıma ortamı görüntüsü arkasında içi kaynayan bir yapı vardır 26. MEB de büyük deiimler oylanır, kabul edilir ama uygulamak imkansızdır 27. MEB de vasatlık takdir edilmektedir 28. MEB de çalıanlar üstlerinden gelen emirlere aldırmamaya meyillidirler. Uluslararası Sosyal Aratırmalar Dergisi