Postmenopozal Hormon Replasman Tedavisi Alan Hastaların Hormon Tedavisi Hakkında Çıkan Olumsuz Yayınlar Sonrası Tutumları

Transkript

1 ORİJİNAL ARAŞTIRMA Postmenopozal Hormon Replasman Tedavisi Alan Hastaların Hormon Tedavisi Hakkında Çıkan Olumsuz Yayınlar Sonrası Tutumları Dr. Mustafa UZUN, a Dr. Saygın MİCOZKADIOĞLU, a Dr. Nazife E. MİCOZKADIOĞLU, a Dr. Emine ÇELEN, a Dr. Eda ÖZYİĞİT, a Dr. A. Filiz AVŞAR a a Kadın Hastalıkları ve Doğum Kliniği, Ankara Atatürk Eğitim ve Araştırma Hastanesi, ANKARA Ya zış ma Ad re si/cor res pon den ce: Dr Mustafa UZUN Ankara Atatürk Eğitim ve Araştırma Hastanesi Kadın Hastalıkları ve Doğum Kliniği, ANKARA drmustafauzun@hotmail.com Bilkent, ANKARA ÖZET Bu çalışmada son zamanlarda medyada hormon replasman tedavisine (HRT) karşı olumsuz yayınlardan sonra postmenopozal Türk kadınlarının HRT kullanım davranışlarındaki değişiklikleri saptamak amaçlandı. Bu prospektif çalışmada postmenopozal kadınlar hazırlanan anket formu ile, bireysel olarak sorgulandı ve yaşı, eğitim durumu, menopoz süresi, HRT hakkında olumsuz yayınlar sonrası tedavi devamlılığı hakkında bilgi edinildi. İstatistiksel değerlendirmede Ki-kare test analizi kullanıldı. Bu çalışmada incelenen 230 hastanın %32.4 ünün (n: 75) HRT alımını bıraktığı, bu hastaların %28.2 sinin (n: 21) ilaç kullanımını bırakırken doktorlarına danışmadığı, tedaviyi bırakanların %13.4 ünün (n: 20) postmenopozal şikayetlerin artması üzerine ilaca tekrar başladığı tespit edildi. Kanser olma korkusu HRT'yi bırakmada rol oynayan en önemli etkendir. Medyadaki HRT ye karşı olan olumsuz yayınlar kadınların HRT ye karşı olan tutumlarında değişikliklere neden olmaktadır. Anahtar Kelimeler: Hormon replasman tedavisi, postmenopoz, medya ABSTRACT The aim of the study was to determine the changes in the behavior of postmenopausal Turkish women to hormone replacement therapy (HRT) usage after the recent publications in the media against HRT. In this prospective study, postmenopausal women were interrogated by a questionnaire individually and the information about age, educational status, duration of menopause and the continuity of treatment after adverse publications about HRT were obtained. Chi-square test analysis was used for the statistical evaluations. HRT use was discontinued in %32.4 (n: 75) of the 230 questioned patients, and of these patients, %28.2 (n: 21) quitted HRT without conferring to their doctor. It is also noted that % 13.4 (n: 20) of those who stopped the treatment reinitiated to HRT after the increase of postmenopausal symptoms. The fear of having cancer is the most important factor having role in discontinuation of HRT. The adverse publications against HRT in media cause changes in attitudes of women about HRT. Key Words: Hormone replacement therapy, post-menopausal, communications media Turkish Medical Journal 2008, 2:13-17 Cop yright 2008 by Türk Tıp Dergisi enopoz, klimakterium olarak adlandırılan oldukça uzun bir sürecin içinde menstruasyonun tamamen kesildiği dönemdir. Perimenopozal ve postmenopozal semptomların ortaya çıkışı östrojen seviyelerindeki azalmaya bağlıdır. Etiyopatogenezi tam açıklanamamakla birlikte vazomotor semptomlar östrojen eksikliğinden kaynaklanmaktadır. Bu semptomlar hormon replasmanı yapılarak tedavi edilmektedir. Tedavi- Turkish Medical Journal 2008, 2 13

2 de ös tro jen içe ren ilaç lar ve ri le rek bu semp tom lar dü zel til mek te dir. Post me no po zal şika yet ler ki şi sel fark lı lık lar gös te re bil mek te dir. Özel lik le bi rey sel fark lı lık la ra bağ lı ola rak HRT ne de niy le or ta ya çı ka bi le cek yan et ki ler de çe şit li lik gös ter mek te dir. Post me no po zal ka dın la rın me no poz ve HRT hak kın da ye te rin ce doğ ru bil gi len di ril me me si, yan lış ina nış ve kor ku lar, bu te da vi yi ka bul et me - le rin de zor luk lar or ta ya çı kar mak ta dır ya da te da - vi yi ya rı da kes me le ri ne se bep ol mak ta dır. Son 20 yıl için de HRT ile il gi li öne ri ler de be lir gin de ği şik - lik ler sap tan mış tır. HRT kul la nı mı 1990 lar da yaş ara sı %10 dü ze yin de iken 1995 ler de ki ça lış ma lar da HRT nin be lir gin ola rak me no po zal semp tom la rın ya nı sı ra os te o po roz, kar di yo vas kü ler has ta lık, Alz he i mer has ta lı ğı, dep res yon ve ko lon kan se ri ris ki ni azalttı ğı sap tan dık tan son ra %30 la ra yük sel miş tir. 1 Ame ri ka Bir le şik Dev let le ri n de Wo men s He - alth Ini ti a ti ve (WHI ) ve İngil te re de Mil li on Wo - men Study (MWS) isim li iki bü yük ran do mi ze kon trol lü ça lış ma HRT nin me me kan se ri, ko ro ner ar ter has ta lı ğı ve pul mo ner em bo li ris ki ni ar ttır - ma sı ne de ni ile er ken son lan dı rıl miş tır. 2,3 Bu ça lış - ma la rın so nuç la rı nın ya yın lan ma sı son ra sı gör sel ve ya zı lı ba sın da HRT ye kar şı olum suz gö rüş ve yo rum lar ya yın lan ma ya baş la dı ve HRT nin fay da - dan çok za ra rı ol du ğu gö rü şü yay gın ka bül gör dü de MWS nin so nuç la rı nın ya yın lan ma sın dan son ra HRT nin me me kan se ri ris ki ni art tır dı ğı des - tek len miş ol du. 4-6 Tür ki ye de ya pıl mış olan ça lış ma lar da or ta la - ma me no poz ya şı nın ara sın da de ğiş ti ği gö rül mek te dir. 7 Or ta la ma ya şam sü re si 70 ola rak ka bul edi le cek olur sa, ka dın la rın ha yat la rı nın yakla şık 1/3 inin post me no po zal dö nem de ge çe ce ği ön gö rül mek te dir. Me no poz dö ne mi nin ge tir di ği so run la rın üs - te sin den ge le bil mek an cak doğ ru ve net bil gi le re sa hip ol mak ile müm kün dür. Bu araş tır ma da Ata - türk Eği tim Araş tır ma Has ta ne si Ka dın Has ta lık la - rı Do ğum Po lik li ni ği ve Af yon Emir dağ Dev let Has ta ne si Ka dın Has ta lık la rı ve Do ğum Po lik li ni - MULTIPL MYELOM TANISI VE TEDAVİYE YANIT KRİTERLERİ ği ne baş vu ran me no poz dö ne mi ka dın la rın sos yokül tü rel dü zey le ri, HRT ye kar şı tu tum la rı, ba sın - da çı kan HRT ye kar şı olum suz gö rüş ler den son ra ki te da vi ye ba kış açı la rı, te da vi ke sil di ği tak dir de şika - yet le rin de ki de ği şik lik ler ve bu na bağ lı ola rak te da - vi ye de vam edip et me dik le ri sor gu lan mış tır. GE REÇ VE YÖN TEM LER An ka ra Ata türk Eği tim Araş tır ma Has ta ne si Ka dın Has ta lık la rı ve Do ğum Po lik li ni ği ve Af yon Emirdağ Dev let Has ta ne si Ka dın Has ta lık la rı ve Do ğum Po lik li ni ği ne çe şit li me no poz şika yet le ri ile baş vu - ran has ta lar ça lış ma po pu las yo nu nu oluş tur mak ta - dır. Her iki po lik li ni ğe baş vu ran 230 has ta ile yüz yü ze gö rü şü le rek ha zır la nan an ket for mu has ta lar ta ra fın dan dol du rul muş tur. Bu pros pek tif ça lış ma için Ye rel Etik Ku rul ona yı alın mış tır. Araş tır ma da kul la nı lan me no poz ve post me - no poz ta nı mı Dün ya Sağ lık Ör gü tü nün sı nıf lan - dır ma sı na gö re ya pıl mış tır. Me no poz, ovar yan fo li kü ler ak ti vi te nin kay bol ma sı na bağ lı ola rak gö - rü len son adet ka na ma sı na ve ri len isim dir. Post me - no po zal dö nem 12 ay dan da ha uzun sü ren, ken di li ğin den olu şan ame no re nin gö rül dü ğü dö - nem ola rak ifa de edi lir. 7 Ka dın la ra sı ra sıy la an ket for mun da yer alan aşa ğı da ki so ru lar yö nel ti le rek; ya şı,eği tim du ru mu, mes le ği, me no poz sü re si, me no po zal şika ye ti (vazo mo tor şika yet ler, kas is ke let ağ rı sı, üro ge ni tal şika yet ler), HRT ye kar şı olum suz ya yın lar dan son - ra te da vi yi bı ra kıp bı rak ma dı ğı, te da vi yi bı rak ma - da ki et ki li ki şi ler (ken di ka ra rı ile, sos yal çev re si-ar ka daş ve kom şu la rı, dok to ru nun öne ri si ile), te da vi yi kes tik ten son ra şika ye tin de art ma olup ol ma dı ğı,te da vi yi bı rak tık tan son ra ye ni den te da - vi ye baş la yıp baş la ma dı ğı,te da vi ye ye ni den baş la dı ise baş la ma ne de ni (va zo mo tor şika yet ler de ki ar tış, kas ke mik ağ rı la rın da ki ar tış, üro ge ni tal şika yet ler - de ki ar tış, psi ko lo jik şika yet ler) sor gu lan dı. Top la nan ve ri le rin İsta tis tik sel Ana liz le ri Epi In fo Ver si yon 6.0 is ta tis tik prog ra mı ile de ğer len - di ril miş tir. Me no poz ile il gi li şika yet le rin da ğı lı mı ki-ka re ana li zi ile ya pıl mış tır. 14 Turkish Medical Journal 2008, 2

3 TABLO 1: Demografik veriler. Öğrenim durumu Meslek durumu İlk öğretim Orta öğretim Üniversite öğretimi Ev hanımı Emekli Çalışan Yaş ortalaması Menopoz yıl ortalaması n ± 4.3 3,2 ± 1.7 % BUL GU LAR Me no poz lu 230 ka dın ça lış ma ya da hil edil miş tir. Ol gu la rın hep si en az 12 ay dır adet gör me mek te - dir. Ol gu la rın de mog ra fik da ğı lım la rı Tab lo 1 de su nul muş olup; %56.3 ü (n:130) il ko kul me zu - nu,%45.5 i (n:105) or ta öğ re tim, %16.5 i (n:38) üni ver si te ya da yük sek okul me zu nu dur. Mes lek du ru mu na gö re ol gu la rın da ğı lı mı; %75.9 u (n:175) ev ha nı mı, %14.2 si (n:33) emek li, %9.9 u (n:22) ha len ça lı şan ola rak sap tan mış tır. Ça lış ma ya ka tı - lan 230 has ta nın yaş or ta la ma sı 52.3 ± 4.3, or ta la - ma me nopoz sü re le ri 3.2 ± 1.7 yıl ola rak bu lun muş tur. HRT alan has ta la rın %32.4 ü (n:75) med ya da - ki HRT hak kın da çı kan olum suz ha ber ler den et ki - le ne rek ilaç la rı nı kes miş ler dir. Bun la rın %28.2 si (n:21) dok tor la rı na da nış ma dan ken di ka rar la rı ile te da vi yi ya rı da bı rak mış tır, %62.4 ü (n:47) kom şu ve ya kın la rı nın tav si ye si ile, an cak sa de ce %9.4 ü (n:7) bir dok to run olum suz gö rüş bil dir me si ile teda vi yi kes miş tir (Tab lo 2). Te da vi yi bı ra kan la rın %13.4 ü (n:20) post me - no po zal şika yet le ri nin art ma sı üze ri ne ila ca tek rar baş la mış tır. Bu has ta la rın tek rar te da vi ye baş la ma - la rı nın ne den le ri Tab lo 3 de gös te ril di ği üze re; %35.4 ü (n:7) va zo mo tor şika yet le ri nin art ma sı, %29.8 i (n:5) kas ke mik ağ rı la rı nın art ma sı, %22.6 (n:5) üro ge ni tal şika yet ler, %12.2 si (n:3) psi ko lo - jik şika yet le rin art ma sı ola rak be lir til miş tir. TABLO 2: HRT yi bırakma kararında etkili kişiler. Kendi Kararı Sosyal Çevre Doktor Önerisi Toplam n % TAR TIŞ MA Me no poz yal nız ca adet ka na ma sı nın so na er me si ile ka rak te ri ze bir dö nem de ğil dir. Bir çok ye ni so - ru nun baş gös ter di ği, ka dı nın ha yat ka li te si ni ve mor ta li te si ni cid di oran da et ki le yen post me no po - zal dö ne min baş lan gı cı dır. Bi zim ça lış ma mız da va zo mo tor semp tom lar (ateş bas ma sı, ter le me, uy ku suz luk) 131/230 (%56) ora nın da bu lun muş olup; bu, fark lı top lum lar da %18-82 ora nın da gö rül mek te dir. Bu şika yet le rin top lu mun kül tü rü ve me no po za ba kış açı sı ile anlam lı bağ lan tı sı nın bu lun du ğu bil di ril mek te dir. 8,9 Kır sal ke sim de bu şika yet le re kent sel ya şa ma gö re %30 da ha faz la rast lan mış tır. Bu du rum ka dın la rın pe ri me no po zal dö ne mi ça lı şa rak ge çir me si ile açıkla na bi lir. Meş gu li ye tin bu şika yet le rin da ha az al gı - lan ma sı na olum lu et ki si nin ol du ğu bi lin mek te dir. An cak bu bul gu Av ru pa ve As ya top lu luk la rın da önem li fark lı lık lar gös ter mek te dir ve bu ra da kül - tü rün et ki si önem li dir. Me no poz da ki ka dın la rın kas ve ke mik ağ rı la - rı ol duk ça yo ğun olup ça lış ma mız da 101/230 TABLO 3: Tedaviye yeniden başlama nedenleri. Vazomotor Semptomlar Kas/ Kemik Ağrıları Ürogenital şikayetler Psikolojik şikayetler Toplam n % Turkish Medical Journal 2008, 2 15

4 (%43.9) bu lun muş tu. Has ta lar os te o po roz yö nün - den araş tı rıl ma lı ve te da vi dü zen len me li dir.an cak bu şika yet le rin ne de ni tam ola rak os te o po ro za bağ - la na maz. Çün kü os te o po ro za bağ lı kas ke mik ağ rı - sı ile ri yaş ve geç kli mak te rik dö nem de da ha faz la ol mak ta dır. Bu kır sal ke sim de %15 da ha faz la dır. 8,9 İlaç te da vi si nin geç baş la nma sı ye ter siz ve den ge siz bes len me tek ne den ola rak dü şü nül müş tür. Üro ge ni tal semp to mu olan ol gu la rı mız 49/230 olup yak la şık %21.3 idi, li te ra tür de kır sal da kent sel ya şa ma gö re %15 da ha sık ol du ğu bil di ril miş tir. 8,9 Me no poz da ki ka dın la rın dü zen li dok tor kontro lün den geç me si, ola sı risk le rin er ken sap ta nıp te da vi edil me si açı sın dan ol duk ça önem li olup araş - tır ma mız da bu oran yal nız ca %21 dir. Av ru pa da ya pı lan araş tır ma lar da bu oran lar %46-67 ara sın - da dır. Me no poz dö ne mi ni il gi len di ren bil gi le rin ye - ter li dü zey de ol ma ma sı bu dö nem le il gi li kor ku la - rın ve yan lış ina nış la rın var lı ğı me no po za bağ lı ya kın ma la rın kon trol al tı na alın ma sı nı zor laş tır - mak ta dır. Tür ki ye Me no poz ve Os te o po roz Der ne ği nin 2003 yı lın da ya yın la dı ğı öne ri ler göz önün de bulun du rul ma lı dır. 10 Has ta la ra bu bil gi ler an la şı lır ve net ola rak ve ril me li, HRT te da vi si ne has ta-dok tor bir lik te ka rar ver me li dir. Me no po zal semp tom lar ve ge ni to-üri ner at ro fi için gü nü müz de ha len hormon te da vi si ka dar et ki li baş ka bir se çe nek bu lun - ma mak ta dır. Kom bi ne ös tro jen-pro ges te ron, sa de ce pri mer ve se kon der kar di yo vas kü ler ko ru ma ama cıy la kulla nıl ma ma lı dır. Ös tro jen için ise bu ko nu da ye ter - li ka nıt yok tur. En do met ri yu mun ko run ma sı açı sın dan ise, pro ges te ro nun fark lı şekil ler de kulla nı mı (uzun sü re li 3-6 ay da bir,12-14 gün sü rey - le pro ges tron pre pe rat la rı nın kul la nı mı ve ya pro ges te ron içe ren in tra u te rin araç lar uy gu la ma sı) ve ya pro ges te ron suz dü şük doz ös tro jen hak kın da he nüz ke sin leş miş ve ri yok tur. Hor mon te da vi si kul la nı mı so nu cu olu şan me - me kan se ri risk ar tı şı, al kol kul la nı mı, obe zi te (Vü- MULTIPL MYELOM TANISI VE TEDAVİYE YANIT KRİTERLERİ cut Ki lo İndek si >30), 30 ya şın dan son ra ya pı lan ilk do ğum, geç me no poz gi bi risk fak tör le rin den da ha fark lı de ğil dir. 4,6 Os te o po roz a bağ lı kı rık la rın ön len me sin de kom bi ne ös tro jen pro ges te ron te da vi si nin et kin ol - du ğu ka nıt lan mış tır. Os te o po ro zun te da vi sin de, bifos fo nat lar, se lek tif ös tro jen re sep tör dü zen le yi ci le ri ve kal si to nin kul la nı mı da uy gun - dur. Ay rı ca, pre-ve post me no po zal dö nem de günlük eg zer siz, kal si yum alı mı ve gü neş ışı ğın dan ya rar lan ma ya özen gös te ril me li dir. Bu nun la bir lik - te ke mik mi ne ral kay bı nı de ğer len di rir ken, Türk ka dın po pu las yo nu na da ya lı sağ lık lı ve ri le rin de eli miz de ol ma dı ğı göz önün de tu tul ma lı dır. Özel du rum lar dı şın da, ke mik mi ne ral öl çüm le ri nin 2 yıl dan sık ara lar la ya pıl ma sı na ge rek yok tur. Post me no po zal dö nem de kom bi ne ös tro jenpro ges te ron te da vi si (EPT) kul la nım sü re si ko nu - sun da el de ki ve ri le re gö re fi kir bir li ği yok tur. An cak me me kan se ri açı sın dan 5 yıl dan uzun sü - re li EPT kul la nı mın da, te da vi ye de vam edi lip edi - le me ye ce ği ne bi rey sel de ğer len dir me ler le ka rar ve ril me li dir. Pre ma tür over yet mez li ği ve er ken yaş ta cer ra - hi me no poz ol gu la rı için HT uy gu la ma sın da, gü nü - müz ve ri le ri ne gö re böy le bir sü re kı sıt la ma sı yok tur. Gü nü müz de post me no po zal hor mon kul la nı - mın da müm kün olan en dü şük doz lar ter cih edil - me si tav si ye edil mek te dir. Ül ke miz de he nüz stan dart tan dü şük doz ilaç lar bu lun ma mak ta dır. Post me no po zal ka dın la rın hor mon te da vi sin de ya rar-za rar den ge si ve ma li yet da i ma dü şü nül me li - dir. Bu ve ri le rin ışı ğın da, post me no po zal ka dın la ra hor mon te da vi si uy gu la ma sı nın, ki şi ye öz gü ya - pıl ma sı, fay da ve risk ler ko nu sun da ye te ri ka dar aydın la tıl dık tan son ra ka ra rın bir lik te ve ril me si ve te da vi nin dü zen li ta ki bi öne ril me li dir. 10 Has ta ya te da vi nin de va mı ve ya ke sil me si ko nu sun da ki ka - ra rı nı med ya-kom şu des te ği ile de ğil dok to ru ile or - tak al ma sı nın öne mi vur gu lan ma lı dır. 16 Turkish Medical Journal 2008, 2

5 KAYNAKLAR 1. Beral V,Banks E, Reeves G,Appleby P.Use of HRT and the subsequent risk of cancer. J Epidemiol Biostat 1999;4: Rossouw JE, Andersonn GL, Prentice RL, et al. Risks and benefits of estrogen plus progestin in healthy postmenopausal women: Principal results from the Women s Health Initiative randomized controlled trial. Jama 2002;288: Menon U, Burnell M., Sharma A, et all. Decline in use of hormone therapy among postmenopausal women in the United Kingdom. J North Am Menopause Soc 2007;14: Guay MP, Dragomir A, Pilon D.Changes in pattern of use, clinical characteristics and persistence rate of hormone replacement therapy among postmenapozal women after the WHI publication.pharmacoepidemiol Drug Saf. 2007;16 : Haas JS, Miglioretti DL, Geller B. Average household exposure to newspaper coverage about the harmful effects of hormone therapy and population-based declines in hormone therapy use.j.gen Intern Med 2007;22: Beral V.Breast cancerand hormone-replacement therapy in the Million Women Study. Lancet 2003 ;362: Yıldırım U, Maral I, Özkan S, Bumin MA, Ankara Gölbaşı Bölgesinde Menopozdaki kadınların Menopoz Dönemi ile İlişkili Olan Yakınmaları, Sağlık ve Toplum, Yıl,Sayı 2, Nisan-Haziran 1999: Carda SN, Şener BA, Turhan NO, Gökmen O. Orhon E Bulgurlu H The menopoausal age, related factors and climacteric symtoms in Turkish women. Maturitas 1998;30: Maral I,Yıldırım U, Özkan S, Aycan S, Ankara Gölbaşı Bölgesi Kadınlarında Doğal Menopoz Yaşı ve Menopoza Eşlik Eden Faktörler, Klinik Bilimler & Doktor, Temmuz 2001;7: Türkiye Menopoz ve Osteoporoz Derneği, Hormon Tedavisi Konsensus Sonuçları 4-5 Ekim Turkish Medical Journal 2008, 2 17