Uluslararası Sosyal Aratırmalar Dergisi The Journal of International Social Research Volume: 3 Issue: 14 Fall 2010

Transkript

1 Uluslararası Sosyal Aratırmalar Dergisi The Journal of International Social Research Volume: 3 Issue: 14 Fall 2010 BARI GAZETECL: TÜRK YAZILI BASININDA 2003 IRAK SAVAI HABERLERNN DEERLENDRLMES PEACE JOURNALISM: AN ANALYSE WHICH RELATED EVALUATION OF 2003 NEWS OF IRAQ WAR IN TURKISH WRITTEN PRESS Özet. Pelin DÜNDAR adiye DENZ Barı gazeteciliini tüm yönleriyle ele almayı amaçlayan bu çalımada; öncelikle barı gazetecilii kavramı, kavramın ilevselliini engelleyen unsurlar ve yapı taları incelenmitir. Çalımanın devam eden kısmında ise, ilitirilmi gazetecilik olgusu üzerinde durulmu ve konu esasıyla eletirel gözle bakılmıtır. Barı gazeteciliinin Türkiye deki görünümünü sergilemek amacıyla hazırlanan bu çalımada, Türk yazılı basınındaki 2003 Irak savaı haberleri, söylem analizi yöntemiyle barı gazetecilii açısından incelenmitir. Anahtar Kelimeler: Barı Gazetecilii, Söylem Analizi, litirilmi Gazetecilik. Abstract In this study which intended to address all aspects of peace journalism s firstly investigated that concept of peace journalism, difficulties which rumples functions of peace journalism and structure points which constitutes also. At ongoing study, focused on embedded journalism and the issues on the basis of cases were examined critically. This study which prepared for to present the appearance of peace journalism in Turkey, 2003 news of Iraq war has been examined ın Turkish written press by pronunciation analsying method. Key Words: Peace Journalism, Discource Analyse, Embassed Journalism Giri nsan hakları, barı, demokrasi, eitlik gibi kavramlara katkı salayabilen bir habercilik anlayıının mümkün olduu düüncesi, geleneksel gazetecilikten farklı olarak yeni habercilik anlayılarının ortaya çıkmasına neden olmutur. Hak habercilii, barı gazetecilii, yurtta habercilii gibi farklı isimlerle ortaya çıkan bu akımlar, medyanın temsil yaratma, gündem oluturma, konumlandırma gücüne atıflar yaparak, toplumdaki sorunların giderilmesine katkı salayabilecei varsayımına dayanmaktadır. Bu balamda geleneksel gazetecilik anlayıının nesnellie yaptıı vurguya karın, hak habercilii, barı gazetecilii adı altında ortaya çıkan bu yeni akımlar, genel bir tarafsızlık söyleminin ardına gizlenmi habercilik yerine barıtan, toplumda geri kalan kiilerden / gruplardan yana bir habercilik pratiini önermektedir. Türk yazılı basınında barı gazeteciliinin, haber metinlerde ne kadar uygulandıını ortaya koymayı amaçlayan bu çalımada; öncelikle ilitirilmi gazetecilik, barı gazetecilii ve yurtta gazetecilii kavramları tartıılmıtır. Son bölümde ise, barıtan yana bir habercilik anlayıının varlıını ölçmenin en iyi örneklemi olduunu düündüümüz sava haberleri üzerinden Türkiye de yazılı basının barı gazeteciliine yönelik tutumları incelenmitir. Haberlerde iddete, çatımaya ve savaa dayalı unsurlardan ziyade, barıı tevik edici bir söylem kullanmanın, barıa katkı salayacaı düüncesinden Doç. Dr., Ege Üniversitesi letiim Fakültesi, Basın Ekonomisi ve letmecilii Anabilim Dalı Öretim Üyesi, ismet.pelin.dundar@ege.edu.tr Dr. Ar. Gör., Ege Üniversitesi letiim Fakültesi, Genel Gazetecilik Anabilim Dalı Öretim Elemanı, sadiye.deniz@ege.edu.tr

2 201 hareket eden bu çalımada, Türkiye nin önde gelen gazetelerinde 2003 Irak Savaı haberlerinin nasıl temsil edildii analiz edilmitir. Barı Gazetecilii Kavramı Gazeteciliin profesyonel kodları objektiflik unsuru üzerine kurulu olmasına ramen, gazetecinin haber yapım süreçlerinde kendisini etnosentrik bakı açısından, ideolojisinden, dünya görüünden arındıramaması, haber söyleminin objektiflikten uzak ve genel kanaati besleyen bir ekilde ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Bu nedenle gazetecilik meslei açısından yurtta gazetecilii, barı gazetecilii ve ilitirilmi gazetecilik gibi yeni arayıların varlıı kendini göstermitir. Geleneksel gazetecilik anlayıının, sava haberlerini sunarken, zaman zaman barıçıl unsurlardan ziyade çatımaya ve savaa ilikin unsurları ön plana çıkardıı eletirisi, yeni arayıların çıkı noktasını oluturmutur. Bu gazetecilik, olay / sorun odaklı haberin deerini olaan dıılıında bulan, haber kaynaı olarak seçkinleri kullanan, öte yandan nesnellik ve dengelilik adına iki tarafın söylediklerini vermeyi yeterli marifet sayan, böylelikle iyiler-kötüler, suçlular-kurbanlar gibi ikili karıtlıklar üzerine kurulu bir dünya tasarımını ortaya koyan bir gazetecilik anlayııdır. (Alanku, 2009: 113) Böyle bir haber sunumu ise, toplumda biz ve öteki karıtlıının domasına, eitsiz toplumsal tabakalar yaratılmasına ya da sürdürülmesine katkı salayacaktır. Barı gazetecilii, bu temel düünceden hareketle sava haberlerine ilikin yukarıda bahsedilen tutumlardan kaçınan, yeni bir haber söyleminden söz etmektedir. Sava gazeteciliine karın popüler bir kavram olarak kullanılmaya balanan barı gazetecilii, temel olarak medyanın barı getirme konusuna olumlu katkı yapması gerei üzerine kurulmutur. Bu balamda da; sadece editörlerin deil, aynı zamanda muhabirlerin de çatımaya ait iddetten uzak bir takım tepkilere daha fazla yer vermek suretiyle toplumu cesaretlendirmek ve bu dorultuda da ne tarz haberlerin verilmesi gerektii ve bunların nasıl sunulacaı hususunda seçim yapmak temeline dayandırılan bir gazetecilik anlayıı olarak karımıza çıkmaktadır. Sevda Alanku barı gazeteciliini öyle tarif etmektedir: Barı gazetecilii barıı savunan, barıa, barı için yapılanlara haber deeri atfeden, bu arada çatımalı durumlarla ilgili olarak yapılan her türlü habercilikte savaı, iddeti kıkırtmak yerine barıı, çözümü kolaylatırmak peinde olan bir gazetecilik türüdür: (Alanku, 2009: 112) Süleyman rvan ise medyanın barı konusunda üstlenebilecei role vurgu yapmaktadır. rvan a göre; barı gazetecilii bakımından medya tansiyonu çatımanın tarafları arasında veya içinde yükseltmek yönünden olumsuz bir rol oynarsa, aynı zamanda barıı getirmek yönünden de olumlu bir rol oynayabilir. (rvan, 2006: 34-39) Bu çerçeveden bakıldıında da; sava veya barı çabaları söz konusu olduunda; biz ve elde ettiklerimiz ve beraberinde onlar ve kaybettikleri eklindeki ifadeler terk edilerek, bunun yerine tarafların kazanımları üzerinde younlamak tercih edilir hale gelmitir. Dolayısıyla neresinden bakılırsa bakılsın, barı gazetecilii iyi niyetle gerçekletirilecek bir gazetecilik türüdür ve toplumlara ve insanlara iyi niyetle yaklaılmasını amaçlamaktadır: (Tokgöz, 2008: 404) Tokgöz ün barı gazeteciliinin topluma hizmet ettii yönündeki düüncesi, Theodore Peterson ın düüncelerini desteklemektedir. Barı gazetecilii fikrini, Theodore Peterson (1963) tarafından çerçevesi çizilen toplumsal sorumluluk kuramına dayandırmak mümkündür. Peterson a göre basın çada toplumda kitle iletiimin yaamsal ilevlerini yerine getirmede topluma karı sorumludur. (rvan 2008: 267) Kanımızca Peterson un kitle iletiimin ilevleri bakımından öne sürdüü topluma karı sorumlu bir habercilik anlayıının dier yanını, kamplamalardan uzak, eitlikçi, toplum hiyerarisinin gerisinde kalan kiilere/gruplara özen gösteren habercilik söylemi oluturmaktadır. Bugün hak habercilii, barı gazetecilii, yurtta gazetecilii gibi kavramlardan söz ediyor olmamız, medya haberlerinin genel olarak bu unsurları göz ardı ettiini göstermektedir. Medyanın bu tutumu, gazetecinin, haber kuruluunun, toplumun ideolojik/kültürel/toplumsal kodlardan beslenen farkında olunmayan bir ihmal ya da farkında olunan kasıtlı bir çaba olarak ortaya çıkmaktadır. Bu noktadan hareketle bir sonraki balık altında barı gazeteciliini engelleyen unsurların neler olduu tartıılmıtır. Barı Gazeteciliinin Önündeki Engeller rvan (rvan, 2008), barı gazeteciliinin önündeki engellerin sadece bireysel düzlemde deil, kurumsal ve ideolojik düzlemde de ortaya çıktıını söylemektedir. rvan a göre; gazetecinin öncelikle çatımanın nedenlerini ortaya koyması gerekmektedir. Buna balı olarak da; çatımanın ne zaman çıkabilecei ihtimalini de hem eldeki verilerden hem de geçmi tecrübelerinden faydalanmak suretiyle

3 202 kestirebilmesi arttır. Dolayısıyla da gazetecinin kaynakların sınırlı olduu zamanların yanı sıra iletiim yetersizliinin yaandıı anları, yanlı birtakım algılamaların olabilme ihtimali olduu zaman dilimlerini, güven bunalımının hâkimiyet kazandıı ortamları dikkate alması arttır. Bunların dıında, geçmiten gelen birtakım çözülemeyen hususların imdiye yansıdıı atmosferleri, karılıklı süregelen ilikilerin deerini yitirmeye baladıı ve kaynak daılımında adaletsizliin yaandıı süreçleri de çatıma ihtimalini yükselten dier sebepler olarak deerlendirmek gerekmektedir. Bu deerlendirme süreci sadece çatımanın temellerini ortaya koymak deil, aynı zamanda çatımanın tarafları ve hedefleri üzerinde de younlamanın yaanması açısından gereklidir. Ayrıca yapılan deerlendirme, çatımayı berrak bir hale sokarken bunu her tarafa eit söz hakkı vermek suretiyle gerçekletirmektedir. nsani boyutun ihmal edilmemesi gereini baz alan deerlendirme süreci, iddet olgusunun görünmeyen unsurlarına deinmek ve henüz iddet ortamı vücut kazanmamıken iddetin nasıl önlenebilecei üzerine mantık yürütme esasını temel olarak almaktadır. Halbuki; geleneksel gazeteciliinin olumasına alt yapı hazırlayan içinde yaanılan zaman dilimine younlama, acı ve iddete yönelen ilgi, kolay ve anlaılabilir olanı baz almak ve etnik anlamdaki merkeziyetçilik yukarıda sözü edilenlerin yapılamayıının en esas nedenleridir. Dier taraftan gazetelere birer basın iletmesi gözüyle bakıldıında ise, temel amaçların süreklilik ve toplumsal sorumluluun yanında kar olduu gerçei; ister istemez ayakta kalma mücadelesi veren gazeteleri ticari anlamda birtakım kaygılar içerisinde kalmak durumunda bırakmıtır. Barı gazeteciliine kurumsal düzlemde engel olarak görülebilecek bu durum, ticari kaygılar, medya sahiplii iktidar ilikileri nedeniyle haber yapım süreçlerini dorudan etkilemekte ve biçimlendirmektedir. deolojik açıdan yaklaıldıında ise, çatıma ortamı ulusal yerine uluslararası bir perspektife dayandırıldıında; basının milliyetçi yaklaımı arka plana atmadan olay ya da olgular üzerine eilmesi barı gazeteciliinin oluumuna ket vurmaktadır. Çünkü gazetecilerin yaptıkları haberlerin genelde iyi taraf olarak yer edinen biz hakkında yapılması ve bunun tersine kötü olarak adı geçen ya da onlar diye ilem gören tarafın haberlerde gerektii kadar temsil edilmemesi, barı gazeteciliinin anlam bulacaına ilikin kaygıları beraberinde getirmektedir. Gazetecinin etnik, dini, cinsiyetçi ideolojilerle biçimlenen biz algısı, haberlerde de öne çıkmakta, karısında ise bizden olmayan bir onlar grubu yaratmaktadır. Biz/onlar farklılaması temelinde yapılanan haberler ise, barıa katkı salamamaktadır. Barı Gazeteciliini Çevreleyen Yeni Gazetecilik Anlayıları: Hak Odaklı Habercilik ve Yurtta Gazetecilii Demokratik gelimilik düzeyi ne olursa olsun, dünya üzerindeki tüm ülkelerde insan hakları ihlallerine rastlanmaktadır. Toplumsal düzene bakıldıında kadınların, çocukların, yoksulların, herhangi bir sebepten ötürü ayrımcılıa maruz kalan grupların, içinde bulundukları kötü koulların olaan dönemlerde medya için haber deeri taımadıı ancak adı geçen grupların olumsuz davranıları söz konusu olduunda haber konusu olduu görülmektedir. Örnein, sokak çocuklarının durumlarına çözüm arayıcı haberler medyada çounlukla yer almazken, bu çocuklara suç öznesi oldukları durumlarda haber metinlerde geni yer verilmektedir. Yine kadınların ekonomik düzen içerisinde yer edinmeleri, güçlü pozisyonlara erimeleri yeterince haber konusu yapılmazken, iddete maruz kalan ya da cinsel obje olarak kadın haberleri daha fazla yapılmaktadır. Bu durum gazetecilikte hak habercilii adı altında yeni bir anlayıı ortaya çıkarmaktadır. Bütün bunlar hak ihlallerini haber konusu olmaktan çıkaracak yeni bir yönelime olan ihtiyacın göstergesidir. Bu balamda hak odaklı habercilii; haberin tanımının, çerçevelenme biçiminin deimesi, elit odaklı olmaktan çıkarak farklılıklardan ötürü hak ihlallerine ve ayrımcılıklara daha çok urayan ötekiler lehinde kılınması olarak ifade etmek mümkündür. (Alanku, 2009: 109) Hak odaklı haberciliin ilevsel olabilmesi için, gazeteciliin geleneksel kodlarının ve genel geçer ilkelerinin yazı bozumuna uratılmasıyla ie balamak gerekmektedir. Gazetecinin, haber yaptıı toplumdaki eitsizliklerin farkına varıp, sadece olanı biteni aktarmaktan ziyade bu eitsizlikleri giderici bir tutumla haberlerini sunması ve toplumu bilinçlendirmeye yönelik bir misyona sahip olması beklenmektedir. Barı gazetecilii ile paralel giden bir dier gazetecilik anlayıı yurtta gazeteciliidir. Yurtta gazetecilii ya da dier adıyla kamu gazetecilii, medya eletirilerinin hayli arttıı son yıllarda hâkim medyadaki mevcut gazetecilik pratiini sorgulayarak yeni bir anlayıla demokrasiye farklı açılımlar getirme amacını taımaktadır. Jan Schaffer a göre, bu gazetecilik anlayıından beklenmesi gereken insanlarda problemlerine sahip çıkma duyarlılıının gelitirilmesi, e deyile yurtta olma bilincinin ve sorumluluun yurtta gazeteleri tarafından tetiklenmesidir. Ancak burada tetiklemeden kasıt, partizan

4 203 gazetecilik yapılması da deildir. (Cangöz, 2005: 109) Yurtta gazetecilii doruluk, nesnellik, baımsızlık ve adalet unsurlarını temel aldıından dolayı geleneksel gazetecilik anlayıından çok farklı deildir. Bu sebeple de; gazetecilerin uymaları söz konusuyken dikkate almadıkları ilkeler üzerinde durmaktadır. Haber tanımını genileten dolayısıyla haberin çerçevesini yeniden ina ederek okuyucunun ilgisini arttırmayı hedef alan yurtta gazeteciliinde denge unsuru, okuyucular açısından yeniden tanımlanmak durumunda kalmıtır. Gazetecilerle yurttalar arasındaki mesafeyi etkileim olgusuna önem vermek suretiyle kaldırmaya çalıan yurtta gazetecilii, kamu adına hareket ederek bu anlamda da yasama, yargı ve yürütmeyi takip etmek suretiyle bu kurumları uyarmak görevini de üstlenmitir. Amaç; dıarıdan tarafsız bir güç sıfatıyla deiim ya da dönüüm konusunda basını zorlamak, bu anlamda da basın ile kamu gözcülüü sıfatını bütüncül kılmaktır. Yurtta gazetecilii, halkı temsil etme mantıından hareket ederek sadece olaanüstü durumlarda insanın haber öznesi olmasına sıcak bakmamakta, insana yönelik sorunların olumadan önce dile getirilebilmesi için uygun koulların yaratılabilmesini ve bu konuda fırsatların tanınmasını temel olarak almaktadır. litirilmi Gazetecilikten Barı Gazeteciliine Medyanın sava, felaket, kriz gibi olgulara sıradan olaylardan daha fazla ilgi duyduu bilinen bir gerçektir. Çünkü sava bata olmak üzere her türden iddet medya için haber deeri taır. Aslında haber deeri taımaktan öte medya adeta iddetler tarafından beslenir. (Arsan, 2005: 126) Bu anlamda 2003 yılı Mart ayında balayan Irak Savaı yeni bir gazetecilik türünü ortaya çıkarmıtır. litirilmi gazetecilik olarak ifade edilen bu yeni gazetecilik anlayıı, Pentagon un 2003 yılında balayan Irak savaıyla beraber yeni iletiim politikasını açıklaması neticesinde gündeme gelmitir. Irak ta meydana gelse de tüm dünyayı etkisine alan Irak savaında yüzlerce gazeteci, savaı kendi ülkeleri adına izlemek durumunda kalmılardır. Savaına ana aktörü olan ABD nin, savaa ilikin enformasyonun aktarılmasında seçilmi haber kurulularına izin vermesi ve yapılan haberleri bizzat denetlemesi effaf ve özgür olmayan bir iletiim biçimini ortaya çıkarmıtır. Yapılan anlamaların odak noktası, gazetecilerin sava ortamında gündeme gelen güvenlik sorununa çözüm bulmaktır. Teknolojik imkânlardan faydalanmak suretiyle yüzde yüz güvenli olmasa da ordunun himayesi altında ülkelerine haber geçen gazeteciler açısından avantajlı gibi görünen bu sürecin gerçeklemesi, bazı koullar dâhilinde olmutur. mzalanan sözlemeler neticesinde; basın çalıanı ilitirilme sürecine katılmakla, sadece hükümetin yönetim ve direktiflerini deil, aynı zamanda yönetmeliklerini de benimsemekte, buna aykırı davranıın da ilitirilme sürecini sonlandıracaını bilerek hareket etmektedir. Birçok noktada gazeteciyi sınırlayan ve kısıtlayan ilitirilme süreci, meslein etik kurallar çerçevesinde gerçekletirilmesine engel tekil etmekte dolayısıyla barı ortamının olumasına ket vurmaktadır. Oysa devletler uygar bir yöntem olan diplomatik görümeler aracılııyla çözemedikleri konuları iddete bavurarak halletmeye çalıırlar bu anlamda sava, politikanın ve diplomasinin kanlı bir devamı sayılır. Böyle bir olguyu, böyle bir ortamı izlemek, aktarmak için sava muhabirinin uyması gereken bazı koullar vardır; birinci koul, barıtan yana olmaktır. (Çubukçu, 2005: 46). Sava gazetecilii, bir tarafın sözcüsü gibi hareket ederken ve buna ilaveten gazetecilik anlayıını tamamen bir propaganda aygıtına dönütürürken, bundan farklı olarak barı gazetecilii tarafların gerçei söylemesi gerektii düüncesinden hareket ederek, tüm tarafların yanlılarını ve yalanlarını ortaya döken bir gazetecilik anlayıı sergilemektedir. Çatımayı effaflatıran, propagandanın dıında kalan, olaylara empatik yaklaan ve her eyden önemlisi her iki tarafı da insan olarak görme düüncesinden hareket eden barı gazeteciliinden farklı olarak ilitirilmi gazetecilik, biz / onlar ayrımını odak noktası yapan, bilgiyi gizleme amaçlı hareket eden ve sadece ölen insanların sayılarını vererek sonucun ardalanını unutturan bir gerçei ifade etmektedir. Dolayısıyla haberlerin, gerçekte olayların tarihsel boyutu düünülerek hazırlanmadıına dikkat çeken ve yine haberlerin çatıma, iddet ve trajediye ait görüntü ve bilgileri sunarken çatımaya neden olan gerçeklere ilikin bilgiyi aktarmaktan uzak hareket eden ilitirilmi gazetecilik, iddet politikasını, deerini yalnızca ortadaki tesirleriyle deerlendirmekte, bunun yerine görünmeyen bir takım etkileri haberletirme konusunda efor sarf etmemektedir. Bu da duyarlı insan olma formatından uzaklaan gazetecileri, rutin bir çizgiye sokmakta ve barıa katkı yapmaktan uzaklatırmaktadır. Barı gazeteciliinde insanları aaılayan, iddeti ve çeitli noktalardaki ayrımcılıı tetikleyen bir haber söyleminden kaçınmak önem taımaktadır. Dolayısıyla

5 204 haberler yaparken, manet ve sürmaneti belirlerken bu öngörü içerisinde hareket edilmelidir. nsana gereken deer ve hassasiyeti göstermek, barı gazeteciliinin en önemli unsurlarındandır. Barı Gazetecilii ve Toplumsal Kalite Kalitenin tamamlayıcı unsurlarından biri olan güvenilirlik, okuyucunun gazeteyle bütünlemesi açısından son derece önem taımaktadır. Bu balamda, barı gazeteciliinin daha kaliteli bir toplum yaantısına hizmet edecei düünülmektedir. Savaın vahetini göstermek bundan holandıımız anlamına gelmez. Savalarda yapılan haberler, çekilen görüntüler savaın gidiatını etkilemese bile insanların sava hakkındaki görülerini deitirebilir, onları etkileyebilir: (Çubukçu 2005: 47) Sava hakkındaki görüleri etkileyebilme gücüne sahip olan medyanın, sava öelerinden ziyade barı öelerini vurgulaması toplumsal yaama önemli katkılar salayacaktır. Haber deeri/insan deeri ayrımında ikincisini benimseyen barı gazeteciliine giden yolda savaan insanları deil, savamak zorunda bırakılan insanları, savaı önleme hususunda atılabilecek adımlar üzerinde durabilmek için dikkate almak gerekmektedir. Toptan tüfekten, sava esnasında kolunu bacaını kaybeden insanlardan bahsetmek yerine onları bu duruma sürükleyen radikal gerçekler üzerinde younlamak, çabaları belli bir noktaya götürmek için arttır. Bu sebeple unu daima hatırlamamız gerekiyor; savaı gerçekletiren de, savaın maduru olanlar da insanlardır. O halde, haberin temel hassasiyetini insan öesinin önemi oluturursa, daha barıçıl bir toplumun ortaya çıkmasını salamak mümkün olabilecektir. Bu balamda barı gazetecilii, toplumsal kalitenin de önemli unsurlarından biri olan liderlik için öncü olabilecek, toplumsal faydanın arttırılması için olumlu katkılar salayabilecektir. Tüm bunların dıında gazetelerin ve de gazetecilerin sürekli gelime zihniyetine sıcak bakmaları gerekmektedir. Japonların Kaizen felsefesinde belirtilen iyi yoktur çünkü iyinin de daha iyisi vardır görüünden hareket eden gazetelerin/gazetecilerin öze inmeleri, görünmeyeni görüp deerlendirme becerisine sahip olabilmeleri, doal olarak barı gazeteciliinin oluumuna ve sürdürülebilmesine katkıda bulunmalarını kolaylatıracaktır. litirilmi gazeteciliin sonuçlarından toplum lehine ders çıkarabilmek, bu nokta da barı gazeteciliinin toplum açısından önemini kavrayabilmek, görünmeyen gerçekleri ilgi konusu yapabilmek önemli misyonlar olarak karımıza çıkmaktadır. Bunun için bilgi yönetim süreciyle dorudan ilintili olan, bilgi unsurunun yıın tekil etmekten kurtarılması ve haber seçimlerinde yaama artı deer katan tarza ilenmesinin önemi ortaya çıkmaktadır. Türk Yazılı Basınında 2003 Irak Savaı Haberlerinin Deerlendirilmesine Yönelik Bir Aratırma Aratırmanın Konusu ve Amaç Çatıma haberlerinin bile barı eksenli verilmesi ve barıın özendirilmesi amacını taıyan barı gazetecilii, sava durumunda dahi haberlerin önyargılardan, ideolojilerden arınmı barıa taraf bir ekilde sunulması unsurunu ön plana çıkarmaktadır. Geleneksel gazetecilik anlayıında sava ve çatıma haberleri, biz ve onlar kamplaması çerçevesinde verilebilmektedir. Barı gazeteciliinde bu durum eletirilmekte ve alternatif bir gazetecilik tutumu sergilenmesi gerektii vurgulanmaktadır. Savaa ilikin haberler, haklılıa yapılan vurgu ile biz ve haksızlıklara yapılan vurgu ile onlar kavramsallatırmaları temelinde sunulduu sürece, barıa hizmet etmemekte, tam aksine savaı körüklemektedir. Türkiye deki gazetelerin sava karısındaki tutumlarını incelemeyi amaçlayan bu çalımada, 2003 yılında Amerika nın Irak a müdahalesiyle balayan Irak Savaı süreci, barı gazetecilii açısından irdelenmitir. Yöntem ve Teknik Aratırmada yöntem olarak söylem analizi kullanılmıtır. Söylem analizinin tercih edilmesinin nedeni, özünde, açık ya da gizli bir ekilde biz e yapılan olumlu vurguyu ve onlar a yapılan olumsuz vurguyu ortaya çıkarmaya yönelik bir yöntem olmasıdır. Barı gazeteciliinde de, gazeteler savaın tarafları arasında böyle bir ayrıma gitmektedir. Ayrıca, söylem analizi metnin içindeki ikircikli, açık ya da örtük ifadelerden söylenenin yanında söylenmeyeni ortaya çıkarmaya çalımaktadır. Haber metinleri yapı bozumuna uratılmakta, haberin arkasında yatan ideolojik arka planlar ortaya konulmaya çalıılmaktadır. Gazeteler sava ve çatıma haberlerinde, ilk bakıta savaı destekleyen bir tutum içerisine girmemekte ancak alt metinlerde örtük bir ekilde barıtan yana olmayan bir haber söylemine rastlanabilmektedir. Bu

6 205 çalımada; ABD nin Irak a balattıı operasyonun Türk basınında nasıl sunulduu söylem analizi yöntemi ile incelenmitir. Söylem analizi, medya metinlerinin ideolojik ve eletirel olarak incelemesini ve metinlerin ardalanında yatan düüncenin yorumlamaya dayanarak ortaya çıkarılmasını amaçlayan bir yöntemdir. Söylem analizi, keif yoluyla bilgi elde etmeye yönelik bir analizdir. (Sözen, 1999: 86) Van Dijk a göre; söylem analizinin ilkeleri haber söz dizimi (sentaks), açılı ve kapanı söylemi, hikâyenin kurulması, haber balıkları, haberin bütünsel anlatımı, söylemin konusu, haberin retorii yani haberin formüle edili biçimi ve balamıyla oluturulan ikna edici soyutlamaların toplumsal balama yerletirilmesi ve kapanıla gerçekletirilir (Bulut vd., 2004: 126). Van Dijk ın bu yöntemi iki temel çözümleme üzerine kurmutur. Bunlar, haberlerin makro ve mikro analizidir. Makro yapı haber balıkları, giri, sonuç genel fikir verme ilevine sahiptir. Ana metinde esas olay, arka plan bilgileri balam ve yorumlar yer alır. En önemli bilgiler öncelikle verilerek okuyucuya neyin daha önemli olduu bildirilmektedir. (Bulut vd., 2004:126) Makro yapı tematik ve ematik çözümleme olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Tematik çözümleme; üst balık, balık, alt balık, spot ve haber girilerini incelemektedir. Buna göre balık ve haber girii, özetlemenin yanı sıra, metne giri görevini de görür. Balık, spot ve haber giriinden oluan standart bir haberin incelenmesi, haberde genelden özele, en önemli bilginin önce verilmesinden, önemsiz ayrıntılara doru bir hiyerari olduunu gösterir. Öte yandan durum ve yorum bölümlerinden oluan ematik çözümleme, Van Dijk ın önem verdii dier makro çözümleme kategorisidir. Durum, haber olayı hakkındaki bilgileri içerir ve ana olayın ele alı biçimini deerlendirir. Balam ve ardalan bilgilerini içerebilir. Önceki olayların ifade edilmesiyle olayların anlaılır olmasını kolaylatırırken, ardalan bilgisinin olmaması olayın tipletirilmesini salar. Sonuç, ana olayın sonuçlarının deerlendirilmesini içerirken, haber kaynakları ve olayın taraflarının sözlü tepkilerine yer verilen yorum bölümleri makro çözümlemenin son kısmını oluturmaktadır. (Keskin, 2004: ). Mikro yapı ise, sözcük seçimleri, söz diziminden olumaktadır. Mikro yapı, söz dizinsel yapının, kelimeler arası bölgesel uyumun, kelime seçimlerinin ve haberin retoriinin çözümlenmesinden olumaktadır. Haberde kullanılan cümlelerin kısa veya uzun, basit veya bileik ve etken veya edilgen cümle olmaları haberin ideolojik arka planı hakkında ipuçları vermektedir. Bölgesel uyum, ard arda gelen cümlelerin birbirleriyle ilikilerini incelerken, kelime seçimleri ise, gazetenin ya da gazetecinin ana olaya yaklatıı ideolojik perspektifi ortaya çıkarmaktadır. Son olarak haberin ikna edicilik özelliini arttıran olayın taraf ve tanıklarının yorum ve sözel tepkilerinin yer aldıı alıntılar, olayın gerçekten olduunun göstergesi olan fotoraf ve haberin inandırıcılıını artıran grafik, rakam ve sayısal verilerden oluan haber retorii, haberin mikro yapısının öelerini oluturmaktadır (Dijk, 1998: 59-94). Örneklem Aratırmanın örneklemini oluturan gazeteler Hürriyet, Cumhuriyet ve Zaman dır. Aratırma kapsamına giren haberler ise; Savaa olumsuz yaklaımı vurgulayan haberler, Amerika Birleik Devletleri ile ilgili haberler (ABD nin askeri operasyonları, ABD askerleri ile ilgili haberler, ABD nin Irak politikası ile ilgili haberler), Savaa dair bilgi vermeye dönük haberler ve Türkiye ile ilgili haberlerdir. Yukarıda verilen makro ve mikro analizi içeren söylem analizi yöntemiyle gerçekletirilen aratırma Barı Gazeteciliine ilikin Türkiye gazetelerinin tutumlarını ortaya koymayı amaçlamaktadır. Bu aratırmada Irak savaının konu olarak seçilmi olması, Türkiye nin corafi konumu bakımından Irak a olan yakınlıı nedeniyle, bölgede olanlara kayıtsız kalamaması dolayısıyla bu savaın Türkiye yi de yakından ilgilendirmesinden kaynaklanmaktadır. Gazetelerin taranmasında 20 Mart 2003 tarihinde balayan Irak savaının üç gün öncesinden üç gün sonrasına kadar olan toplam 6 günlük bir süreç dikkate alınmıtır. Taramalar 18 Mart 2003 ile 23 Mart 2003 tarihleri arasını kapsamaktadır. Aratırma Sonuçlarının Deerlendirilmesi Söylem analizi, niteliksel bir deerlendirme olmasına ramen, haberlerin yorumlanmasına geçmeden önce, niceliksel verilerin sunulmasında fayda bulunmaktadır. Bu balamda, Tablo 1, örnekleme dâhil olan gazetelerdeki konuya ilikin haberleri sayısal olarak sunmaktadır. Gazeteler Haber Sayısı Savaa Olumsuz Yaklaım Haberleri Tablo 1: Gazete Haberlerinde Ön Plana Çıkan Genel Temalar ABD ile lgili ve Bilgi Vermeye Dönük Haberler Türkiye le lgili Haberlerin Sayısı Cumhuriyet (% 48) 24 6 Hürriyet 21 5 (% 24) 12 4

7 206 Zaman 40 9 ( %23) Toplam (%35) Makro Analiz Makro analiz; haber balık ve girilerinde hangi temanın ön plana çıkarıldıını ortaya koymaya yönelik bir yöntem olarak deerlendirilmektedir. Buna balı olarak da; söylem analizi yapılırken haberlerde en çok önem verilen konunun balıklarda verildii varsayımından hareket edilmitir. Bu çalımada, makro analizin haber balıkları, haber girileri, tematik yapılar, ardalan ve balam bilgisi boyutlarına yer verilmitir. Makro analiz balamında ilk incelenen gazete Cumhuriyet tir. Cumhuriyet gazetesinde konuya ilikin yer alan haberler unlardır: Sezer: Sava Yıkım Getirir ( ) Eller Tetikte ( ) Washington Post un ddiası ( ) ABD li Yetkili: Yetti Artık ( ) Kürt Devletine zin Verilmemeli ( ) Savatan Kaçan Siviller Türkiye Ve ran Sınırına Doru Geliyor: Irak tan Göç Baladı ( ) ngiltere nin Hedefi Basra ( ) BM Genel Sekreteri BM Görevlilerine Geri Çekilme Emri Verdi: Denetçiler Irak tan Ayrılıyor ( ) Dünyada Protestolar Sürerken Türkiye de Sava Çarısı Yapılacak: Barı Cephesinin Umudu Tükenmedi ( ) Mutabakatta Uzlama: Türkiye Kuzey Irak a Girecek ( ) Büyük Kaçı ( ) Türk Askerine zin Verilmeyecek ( ) Colin Powell Uçu zni stedi: Mali Yardımın Süresi Doldu ( ) Dünyanın Dört Bir Yanında Meydanları Dolduran Göstericiler Barıa ans stiyorlar: Savaa Direni Sürüyor ( ) Ölüm Saçan Bombalar ( ) Çöldeki Tehlikeler: Irak ın Doal Silahları ( ) Saddam Gitse De ABD Irak a Girecek ( ) Arkandayız: Bush un Takipçileri ( ) BM in Irak taki i Sona Erdi ( ) Bush: Irak ı Terk Et ( ) Sava Hattı Geciktirir ( ) Baskı Tezkeresi ( ) ABD le Zorunlu birlii Onur Kırıcı ( ) Meclis Bakanı Arınç Sert Çıktı: Bush Zalim Ve Zorba ( ) Barı Eylemine Cop ( ) Irak a Verilen Süre Doldu ( ) Arınç: Bush un Yaptıı Zorbalık ( ) Irak tan Önce Türkiye gal Edildi ( ) TBMM, Emperyalizme Boyun Ememeli ( ) Coplar Barıı Dövdü ( ) Sava Sektörünü de Yarattı ( ) Füzelere Karı Kum Bombası ( ) BM Güvenlik Konseyi Toplantısında Son Sözü Alan Genel Sekreter Kofi Annan: Dünya çin Kederli Bir Gün ( ) Bush un Verdii Süre Doldu ( ) Sezer: Doru Bulmuyorum ( ) Irak a Bomba Yaıyor. ( ) Dünya Ayaa Kalktı ( )

8 207 Sava Önce Çocukları Vurur ( ) ABD le Hava Sahası Gerginlii ( ) AKP liler Savaa kna Oldu ( ) ABD Meydan Okuyor ( ) Operasyon Yasadıı ( ) Barzani: Türk Ordusu Sınırı Geçerse Büyük Acılar Olur ( ) Milyonlar Sokakta Barı çin Haykırdı ( ) Dünya Ayaa Kalktı ( ) Savatan Kaçı ( ) Ölüm Bana Ne Zaman Düecek ( ) Dünyayı Terör Korkusu Sardı ( ) Badat Ate Altında ( ) Amerikalı Utanıyor ( ) Medya Etii Vurdu ( ) Katliam Gibi ( ) Irak a Sava lan Eder Duruma Dütük ( ) AKP Hükümetine Sıfır Not ( ) Kendi Çıkarları çin Trajedi Yaratıyorlar ( ) Savala Yaam ( ) ABD nin Gözü Saddam da ( ) Badat ta ok Ve Dehet ( ) Makro analiz dorultusunda, gazetelerin Irak savaı haberlerinde hangi temayı ön plana çıkardıı incelendiinde, Cumhuriyet gazetesinin Irak savaı haberlerinde barıtan yana bir tutum sergiledii dikkat çekmektedir. Haber balıklarında ön plana çıkan genel tema; savaa yapılan olumsuz vurgudur. Bu vurgu, Milyonlar Sokakta Barı çin Haykırdı, Dünya Ayaa Kalktı, Savatan Kaçı, Dünyada Protestolar Sürerken Türkiye de Sava Tezkeresine Karı Barı Çarısı Yapılacak haberlerinde bariz olarak ilenmitir. Bunun dıında Dünya Ayaa Kalktı, Sava Önce Çocukları Vurur, Dünyayı Terör Korkusu Sardı, Cihat Çarıları Geliyor eklindeki balıklar da savaın tüm dünyayı ilgilendirdii izlenimini dorulamaktadır. Dikkatleri çeken bir baka nokta da; savaın siyasi olmasına ramen ekonomik boyutlarıyla ön plana çıkarılmasıdır. Sava Hattı Geciktirir, Colin Powel Uçu zni stedi: Mali Yardımın Süresi Doldu balıklı haberler savaın tarafı olan Amerika nın savala ilgili mazeretini zayıflatarak, savaın ardalanında ekonomik temelli olduunu vurgulamaktadır. Ayrıca savaın olumsuzluunu ifade eden ve barıa özlem duyan halkın çaresizliini ifade eden haberler de gözden kaçmamaktadır. Bu anlamda Savatan Kaçan Siviller Türkiye Ve ran Sınırına Doru Geliyor, Irak tan Göç Baladı, Füzelere Karı Kum Torbaları, Iraklı Her Gece Soruyor; Ölüm Bana Ne Zaman Düecek, Badat ta ok Ve Dehet, Savala Yaam eklindeki haberler savaın Irak halkı üzerinde yarattıı tedirginlii ve çaresizlii vurgulayarak barı gazeteciliinin gerekliliine de gönderme yapmaktadır. Makro analizin ikinci boyutunu oluturan ardalan ve balam bilgisi bakımından haberler incelendiinde, yukarıda da vurgulandıı üzere 2003 yılında gerçekletirilen Irak savaı görünürde her ne kadar siyasi temelli olsa da, ekonomik kökene dayanan birtakım sıkıntılardan domaktadır. Nitekim belirtilen haberlerin dıında Bush Yönetiminin Hedefi Salt Petrol Rezervlerini Deil Fiyatları Da Kontrol Altına Almak: Sava 2001'de lan Edildi, ngiltere nin Hedefi Basra eklindeki haberler savaın gerçekte ekonomik bir takım sıkıntılardan doduu gerçeini ifade etmektedir. Ayrıca ekonomik temelli haberlerin uluslararası hukukla ilgili sorunlar balamında ele alındıı görülmütür. Örnein; BM Genel Sekreteri BM Görevlilerine Geri Çekilme Emri Verdi. Birçok Ülke Büyükelçiliklerini Kapatıyor, Denetçiler De Irak tan Ayrılıyor, Irak ta Bulunan Elçilikler Kapatılıyor, Yabancılara Ülkeyi Terk Etme Çarıları Yapılıyor balıklı haberde BM Genel Sekreteri Annan ın bölgede yeterli eleman kalmayacaı için Irak halkına gıda ve ilaç salayan gıda için petrol uygulamasına son verileceini de bildirmesi ve güvenlik konseyi kararı olmadan eyleme geçildii takdirde yasallıın bir kenara itilmi olacaı ve destein azalacaını ifade etmitir. Bu da savaın hukuksal meruluunun olmadıını öne çıkarırken, ardalanında ekonomik temelli olduunu vurgulamaktadır. Bunların dıında Irak savaı haberlerinin Türkiye nin stratejik açıdan sömürü malzemesi yapıldıına iaret eden bir balamda sunulduu da dikkatleri çekmektedir. Bu anlamda; Irak tan önce Türkiye igal edildi: Bülent Ecevit, yalnızca üslerin

9 208 modernizasyonu için gelen araç ve gereçlerin deil onun dıındaki her türlü gelimi sava araç ve malzemesinin Türkiye ye getirilip yeni üsler kurulduunu söyledi, Barzani: Türk ordusu sınırı geçerse büyük acılar olur, Türk askerine izin verilmeyecek eklindeki haberler Türkiye nin bu savaa dâhil olması durumunda doabilecek olumsuzlukları vurgulamakla beraber, Türkiye nin stratejik bir noktada durduuna iaret etmektedir. ncelenen ikinci gazete Hürriyet tir. Gazetenin konuya ilikin haberleri öyledir: Powell: Mali Yardım Önerisinin Süresi Doldu ( ) Kerkük Ve Musul un Denetimi ABD ye ( ) Saddam, Bush un Ültimatomunu Reddetti ( ) Bush tan Saddam a 48 Saat Süre ( ) Irak Krizi Günlüü ( ) ncirlikte Tatbikatlar Baladı( ) Rum Patrikhanesinden Barı Çarısı ( ) Operasyonda Hangi Silahlar Kullanılıyor ( ) Musul da Siren Sesleri( ) sviçre ABD ye Hava Sahasını Kapattı ( ) kinci Körfez Savaı ( ) Barzani: TSK Sınırı Geçerse Büyük Acılar Olur ( ) Tezkere Meclisten Geçti ( ) Sezer: ABD nin Davranıı Doru Deil ( ) Dünya Endieyle zliyor ( ) Yüzbinlerce Avrupalı Savaı Protesto Etti ( ) Bombardıman Ve Kara Harekâtı Baladı ( ) Dakika Dakika Sava ( ) Powell: K. Irak a Asker Göndermeyin ( ) Badat ta ok Ve Dehet ( ) Sava Karıtları Dünya Sokaklarında ( ) Hürriyet gazetesine makro açıdan bakıldıında ise; savaa karı olumsuz bir tutumda olmak yerine savala ilgili bilgi vermeye yönelik haberlerin yer aldıı görülmütür. Gazetenin ilgili haber balıklarında ve girilerinde, öncelikle savaın siyasi boyutu vurgulanmıtır. Bazı haberlerde ise, savaın aynı zamanda ekonomik bir krize iaret ettii gerçei ifade edilmitir. ABD Irak ı Vakit Dolmadan Vurabilir, Musul da Siren Sesleri, kinci Körfez Savaı, Badat da ok Ve Dehet, Saddam Gitse De ABD Irak a Girecek eklindeki haberler siyasi boyuta dikkatleri younlatırırken, Powell: Mali Yardım Önerisinin Süresi Doldu, Kerkük Ve Musul un Denetimi ABD ye balıklı haberler ise, savaın aynı zamanda ekonomik temelli olduu üzerinde bakıları younlatırmaktadır. Bunların dıında barı gazeteciliinin olumasına olumsuz zemin hazırlayan ve bu anlamda da eletirilen, ilitirilmi gazeteciliin domasına neden olan Irak savaı, insanlıı tahrip edici yeni bir boyut açmıtır. Nitekim Savata nsani Kayıplar Artıyor, Gösterilerde Kan Döküldü, Bombardıman Ve Kara Harekâtı Baladı balıklı haberler bu gerçei dorulamaktadır. Tüm bunların dıında, nadir de olsa barı gazeteciliinin gerekliliini vurgulayan ve son anda bile olsa savatan kaçınılması ve barı tesis edilmesini arzu eden haberler de bulunmaktadır. Rum Patrikhanesinden Barı Çarısı, Ivanov: Demokrasi Cruise Füzesiyle Gelmez ; Prodi den Savaa Karı Dua Çarısı balıklı haberler bunlardan bazılarıdır. Ayrıca Baykal: Tezkerenin Kabulü Sava lanıdır balıklı haber, yukarıda farklı haberlerde de belirtildii üzere; savata Türkiye nin stratejik önemine iaret etmektedir. Bunlardan hareketle, Hürriyet gazetesinin sava haberlerini, sava, ekonomi, siyaset balamında verdii görülmü, bunun yanında savaın meruiyetini geçersiz kılan hukuka uygunsuzluk açısında vurgulama yapan haberler gazete kapsamında dikkate alınmamıtır. Analiz kapsamında incelenen üçüncü gazete Zaman dır. Zaman gazetesinde konuya ilikin yer alan haberler aaıdaki gibidir: Amerikan Askerlerinin Güvenliini TSK Salıyor ( ) AKP Hükümete Tezkere çin Tam Destek Verecek ( )

10 209 Irak ta Sava Olursa Dünyada Terör Artacak ( ) Bush Tan Saddam a 48 Saat Mühlet: Eller Tetikte( ) Kürtler Kuzeydeki Güvenli Bölgelere Kaçmaya Baladı ( ) Cheney Sava Birkaç Hafta Sürer ( ) Sava çin Geri Sayım Baladı Tezkere Yeniden Meclise Geliyor ( ) ABD Uçakları Irak ın Batısını Bombaladı. ( ) ABD Türkiye ye Ekonomik Paket çin Kapılar Kapanmadı ( ) Kerkük Ve Musul Un Güvenlii ABD Ve Koalisyon Güçlerine Bırakılıyor ( ) Powell 35 i Gizli 45 Ülke Arkamızda ( ) Bush un Sava Kararı Dünyayı kiye Böldü ( ) Kuzey Irak ta Göç Baladı Kentler Hayalet Görünümüne Büründü ( ) ABD, 13 Yıldır Irak Lideri Saddam Hüseyin i Devirmek çin Çalııyor. ( ) Irak Sevkiyatı Durdurdu Tüpra Petrolü Karadeniz den Alacak ( ) 12 Yıl Sonra Körfezde kinci Perde ( ) ABD Ordusuna Hava Koridoru Açacak Tezkere Oylanıyor ( ) Amerikan Ordusu Süre Bitmeden Harekete Geçti lk Esirler Alındı ( ) Sava Baladı Barı Yanlıları Protestolarını Hala Sürdürüyor ( ) ABD nin Davranıını Doru Bulmuyorum ( ) AKP nin Firesi 40 a Dütü ABD ye Hava Sahası Açıldı ( ) Tezkerenin Kabulü Irak a Sava lanıdır. ( ) Dünya Sokaklara Dökülürken ABD Yüzlerce Göstericiyi Tutukladı ( ) Rumsfeld den Operasyona sim Irak ın Özgürlüü ( ) Putin Saldırı Siyasi Hata ( ) NATO: Saldırıda Türkiye yi Koruruz ( ) Kara Harekâtı Erken Baladı ( ) Dünya Tepkili Ama Çaresiz ( ) Sava Baladı BM Tarih Oldu ( ) Dakika Dakika Sava ( ) Kırmızı Hatlar hlal Edilmezse Türkiye K. Irak ı Girmeyecek ( ) ABD Türkiyesiz Baladı Ancak Türkiye siz Bitiremez ( ) Irak le Gerginlik Borsayı Olumsuz Etkiledi ( ) Hava Sahası Açıldı Mehmetçik Kuzey Irak ı Girdi ( ) Badat Kelle Tarifesini Açıkladı ( ) Irak Alev Alev Yanıyor ( ) Sava Protestoları Hız Kesmiyor ( ) ABD Ve Irak ın Saddam Polemii Devam Ediyor ( ) Amerika nın Derdi Petrol Kuyuları ( ) Irak Ordusundan Sürpriz Direni ( ) Zaman gazetesindeki Irak savaı haberlerine makro açıdan bakıldıında ise, savaın olumsuzluuna vurgu yapan Irak Alev Alev Yanıyor, Iraklı Muhalifler Kuzey Irak ta Toplanıyor, ABD le Irak ın Saddam Polemii Devam Ediyor, Sava Protestoları Hız Kesmiyor eklindeki haberlerle daha çok savaın siyasi boyutuna vurgu yapmaktadır. Bunun dıında, Irak Ordusundan Sürpriz Direni, Badat, Kelle Tarifesini Açıkladı balıklı haberler Amerika Birleik Devletleri ve ngiliz birliklerinin Basra körfezinde balattıkları kara harekâtının sert bir direnile karılatıklarını ifade etmekte ve Irak devrim komuta konseyinin ABD ve ngiliz güçlerine karı savaanlara verecei ödülleri açıklamaktadır. Bu da dier haberlerden farklı olarak, halkın pasif kalmadıını ve direni gösterme eilimi içerisinde olduuna vurgu yapmaktadır. Zaman gazetesindeki haberler genel olarak irdelendiinde; Cumhuriyet gazetesindeki gibi ardalanı ekonomik temele dayanan haberler dikkat çekmektedir. Irak sevkiyatı durdurdu Tüpra petrolü Karadeniz den alacak, ABD Türkiye ye ekonomik paket için kapılar kapanmadı balıklarında da

11 210 görüldüü gibi, savaın ekonomik boyutları üzerinde de younlaılmıtır. Bunun dıında, farklı olarak Zaman gazetesi Gazeteler Sava çin Yıldırım Baskı Yaptı Ve Medya Savaın Manipülatörü Olarak Kullanılıyor balıklı haberlerle medyanın haberlerini yaparken barı yanlısı olmayan tutumlarına iaret edilmektedir. Tüm bu anlatılanları bütünsel olarak deerlendirdiimizde ortaya çıkan sonuç udur: Cumhuriyet gazetesi sava yanlısı olmayan dolayısıyla barıtan yana bir tutum içerisindedir. Yukarıda verilen haberlerde de görüldüü üzere; balık ve deerlendirmeleriyle bu tutumunu ortaya koymaktadır. Hürriyet gazetesi ise farklı olarak, deerlendirmelerden daha uzak durmu, yaanan siyasi ve ardalanında ki ekonomik gerçei vermeye çalımıtır. Zaman gazetesi ise, dier iki gazeteden farklı olarak medyanın savaa yönelik tutumu üzerinde durmutur. Ayrıca Hürriyet ve Zaman dan farklı olarak Cumhuriyet gazetesi, savaı uluslararası hukuk balamında ele almıtır. Hürriyet ve Cumhuriyet gazetesi, Zaman gazetesinden farklı olarak Irak savaında Türkiye nin stratejik pozisyonuna iaret etmitir. Zaman gazetesi ise, dier iki gazeteden farklı olarak yukarıda da belirtilen haberlerde de vurgulandıı üzere, savaa maruz kalan kesimin direniine yönelik haberlere yer vermitir. Her üç gazetenin de kesitii ortak nokta ise, savaın uluslararası bir boyut kazandıı ve bunun dıında da dünya kamuoyunda benimsenmeyip reddedildii gerçeidir. Nitekim Sava Protestoları Hız Kesmiyor, Gösterilerde Kan Döküldü, Dünya Endieyle zliyor eklindeki haberler bu gerçei bariz bir ekilde göstermektedir. Mikro Analiz Mikro açıdan bakıldıında, verilen haberlerdeki sözcük seçimleri, cümle yapıları ve haberin ikna yolları (retorik) inceleme konusu yapılmıtır. Cumhuriyet gazetesinde 2003 Irak savaı haberleri mikro açıdan incelendiinde; gazetenin savaa karı olumsuz bakı açısının kelime seçimleri ve cümle yapılarına da yansıdıı görülmütür. Örnein; Eller Tetikte balııyla verilen haberde, savunmasız bırakılan Irak ın savaa karı her an hazır olması gerektii vurgulanmak istenmitir. Ayrıca haberin içeriinde Irak a tek yanlı saldırı ifadesini kullanan gazetede, Irak ın, ABD, ngiltere ve spanya karısında yalnız kaldıı, buna balı olarak da Irak ta yaayan yurttaların ve orada yaayan dier grupların güvenliklerinin tehdit altında olduu belirgin bir ekilde ifade edilmek istenmitir. Bir dier haberde Ölüm saçan bombalar balıını kullanan gazete; dünyanın en büyük konvansiyonel bombası olarak bilinen BLU-82, ABD nin elindeki tahrip gücü olan en yüksek bombaya vurgu yapmaktadır. Ayrıca haberde papatya toplayan ifadesi kullanılarak bombanın imha gücünün büyüklüüne iaret edilmektedir. Bunların dıında barı eylemine cop ifadesini kullanan gazete, bir taraftan sava gazeteciliinin olumsuzluuna vurgu yapmakta, dier taraftan ise barı gazeteciliinin oluumuna izin vermeyen adaletsiz bir ortamın varolduu gerçeine bakıları younlatırmaktadır. Aynı bakı açısını gazete Ankara da Tezkerenin TBMM ye Gelmesini Protesto Eden Örencilere Müdahale Edildi: Coplar Barıı Dövdü balıklı haberde de vermektedir. Ayrıca gazete savaı dünya için kederli bir gün olarak tanımlayarak, barı gazeteciliine izin vermeyen bir ortamın varlıını tekrar vurgulamıtır. Savaın etkilerinin sadece ulusal deil, aynı zamanda uluslararası olduuna da iaret eden gazete, bu durumu verdii haberlerle de göstermitir. Bu balamda dünya ayaa kalktı, sava önce çocukları vurur cümleleri kullanılmıtır. Savaın haksızlıına, savaa maruz kalan insanların madurluuna vurgu yapan gazete, bu durumu Irak lı her gece soruyor: Ölüm bana ne zaman düecek, Bu tek yanlı savata kaç bin masum Irak lının ölecei bilinmiyor cümleleriyle ifade etmitir. Cumhuriyet gazetesinin haberleri retorik bakımından incelendiinde ise, gazetenin savaa olumsuz tutumunu önemli kiilerin görülerine de yer vererek pekitirmitir. Bu balamda, Meclis Bakanı Arınç sert çıktı: Bush zalim ve zorba, BM Güvenlik Konseyi Toplantısında son sözü alan Genel Sekreter Kofi Annan: Dünya için kederli bir gün, Washington a sert eletiri Sezer: Doru Bulmuyorum ifadelerinde de görüldüü üzere, savaın olumsuzluuna vurgu yapan kiilerin görüleri haber metinlerinde yer bulmutur. Bunun yanında, Amerika nın haklılıına ya da yaptıı eylemlerin doruluuna iaret eden hiçbir görü haberlerde yer almamıtır. Bu da gazetenin savaa bakıını uygun retoriksel öelerle desteklediini göstermektedir. Mikro incelemeye tabi tutulan bir dier gazete Hürriyet tir. Gazeteye bu perspektiften bakıldıında, ABD, Irak ı Vakit Dolmadan Vurabilir, Musul da Siren Sesleri, ABD Afganistan ı Irak la Aynı Anda Vurdu eklinde verilen haberler savaın olumsuzluunu ifade etmeye yöneliktir.

12 211 Ayrıca Dünya endieyle izliyor, Savata insani kayıplar artıyor cümleleri yukarıda dier gazetede verilen benzer haberlerde de ifade edildii üzere; savaın ulusal çizginin dıına çıktıı ve tüm dünya çapında dehet olarak deerlendirildii kanısının ispatıdır. Retorik açıdan bakıldıında ise; Arınç tan Bush a Eletiri balıı altında TBMM Bakanı Bülent Arınç ın ABD nin olası Irak müdahalesini kural tanımaz bir tavır olarak betimlemesi ve BM yi hiçe sayan, uluslararası hukuku çineyen bir tavırdır ve yanlıtır eklindeki yargısı savaın olumsuz boyutunun önemli kiilerce de kanıksandıını göstermektedir. Bunların haricinde, Sezer in ABD nin davranıı doru deil ifadesinin yanı sıra Baykal ın Tezkerenin kabulü sava ilanıdır görüünü retorik deerlendirme içerisine dahil etmek yanlı olmayacaktır. Baykal bu haberle ilgili olarak ayrıca, Tecavüz için izin cümlesini kullanarak Türkiye nin hava sahasını Irak için kullanıma açmasının yanlı olduuna vurgu yapmıtır. Tüm verilen haberlerin dıında Ivanov: Demokrasi cruise füzesiyle gelmez yargısının altında, Ivanov un; Irak ın, cruise füzelerinin kanatlarında taınan demokrasiye ihtiyacı yok sözlerine yer verilmesi, sava karıtı bir tutumun destekleyici bir görü paralelinde verilmesine örnek tekil etmektedir. Zaman gazetesinde haberler mikro açıdan incelendiinde; Badat Kelle Tarifesini Açıkladı, Sava Protestoları Hız Kesmiyor, Irak Alev Alev Yanıyor haberleri savaın yıkıcı etkisinin olduunu göstermektedir. Bunların dıında, daha önce makro kısımda da vurgulandıı üzere; Medyanın Savaın Manipülatörü Olarak Kullanıyor eklindeki haber balıı altında; Amerikan birliklerinin motivasyonlarının yükseltilme, buna karın Irak askerlerinin motivasyonlarının yok edilme görevinin uluslararası medyaya verildii gerçei vurgulanmıtır. Bu gerçei vurgulayan gazete akademisyen görülerine yer vermek suretiyle, retorik açıdan haberin ikna gücünü arttırmaya yönelmitir. Bu çerçevede görülerine yer verilen kiilerin Irak ın Savama Arzusu Medya Aracılııyla Yıkılmaya Çalıılıyor, Show Baladı; Ancak Tamamen Amerikan Yanlısı Bir Habercilik Gösterisi eklindeki ifadeleri Medya Savaın Manipülatörü Olarak Kullanılıyor balıklı haberi desteklemektedir. Haberleri mikro açıdan bütünsel olarak deerlendirdiimizde ortaya çıkan sonuç udur: Makro çözümlemeye paralel olarak; Cumhuriyet gazetesinin kelime seçimleri, cümle yapıları ve retoriksel öelerinde savaa hayır diyen, barıtan yana olan bir yaklaım karımıza çıkmaktadır. Hürriyet gazetesinde ise; savaa yönelik haberler verilirken, yorumlamaya çok yer verilmedii, sadece haberi vermekle yetinildii dikkat çekerken, retorik olarak yapılan deerlendirmede barı yanlısı tutum, verilen görüler sayesinde daha fazla ortaya çıkarılmıtır. Gazete, dier iki gazeteye oranla konuya ilikin daha fazla kiinin görüüne yer vermitir. Zaman gazetesinde ise haberler, genel olarak savaa yönelik olumsuz bir tutum dâhilinde verilirken, ABD Türkiyesiz Baladı Ancak Türkiye siz Bitiremez balıklı haberde de görüldüü üzere; savaı destekleyen bir tavrı ortaya koyması, gazetenin genel yargısına ters dümektedir. Ayrıca gazete akademisyen görülerine yer vererek, retorik boyutta dier iki gazeteden farklı bir deerlendirmeye gitmitir. Sonuç Profesyonel gazetecilik anlayıında, gazetecinin olan biteni objektif bir ekilde yorumsuz ve manipülasyona yer vermeyecek tarzda aktarması, makbul bir gazetecilik konumuna iaret etmektedir. Gazetecilerin bu makbul konumu, habere ilginin arttıı youn çatıma ve sava dönemlerinde, farklı nedenlerden dolayı sekteye urayabilmektedir. Gazeteciler, sava haberlerini ait oldukları toplumsal yapının sava hakkındaki genel kanaatine uygun olarak sunabilmekte ya da ilitirilmi gazetecilik adı altında savaa yönelik haberleri özgürce paylaamamaktadırlar. Gazetecinin yaadıı toplumun sava ve tarafları hakkındaki hegemonik düüncesi ve toplumsal temsili, haberlerini yaparken farkında olarak ya da olmayarak etkili olabilmektedir. Bunların yanında, gazetecinin kendi ideolojisinden, etnik kökeninden, inançlarından, çalıtıı gazetenin bakı açısından kaynaklanan farklı nedenler de sava haberlerinin barıın tahrip edilmesinden yana yapılmasına ve haberlerin manipülatif bir nitelik kazanmasına neden olabilmektedir. Bütün bunlara dayanarak objektiflik unsurundan uzaklaan gazeteci, barı haberciliinden ziyade sava haberciliine daha yatkın davranabilmektedir. Bu olaan sonuç, gazetecilikte barı gazetecilii adı verilen yeni bir bakıa olan gereksinimi ortaya çıkarmıtır. Haberlerde sava ve çatıma unsurlarının ön plana çıkarılmasının, sava gazeteciliini tetikleyecei ve toplumsal faydaya katkı salayamayacaı anlayıından hareket eden barı gazetecilii, haberlerin barı temelli sunulmasını önermektedir. Bu öneri, medyanın algıları deitirme, haber metinlerinde barıı özendirerek daha barıçıl bir dünya sunmaya muktedir olduu varsayımından beslenmektedir. Hiç üphesiz medyanın barıçıl bir söylemde bulunması, savaı engelleyebilecek bir güce sahip deildir. Ancak biz/onlar kamplamasına dayanan haberlerden kaçınılması, çatımaların artıını önleyecek bu da barıa katkı salayacaktır.

13 212 Böylelikle farklılıklardan dolayı insan hakları ihlaline ve birtakım ayrımcılıklara maruz kalan ötekiler in sahip olduu koulların ılımlatırılması imkânı da kendiliinden domu olacaktır. Ancak bunu baarabilmek; çalımanın birçok kısmında da vurgulandıı üzere; insana yönelik sorunları domadan çözme mantıından hareket ederek, insan olgusuna sadece olaandıı olaylar ya da problemler sebebiyle özne olarak bakmaktan vazgeçmekle mümkündür ki; bu da yurtta gazeteciliinin içini gerçek anlamda doldurabilmek suretiyle aılmalıdır. Tüm belirtilen noktaların olabilirliinin salandıı bir ortamda ise; medya toplumsal hayata artı deer katma misyonunu baarıyla yerine getirme ansına kavuacaktır. Bu sayede de merkezinde insan olan bir örgütlenmenin oluumuna hassasiyet gösterme bilinci de kendiliinden oluacaktır. nsan odaklı bir yaklaım paralelinde hareket eden gazeteler ya da gazeteciler ise; bunun sonucunda kendilerini sürekli iyiletirme mantıından hareket eden bir platform da rekabet eder halde bulacaklardır. Tüm vurgulanan noktaların olabilirliine imkân tanımak için ise, sürekli iyiletirme mantıından uzak kalmamak ve okuyucuyu merkezi bir yerde konumlandırabilmek öngörüsüne sahip olmak gerekmektedir. Anlatılan noktalara ilevsellik kazandırabilmenin sonunda ise; kaliteli bir basın vücuda getirmek tesadüf olmaktan çıkacak ve bu sayede toplumsal gelime trendini de yukarı seviyelere çekmek fırsatı yakalanmı olacaktır. Bu çalımada Amerika Birleik Devletlerinin 2003 yılı Irak müdahalesine ilikin haberler Cumhuriyet, Hürriyet ve Zaman gazetelerinde söylem analizi yöntemiyle 6 gün süreyle incelenmitir. ncelenen dönem içerisinde konuya ilikin Cumhuriyet gazetesinde 58, Hürriyet gazetesinde 21, Zaman gazetesinde ise 40 haberin çıktıı görülmütür. Toplam 119 haberin 42 tanesi savaa olumsuzluu vurgulamaya yöneliktir. Cumhuriyet gazetesinde konuya ilikin çıkan haberlerin % 48 i savaa olumsuz vurgu yapmaktadır. Hürriyet te bu oran % 24, Zaman da % 23, genel olarak bakıldıında ise, bu oran % 35 tir. Gazetelerde Irak savaı haberleri incelenirken belirli temaların ön plana çıkarıldıı görülmütür. Bu temalar genel olarak; savaa yapılan olumsuz vurgu, bilgi vermeye dönük haberler, Türkiye ve ABD ilikilerine yönelik haberler, Türkiye nin savaa katılımı durumunda oluacak olumsuzlukları vurgulayan haberler, ekonomi temelli haberler ve Irak halkına ilikin haberlerdir. Savaa olumsuz vurgu haberleri; dünyanın savaa gösterdii tepki, savaın Irak halkı üzerindeki yarattıı/yaratacaı olumsuzluklara vurgu ve Türkiye nin savaa girmesi durumunda görecei zararlar balamı üzerine kurulmutur. Bu genel temalar çerçevesinde; Cumhuriyet gazetesinin konuya ilikin haberlerinde sava karıtlıını açıkça vurguladıı ve barıtan yana bir tutum sergiledii görülmütür. Gazete, bu düüncesini sık sık savaa karı olan görülere yer vererek retoriksel olarak da desteklemitir. Gazetenin ana olayı eletirel ve olumsuz bir söylemle ele alması, savaı isimlendirmesinde de açıkça görülmektedir. Buna balı olarak Cumhuriyet gazetesi ana olayı; Irak savaı, tek taraflı saldırı, igal, Irak ı vurmak gibi kelimelerle ifade etmi, Zaman ve Hürriyet te rastlanan müdahale sözcüünü hiç kullanmamıtır. Cumhuriyet te sava üzerinden ABD ye ve hükümete olumsuz yaklaım bir baka tema olarak göze çarpmaktadır. Gazetenin haber balık ve içeriklerinde ön plana çıkarılan bir dier konu; dünya kamuoyunun savaa tepkileri ve protestolarıdır. Cumhuriyet gazetesi savaın meruiyetini geçersiz kılmak için, bu savaın aslında tamamen ekonomik temelli ve Irak ın doal kaynaklarını ele geçirmeye yönelik olarak yapıldıını sık sık vurgulamıtır. Sonuç olarak; Cumhuriyet gazetesinin ABD nin Irak operasyonu konusunda savaın karısında barıın yanında yer alan taraf olduunu dolayısıyla barı gazeteciliine uygun davrandıını söylemek mümkündür. Zira konuyla ilgili olumsuz haberlerin üç gazete içinde en çok Cumhuriyet te yer alması da bu durumu dorulamaktadır. Hürriyet gazetesinde ise, nicelik olarak dier gazetelere oranla daha az sayıda haberin yer aldıı görülmütür. Bunun yanında Cumhuriyet ve Zaman dan farklı olarak Hürriyet gazetesi, haberlerinde savaa, çatımalara ve silahlara daha fazla yer vermitir. Bunun da barıtan yana deil savatan yana bir tutum olduunu söylemek mümkündür. Operasyonda Hangi Silahlar Kullanılıyor, Dakika Dakika Sava balıklı haberlerde kullanılan silahların fotorafları ve tanıtımları ayrıntılı bir ekilde yer almıtır. Hürriyet gazetesi balıklarında; ana olayı zaman zaman sava, zaman zaman da müdahale olarak nitelendirmitir. Gazete savaın çetin geçtii dönemlerde sava aleyhtarı haberlere de yer vermekle birlikte, bazı haberlerinde Türkiye nin ABD ye uçu izni vermesi durumunda alacaı maddi yardıma da vurgu yapılmıtır. Dolayısıyla Hürriyet gazetesinin Cumhuriyet gazetesi kadar açık bir ifadeyle barı gazeteciliinden yana bir tutum takındıını söylemek güçtür. Son olarak incelenen Zaman gazetesinin de Cumhuriyet gibi ana olayı sava karıtlıı balamında ele aldıı görülmütür. Gazetenin haberlerinin büyük bir çounluu bilgi vermeye yönelik olsa da; savaı eletirmeye yönelik haberler de yer almıtır. Zaman gazetesinin ABD ye karı eletirel

14 213 tavrıyla hükümetten farklı bir düüncede yer alması, aırtıcı görünmektedir. Zaman gazetesinde, Cumhuriyet ve Hürriyet ten farklı olarak, medyanın sava konusundaki tutumu da eletirilmektedir. Sonuç olarak incelenen gazetelerden hiçbirinin sava gazeteciliinden yana bir tutum takındıını söylemek mümkün deildir. Ancak Cumhuriyet ve Zaman gazetelerinin Hürriyet e oranla daha fazla barıtan yana ve barı gazeteciliine katkı salayan tarzda haberleri sunduunu söylemek yanlı olmayacaktır. Elde edilen bu sonuçlar, toplumsal kalitenin domasında insanları ya da yurttaları bilgilendiren basının ne kadar önemli bir rol üstlendiini göstermektedir. Bunun için, sosyal sorumluluk bilinci taıyan gazeteciler ve haber kuruluları önem taımaktadır. Bu oluum içinde barı gazeteciliine olan ihtiyaç artmaktadır çünkü sava alanı içerisine sıkıtırılmı muhabirlere ne yazacaklarını söylemekle, etik anlamda bir gazetecilik ilevi yerine getirilebileceini düünmek hayalcilik olacaktır. Bu nedenle, aratırma kısmında da belirtildii üzere, sunulan haberlerde sadece yaanan olaylara ilikin bilgi vermek barı gazetecilii açısından yeterli olmamakta, barıtan yana taraf bir gazetecilik anlayıını hâkim kılmak gerekmektedir. Bunun bir takım ya da grup ii olduunun farkına vararak, sadece editörlerin deil aynı zamanda muhabirlerin ve hatta toplumun her kesimindeki bireylerin üzerine düen görevleri yerine getirmesi gerekmektedir. Daha barıçıl, daha eitlikçi ve daha özgür düünen bir toplum için. KAYNAKÇA ALANKU, Sevda (2008). Türkiye de Baka Bir Demokrasi çin, Baka Bir Medya ve Habercilik, ncilay Cangöz (ed.), Uygun Adım Medya: Bir Bilinç Körlemesi, Ankara: Ayraç Yayınları. ALANKU, Sevda (2009). Yeni Habercilik Arayıları: Hak Odaklı Habercilik, Yurtta Gazetecilii, Barı Gazetecilii, Sevda Alanku (der.), Gazetecilie Balarken Okurdan Haber Odasına, stanbul: IPS letiim Vakfı Yayınları. ARSAN, Esra (2005). Çatıma ve Sava Dönemlerinde Gazetecilik, Sevda Alanku (der.), Habercinin El Kitabı: Gazetecilik ve Habercilik, stanbul: IPS letiim Vakfı Yayınları. BULUT, Selda & YAYLAGÜL, Levent (2004). Türkiye deki Yazılı Basında Yargıtay ve Mafya likisine Yönelik Haberler, Gazi letiim Dergisi, S. 19, s CANGÖZ, ncilay (2005). Yurtta Gazetecilii ve Yerel Basın, Sevda Alanku (der.), Gazetecilik ve Habercilik, stanbul: IPS letiim Vakfı Yayınları. ÇUBUKÇU, Mete (2005). Ate Altında Gazetecilik: Sava ve Sava Habercilii, stanbul: Metis Yayınları. VAN DJK, Teun (1988). News as Discourse, New Jersey: Lawrence Earlbaum Associates Publishers. VAN DIJK, Teun (2001). Critical Discourse Analysis, Schiffrin D., Tanen D., Hamilton H.E. (eds.), Handbook of Discourse Analysis, Oxford: Blackwell Publishers. RVAN, Süleyman (2006). Peace Journalism As A normative Theory: Premises and Obstacles, Global Media Journal: Mediterranean Edition 1(2), ss RVAN, Süleyman (2008). Normatif Kuram olarak Barı Gazetecilii: Önermeler ve Engeller, ncilay Cangöz (ed.), Uygun Adım Medya: Bir Bilinç Körlemesi, Ankara: Ayraç Yayınları. KESKN, Zerrin (2004). Türkiye de Haber ncelemelerinde van Dijk Yöntemi, Çiler Dursun (der.), Haber, Hakikat ve ktidar likisi, Ankara: Elips Yayınları. SÖZEN, Edibe (1999). Söylem: Belirsizlik, Mübadele, Bilgi/Güç ve Refleksivite, Paradigma Yayınları, stanbul. TOKGÖZ, Oya (2008). Siyasal letiimi Anlamak, Ankara: mge Kitabevi. Cumhuriyet Gazetesi, Hürriyet Gazetesi, Zaman Gazetesi,