FEN EGiTiMiNDE YARATiCi DÜSÜNMEYE DAYALi ÖGRENMENiN ÖGRETMEN ADAYLARiNIN YARATiCiLiK DÜZEYLERiNE ETKisi<*)

Transkript

1 re'n EGTMNDE YARATCLK' K URA M V E UYG U LA M A DA E GT M YÖN ET M güz 2004 say: 40 ss: FEN EGTMNDE YARATC DÜSÜNMEYE DAYAL ÖGRENMENN ÖGRETMEN ADAYLARNIN YARATCLK DÜZEYLERNE ETKs<*) Yard. Doç. Dr. Özlem KORAY Zonguldak Karaelmas Ünverstes, Eregl Egtm Fakültes Bu çalsmada; fen egtmnde yaratc düsünmeye dayal ögrenmenn, fen blgs.ögretmen adaylarmm (4.smlf), yaratjcl düsünme becerlerne veyaratc düsünme becersnn alt boyutlaf/na (akcllll<, esneklk, ayrmtllllk, orjnallk) etksn ncelemek amaçlanmstr. Çalsmada, kontrol gruplu ön test-son test deneysel yöntem kullamms, ver toplama arac olarak Torrance Yaratc Düsünme Test Seklsel A formu, deney ve kontrol grubuna uygulanmstr. Elde edlen ncel verlern analz, SPSS paket statstk programmda yer alan bagml ve bagmsz gruplar çn t test analzler le gerçeklestrlmstr. ArastJrmamnsonuçlaf/na göre; yaratjcl düsünme becers (toplam puan) ve yaratc düsünme becersnn akclk, esneklk, ayrmtjllllk ve orjnallk alt boyutla" açlsmdan, deney ve kontrol grupla" arasmda anlaml düzeyde farkl/k tespt edlms, bu farklllgm deneygrubu lehne gerçeklestg belrlenmstr. Anahtar Sözcükler: fen egtm, yaratjcl düsünme, akclk, esneklk, ayrmmlk, orjnallk. (*) Bu makale, Prof. Dr. Ramazan TEZCAN. ve Doç. Dr. Emn KARp dansmanlgnda yürütülen Gaz Ünverstes, Sosyal Blmler Ensttüsünce yürütülen "Fen Egtmnde Yaratc Düsünmeye Dayal Ögrenmenn Ögrenme Ürünlerne Etks" doktora teznn br bölümüne dayal olarak hazrlanmstr.

2 EDUCATI - N. T H E OR Y & P RkC T C E Fa" 2004 number: 40 page: THE INFLUENCE OF SCIENCE EDUCATION BASED ON CREATIVE THINKING ON CREATIVITY OF PRESERVICE TEACHERS Özlem KORAY, Asst. Prof. Zonguldak Karaelmas Unversty, Facultyof Educaton The purpose of ths study s to examne the nfluence of scence educaton based on creatve thnkng on creatve thnkng ab/ty and sub dmensons of creatve thnkng (fluency, flexblty, elaboraton, orgnalty) of preservce scence teachers (4fh grade). Ths research s an expermental study, whch ncludes pretest, posttest wth control group. To collecf data of ths research, the nstrument whch s Torrance Test of Creatve Thnkng Fgural Form A was appled on expermental and control groups. Quanttatve data had been analyzed by usng t test analyss for dependent and ndependent groups that are ncluded n the SPSSstatstcs software. Theresults of ths study,' t was detected sgnfcant dfference between expermental and control groups aspect of creatve thnkng ablty (total pont) and sub dmensons of creatve rhnkng (fiuency, flexblty, elaboraton, orgnalty). It was determned that sgnfcant dfference drected to expermental group. lt III Keywords: scence educaton, creatve thnkng, fluency, flexblty, elaboraton, orgnalty

3 FEN EGTMNDE YARATCLK özlem koray Sürekl degsen ve gelsen dünyamzda, blg ve teknoloj toplumu olma yolunda atlacak her adm, toplum breylern yaratc düsünmeye zorlamaktadr lerleme sürecnde karslaslacak her br problem çn, yen çözüm yollar arama, yen ürünler ortaya koymada yaratc düsünmeye gereksnm vardr (Carter, 2003; Kolschuk, 2002). Bu baglamda, yaratc düsünme becers, bütün nsanlarn en çok htyaç duydugu özelklerden brdr. Düsünme ve yaratc düsünme, nsanlk tarh kadar köklü br gelsm sürecnden geçerek bugüne kadar gelmektedr. Ancak, lk çaglardan ber, nsanlgn ürettg blg brkmnn, belk de gelecek yrm yl çnde bn katnn üretleceg tahmnler, bugün çn "yaratc düsünme"ye verlen önemn büyüklügünü br kez daha ortaya koymaktadr. Yaratclk fen le lgl çalsmalardak br çok blmsel süreçte de tamamlayc roloynar. Yaratclklarn kullanan breyler, aldklar fen egtmn, slevsel hale getreblrler ve böylece blmsel blgler, ktaplarda blg ygnlar olusturmak yerne, degerl br ürünün ortaya çkmasnda temelolusturur. Bu nedenledr kj lkögretm düzeynden tbaren, egtmlernn her asamasnda, gelecekte topluma yön verecek breylere, yaratc düsünme becerlern kazandrmak, fen egtmnn en öneml amaçlar arasnda yer almaldr. Yaratclk nedr? Son yllarda, pskoloj, egtm, sanat, s sektörü gb alanlarda, yaratclk hakknda yaplan çalsmalar, geçen on yla göre bu alana olan lgy artrms olmasna ragmen, hala yaratclk kavramn anlamak ve açk br seklde ortaya koymak çok zordur. Bu zorluk, yaratclk kavramnn genelolarak herkes tarafndan kabul edleblr br tanmnn olmamasndan kaynaklanablr (Kolschuk, 2002). Tarhsel gelsm çersnde, kavramla lgl olarak, farkl yaklasmlarla br çok alanda çestl modeller gelstrlms, ancak halen yaratclgn boyutlar, ntelksel özellkler ve bu özellklern daglm objektf br seklde ortaya çkarlamamstr (Gow, 2000). Yaratclkla lgl bu güne kadar yaplan baz tanmlar su seklde özetleneblr: Yaratclkj her breyde varolan ve nsan yasamnn her bölümünde bulunablen br yet, günlük yasamdan blmsel çalsmalara dek uzanan gens br alan çne alan süreçler bütünü, br tutum ve davrans bçmdr (San,979). eatm yönetm aüz 2004

4 özlem koray Torrance'a göre yaratclk; zorluklar, problemler, blg ednmedek bosluklar, rahatsz edc ya da eksk ögeler sezp, bunlar hakknda tahmnler yapmak ve hpotezler kurmak, bunlar test etmek, sonuçlar karslastrmak, gerektgnde bu hpotezler degstrp yenden snamak ve sonuçlar letmektr (Akt. Saek et al., 2001,25). Gulford se yaratclg; alslmams düsünce, esneklk, orjnal/k ve akclk olarak tanmlamstr (Ömeroglu, 2001; San, 1985). Ayrca yaratclk, nsann sosyal, manev, estetk, blmsel ve teknolojk deger oldugu kabul edlen yen fkrler, görüsler, buluslar veya artstk objeler üretme kapastes (Vernon, 1989,94), ve breyn kend düsünces ve yetenekler le problem n tanmlanmasn, çözülmesn gerektren herhang br durum çn anlaml cevaplar ortaya koyablmes (Wakefeld, 1992,13) sekllernde de tanmlanmstr Yaratclgn, her alanda ve herkes tarafndan br davrans bçm olarak serglenebleceg düsüncesnn belrlenmes, kavram tanmlama konusunda çestllgn olusmasna sebep olmustur. Yukardak tanmlardan yola çklarak genel anlamda yaratclk; blnenn, alslms ve kalplasms olann tam karst olan br davrans bçm, problemlern ortaya konmasndan çözüm yol/ar üretmne kadar bütün problem çözme süreçlernde etkl olan düsünme sekl yada yen br ürün ortaya koyma becers olarak fade edlenlr. Yaratclk süreçler sonucunda ortaya konan yen ürün, tamamyle orjnaldr. Baska br fade le; çogu nsann her an ve her ortamda gelstrebldg ürün ya da performanslardan farkldr, ayrca br çok nsan çn sasrtc etk yapma özel/klern tasr (Dkc, 2001; Lubart, 1994,289). Ayn zamanda yaratclk, sadece yoktan var etmek demek degldr. Çünkü yen br fkr, çogu kez, ya blnen fkrlern blesmdr ya da esk br fkrn yen br çerçeveye veya sekle sokulmus haldr. O halde yaratclk; esk fkrlere yen kmlkler verme ve blnenlerden yen sentezler yapma faalyetler olarak da tanmlanablr (Besss; 1973,25). Yaratclk ve Egtm Yaratclk sadece zek nsanlarn ya da sanatla ugrasan kslern gösterebldg br yetenek degl, az ya da çok her nsanda bell oranlarda bulunan br özellktr. Yaratclgn, dogustan m geldg, ya da sonradan m kazandg sorusunun cevab, kesn br seklde ortaya konmamasna ragmen, her k durumda da mümkün olableceg blnmektedr. Breylern egtm yönetm güz 2004

5 FEN EGITIMINDE-YARATICILIK özlem koray yaratc gelsmler, gerek örgün (formal), gerekseyaygn (nformal) egtmle saglanablr ve ayrca blm, sanat, s sektörü ve mühendslk gb çok fakl alanlarda yaratclk egtm uygulanablr (Conner, 1998; Ihsen, 1998).Yaratcllk potansyeln gelstrmeye yönelk olarak hazrlanan ve hemen hemen her alanda uygulanan programlarla, yaratclklarn kullanma ve sleme olanag verldgnde, nsanlarn, breysel gelsmlernde ve ürün ortaya koyma becerlernde mükemmel sonuçlar ortaya çktg görülmüstür. (Atkncl,2001; Dnç,2000). Örnegn br arastrmada; yaratc breyler ortaya çkarmak ve yetstrmek çn tasarlanan br yaratclk program, 4.,6.,7.ve 8. snf ögrenclerne, matematk, fen ve sanat dersl~rnde uygulanmstr. Arastrma sonuçlarna göre, ögrenclern kend kavramlarn olusturmalarnda basar sagladklar, akademk basarlar çn motvasyonlarn yükseltlkler ve ksler aras lsklernde gelsme gösterdkler tespt edlmstr. Buna laveten; arastrmaya katlan ögrencler; kendlerne olan güvenlernde, çalsma ve letsm kurma yeteneklernde, okullarna olan lglernde, okulla lgl problemlerle mücadele etme ve çözüm yollar bulmalarnda gelsme oldugunu öne sürmüslerdr (Parker, 1998). Bu konuda yaplan dger arastrmalar da, yaratclgn, ögrenmenn öneml br boyutu oldugunu göstermektedr. Yaratc düsünme, blgnn kazanlmas çn hayat öneme sahptr; çünkü yaratclgn gelsmne elversl ortamlar, çocuklarn ögrenmeye kars olumlu tutumlar gelstrmelerne yardmc olur ve ögrenmey eglence halne getren etkl güdüleycler ntelgn tasr (Davaslgl, 1984). Yaratclk ve Fen Egtm nsann varoldugu andan tbaren gösterdg gelsm sürec, fen blmlernn gelsm sürec le paralellk göstermektedr. Modern yasamda blmn etkler, nsan gelsmnn bütün safhalarn renklendrdg ve canlandrdg çn oldukça önemldr. Fen (blm), laboratuarlardan günlük yasama kadar nms, toplumlarn ayakta kalablmeler ve lerleyeblmeler çn yasamn ayrlmaz br parças halne gelmstr.. Fenn bu denl güçlü etklernn olmas, çnde dnamk br sürec barndrmasndan ler gelmektedr. Bu dnamk, yan devaml kendn yenleyen ve gelstren süreç se; ancak yaratc zeka, fkr ve aktvteler le ayakta tutulablr (Pltz ve Sund, 1968). Moravcsk (1981,221) yaratclgn fendek yer hakknda su eatm yönetm _ oüz 2004

6 özlem koray seklde br yorum getrmstr: "Yaratclk, blmsel blgye katkda bulunan yen fkrlerde, blmdek yen teorlern formüle edlmesnde, doga kanunlarn anlamak çn yen deneylern ortaya konmasnda, özel alanlarda pratk blmsel fkrlern gelstrlmesnde, blmsel arastrma ve blm toplumunun yen özellklernn fark edlmesnde, blmsel aktvteler çn tasar gelstrmede ve sra ds planlarn yerne getrlmesnde kendn bell eder." nsan yasamnda hayat br öneme sahp olan fen le lgl temel blglern, gelecegn yetsknler çocuklara, küçük yaslardan tbaren verlmes ve formal egtmler süresnce yaplandrlmas gerekmektedr. Böylece onlar, aldklar blmsel blg le, yasadklar evren anlama ve yasam kaltelern artrma çabalarn arttrablrler. Çocuklar, çnde bulunduklar dünyay anlamak çn, çok fazla sayda düsünme stl kullanrlar. Bunlarn çnde "yaratc" düsünme tarz, en az blmsel blg kadar, çocuklarn yasadklar evren anlamalar çn önemldr (Cullngford, 1990, 133). Ayrca hayal gücü ve yaratclk, blmsel yetenekler gelstrmede temel etkenlerdr. Yaratclk sürecnn fen egtm çn önem, 2000 yl Fen Blgs Egtm Programnn (MEB, 2000) hazrlanmasnda temel alnan ögrenme lkeler le de fade edlmstr. Programn hazrlanmasnda temel alnan lkeler, yaratc düsüncenn özellkler le büyük oranda örtüsmektedr. lkelerden bazlar su seklde fade edleblr: Ögrencler ucu açk braklan etknlkler kesfetme, nsyatf kullanma ve basarlarn bzzat degerlendrme frsat tanndgnda en y ögrenrler. Ögrenclern egtm-ögretmnde dogal baslangç noktas onlarn merakl oluslardr. Ögrencler aktf bçmde ugrasarak en y ögrenrler. Ögrencler basar ve katklarnn takdr edldg ve desteklendg. ortamlarda daha y ögrenrler. Ögrencler basarmak çn çalsrken kazanmlarn bldklernde ve ögrenme amaçlarn gördüklernde daha y ögrenrler. Ögrencler, ögrenmekten mutlu olduklar zaman en y ögrenrler. Ögrenclern ögrenmes ögrenme yasamlar le onlarn günlük yasamlar arasnda baglantlar kuruldugunda daha kalc olur. ol egtm yönetm güz 2004

7 FEN EGITIMINDE YARATCLK özlem koray Ögrenclern gerek breysel gelsmlerne katk saglayablecek, gerekse fen daha yapc br seklde ögrenmelernde etken teskl edeblecek bu lkelern, ancak, ögrenclere, yaratc düsünme temell yaklasmlarla verlebleceg ve bunu gerçeklestrmek çn de, ögretmen adaylarna gerekl becerlern kazandrlmas gerçegndenyola çklarak bu arastrma tasarlanmstr. Problem: Yaratc düsünmeye dayal fen ögretmnn, Fen Blgs ögretmen adaylarnn (4. snf), yaratc düsünme becers ve yaratc düsünme becers alt boyutlarna (akclk, esneklk, ayrntllk, orjnallk) etks nedr? Alt Problemler. Yaratc düsünmeye dayal fen ögretmnn zlendg deney grubu ögretmen adaylar le geleneksel ögretmn kullanldg kontrol grubu ögretmen adaylarnn, deneysel slem sonras, yaratc düsünme düzeyler arasnda anlaml br farkllk var mdr? a. Yaratc düsünmeye dayal fen ögretmnn zlendg deney grubu ögretmen adaylarnn, yaratc düsünme düzeyler ön test ve son test puanlar arasnda anlaml br farkllk var mdr? b. Geleneksel ögretmnn zlendg kontrol grubu ögretmen adaylarnn, yaratc düsünme düzeyler ön test ve son test puanlar arasnda anlaml br farkllk var mdr? 2. Yaratc düsünmeye dayal fen ögretmnn zlendg deney grubu ögretmen adaylar le geleneksel ögretmn kullanldg kontrol grubu ögretmen adaylarnn, deneysel slem sonras, yaratc düsünme becerlernn; akclk, esneklk, ayrntllk ve orjnallk boyutlar arasnda anlaml br farkllk var mdr? a. Yaratc düsünmeye dayal fen ögretmnn zlendg deney grubu ögretmen adaylarnn, ön test ve son test puanlar arasnda yaratc düsünme becerlernn; akclk, esneklk, ayrntllk ve orjnallk boyutlar açsndan anlaml br farkllk var mdr? b. Geleneksel ögretmnn zlendg kontrol grubu ögretmen adaylarnn, ön test ve son test puanlar arasnda yaratc eqtm yönetm _ QÜZ 2004

8 özlem koray düsünme becerlernn, akctlk, esneklk, ayrntllk ve orjnallk boyutlar açsndan anlaml br farkllk var mdr? YÖNTEM Çalsma Grubu ve Arastrmann Model Bu arastrmann çalsma grubunu, egtm ögretm yl. dönemnde Gaz Ünverstes, lkögretm Bölümü, Fen Blgs Ögretmenlg Anablm Dalnda ögrenm gören 4 snf fen blgs ögretmen adaylar olusturmaktadr. Arastrmada deney (N=39) ve kontrol (N=38) gruplar olmak üzere k grup le çalslms ve gruplar seçksz yolla olusturulmustur. Deney ve kontrol gruplarnn denklklernn ncelenmesnde; ögrenclern saylar, genel yetenek test puanlar ve öncek dönemlere at basar ortalamalar göz önünde bulundurulmus ve belrtlen degskenler açsndan her k grubun denk oldugu tespt edlmstr. Arastrmada, kontrol gruplu ön test-son test deneysel yöntem kullanlmstr. Deney grubu üzernde etks ncelenen bagmsz degsken, "Yaratc Düsünmeye Dayal Ögrenme", yaklasmdr. Kontrol grubunda se, IIGelenekselÖgrenmellye dayal br yaklasm zlenmstr. Ver Toplama Arac Bu çalsmada ver toplama arac olarak Torrance Yaratc Düsünme Testnn Seklsel Formu kullanlmstr. Torrance Yaratc Düsünme Test (TYDT), L Torrancel n Yaratc Düsünme Test (TYDT), lk defa 1966 ylnda yaymlanms ve 35 ayr kültürde yaklask 615 arastrmada ve 100 den fazla lsans üstü tezde breylern yaratclk performanslarn ölçmek çn kullanlmstr. Sungur'a göre Ilyaratclk testlernden kullanm alan en yaygn -olan, Torrance'n gelstrms oldugull bu testtr. TYDT, anaokulu sevyesnden ünverste düzeyne kadar olan yas gruplarnda uygulanablmektedr. Ek br çalsmay gerektrmeyen kagt kalem testnden baret olan bu testn sözel formu ve resm formu bulunmaktadr. Bu formlar egtm yönetm güz 2004

9 özlem koray brbrnden bagmsz olup yaratclgn farkl boyutlarn ölçmektedr. TYOT' de sözel form yed etknlk (aktvte), seklsel form 3 etknlk olmak üzere toplam 10 etknlk yer almaktadr. Bu çalsmada TYOT seklsel A formu kullanlmstr (Akt. Korkmaz, 2002,114). Torrance Yaratc Düsünme Test Seklsel Formu TYOT sekl test üç etknlkten olusturulmustur. Bu etknlkler resm olusturma, resm tamamlama ve paralel çzglerdr (tekrarlanms sekller). TYOT sekl test le yaratclgn akclk, esneklk, orjnallk (özgünlük), ayrntllk (detaylandrma) boyutlar ölçülmektedr. Akclk, esneklk, özgünlük ve detaylandrma hemen hemen tüm arastrmaclar tarafndan kabul edlms yaratc düsünme özellklerdr. Bu özellklern, testlek anlamlar ksaca su seklde fade edleblr: Akck breyn konu le lgl tamamlayabldg resmlern toplam saysdr. Ayrntllk; cevap ntelgndek resmlern ne oranda detayl ve ayrntl çzlebldgdr. Esneklk; konu le lgl resmlern farkl kategorlerdek saysdr. Son olarak; orjnallk; kmsenn düsünemedg kadar özgün düsünce çeren resmlern says anlamna gelmektedr (Stenbergve Lubart, 1999,7). Torrance Yaratc Düsünme Testlernn Puanlanmas Puanlama yönergelern ve lstelern çeren TYDT sözel ve seklsel puanlama ktapçklar 4 ayr form halnde Türkçeye çevrlmstr. Puanlama slemnde, testn sahb Torrance'n önerms oldugu ve dkkat edlmes gerekl "Yaratc Güç" kavramna uyulmaya çalslmstr. Yaratc güç, "ögrenm alsmsn ötesnde, blnen ve bast yantlardan uzak, çagrsm gerektren yantlar" verme olarak tanmlanmaktadr. Torrance, bu kavrama puanlaycnn egemen olmas gerektgn ve puanlama geçerlk ve güvenrlgn düsüren faktörün, yantlarn, puanlaycnn kssel beklentlern desteklemeyen yantlardan oldugunu belrtmektedr. Torrance'a göre tecrübesz br notlandrcnn güvenrlg +90'dr. Testn daha sonrak uygulamalarn yapan Gerald, Halpen ve dgerlerne göre; bu aracn geçerlg ve güvenrlg yeterl derecededr. Test Aksu tarafndan 1988 ylnda Türkçe'ye çevrlms ve geçerlk, güvenrlk çalsmalar yaplmstr (Akt. Korkmaz, 2002,115). Testn uygulamas çn 30 dakka süre verlms ve arastrmac tarafndan ön test ve son test olarak uygulanmstr. Verler arastrmac ve yardmc eqtm yönetm güz 2004

10 LI özlem koray arastrmaclar tarafndan degerlendrlmstr. Bu çalsma çn, testn güvenrlk katsays, 0,97 olarak tespt edlmstr. Farkl puanlayclarn verms olduklar puanlara göre, puanlayc güvenrlk katsays, 0,99 olarak belrlenmstr. Verlern Analz Arastrmada elde edlen verler, SPSS statstk programna göre degerlendrlms, bagml ve bagmsz gruplar çn t test yöntemler le analz edlmstr. Deneysel slem Basamaklar \- -' 1. Çalsma, her k grupta, arastrmac tarafndan gerçeklestrlms ve Özel ögretm Yöntemler dersnde uygulanmstr. 2. Uygulamann lk safhasnda, deney grubu ögrenclerne, yaratclk hakknda blg verlms ve yaratc düsünme teknkler örneklerle brlkte tantlmstr. Kontrol grubu ögrenclerne se; geleneksel ögretm yöntemlernden anlatm, soru cevap ve göster yöntem le lgl blg verlms, örnekler sunulmustur. 3. Br sonrak asamada, deney grubu ögrenclernden, kl ve besl gruplar kurmalar stenms ve gruplarn çalsmak stedkler ünte ve konular belrlenmstr. Arastrma süresnce, bes kslk gruplarn hazrlayacag alt ünte (4.,5.,6.,7.ve 8.snf fen blgs üntelernden seçlmstr) ve k kslk gruplarn her hafta dönüsümlü olarak sunacag 20 fen konusu üzernde durulmustur. Kontrol grubu ögrenclernden de kl ve besl gruplar kurmalar stenms ve geleneksel ögretm yöntemlern kullanarak deney grubu çn önerlen ünte ve konular hazrlamalar belrt mstr. 4. Uygulama sürecnn basnda her k gruptak ögrenclere ön test olarak TYDT Seklsel Formu uygulanmstr. r 5. Deney grubu ögrenclernn olusturduklar, kl ve besl gruplar, her hafta sunumlarn yaratc düsünme teknklern kullanarak hazrlamslar, ayrca serbest yaratclk etknlkler yapmslardr. Ögrencler, yaratc düsünme teknklernden beyn frtnas, alt düsünme sapkas, snektk, ntelk sralama, yaratc drama gb teknkler fen üntelern hazrlarken ve sunarken kullanmslardr. l I II egtm yönetm güz 2004

11 YARATCLK özlem koray Konularla lgl olarak yaratc düsünmenn gerektrdg etknlkler hazrlamslardr. Ayrca resml hkaye yazma ve tamamlama, reklam afs ve senaryosu olusturma, gelecegn gazete haberlern ortaya atma ve yorumlama gb serbest yaratclk etknlkler yapmslar, böylece fen ögretm dsndak alanlarda da yaratclklarn kullanma mkan bulmuslardr. Deney grubu ögrencler genelolarak bu çalsmalar esnasnda, fkrlern özgürce fade edeblecekler ortamlar skça bulmuslar ve yen ürünler ortaya koyablmslerdr. 6. Kontrol grubunda ayn konular ve ünteler, anlatm, soru-cevap, demostrasyon gb klask ögretm yöntemler kullanlarak sunulmus ve hazrlanmstr. Ayrca konularla lgl yaratc düsünmey gerektrmeyen çestl etknlkler hazrlanmstr. Üntelern dsnda yaplan serbest etknlkler yaratc düsünmenn kullanlmasn gerektrmeyen çalsmalardan barettr. 7. Arastrma, her k grupta, haftada dörder saatlk dersler olmak üzere alt hafta süresnce uygulanmstr. 8. Gruplarn sunumlar bttkten sonra her k gruptak ögrencler, kend gruplar tarafndan hazrladklar sunum dosyalarn arastrmacya teslm etmslerdr. 9. Uygulama sürecnn sonunda, deney ve kontrol grubuna, son test olarak TYDT Seklsel Formu uygulanmstr. Elde edlen verler çestl statstksel analzlere tab tutulmustur. BULGU ve YORUMLAR statstksel analzlere tab tutulan verlere göre elde edlen bulgu ve yorumlar su sekldedr:. Alt Problem le lgl Bulgu ve Yorumlar Brnc alt problem test etmek üzere TYDT Seklsel Formu, deney ve kontrol grubuna deneysel slem sonras son test olarak uygulanmstr. Elde edlen verler, gruplar arasnda fark olup olmadgn ortaya koymak çn t test (bagmsz gruplar çn) analz yöntem le degerlendrlms ve bulgular Tablo 'de gösterlmstr. egtm yönetm güz 2004

12 özlem koray Tablo. Deney ve kontrol gruplarnn TYDT son test puanlarna lskn bagmsz gruplar çn t test sonuçlar Grup.9,222 XP39 t38 S 11,10 19,30 0,000 3,84 3,96 N Tablo 1 ncelendgnde; ögrenclern TYDT son test puanlar ortalamalar deney grubu çn 19,30 ve kontrol grubu çn 11,10 olarak tespt edlmstr. Ayrca deney grubunun standart sapmas 3,96, kontrol grubunun standart sapmas se; 3,87 olarak bulunmustur. Hesaplanan t degerne göre %95'lk güven aralgnda (p<0,05); deney ve kontrol gruplar arasnda yaratclk düzeyler açsndan anlaml br farkllk oldugu gözlenmstr. Ortalama ve standart sapma degerler dkkate alndgnda; bu farkn, deney grubu lehne oldugu görülmektedr. : ; Yaratc düsünme düzeyler açsndan, son test puanlarna göre; deney grubunun, kontrol grubuna göre daha basarl oldugu Tablo 1'de görüldügü gb tespt edldkten sonra, deney grubunun ve kontrol grubunun, kend çersnde, ön test-son test puanlar arasndak lsk ortaya konmaya çalslms ve 1. alt problemle lgl olan Ila ve b alt boyutlar olusturulmustur. II Bu alt boyutlar test etmek üzere; TYDT Seklsel Formu, deney ve kontrol gruplarna deneysel slem önces ve sonrasnda ön test ve son test olarak uygulanmstr. Elde edlen verler, deney ve kontrol gruplarnn ön test ve son test puanlar arasnda fark olup olmadgn ortaya koymak çn t test (bagml gruplar çn) analz yöntem le degerlendrlms ve bulgular Tablo 2 ve Tablo 3 de gösterlmstr. Tablo 2. Deney grubunun TYDT ön test ve son test puanlarna lskn bagml gruplar çn t test sonuçlar Grup 12,913,8239-7,159 19,303,96 XP t0,00039 S On Ölçüm Ntest ' 1[' egtm yönetm güz 2004

13 FEN EGTMNDE YARATICIlII< özlem koray Tablo 2 ncelendgnde; deney grubu ögrenclernn TYOT ön test puanlar ortalamas 12,91 ve standart sapmas 3,82'dr. Ayrca ayn grubun son test puanlar ortalamas 19,30 ve standart sapmas 3,96 olarak tespt edlmstr. Bagml gruplar çn t test analz sonucunda, hesaplanan t degerne göre; (p<0,05); deney grubunun ön test ve son test puanlar arasnda yaratclk düzeyler açsndan anlaml br farkllk oldugu gözlenmstr. Ortalama ve standart sapma degerler dkkate alndgnda bu farkn deney grubunun son test puanlar lehne oldugu belrlenmstr. / Tablo 3. Kontrol grubunun TYOT ön test ve son test puanlarna lskn bagml gruplar çn t test sonuçlar Grup 11,103,84 12,123,6538 1,177 X0,247 Pt S On Ölçüm Ntest 38 Tablo3 de; kontrol grubu ögrenclernn, TYOT ön test puanlar ortalamas 12,12 ve standart sapmas 3,65'dr. Ayrca ayn grubun son test puanlar ortalamas 11,10 ve standart sapmas 3,84 olarak fade edlmstr. Bagml gruplar çn t test analz sonucunda, hesaplanan t degerne göre; (p>0,05); kontrol grubunun ön test ve son test puanlar arasnda, yaratc düsünme düzeyler açsndan anlaml br farkllk olmadg gözlenmstr. Bu sonuçlara göre; deney grubuna uygulanan yaratc düsünmeye dayal yaklasm, ögrenclern yaratclklarn gelstrmede etkl olmustur. Geleneksel ögretmn zlendg kontrol grubunda se; yaratclk açsndan herhang br gelsme gözlenemems, bu tür yaklasmlar ögretmen adaylarnn yaratclklarn artrmada yetersz kalmstr. 2. Alt Problem le lgl Bulgu ve Yorumlar knc alt problem test etmek üzere TYOT Seklsel Formu, deney ve kontrol grubuna deneysel slem sonras son test olarak uygulanmstr. Elde edlen verler, gruplar arasnda fark olup olmadgn ortaya koymak çn t test (bagmsz gruplar çn) analz yöntem le degerlendrlms ve bulgular Tablo 4'te gösterlmstr _.,.~ +',_ "'~..?rral.

14 özlem koray Tablo 4. Deney ve kontrol gruplarnn TYDT akclk, esneklk, ayrntllk ve orjnallk boyutlarnn son test puanlarna lskn bagmsz gruplar - çn t test sonuçlar Boyut3,20 3,83 6,52 6,35 3,78 6,62 3,98 6,24 11,21 7,060,000 8,040,000 8,060,000 1,23 1,36 1,44 1,48 St 1,34 1,38 1,62 P 0,000 N39 38 Grup Deney Tablo 41e göre; ögrenclern TYDT son test puanlarnn akclk boyutu çn ortalama ve standart sapma degerler sras le deney grubu çn 6,52 ve 1,36 ve kontrol grubu çn 3,20 ve 1,23'tür. Esneklk boyutu çn ortalama ve standart sapma degerler sras le deney grubu çn 6,35 ve 1,44 ve kontrol grubu çn 3,78 ve 1,34'tür. Ayrntllk boyutu çn ortalama ve standart sapma degerler sras le deney grubu çn 6,62 ve 1,48 ve kontrol grubu çn 3,98 ve 1,38'dr. Son olarak, orjnallk boyutu çn ortalama ve standart sapma degerler sras le deney grubu çn 6,24 ve 1,62 ve kontrol grubu çn 3,83 ve 1,36'dr. Akclk, esneklk, ayrntlk ve orjnallk boyutlar çn tek tek hesaplanant degerlerne göre %95'lk güven aralgnda (p<0,05); deney ve kontrol gruplar arasnda, yaratc düsünme becerlernn dört boyutunda da anlaml br farkllk oldugu gözlenmstr. Dört boyut çn hesaplanan ortalama ve standart sapma degerler dkkate alndgnda; bu farkn deney grubu lehne oldugu tespt edlmstr. Yaratc düsünme becersnn akclk, esneklk, ayrntllk ve orjnallk alt boyutlarnn son test puanlar yönünden; deney grubunun, kontrol grubuna göre, daha basarl oldugu belrlendkten sonra, deney grubunun ve kontrol grubunun, kend çersnde, ön test-son test puanlar arasndak lsk ortaya konmaya çalslms ve 2. alt problemle lgl olan "a ve b alt boyutlar olusturulmustur. Bu alt boyutlar test etmek üzere; TYDT, deney ve kontrol gruplarna deneysel slem önces ve sonrasnda ön test ve son test olarak egtm yönetm güz 2004

15 F E N E GT M N. D E. YAR AT C L K özlem koray uygulanmstr. Elde edlen verler, deney ve kontrol gruplarnn ön test ve son test puanlar arasnda fark olup olmadgn ortaya koymak çn t test (bagml gruplar çn) analz yöntem le degerlendrlms ve bulgular Tablo 5 ve Tablo 6'da gösterlmstr. Tablo 5. Deney grubunun TYDT akclk, esneklk, ayrntllk ve orjnallk boyutlarnn ön test ve son test puanlarna lskn bagml gruplar çn t test sonuçlar Boyut 3,851,2939 4,31,2739 6,521,36 4,41,3339 4,631,4439 6,351,44 6,621,48 6,241,6239 X-5,605-5,620-9,363-6,153 S t P 0,000 N Olçüm On Ön test Tablo 5'de; deney grubu ögrenclernn TYDT ön test ve son test puanlar ortaya konmustur. Tablo 'ye göre; akclk boyutu çn ortalama ve standart sapma degerler Sas le ön test çn 3,85 ve 1,29 ve son test çn 6,52 ve 1,36'dr. Esneklk boyutu çn ortalama ve standart sapma degerler sras le ön test çn 4,41 ve 1,33, son test çn 6,35 ve 1,44'tür. Ayrntllk boyutu çn ortalama ve standart sapma degerler sras le ön test çn 4,63 ve 1,44 ve son test çn 6,62 ve 1,48'dr. Son olarak, orjnallk boyutu çn ortalama ve standart sapma degerler sras le ön test çn 4,31 ve 1,27 ve son test çn 6,24 ve 1,62'dr. Akclk, esneklk, ayrntlk ve orjnallk boyutlar çn tek tek hesaplanan t degerlerne göre %95'lk güven aralgnda (p<0,05); deney grubunun ön test ve son test puanlar arasnda yaratc düsünme becerlernn dört boyutunda da anlaml br farkllk oldugu tespt edlmstr. Dört boyut açsndan da ortalama ve standart sapma degerler dkkate alndgnda, bu farkn deney grubunun son test puanlar lehne oldugu belrlenmstr. Tablo 6'da; kontrol grubu ögrenclernn TYDT ön test ve son test puanlar ortaya konmustur. Tablo ' e göre; akclk boyutu çn ortalama ve standart sapma degerler sras le ön test çn 3,58 ve, 5 ve son test çn 3,20 ve 1,23'tür. Esneklk boyutu çn ortalama ve standart sapma eatm vanetm aüz 2004

16 özlem koray Tablo 6. Kontrol grubunun TYDT akclk, esneklk, ayrntllk ve orjnallk boyutlarnn ön test ve son test puanlarna lskn bagmsz gruplar çn t test sonuçlar X S t P Boyut 3,83 4,32 4,05 4,201,26 3,201,23 3,58 3,980, ,780, ,697 1,38 1,34 1,29 1,32 1,15 1,148 1,364 1,402 0, ,490 N Ölçüm On Ön test. degerler sras le ön test çn 4,20 ve 1,26, son test çn 3,78 ve 1,34'tür. Ayrntllk boyutu çn ortalama ve standart sapma degerler sras le ön test çn 4,32 ve 1,29 ve son test çn 3,98 ve 1,38'dr. Son olarak, orjnallk boyutu çn ortalama ve standart sapma degerler sras le ön test çn 4,05 ve,32 ve son test çn 3,83 ve 1,36'dr. Akclk, esneklk, ayrntlk ve orjnallk boyutlar çn tek tek hesaplanan t degerlerne göre %95'lk güven aralgnda (p>0,05); kontrol grubunun ön test ve son test puanlar arasnda yaratc düsünme becerlernn dört boyutunda da anlaml br farkllk olmadg tespt edlmstr. Buna sonuçlara göre; kontrol grubundan farkl olarak deney grubuna uygulanan yaratc düsünmeye dayal yaklasmn, ögretmen adaylarnn yaratc düsünmenn akclk, esneklk, ayrntllk ve orjnallk alt boyutlarnn gelsmesnde etkl oldugu söyleneblr. Geleneksel ögretmn zlendg kontrol grubunda se; yaratc düsünme becerlernn dört boyutu açsndan da herhang br gelsme tespt edlmemstr. SONUÇ ve ÖNERLER nsann dogayla lskler yaratclk temelnde olusmaktadr. Yaratclgn gelsmesnde breyn blssel ve duygusal evren oldukça önemldr. Blssel alanda çok blgden zyade, ntelkl ve asamal blgnn verlmes, verlen blglern br alandan baska br alana aktarlmas, yasam alanlarnda kullanlarak yenden üretlmes gerekr (GÜleryüz,2002,43).Bu çalsmada; ögretmen adaylar, yaratc egtm yönetm güz 2004

17 FEN EGTMNDE YARATCLK özlem koray düsüncey, çalsmalarnn her asamasnda se kosmuslar ve blglern daha çok üretmeye daha da önemls orjnalolan üretmeye yöneltmslerdr. Gruplar halnde çalsan deney grubu ögrencler, çalsmalarnn lk ortaya çks, hazrlanma ve sunum asamalarnda yaratc düsünmey kullanmslar ve böylece sadece snf ortamnda degl yasam alanlarnn tümünde yaratclklarn fade edeblme mkan bulmuslardr. Arastrma bulgularn destekleyeblecek ntelkte olan dger çalsmalar söyle özetleneblr: Parnes ve Reese (1970), lse ögrencler le yapms olduklan çalsmada ögretmenlernn yaratclk programna katlan lse ögrenclernn yaratclk puanlarnn dger ögrenclerden daha yüksek oldugunu ortaya koymuslardr. Sandwth (1978)'n kolej ögrencler üzernde yaptg arastrmada se, ksa sürel yaratc düsünme programnn etkllgn snanms, sonuç olarak; uygulanan programn deneklern yaratc düsünme puanlarn yükselttg saptanmstr. Baska br çalsmada; Feldusan ve arkadaslar tarafndan gelstrlen ve yaratc düsünmey lerletmey amaçlayan Purdue Yaratclk Programnn dört, bes ve altnc snf ögrenclernn yaratclklarn gelstrmede oldukça basarl oldugu tespt edlmstr (Akt. Korkmaz, 2002). Sungur (1988) ünverste ögrencler üzernde yaratc sorun çözme programnn etkllg konusunda gerçeklestrms oldugu çalsmasnda; uygulanan programn etkllgn, deney grubu lehne anlaml olarak bulgulamstr. Karakus (2000) tarafndan yaplan çalsmada; alt-sosyo ekonomk düzeydek br lkögretm okulunda egtm gören 2. snf ögrenclerne yaratc sorun çözme egtm program uygulanmstr. Arastrma sonucunda; yaratcgn orjnallk ve akclk alt boyutlannda alnan puanlar açsndan deney grubu lehne anlaml br fark bulunmustur. Öztürk (2000), "lkögretm V. Snf Türkçe Derslernn Yaratc Düsunce Açsndan Degerlendrlmes" sml çalsmasnda; Türkçe derslernde yaratc düsüncey aktf hale getrecek egtm-ögretm etknlklerne yer verldg takdrde ögrenclern yaratc yeteneklernde gelsme oldugunu tespt etmstr. Çalsmada, deney grubu ögrenclernn TYDT Sözel formu akclk, esneklk ve orjnallk boyutlannda anlaml br arts oldugu gözlenmstr. Yaplan çalsmalardan da görüldügü üzere; yaratc düsünmenn kullanldg her ögrenme ortamnda ögrenclern yaratclk düzeylernde gelsmeler gözlenmstr. Arastrmalardan çkarlan bu ortak sonucun, fen egtmnde yaratc düsünmeye dayal ögrenm etknlklernde bulunan ögretmen adaylarnn yaratc düsünme düzeylerndek artsla örtüstügü görülmektedr. Modern egtm anlays brey merkeze almaktadr. Çocukluk dönemnden tbaren breylern, kend ögrenmelern gerçeklestrmelernn esas alndg bu yen DX+m vnro+m _ n7 2004

18 özlem koray sstemde, blmsel süreç becerlern kullanma, problem çözme becerlern harekete geçrme, deger yarglarn ve elestrel baks açlarn gelstrme gb davranslarn kazanlmas ön planda tutulmaktadr. Yaratclk egtm böyle br amac gerçeklestrmede hayat br öneme sahptr. Böylece yaratclk ya da yaratc düsünmenn br kavram olmaktan öte, günümüzde özellkle egtmn her kademesnde bulunmas gereken öneml br unsur oldugu söyleneblr. Arastrma bulgularndan elde edlen sonuçlara göre su tür önerler ortaya atlablr:. Ögretmen yetstren kurumlar, yaratc düsünme becersn çestl dersler bünyesnde vermel, bu derslerde ögretmen adaylarnn bu becerler etkn kullanmalar saglanmaldr. 2. Yaratc düsünme le lgl br egtm, hzmet ç dönemde, görevde olan ögretmenlere de uygulanablr. Böylece görevde olan ögretmenler çagn gerektrdg bu becerler ögrenclerne aktarma mkan bulablrler. 3. Yaratc düsünmeye dayal egtm programlar, okul önces dönemden baslamak suretyle, örgün egtmn her kademesnde, ögrenclern sevyesne uygun etknlklerle, ayr br ders olarak, müfredatlara dahl edleblr. Böylece, ögrencler, daha küçük yaslardan tbaren, yaratclklarnn farknda olup, hem kssel hem de akademk gelsmlerne katksaglayablrler. 4. Yaratc düsünmeye dayal ögrenmede performans temell degerlendrme yöntemlernn (partfolyo degerlendrme, performans testler, görüsme, gözlem Il gb) kullanlmas gerekr. Böylecesürecn basndan sonuna kadar, ögrencnn, I, her yönden ortaya koydugu ürünlern degerlendrlmesn saglayablr. Böylece ögrencnn, süreç boyunca, elde ettg kazanmlar, uygulanan yöntemn ve. ögretmenn etkllg, daha objektf ve kapsaml br seklde ortaya konablr. KAYNAKÇA Atknc, H.(2001) lkögretm brnc kademe egtm programlarmm yaratc düsünmenn gelsmne etks. Yaymlanmams Yüksek Lsans Tez. Çanakkale: Onsekz Mart Ünverstes Egtm Blmler Ensttüsü. Besss, P., Jaqu, H.(1973). Yaratclk nedr? (Çev. Dr. Süheyl Gürbaskan), stanbul: Reklam Yaynlar. Carter, P. (2003). Takng creatve lessons to heart. TeachngPre K-B, 33(6),52. Canner, C. (1998) Can you teach creatvty? Brtsh Educatonal ResearchJournal (24)4, egtm yönetm güz 2004

19 FEN EGITIM,NDE'YARATICILIK özlem koray Cullngford, C. (1990). The nature of learnng. chldren teachers and the currculum. London: Cassel Educatonal Lmted. Davaslgl, Ü. (1994). Yüksek gzl güce sahp lse ögrenclernn yaratclklar üzerne deneysel br arastrma. M. Ü. Atatürk Egtm Fakültes Egtm Blmler Dergs, 6, Dkc, A. (2001). Sanat egtmnde yaratclk, Mll Egtm Dergs, say 149. Dnç, A. (2000). Örgütlerde karar verme ve problem çözme süreçlernde yaratc düsüncenn yer ve önem. Yaymlanmams Yüksek Lsans Tez. stanbul: stanbul Ünverstes Sosyal Blmler Ensttüsü. Gow, G. (2000). Understandng and teachng creatvty, Tech Drectons 55{6), Güleryüz, H. (2002). Yaratc çocuk edebyat. (1.Baskl) Ankara: PegemA Yaynclk. Ihsen, S., Brandt, D. (1998). Creatvty: how to educate and tran nnovatve engneers. Europen Journal of Engneerng Educaton. 23 (1), 3. Kalschuc, R. G., Thorpe K. (2002). Thnkng creatvely: from nursng educaton to paractse. The Journal of Contnung Educaton n Nursng, 3~4), Karakus, M. (2000). Alt Sosyo-Ekonomk Düzeydek lkögretm knc Smlf Ögrenc/ernn Yaratclk Düzeylerne Yaratc Sorun Çözme Programmm Etks. Yaymlanmams Yüksek Lsans Tez. Adana:Çukurova Ünverstes Sosyal Blmler Ensttüsü. Korkmaz, H. (2002). Fen Egtmnde Proje Taban/1 Ögrenmenn Yaratc Düsünme, Problem Çözme Ve Akademk Rsk Alma Düzeylerne Etks. Yaymlanmams Doktora Tez Ankara:Hacettepe Ünverstes Sosyal Blmler Ensttüsü Lubart, T.. (1994). Creatvty. (edt. Robert J Sternberg) thnkng and problem solvng-handbook of percepton and cognton (ss ). USA: Academc Press. Mll Egtm Bakanlg (2000). lkögretm kurumlar fen blgs ders ögretm program, Talm Terbye Kurulu Baskanlg Teblgler Dergs, Kasm says Ankara. Moravcsk, M. J. (1981). Creatvty n scence educaton. Scence Educaton. 65, Ömeroglu, E., Turla, A. (2001). Okulönces dönemde yaratclk egtm ve desteklenmes, Mll Egtm Dergs, say 151. Öztürk, E. (2000). lkögretm V. smf Türkçe derslernn yaratc düsünce açsmdan degerlendrlmes, Yaynlanmams Yüksek Lsans Tez. Sakarya: Sakarya Ünverstes Sosyal Blmler Ensttüsü. Parker, J. P. (1998) The torrance creatve scholars program. Roeper Revew, 21(1), eqtm yönetm _ aüz 2004

20 özlem koray Parners, S.J.; Reese H.W(1970). Programmng creatve behavour Chld Development 41, Pltz, A., Sund, P. (1968) Creatve teachng of scence n the elementary school. Boston: Allyn and Bacon Press. Saek, N., Fan, X. Van Dusen L. (2001). A comparatve study of creatve thnkng of amercan and japanese collage students. The Journal of Creatve Behavor, 35(1), San,. (1979) Yaratclk k düsünme bçm ve çocugun yaratclk egtm, Ankara Ünverstes Egtm Blmler Fakültes Dergs, Ankara, 12(1-4), 177. San,. (1985). Sanat ve egtm. (knc bask), Ankara: Ankara Ünverstes. Egtm Blmler Fakültes Yaynlar. Sandwth, N.D. (1978). The effect of trannng for creatvty on the dvergent thnkng abltes of a sample of Turksh nneth graders. Yaymlanmams Yüksek Lsans Tez. stanbul: Bogazç Ünverstes Sosyal Blmler Ensttüsü. Sternberg, R. J., Lubart T. (1999). The concept of creatvty: prospects and paradgms. (edt. Robert J. Sternberg) Handbook of Creatvty (ss.3 15).USA: Cambrdge Unversty Press. Sungur, N. (19a8). Yaratc sorun çözme programmm etklg: eytp ögrenclerne lskn br arastrma, Yaymlanmams Doktora Tez. Ankara: Ankara Ünverstes Sosyal Blmler Ensttüsü. Vernon P.E. (1989). The nature-nurture problem n creatvty. (edt. John A. Glover ve dgerler). Handbook of Creatvty.(ss ). New York and London: Plenum Press. Wakefeld, J. F. (1992). Creatve thnkng-problem solvng sklls and the arts orentaton New Jersey: Ablex Publshng corporaton. letsm: Yard. Doç. Dr. Özlem KORAY Zonguldak Karaelmas Ünverstes, Eregl Egtm Fakültes, lkögretm Bölümü Ereg/Zongu da k Tel: E-posta: ocankoray@yahoo.com egtm yönetm güz 2004