i i 2005 Yılı Vergi Politikası çerçevesinde Arz Yönlü iktisat Yaklaşırru GiRiş

Transkript

1 ~L_,_ ~_",_ _,_ ~"""_"'M_~ "',,,,,,,,,~_ -,~,,,,~ ~,,"' ~, ~ ~~ "'"_ -, L L! 2005 Yılı Verg Poltkası çerçevesnde Arz Yönlü ktsat Yaklaşırru t, GRş 005 yılında zlenecek malye poltkasının temel hedeflernden br gb gösterlmek stenen "verg ndrmler" poltkas, aslında 980'l yıllarda dönemn Başbakanı Turgut Özal tarafından da uygulanmaya çalışılmış; aynı dönemde ABD Başkanı Ronald Reagan ve ngltere Başbakanı Margaret Thatcher yönetmlernn de temel poltkası olmuştur Ekonom ve malye termnolojsnde "arz yönlü ktsat (supply-sde economcs)" yaklaşımı olarak blnen bu uygulamalar, ekonomk büyümenn devamlıığı çn ekonomnn arz yönünde kamusal br takım müdahaleler yoluyla üretm artışının sağlanmasına yönelktr 2 Br ülkedek ekonomnn büyüklüğünü ölçmede, genellkle gayr saf mll hasıla hesaplamalarından yararlanılmaktadır Gayr saf mll hasılayı k şeklde ele alablrz () Br ekonomde bell br dönemde tüm üretm brmlernn veya bu brmlern toplulaştırılmasıyla ortaya çıkan tüm faalyet kollarının ya da sektörlern gerçekleştrdkler katma degerler toplamı () Br ekonomde bell br dönemde üretlen nha mal ve hzmetlern değer Dkkat edlrse her k yaklaşım da ekonomnn bzzat kendsn, yan üretm-tüketm lşklern fade etmektedr Bu bağlamda, br ekonomde üretm ve tüketm lşkler ne ka- t dar yoğunlaşırsa ve mktar ya da değer olarak ne kadar artarsa gayr saf ml hasıla da ona paralelolarak artacak, yan ekonom buyüyecektr Ekonomye kamusal müdahalelern yönünü ve boyutunu ber!eybn malye potkaları se, ekonomk büyüme hedeflendğnde ya ekonomnn üretm yönünü ya da tüketm yönünü hedef alan bazı düzenleme!er şeklnde gerçekleşeblmektedr Hatta bazı ülkelerde ekonomnn her k yönüne de yönelk eşzamanlı düzenlemelere rastlanablmektedr Ekonomnn üretm ya da tüketm yönüne yapılan müdahaleler, mevcut müdahale düzeynn artırılması şeklnde olableceğ gb, müdahale düzeynn azaltılması yan, kamusal kısıtlamaların kaldırılması, kamusal yüklern azaltılması gb uygulamalar şeklnde de olablmektedr şte arz-yönlü ktsat yaklaşımı, ekonomdek büyümenn devamlılığı açısından verg ndrmler poltkasını esas alan br malye poltkası çerçevesnde ve ekonomnn üretm -taratma yönelk bazı önerler getrmektedr - Arz Yönlü ktsat Yaklaşımının Vergsel Esasları Yüksek verg oranları ve gderek artan transfer harcamaları br ekonomdek verml faalyetler olumsuz yönde etkler Arz 'yönlü ktsat yaklaşımına göre verg ndrmler, Keynesyen ktsattak toplam taleb uyarma etk-,

2 snn aksne, kşler yatırıma ve tasarrufa yan, üretme yönetmektedr Böylece ekonomde arz artmakta ve gelrlerde de reel br artış görülmektedr roraııa da ıl,ju- laı8!e- Arz yönlü ktsat yaklaşımı çerçevesnde gelr vergs oranlarında br ndrm yapıdığın:' breylern kullanılablr gelrler artacağı cn bu gelrden tasarruf edecekler mıktar da artacaktır Tasarruf artş, breylern borçlanma gereksnmlernn azaldığını gösterır \/e bu süreçle brlkte faız oranları da düşmeye başlar Faz oranlarının düşmes, yatırımların artışı sonucunu doğuracaktır Ayrıca, ücret kazançları üzerndek gelr vergsnın ndrlmes, emek arzını da artıracaktır Dahası, ücret artış talepler daha esnek br hale ge!e:-sktr Çünkü, verg ndrmler sayesınde reel ücretlerde artış yasanacaktır Kurum kazançlarına uygulanan kurumlar vergsnn ndrlmes ya da yatırım ndrm mktarının artırılması veya fnansman fonu uygulamaları le brlkte hızlandırılmış amortsman uygulamas da kurumların ellerndek verg sonrası kazanç mktarının artması 50'ucunu doğuracaktır Ayrıca bu uygulamalar atınrnlann ger dönüş süresını kısaltacağı çn yatırımların artmasına neden olablecektr Yatırımların artmasıyla brlkte, grd başına daha fazla çıktı alınablmes yan, vermllk artışı sağlanablr Vermllk oranının artması, verg ndrm nedenyle meydana gelen ek mal ve hzmet taleb çn gerekl kapastev artı racaktı r :n~~~ ~ '3 :U 8ıer JaZ! öıaol8lm udaceğ yanı usal nde om ergı ınve eurn r n tml f," nl! eytki- D Arz yönlü ktsat yaklaşımını savunanlara göre kamusal faalyetlern vermsz olma rsk ya da vermllğnn düşük oluşu nedenyle verg ndrmler yoluyla kamu ekonomsne oranla daha verml şleyen pyasa ekonomsne daha fazla kaynak bırakılmış olur Yan pyasa ekonomısnn fnansman yapısı güçlendrlerek hareket kablyet arttnur Böylece üretm kapastesnn artmasıyla arz yeterszfğnden doğan enflasyonst etkler azalarak enflasyon oranı düşecektr Düşük enflasyon oranı reel kullanılablr gelr artıracağı çn tüketm, üretm ve sthdam artacaktır Üretm kapastesnn artması yerl tüketm ve hracat çn gerekl mal ve hzmet mktarının artması anlamına gelecektr Arz yönlü verg poltkaları le ekonomnn arz yönü dkkate alınarak hem toplam arzın ve hem de toplam talebn uyarılabıleceğ düşünülür Verg ndrmler le fyat hareketlerı arasında karşılıklı br lşk olduğu varsayımıyla hareket edlr Vergler azaltılarak toplam talepte br artışa yol açıldığında fyatlar genel sevyesnın nasıl br seyr zleveceq, verg ndrmerınn toplam arzı ne ölçüde etkleyeceğne bağlıdır LL Yılında zlenecek Malye Poltkasının Arz Yönlü Hedefler 2005 yılında verg kanunlarında yapılacak düzenlemeler le, arz yönlü ktsat yaklaşırruna paralel üç temel değşklk göze çarpmaktadır Bunlar: () Gelr Vergs Kanunu'nun 03 maddesı değştrlerek, 2005 yılı kazançlarına uygulanacak şeklde 2005 tarhnden tbaren artan oranlı tarfenn % 5'lk üst dlm kaldırtlrnıs ve nha vergıleme oranı c;/o 40'a çekılmş[r Böylece YTLnn üzerndek kazançlar ıçın uygulanacak gelr verqs oranı % 40 olarak belrlenmştr Ücretllerde tarıfe 5 puan daha düşük oıduğu çn ücretlllern üst oranı da % 35'e ndrlmştr () 2003 yılı çnde yapıan yasal br düzenleme le, kurumlar vergsnde 2004 yılına kadar '0 30 verg oranı -- % 0 fon olarak uygulana gelen tarfe, 2004'ten tbaren fon uygulamasının kaldırılması le brlkte 2004 yılına mahsus olmak üzere % 33 olarak belrlenmş ve 2005' ten tbaren bu oranın tekrar % 30'a ndrleceğne hükmolunmuştur Fon uygulaması da kaldırıldığı çn kurumlar vergsnde de % 3'lük br oran ndrm söz konusudur () 2004 yılının son haftası çnde çıkarılan br Bakanlar Kurulu Kararı le bazı mal ve hzmetlerde katma değer vergs oran % 8'den % 8'e çeklmştr A Gelr Üzernden Alınan ndrmlern EkonomnnArz Verglerdek Yönü Üzerndek Etks Ge!r üzernden alınan k ayrı verg mevcuttur Bunlardan br kşsel kazançları konu alan gelr vergs, dğer se kurumsal kazanç-

3 OÇD~AHMErBURÇİNYERELİ' arı konu ednen kurumlar vergsdr Bu k vergde yaoılması düşünülen verg ndrmlernn mahyet brbrlernden tamamen ayrıdır Hedeflenen Mükellef Ktles Açısından Gelr vergsnde yapılan düzenleme, gelr verqsndek artan oran!ı tarfenn son basamağını Kaldırmaktan barettr Dolayısıyla, sadece üst gelr gruplarının vergsel yuku haff!etlmektedr Oysa kurumlar vergsndek düzenleme tüm kurumlar vergs mükellefler açısından yaklaşık % 9'luk br verg ndrm şeklndedr Bu bağlamda, kurumlar vergsnde gerçekleştrlen ndrm genel, gelr vergsndek se özel karakterldr - Hem gelr vergs ve hem de kurumlar vergsnde yapılan ndrmlerle hedeflenen mükellef ktles, ücretler br yana bırakılırsa, aslında aynı kşlerden baret olacaktır Üst gelr grubuna gren gelr vergs mükelleflernn kazançları daha çok hssedarı oldukları büyük kurumların kar paylarından oluşmaktadır Zaten kurumlar vergsnde yapılan verg ndrmler sonucunda artacak olan dağıtılablr kurumsal karlar le brlkte alacakları temettü mktarı artan bu kesmn ödeyeceğ gelr vergs tutarında da br azalma olacaktır Üstelk bu mükelleflern gelr ve kurumlar vergler yıllk beyanname le br sonrak yıl beyan edlp ödeneceğ çn, verg ndrm poltkasının etks de ancak br yıl sonra netleşecektr Oysa arz yönlü ktsat yaklaşımı açısından daha doğru olan, gelr vergs tarfesnde gene! br oran ndrmne gtmektır Hatta, Türkye'de sayıları altı mlyonu aşan ve vergler aylık olarak hesaplanarak ücretlernden keslp, şveren tarafından verg daresne yatırılan ücretl kesmrı verg yükünde yapılacak ndrmler, arz yönlü ktsat yaklaşımı açısından büyük önem taşımaktadır Her ne kadar ücretl kesmn verg yükünde yapılacak olan ndrmler ekonomnn talep yönünü etkleyecekmş gb görünse de, aslında Türkye açısından ücretlern verglendrlmesnde terch edlen sstem bu uygulamaların doğrudan ekonomnn arz yönünü etkleyeceğn göstermektedr Ülkemzde ücretllern gelr vergs kaynakta keslmektedr Dolayısıyla ücretl b- ANa-POLİTİK &EKONOMİKYORUMLAR: ' ' rüt ücretnn değl, net ücretnn hesabını yapmaktadır Kaynakta kesen gelr vergsnn verg daresne yatırılması se "verg sorumlusu" sıfatıyla şverenn yükümlülüğündedr Kamu kesmnn dışında, yanında çalıştırdığı ücretlnn bordrosu üzernden hesaplanan gelr vergsne şveren her zaman kend ylku olarak bakmaktadır O halde ücrettlern geır vergsnde yapılacak oları ndrmler şverenn faktör malyetler üzernde doğrudan etkl olablecektr 2 Ücretlfern Verg Blnc Açısından Aslında yukarıda açıklanan husus kamu çalışanlarından zyade pyasa ekonomsnde ücretl olarak çalışanlar açısından söz konusu olmaktadır Pyasa ekonomsnde ücret mutlaka br sözleşmeye, yan tarafların rızasına dayanmaktaorr'" Kamu kesmnde se göstermelk br sözleşme sürec şletlmekte ve daha sonra dare hukukun gereğ yerne getrlerek düzenleyc br şlem le ücretler belrlenmektedr Bu süreçte -karnu otortesnn tek taraflı üstünlüğü, son yıllarda Avrupa Brlğ sürecne dayalı olarak 982 Anayasası'nda yapılan değşklkler le hükmen kaldırılmış olsa da şeklen devam etmektedr a) Kamu Çalışanları Açısından Kamu kesmnde çalışanların ücretler dare hukukunun esasları çerçevesnde ve br dar şlemle belrlendğ çn bu ücretlerde vergnn hesaplanmasına lşkn olarak yapılacak her türlü degşklk kamu çalışanının elne geçen ücret doğrudan etklemektedr Dolayısıyla, verg ndrmler sonucunda brüt ücretnden daha az verg keslen ücretlnn ene geçen net ücret artacaktır Yan, ndrlen verg mktarı ücretlnn maaşına yansıtılacaktır Bu nedenle ücret kazançlarında yapılan verg ndrmler, kamu çalışanlarının elne (*) Bu tespt daha çok olması gereken le lgdr Ülkemzde büyük br ktlenn kayıt dışı olarak sthdam edldğ de br gerçektr Ancak, kayıt dışı sthdam eden ve edlenler açısından yapılacak verg ndrmlernn herhang br ktsad yönü bulunmamaktadır Verg ndrmler bu kesm açısından daha çok hukuk br sonuç doğurmakta; kayıt dışiiıktan kayıtlılığa geçş kararları üzernde etkl Olmaktadır : ' "' -,-,,<,,~, > :- -- :, '"64

4 ını vaosrcısnn J(umlucedr '-jığı gejkü jeır enn ' 0- "amu!dsnde xonujeet n rıza,08 se mekte /erıne leretler )mesvruoa ıvasa- xadı- 'ejr llerde yapı- acakpılan elne gıdr :s{hışı ;Sk verulunndan t d!şi ol- her sektörden krzere açık br ülkede zlenecek malye poltkalarının kısa vadel sonuçlarını önceden doğru tahmn edeblmek büyük önem taşımaktadır Orta ve uzun vadeye yayılan tahmnler çoğu kez anden ortaya çıkan krzler le alt üst olablmektedr necen harcanablr eelr cn ekono':::j ) J artırdıdı ~ mnn arz yönünden zyade talep yönünün etklenmes gb br sonuca yol açacaktır Bu uygulamayı br tür transfer harcaması şeklnde de düşüneblrz Zaten, devletn tahsl etm'? hakkı var ken bu hakkından vazgeçmesı ş2,!ndek kamu alacakları 'genş anlamda" :,amu harcamaları olarak kabul edlmektedr b) Özel Kesmde Çalışanlar Gelr üzernden alınan vergerde yıllık ola(ak verlen beyannamelerde ortaya çıkacak verg ndrmlernn etks br,/ı geckmel olarak alınacaktır Oysa muhtasar beyannamel gelrlerde yapılacak ndrmlern sonuçları daha tez alınablecektr O nedenle arz yönlü ktsat anlayışı göz önünde bulundurularak, öncelğn muhtasar beyanlarda olması düşünüleblr Orta vadede se, ücretllern de yıllık beyana geçrlmes le brlkte verg uygulamalarında genelk sağlanacağı çn daha rasyonel sonuçlar alınablecektr Açısından Pyasa ekonomsnde ücretn sözresme le belrlenyor oluşu, aslında kamu çalışanları açısından söz konusu olan değerlendrmelern bu kesm açısından da geçerl olacağı z!er:mn uyandırmaktadır Ancak pyasanın kend kuralları ve gelenekler, sürecn bu şeklde şleyşne engelolmaktadır Ücretlern verglendrlmesnde benmsenen kaynakta kesnt usulü, ücretl le ödedğ verg arasındak lşky tamamen ortadan kaldırmış ve ücretllern verg blncnden uzaklaşmalarına yol açmıştır Bu şleyşte ücretl brüt ücretnden çok, net ücretnn hesabını yapmaktadır Hatta adına ödenen vergden zyade adına yat 'Ian sosyal güvenlk prmlern takp etmekte ve denetlemektedr Sosyal güvenlk prmlernn eksk yatmlrnası ya da hç yatırılmaması sonucunda uğrayacağı sağlık hzmet kaybını önceden düşünerek bu prmler daha sıkı zlemektedr Hal böyle olunca şveren, olası br verg ndrmnde ücretlnn net ücretn sabt tutacak ve ücretl adına tahakkuk eden verg ve sosyal güvenlk prm mktarları azalacağı çn bu tutardak meblağ şverenn hesabına yazılacaktır Dolayısıyla, ücret verglernn ndrlmesnn pyasa ekonoms açısından etks ekonomnn arz yönünde kendsn gösterecektr Hatta bu etk dolaylı değl, doğrudan br etk olarak ortaya Çıkacaktır 3 Verg ndrm/ernn Sonuçları Açısından B Harcamalar Üzernden Alınan Verglerdek ndrmlern Ekonomnn Arz Yönü Üzerndek Etks Harcamalar üzernden alınan 'vergler, mükellefler açısından gene! karakterl üzernden alınan mal ve hzmet grupları açısından se, özel karakterldr Bu tür verglern mükellefler açısından genel karakterl olmaları, 982 Anayasası'na göre "ödeme gücü" krtern esas alan verglemede adalet anlayışı açısından da tezatlık oluşturmaktadır Katma değer vergs, özel tüketm vergs, özel letşm vergs gb verglern tarfelernn "ödeme gücü" krter le uzaktan yakından lgs bulunmamaktadır Dolayısıyla bu tür verglere gayr-adl vergler de dyeblrz Bakanlar Kurulu Kararı le katma değer vergs oranlarında yapılan son düzenlemeler, sadece arz yönlü ktsat yaklaşımı açısından değl, aynı zamanda Avrupa Brlğ le olan lşklermz açısından da önem taşımaktadır Avrupa Brlğ üyes ülkeler, Brlk dahlnde verg uyumlaştırmasına büyük önem vermekte ve bu konuda öncelkle katma değer ve özel tüketm vergler üzernde durmaktadırlar Üye ülkeler dahlnde ortalama % 9'dan başlayan katma değer vergs le Türkye' de uygulanan katma değer vergsnn nasıl br uyum/aştırma sürec zleyeceğ, bu son verg ndrmlernden sonra yce tartışmalı hale gelecektr Dönemse/ Ekonomnn dönemsel yapısı açısından bakıldıoında ekonomde kısa ve orta vadede J Krız Deklentlernn asılmıs oıduöu dönemlerde verg ndrmlern~ kıs'a ve ~rta vadedek Sonuçlarını tahmn etmek daha kolavdır Ancak, Türkye gb stratejk konumu 'tbaryle her yönden ve ekonomk konumu tbaryle ~s--polii'ik~&ekonomikyorumlar ' :!_' " -'-' 6S

5 Verg ndrmnn Üretcler Tarafından Fyata Yansıtılması Yapılan tarfe değşklğnde verg ndrmne konu olan mal ve hzmetler, daha çok tam rekabet pyasasında üretlen mal ve hzmetlerdr Dolayısıyla, bu mal ve hzmetlern talep esneklğ sonsuza yakındır; yan, üretclern pyasadak fyatı tüketcerden bağımsız belrleyeblmeler neredeyse çok güçtür Burada yapılan verg ndrmnn anında mal ve hzmetn fyatına yansıması mümkün değldr En azından eldek stoklar ertlene kadar bazı üretcler esk fyatta drenecektr Ancak, tam rekabet pyasasının avantajını y kullanacak olan dğer üretcler rekabetle fyatları aşağıya çekmeye başladıktan sonra perakende fyatlarda maksmum % 8,4Tlk br ndrm gerçekleşeblecektr Verg ndrm dolayısıyla fyatlarda ortaya çıkacak düşüş, mala olan taleb artırabldğ ölçüde, bu mal ve hzmetlern üretmnde artış yaşanacaktır Yan, yen yatırımlar yapılacak ve şszlk azalacaktır Ekonomde hareketllğn artması le mal ve hzmet sürümünün hızlanması yaratılan katma değern büyümesne yol açacak ve devlet, br öncek döneme göre daha fazla verg tahsl edeblecektr Bu noktada öneml olan husus, verg ve berabernde fyat ndrmyle brlkte, talebnde artış potansyel olan mal ve hzmetler y tespt edeblmektr Talebn doygunluğa ulaştığı mal ve hzmetlerde katma değer vergs ndrmne gtmek her zaman stenlen sonucu vermeyeblr 2 Verg ndrmnn Üretcler Tarafından Fyata Yansıtımaması Yapılan düzenleme sonucunda böyle br durum hemen hemen olanaksızmış gb görünmektedr Çünkü, verg ndrm sonucunda ndrmn fyata yansıtılmaması hal daha çok aksak rekabet pyasaları le lgldr ve bu p- yasalarda malın talep elastkyet sıfırdır Yan, üretc tek başına pyasada belrleyc konumdadır Bu durumda, yapılan ndrm kadar br mktar üretcnn karında artış olacak ve bu da ertes yıl tahsl edlecek kurumlar vergs le brlkte tekrar devlete ger dönecektr Ancak, ger dönen mktar daha önceden tahsl edlen verg mktarının her zaman altında olacaktır ANS-POLİTİK&EKONOMİKYORUMLAR 3 Verg Oranının Tekrar Esk Orana Çeklmes Sorunu Verg ndrmlernn en rskl yönü, ndrlen oranın tekrar esk orana ceklmesdr Vera ndrmler le pyasalarda s'tenen etkler e!d~ edldkten sonra, verg oranı (ekrar esk orana çeklmek stenrse, bu sefer bu değşklk tamamen enflasyonst br etky berabernde getrecek ve ndrmle brlkte yavaş yavaş düşen fyatlar bu kez oran artışıvta brlkte hemen ertes gün artacaktır Türkye'nn Avrupa Brlğ le bütünleşme sürecnde katma değer vergs oranlarını uyumlaştırmaktan başka yapableceğ yol yoktur Hatta katma değer vergsn, Brlğn ana vergsı halne getrmek ve ortak bütçenn bu verg le fnanse edlmesn sağlamak gb uğraşılar mevcuttur Bu durumda yapılan verg ndrmlernn geçc olacağı' gb br sonuca varablrz O zaman, verglern esk halne getrlmes aşamasında ortaya çıkacak erıflasyonst baskılar, Türkve acısından cdd br, ( konu olacaktır SONUÇ VE ÖNERLER ABo, ngltere ve Türkye' de 980'lern başında yapılan verg ndrmler pek çok çalışmaya konu olmuştur ABo, 970'lerdek petrol krznn ardından çne düştüğü ekonomk durgunluğu verg ndrmler poltkası le aşablmştr Ancak unutulmamalıdır k, 980'lern başında patlak veren ran-irak savaşının Amerkan ekonomsnn durgunluktan çıkmasına katkı sağladığı da br gerçektr ngltere'de böyle br süreçten geçmştr Türkye se, darbe sonrası dönemdek ekonomk durgunluğu 24 Ocak Ekonomk stkrar Tedbrler le aşmaya çalışmıştır O dönemlerde verg ndrmler, daha çok ekonomk durgunluktan kurtulmanın anahtarı olarak terch edlmştr Yan, pyasa ekonomsnn önünü açmada kullanılmıştır Bugün Türkye ekonoms, 200 krznn ardından durgunluğu aşmış ve 2004 yılını cdd br büyüme le kapatmıştır Dolayısıyla, 2005 yılında öngörülen verg ndrmler çnde bulunulan br durgunluğun ardından uygulanan arz yönlü ktsat anlayışının ürünü değldr Burada üzernde durulması gereken k nokta bulunmaktadır,- -,'- 6

6 ;ndrlen r 'lerg kler elde sk orarıa şıklk :aabernoe avaş dürk:e netünıeşme uarın: 'J':,0 yoklğn ana cenn bu 'Jb uğan verg sonuca :;ane cak enfcoo br 980'!ern çok cao'lerdek gü ekooltkası ıdır k, rak sanuktan ektr tnr ürkonomk ar Tedmlerde durgunch edl'nü aç' krznn 4 yııını yısıyla, çnde "voula~'değlken k lk syas ktdarın 2005 yılına lşkn beklentler pek y olmayablr Bu nedenle, yaklaşmakta olan br durgunluğu önceden bertaraf edeblmek çn böyle br verg ndrm pol~kası benmsemış olablr Maksat 2005 yılında da pyasa ekonomsnn önünü tıkama,'aktır kncs se, artan kamu harcamalarını karşılayablmek ve kırmızı snyaller veren ç borç vükunü haffleteblmek çn daha fazla kamu gelr elde etme hedefne uygun olarak, Kayıt dışı ekonomy kuçultrnek ve kayıtl: mükellef sayısını artırmak; verq ndrmleryle pyasada sürümü artırarak yaratılacak katma değer razlalaştırmak ve bu şeklde hem sürümden katma değer vergs, hem de artan gelrlerden gelr ve kurumlar vergs tahsl etmek, yan kısa vadede pyasa ekonomsnn orta ve uzun vadede kamu ekonomsnn önünü açmak şeklnde düşünülebr Yapılmak stenen daha çok kncsdr Her ne kadar 2005 yılında pyasa ekonomsnn önü tıkanmak stenmyorsa da, kamu ekonomsnn oransalolarak büyümesnn önü ac'mak stenmektedr O nedenle 2005 yılında yapılan verg ndrmler, arz yönlü ktsat yaklaşımının esaslarına pek uymamaktadır Arz yönlü br verg ndrm poltkasının yürütüieblmes çn se, aşağıdak hususlar muhakkak göz önünde bulundurulmalıdır Verg ndrmler poltkasından beklenen sonuçların alınablmes açısından hedeflenen mükellef ktlesnn tayn büyük önem taşımaktadır Üst gelr gruplarının gelr ve kurumlar vergs yükünü haffletmek, bunların yıllık beyanname le gelr ve kurumlar verglern ertes yıl ödüyor olmaları nedenyle bu poltkaların etklern dolaylı hale getrmekte ve gelecek hesap dönemne ertelemektedr Oysa, ücretl olarak çalışan ve kayıtlı ekonom çndek sayıları altı mlyonu aşan kesmn ge!rler üzerndek verg yükünü ndrmek, arz yönlü ktsat yaklaşımının hedeflerne daha çabuk ulaşablmek açısından büyük önem taşımaktadır Bu bakımdan, arz yönlü ktsat yaklaşımı çerçevesnde yapılablecek olanları şu şekde ele alablrz: Asgar ücret tutarı kadar verg dışı bırakılablr Bunun br gelr dlm çn "en az ge- çm ndrm" ya da "özel ndrm" şeklnde ve sadece ücretlere mahsus değl, aynı zamanda tcar, zra ve serbest meslek kazançlarına da uygulanacak genel mahyette br ndrm mekanzması gelştrleblr Ücretlern verglendrlmesnde kaynakta kesnt usulü kademel br geçş sürecne yayılarak ve en çok üç yı çnde terk edlmeldr Ücretllern de yıllık beyanname vermesnn önü açılmalı ve gerekrse bu beyannameler ücer aylık geçc beyan le desteklenmeldr Böylelkle ücretllerde verg blncnn oluşması sağlanmalıdır Gelr vergs tarfes kademe olarak, her yıl 5 puan düşürülerek kısa vadede % 0'dan başlayacak ve 5'er puanlık artışlarta % 35'de son bulacak şeklde artan oranlı br yapıya kavuşturulablr Uzun vadede se,~lk dlmn 0~ :5 oranında verglendrlmesnn etkler araştırılarak ona göre karar vereblr Üst dme karşı gelen oran muhakkak surette % 35'ten fazla olmamalıdır Çünkü, sosyal güvenlk sstemnde yapılacak olan düzenlemeler le hedeflenen genel sağlık sgortası uygulaması ve yne emekllk sstemnde yapılmakta olan değşklkler, orta vadede kş başına kamu yüklernn zaten artacağının br gösterges olarak düşünülmeldr Verg ndrmler mümkün olduğunca genel karakterl olmalıdır Özel karakter olmaları halnde verg ndrmnden zyade "verg teşvğ" halne geleceklerdr Verg teşvkler se daha çok muafyetler şeklnde bell mükelleflern, stsnalar şeklnde bell kazanç türlernn ve bölgesel kalkınma çn bell bölgelern ya da sektörlern kayrılması maksadıyla kullanılmaktadır Oysa, arz yönlü ktsat yaklaşımındak verg ndrmler genelolarak ekonomnn büyümesyle gldr Dolayısıyla, tüm bölge!er, tüm sektörler, tüm mükellefler ve tüm kazanç grupları çn uygulanması verg ndrmlernden stenen etklern elde edleblmes açısından büyük önem taşımaktadır Tüketm verglernde yapılan verg ndrm, büyük perakende satış mağazaları derhal fyatları ndreceklern lan etseler ble, üretcler tarafından uygulanmasa pek başarılı olmayablr Üretcden perakende satıcıya kadar geçen süredek katma değern ana çıkış

7 Oç:DlLAHMETBURÇİN~ERELİ', j j ı ] noktası o malı lk üreten olduğuna göre, öncelkle verg ndrm zncrn ılk halkasında başıarnandır Satış zncrndek son halkanın kend nsyatfyle yaptığı uygulama zncrn tamamı tarafından kabulenlmedğ sürece br anlam taşımayacak en nhayet büyük perakende satış brmler de fyatları esk sevyesne çekmek zorunda katacaklardır Bu noktada öneml olan husus, vergı ve berabernde fyat ndrmyle brlkte talebnde artış potansyel olan mal ve hzmetler y tespt edebılmektr Talebn doygunluğa ulaştığı mal ve hzmetlerde katma değer vergs ndrmne gtmek her zaman stenlen sonucu vermeyeblr Avrupa Brlğ le yürütülen ortaklık lşkler çerçevesnde, verg uyumlaştırmasının en öneml konulardan br olduğu unutulmadan, özelkle Brlğn ortak bütçesn fnanse edecek ana verg olması düşünülen katma değer vergsnde yapılacak düzenlemelerde daha dkkatl olunması gerekmektedr KAYNAKÇA - Bruce BARTLETT "Arza Dayalı ktsat", Çevren: Süreyya SAKINÇ, Banka ve Ekonomk Yorumlar Dergs, S 2, Şubat Coşkun Can AKTAN, 'ABD'de Verg ndrmler Poltkası ve Etkler", Verg Dünyası Dergs, S 8, Hazran 99 - Coşkun Can AKTAN,'Reaganomes, Thatehersm ve Özal Ekonoms", Banka ve Ekonomk Yorumlar Dergs, Ekm Coşkun Can AKTAN, "Talep Yönlü lküsat ve 970'l Yılların ktsad Sorunları", Banka ve Ekonomk Yorumlar Dergs, Yıl: 28, S 3, Mart 99 - Coşkun Can AKTAN,Verg ndrmler Ekonomk Büyüme lşks", Dokuz Eylül Ürverstes, JBF Dergs, C 6, S 2, 99 ANS:-POLİTİK&EKONOMİKYORUMLAR - James TOBIN, "Supply-Sde Eeonomes: What ls lt? Wll lt Work7", In: Vewpoıns on Suplly-Sde Eeonomes, Ed Thomas J HALSTONES, Reston Publshng Company nc, Vrgna, Muhammet AKDş, "Arz-Yönlü ktsatçıların Enflasyon Yaklaşımları \/e Türkye'dek Faz Oranları", Banka ve Ekonomık Yorurrıar Dergsı, YıL: 28, S 8, Ağustos 99 - Robert E KELEHER,'Supply-Sde Tax Polcy: Revewng the Evdence", n: Vewponts on Suplly-Sde Eeonomes, Ed Thomas J HAlLSTONES, Reston Publshng Company lnc, Vrgna, Ronald A KRIEGER, "Supply-Sde Eeonomcs: An lntroducton", In: Vewponts on SuplIy-Sde Economes, Ed Thomas J HAIlSTOI\lES, Reston Publshng Company tnc, Vrgna, Selahattn TUNCER, "Verg Optmumu ve Laffer Eğrs", Malye Yazıları Dergs, S 7, Hazran-Temmuz Thomas SUPEL, "Suppy-Sde Tax Cuts: Wll They Reduee lntlaton?", In: Vewpons on Suplly-Sde Eeonomes, Ed Thomas J HAILSTONES, Reston Publshng Company Ine, Vrgna, Toper ÇAGlAYAN, "Gelr Vergs Alternatfler: Tüketm Vergs ve Düz Oranlı Verg", Malye Dergs, S: 76, Temmuz-Ağustos Turhan TÜKENMEZ, "ABD,'de Vergler Azaltma ve Dünyadak Yankıları", Malye Yazıları Oerqls, S 5, Şubat-Mart Ved P GANDHI, "Relevanee of SupplySde Tax Polcy to Developng Countres", n: Supply-Sde Tax Polcy - Its Relevanee to Oeve!opng Countres, Ed Ved P GANDHI, IMF Washngton D,C, 987,- 68