Toplumsal Mücadelede Sanatç Duruuyla Kathe Kollwitz Ve The End (Son) Adl Eserinin Analizi

Transkript

1 Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eitim Fakültesi Dergisi 20: (2006) Toplumsal Mücadelede Sanatç Duruuyla Kathe Kollwitz Ve The End (Son) Adl Eserinin Analizi Mehmet FIRINCI* ÖZET Bu makalede, Alman Davurum Sanat nn öncülerinden Kathe Kollwitz in, yaad döneme olan duyarll, sanat anlay ve eserleri irdelenerek, 1844 Silezya snda dokuma içilerinin ayaklanmasn konu alan The End (Son) adl eserinin analizi yaplacaktr. Sanatç, dönemin toplumsal olaylarn seriler halinde ürettii resimleriyle izleyiciye tarihsel bir belge niteliinde sunmaktadr. 19. yüzyl Avrupa s birçok gelimeye sahne olmu ve bu gelimeler ekseninde sanat ve sanatçy da etkisi altna almtr. Sanayileme sürecinde, insan emeinin sömürüsü ve insana verilen deerin gittikçe azalmas birtakm ayaklanmalara, bakaldrlara yol açmtr. Kollwitz, sanatç duyarll ile yaad dönemin sorunlarn, olaylarn eserleriyle irdelemi ve toplumcu fikirleriyle halkn sesi olmutur. Anahtar Kelimeler: Kathe Kollwitz, Alman Davurumculuu, The End, gravür, litorafi. ABSTRACT The purpose of this article is to probe Kathe Kollwitz, one of the pioneers of the German Expressionism, her artistic contribution, her sensitivity to the era, and her works and to analyzes her work The End which deals with the rebellion of the weavers (textile workers) in Silezia, The artist presents the social events in her works in a series that can be described as the historical document. The nineteenth century witnessed many developments and changes in Europe and they had a great impact on the art and artists. During the industrialization stage, the exploitation of the labor and the less value given to human beings led to many riots and unrest. Kollwitz became the society s mouthpiece in depicting the problems of her era through her social ideas and works. Keywords: Kathe Kollwitz, German Expressionism, The End, etching, lithograph. *Mehmet FIRINCI, Yrd. Doç. DEÜ. Buca Eitim Fakültesi Güzel Sanatlar Eitimi Bölümü Resim-= Eitimi Anabilim Dal, Buca Eitim Fakültesi Dekanl, =stasyon Caddesi, 135 Sok. No: Buca/=zmir. Tel: mehmet.firinci@deu.edu.tr 145

2 G/R/0 Sanat%m%n 'amaçlar%' olduunu kabul ediyorum. Ben insanlar%n böylesine çaresiz ve yard%ma muhtaç olduu bir zamanda etkili olmak istiyorum Kathe Kollwitz * 19. Yüzylda, Avrupa da sanayilemenin hzla ilerlemesi, üretimin artmas, kentlerin büyümesi ve kapitalizmin kaçnlmaz sonucu olarak ezilen yoksul içi snfnn ortaya çkmas, sanat büyük ölçüde etkilemitir. Kathe Kollwitz, 20. Yüzyln ilk yarsnda göze çarpan en önemli sanatçlardan biridir. Çalmalar arasnda desenler, gravürler ve litografiler ar basar. Sanatç, ayn zamanda bir heykeltratr. Kollwitz için sanat toplumsal bir görevdir. Konular çounlukla yoksul, unutulmu, ezilmi insanlardr. Sanatyla toplumsal hakszla ve savaa kar mücadele etmitir te Hitler in gücünün artmasndan sonra 1919 da kabul edildii ve profesörlük unvannn verildii Prusya Güzel Sanatlar Akademisi nden kovulmu ve yaamnn son yirmi ylnda eserlerini sergilemesi yasaklanmtr. Berlin de yaam olan Kathe Kollwitz in babas aslnda avukat olduu halde duvarc ustal yapan biridir. =lerici bir orta snf ailede yetien sanatç, babasnn desteiyle baz yerel sanatçlardan özel ders almtr ylnda Berlin Sanat Okulu na yazlm ve ardndan Münih te sürdürdüü eitimini 1890 ylnda tamamlamtr. Eitim sürecinde teknik anlamda kendini gelitirirken bir yandan da hayat boyunca yineleyecei konular biçimlendirmitir. Kollwitz, döneminin siyasi ve ahlaki sorunlaryla yakndan ilgilenen figüratif bir sanatçdr. Sanat hayatna bask resimleriyle balam ve Daumier ve Goya y örnek almtr. Yaad dönemin siyasi ortamndan o kadar etkilenmitir ki, eserlerinde bunun izlerini görmek mümkündür. =çi snfyla yakndan ilgilenmi ve her iki dünya savan da yaayan biri olarak bunlar eserlerinde yorumlamtr. Bu aratrmada, Kathe Kollwitz in sanat anlay irdelenerek, 1844 de Silezya da meydana gelen Dokuma 01çilerinin Ayaklanmas%n% konu alan The End (Son) adl gravürün resim analizi yaplacaktr. * I. SAVA0A, YOKSULLU7A KAR0I KATHE KOLLW/TZ ( ) Geni toplum kesimlerine ulaabilme olanaklar sunan baskresim tekniklerine yönelen Kathe Kollwitz, toplumcu fikirlerini, savan anlamszln ve acmaszln, ölümleri, yoksulluklara isyan ve direnileri dizeler halinde yapt gravürlerle, tabasklarla, heykellerle haykrmaya çalmtr. Sanat akademilerinin kadnlara kapal olduu ve sanat tarihinin sadece erkek isimlerini tand bir dönemde çalmalaryla dikkat çekmitir. 19. Yüzylda, Avrupa da hzl bir sanayileme ve kentleme sonucunda toplum içinde, olumsuz koullar altnda çalan bir içi snf domutur. Toplumun her kesimini etkileyen bu durum doal olarak sanatn da konusu olmutur. Kollwitz eserlerinde dizeler halinde bu konuyu çalm ve ac çeken, ezilen, hakszla urayan bu insanlarn sözcüsü olmutur. Toplumcu gerçekçi yazarlar okumas da onu bu konuyu çalmaya iten sebepler arasndadr. Zola, Henric Ibsen, Dostoyevski ve Tolstoy etkilendii edebiyatçlardr. Özellikle Zola ve 19. Yüzyln dier büyük oyun yazarlarndan Ibsen, onun toplumcu gerçekçi eserler üretimini etkilemitir. Toplumun içinde bulunduu hastalkl ruhsal durumu aça çkarm ve yine toplumun yaratt çelikilerin içinden çkamayan bireyin içine dütüü durumu gözler önüne sermitir. Kollwitz eserlerinde, insanlk d olaylar, adaletsizlik ve insanln kendini yok edii ile ilgili evrensel semboller arad (Fichner-Rathus 1995). Sanatç, onunla ayn dönemde eserler üreten Munch gibi kendi duygularna ses vermitir. her ikisinin de sanat Nazi rejimi tarafndan 'dejenere' addedilmitir, her ikisi de hastalk ve ölüm korkusuyla kiisel ve sanatsal olarak sarsnt geçirmilerdir, her ikisi de ölmeyi arzulamtr, daha da ilginci Munch çok daha sübjektif ve kiisel bir bak açsna sahipken, Kollwitz, ilgisini 20.yy. n büyük savalarna ve politik karklklarna yönelterek duygusal ve kiisel dertlerini toplum ve genelde insanlk adna sanata kanalize edebilmitir (Ulusoy, 1999: 58). Kollwitz, gravürleri, ta-basklar ve aaç basklarnda sanat adna yaratt güçlü imgeleri ile sanat tarihinde yerini almtr. Baskresmin malzemesi ve teknii onun yaam 146

3 boyunca vazgeçilmez çalma alanlarndan biri olmutur. Eserlerin çoaltlabilmesi ve böylece sanatn geni toplum kesimlerine ulaabilmesi fikri onun düüncelerini desteklemitir. Yaad dönemin siyasi ve ahlaki sorunlar; içi snfnn yaad zorluklar, yoksulluun yaratt direni ve tepkiler, dünya savalar ve bu savalar sonucunda yaanan ölümler ana konular olmutur. Sanat tarihine baktmzda; Van Gogh, Gauguin, Vlaminck, Munch ve El Greco Davurumculuun öncüleri olarak karmza çkar. Fichner-Rathus un (1995) belirttii gibi, Kollwitz de Alman Davurumculuunun öncülerindendir. Davurumculuun üslubu, XX. Yüzyln balarnda Almanya da görülen kötümserlik ve sknt havasndan kalklarak yaratlmtr (Palmier 1997: 251). Sanatç, Palmier in (1997) deyiiyle, emperyalizmin ve kapitalizmin bunal%m ortam%nda bir çok önemli eser üretmitir yllar arasnda çalt Dokumac%lar 0syan% serisi, Silezyal dokumaclarn 1844 teki isyanlarnn gaddarca bastrlmasn konu edinmektedir. Kollwitz in mücadele sahnelerinde kadn ve çocuk figürleri ön plana çkmakta ve böylece kadnn toplumsal mücadelede oynad önemli rol vurgulanmaktadr. =syan, erken dönem çalmalarnn balca konular arasnda yer almaktadr. Resim 1. The Weavers I (Dokumaclar); Poverty (Güç), Gravür ve Kuru Kazma, Statliche Kunst Sammlungen Dresten, 1893, 51,8x51,6 cm yllarnda Berlin Kadn Sanatçlar Okulu nda dersler veren sanatç, eitimci kimliiyle de bilinmektedir. Resim 2. Esirler, Gravür, Private Collection, 1908, 48x 33,9 cm. Çan yanstan eserleriyle dikkati çeken Kollwitz, yllar arasnda ac, sava, ölüm ve kurbanlar konularyla Köylü Sava1% dizisini yapmtr. Bu dizi, 16. Yüzyl balarnda Almanya da köylülerin üzerindeki ezici basknn ardndan gerçekleen ayaklanma ve eziyetin etkisiyle oluturduu yedi resimlik bir seridir. Kollwitz, sanatyla yaad toplumu etkilemeye çalm ve Alman halknn yaad tarihi olaylara dayal seriler üreterek, yaad döneme baskresimleriyle sembolik göndermeler yapmtr. Ayrca, sanatçnn çalt konular arasnda kendi iç dünyasyla yüzletii Otoportreleri önemli bir yer tutar. Ancak bu konular kimi zaman eserlerinin tepki görmesine yol açmtr. Örnein konularn ykc bulan imparator II. Wilhelm, Kollwitz in Berlin Salon Sergisi nde altn madalya almasn engellemitir. Resim 3. Otoportre, Gravür, 1910, 35x42,1 cm. Kollwitz, ayn zamanda, bronz ve ta malzemeleriyle çalan bir heykel sanatçsdr da ilk denemeleriyle balad heykellerinde, resimlerinde ele ald konular çalmtr. Birinci Dünya Savanda küçük olu Peter i kaybetmi ve bu gelime sanatçy derinden etkilemitir. Bundan sonra, çalmalarnda ölüm temasn rahatszlk derecesinde yineleyerek ilemitir. Resim 4. Anneler, AKaç Bask, , 39,8x33,9 cm. Kollwitz, 1919 da aaç bask çalmaya balamtr ylnda bu teknikle ürettii, yedi eserden oluan ve bir annenin savaa tepkisini yanstan Sava1 serisini çalmtr. Kiilik ve eilimlerini, yaad süreci, aaç bask tekniiyle etkileyici biçimde kullanarak basklarna yanstan sanatç, Ben insanlar%n böylesine çaresiz ve yard%ma muhtaç olduu bir zamanda etkili olmak istiyorum ilkesini, aaç basknn siyah-beyaz kontrast etkisini kullanarak gerçekletirebileceini düünmütür. Thiem in (1987: 96) de dedii gibi, Kollwitz in yaam ve eseri bir bütündür. Resim 5. Kadn Ele Geçiren Ölüm, Litografi, 1934, 21,9x28,8 cm de Hitler in iktidara gelmesiyle Kollwitz, akademideki görevinden ayrlmak zorunda kalm, sergileri datlm, verilen nianlar geri alnm, eserleri ve kalplar tahrip edilmitir. Sanat Nazi rejimi tarafndan yoz olarak nitelenmitir. Ancak bu srada Kollwitz, yllarnda sekiz adet ta-baskdan oluan Ölüm adl son büyük baskresim serisini çalmtr. Kollwitz yaptlarnda, ezilmilere kar duyduu yaknl, hüznü dile getirmitir (Lynton 1982: 142). Sanatç, halkn sesi olduu eserleriyle dönemini yanstmtr. 147

4 II. DOKUMACILARIN /SYANI SER/S/NDEN THE END (SON)- (1897) Kollwitz, teknik yetersizliklerden dolay ilk üçünü litografi, son üçünü de bakr levha üzerine asit oyma ile gerçekletirdii alt baskresim den oluan Dokumac%lar%n 0syan% serisini tarihleri arasnda yapmtr. Sanatç, bu seriyi, Alman yazar Gerhard Hauptmann n 1891 ylnda yazd Dokumaclarn =syan (Die Weber) adl oyunundan çok etkilenerek çalmtr. Oyun, 1844 yl Silezya snda yaanm tarihi bir içi ayaklanmasn; kölelik koullarnda açlkla mücadele eden dokuma içilerinin isyann, isyann askerler tarafndan bastrlmasn anlatr. ( azi=254) hazirannda Silezya 1 dokumaclarnn Lyon dakilerle ve Britanya dakilerle ayn karakterdeki bu eylemi, Kathe Kollwitz i etkiledii gibi Alman air Heine, ayn çevrede yer alsa da almasa da pek çok Alman düünürünü, Marx ve Engels i de derinden etkilemitir. Oyun, Berlin de ilk olarak 28 Zubat 1893 de gösterilmitir. =lk sahnelendii yl s%n%f nefretini douracak 1ekilde çizilmi olduu gerekçesiyle yasaklanm, ancak 1894 te serbest braklmtr. Kollwitz in bu konuyla ilgili yapt ta-basklar ve gravürler, 1889 da büyük bir sergide sanatçya baar getirmitir. Resim 6. The Weavers VI (Dokumaclar); The End (Son), Gravür ve Aquatinta, 1897, 40,9 x 49,2 cm. The End adl yapt, Kathe Kollwitz tarafndan 1897 ylnda, gravür ve aquatinta tekniiyle yaplmtr. Boyutlar 40,9x49,2 cm dir. Dönemin siyasi ve toplumsal yapsnda ortaya çkan etnik gruplar içerisinden içi figürlerinin betimlendii eserde, ayaklanma sonras dram sahnelenmitir. Kollwitz in bu eserinde ölen içi bedenlerinin çalma atölyelerine tanmas canlandrlmtr. Resme ilk bakldnda, gözümüz iki ayr grup halinde toplanan figürler üzerinde younlamaktadr. Daha sonra bu figürler tek tek 1 =syann gerçekletii bölge, Silezya, tekstil fabrikalarnda çalan ve eve getirilen ilerle i günlerinin uzadn gören içi ynlarnn younlat bir bölgeydi; bu el emeinin snrsz sömürüsü, sermayenin hzl birikimi için gerçek bir zenginleme kaynan oluturuyordu ( s.kayyo.com/temp/index.php%3foption%3dcom_content% 26task%3Dview%26id%3D23%26Itemid%3D silez yal%c4%b1+dokumac%c4%b1lar+isyan%c4%b1&hl=tr &gl=tr&ct=clnk&cd=3&lr=lang_tr). alglanmaktadr. Arka planda, sada, olayn darda meydana geldiini anlamamza yardm eden kap; kapda, birinin sadece ban gördüümüz erkek figürü ve ona dier erkek figürünü(ölü olduu düünülen) tamada yardm eden, srt bize dönük olarak duran bir erkek figürü daha yer almaktadr. Bu figürün solunda, ayakta duran kadn figürü dikkat çekmektedir. Kapda olayn oku ve arl, acsyla omuzlar aaya çökmü bu kadn içi, ölen içilerin içeriye tanmasna tanklk etmekte ve sanki olanlar karsnda çaresizliini dile getirir bir ekilde ayakta güç durmaktadr. Ön planda, solda, yine ayn olayda hayatn kaybetmi olduu düünülen, yerde birbirine paralel uzanan iki erkek figürü, onlarn arkasnda ba kollarnn üzerine kapanm oturan kadn figürü ve onun da arkasnda bir dokuma tezgah görülmektedir. Ölü bedenlerin arkasnda, tezgahn tahta basamana oturan, ban kollarnn arasna alm kadn içinin, iki i arkadan kaybetmenin verdii acyla alad düünülmektedir. Sanatç, dokuma tezgahyla dokuma i1çilerinin ayaklanmas%na atfta bulunarak, izleyicinin olayla balant kurmasna yardmc olmaktadr. En arkada, d mekann resme dahil edildii pencere ve resmin solunda, dokuma tezgahnn arkasnda saat görülmektedir. Bu saat ile olayn gerçekletii an a, saat a gönderme yapld düünülmektedir. Kadn ve erkek figürlerinin üzerindeki elbiseler ise ayn tip olmalaryla dikkat çekmektedir. Uzun siyah elbiselerle kadn içi snfnn, erkeklerin üzerindeki kollar yukarya katlanm gömlekler ve onun üzerinde yelekleri ile erkek içi snfnn temsil edildii düünülmektedir. Kadn içilerin resme dahil edilmesi, toplumsal mücadelede kadnn da önemli bir rol üstlendiini simgelemektedir. Bu durum, sanatçnn dier eserlerinde de gözlenir. Kollwitz in resimlerinde kadn, toplumsal cinsiyet balamnda düünüldüünde, kadna deerin verilmedii bir dönemde, bunun aksine isyan yada sava serilerinde erkein yannda çocuuyla birlikte sava veren bir tip olarak çizilmitir. Yapt çalmalarla kendisi de bu toplumsal mücadelenin içinde yer almtr. Resimde diyagonal çizgiler ve bunlara kart oluturulan çizgilerle ritim salanrken, ayn zamanda da yatay ve dikey çizgilerle bu ritim içinde hareketlilik dengelenmeye çallmtr. Resimde, özellikle de öne çkarlan bir figür yoktur. Vurgulanmak istenen konu belirli bir noktada toplanmayp, resmin bütününe yaylmtr. Figürlerin formlar üç boyutludur. In bu üç boyutlulukta temel araç olduu düünülmektedir. Lekeler de, formlar çözümlemeye yöneliktir. Kazma gravürün özellii olan çizgiler çounlukta kullanlarak siyah ve gri tonlar yaratlmtr. Resimde, orta 148

5 lekeler hakimdir ve çok az kullanlan beyaz lekeler, n gücünü ve lo etkisini arttrmtr. Resmin tamamn saran ve kardan geldii düünülen k, renk ve biçimleri, yüzlerdeki ifadeyi ortaya çkarm ve bunlar kontur çizgileriyle de desteklenmitir. Çat kirii, taban çizgileri ve geri plandaki pencereden anlalabilecei gibi bir enteriyör (oda içi resmi) resmidir. Ancak bir pencere yardmyla, iç mekan, d mekana tanmtr. Böylece mekann geniletildii düünülmektedir. Yer çizgilerinin gidi yönüyle de mekan derinlii salanmtr. Sanatç, izleyene, kapnn dnda olanlar görmeye gerek kalmadan ne kadar dramatik bir olayla kar karya olduunu hissettiriyor. Bunu, küçük bir mekanda dokuma tezgah ve resimdeki figürlerinin salaml, onlarn ruh halini hissettiren ifadeleri ile yapmtr. Sanatç, güçlü duygu aktarmyla bizim de bu an a tanklk etmemizi salyor. Yaananlarn ardnda kalan hareketsiz bedenler Son (The End) u sembolize ediyor. Kollwitz, Alman Davurumculuu nun öncülerinden biri olarak kabul edilmektedir. Bu erken ekspresyonist tarz, onun dünya görüünü paylaan yirminci yüzyl genç Alman sanatçlar tarafndan benimsenmitir (Fichner- Rathus 1995: 405). Daha sonra bu genç kuak Alman Ekspresyonistleri olarak anlmtr. SONUÇ Kollwitz, seriler halinde ürettii isyan, sava, ölüm konulu eserleriyle, dönemin siyasi ve ahlaki ortamnn sözcüsü olarak, toplumcu gerçekçi bir sanatçdr. Eserlerindeki vurgular, yaratt duygusal gerilimler, çizgi anlay ve kompozisyon kurgularyla davurumcudur. Yaad dönemin olaylarn betimleyen eserleri önemli birer belge niteliindedir. The End (Son) adl eserinde, Silezya da 1844 te dokuma içilerinin ayaklanmas ve toplumun ezilen kesimi olan içi snfnn yaad mücadelenin dramatik sonuna gönderme yapar. Sanatç, sembolik anlatmyla izleyeni yaanan an a tar. =zleyen, bu olayn tan konumundadr. Kollwitz, sanat tarihine mal olmu bir sanatç olmasnn yan sra, Alman siyasi ve toplumsal tarihine k tutmaktadr. Bu anlamda, The End (Son) eseri tarihsel bir belge nitelii tad için önemlidir. Ölü insan bedenleri olayn nasl bir sonla bittiini temsil eder. Eser, tarihte yaanan olayn aktarmyla anlatmc kurama girer. Kollwitz, sanat ve kiiliiyle dünya sanat tarihinde önemli bir yere sahiptir. KAYNAKÇA 1. FICHNER-RATHUS, Lois Understanding Art. New Jersey: Fourth Edition.Prentice Hall, Inc. 2. LYNTON, Norbert Modern Sanatn Öyküsü. =stanbul: Remzi Kitapevi Yaynlar. 3. PALMIER, Jean-Michel Dışavurumculuk ve Sanatlar. Modernizmin Serüveni (Haz. Enis Batur). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. 4. THIEM, G Yüzyıl Alman Ağaçbaskı Sanatı Konulu Dia Gösterisi İçin Giriş. Türkiye de ve Almanya da Ağaçbaskı Sanatı. Hacettepe Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Dergisi, Sayı 6: ULUSOY, Demet Plastik Sanatlarda Toplumsal Cinsiyet, H.Ü.Edebiyat Fakültesi Dergisi. Cilt : 16, Say : 2, Sayfa : /NTERNET KAYNAKÇASI KATHE, Kollwitz. (04 Aralk 2006). ÖNER, M. Tekstil içileri 1 mays a nasl gider? (11 Aralk 2006) Prusya Kral ve Toplumsal Reform, Bir Prusyal Makalesine Eletirel Kenar Notlar. FwgJ:praxis.kayyo.com/temp/index.php%3Fopt ion%3dcom_content%26task%3dview%26id% 3D23%26Itemid%3D silezyal%C4%B1 +dokumac%c4%b1lar+isyan%c4%b1&hl=tr& gl=tr&ct=clnk&cd=3&lr=lang_tr (11 Aralk 2006) 149

6 Resim 1. The Weavers I (Dokumaclar); Poverty (Güç), Gravür ve Kuru Kazma, Statliche Kunst Sammlungen Dresten, 1893, 51,8x51,6 cm. Resim 4. Anneler, AKaç Bask, , 39,8x33,9 cm. Resim 2. Esirler, Gravür, Private Collection, 1908, 48x 33,9 cm. Resim 5. Kadn Ele Geçiren Ölüm, Litografi, 1934, 21,9x28,8 cm. Resim 3. Otoportre, Gravür, 1910, 35x42,1 cm. Resim 6. The Weavers VI (Dokumaclar); The End (Son), Gravür ve Aquatinta, Philadelphia Museum of Art, 1897, 40,9 x 49,2 cm. 150