TÜRKYE DE DEVLET BÜTÇELERNN DEEN HEDEF: FAZ DII FAZLA KAVRAMI

Transkript

1 TÜRKYE DE DEVLET BÜTÇELERNN DEEN HEDEF: FAZ DII FAZLA KAVRAMI Yrd.Doç.Dr. Harun CANSIZ ÖZET 1990 l yllarda Türk Kamu Maliyesi önemli sorunlar yaamtr. Hükümetler bunlar kendi çabalaryla çözemedikleri için uluslararas finans kurulular ile ibirli!i yapmak durumunda kalmlardr. Bu kurululardan birisi Uluslararas Para Fonudur. IMF ile yaplan görümelerde, Kamu Maliyesindeki Sorunlarn çözümünde Bütçenin Faiz D Fazla vermesi gerekti!i konusunda karar alnmtr. /lgili kararda bu uygulamann hem Türkiye nin ekonomik ve mali sorunlarn çözümü için gerekli oldu!u, hem de uluslararas düzeyde IMF nin deste!inin bir koulu oldu!u belirtilmitir. Ancak, bütçenin ayrca bir sosyal içeri!inin oldu!unun da dikkatlerden kaçrlmamas gereklidir. Bütçenin kavramsal anlamnn ihmal edilerek, Faiz D Fazla önceli!inin uzun süre devam etmesi, sosyal açdan sorunlar derinletirici ve Türkiye nin kurumsallamasnn en büyük engeli haline gelebilir. ABSTRACT Turkish Public Finance had significant problems during 1990 s. Government administrators had to cooperate with international financial institutions, because they could not solve these problems by themselves. One of these institutions is International Monetary Fund. Being able to solve the problems that public finance has, it had been decided that budget should have Primary surplus./n that decision, implementation of this, it was necessary to solve economic and fiscal problems of Turkey and at the same time t was the condition of IMF support in international level. But, t is important to remember that budget also has social content or matters. By neglecting the conceptual meaning of budget, Primacy of budget primary surplus being maintained for a long time, may deepen the Afyonkarahisar Kocatepe Üniversitesi, /./.B.F. Maliye Bölümü Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.VIII,S.1, 2006) 67

2 problems socially and become an obstacle of Turkey s institutionalization. GR Türkiye de 1990 li yllarla birlikte bütçe açklar büyük art göstermitir. Bu açklarn kapatlmasnda yaanan skntlar ve Uluslar aras Para Fonu ile yaplan çalmalarnda etkisiyle faiz d fazla kavram bütçe ile birlikte sklkla kullanlmaya balamtr. Faiz d fazla hedefi sk maliye politikasnn takibi amacyla en önemli araç olarak görülmütür 1. I. FAZ DII FAZLA KAVRAMI Geleneksel açk 2, özellikle ar borçlanm ülkelerde yaygn olarak kullanlan bir kavramdr. Bu aç!n ölçüsü konusunda, zorunlu yükümlülükler ve kamu kesimi personel ücretlerinin büyük ölçüde önceden belirlenmi olmasndan dolay hükümetlerin takdir yetkisini tam anlamyla belirlemesi zordur. Kamu borçlarna ilikin faiz ödemeleri daha önceki açklarn büyüklü!üne ba!l olarak önceden belirlenmektedir. Bunun için, borç faizlerinin açk göstergeleri içinde kapsanmas hükümet politikalarnn ekonomi üzerindeki direkt etkilerinin belirlenmesine imkân verememektedir 3. Geleneksel aç!n yalnzca merkezi hükümetin bütçe aç!n yanstmas buna karn merkezi hükümet dndaki di!er kamu birimlerinin açk ve fazlalarn dikkate almamas maliye politikalarnn sürdürülebilirlili!inin analiz edilmesinde yeni açk tanmlar gelitirilmitir.. Bunlardan birisi de faiz d fazla (birincil açk) tanmlamasdr 4. A) FA/Z DI>I FAZLA TANIMI Faiz d fazla bütçeden borç faizi ödendikten sonra ne kadar bütçede para kald! konusunda bilgi vermektedir. Faiz d fazla, faiz 1 Pelin YEN/GÜN-D/LEK, Sivil Toplum Bütçeyi zliyor: 2006 Kamu Bütçesini /zlerken Nelere Dikkat Etmeli?,TESEV Yaynlar, Kasm 2005,s.7 2 Borçlardaki de!imeler dikkate alnmadan toplam kamu harcamalar ile toplam kamu gelirleri arasndaki fark ölçmektedir. 3 Tülay ERKEN (Çeviren), Mali Açk (Fiscal Deficit) Nasl Ölçülür, Maliye Dergisi, Say: 115, Ekim-Kasm-Aralk 1993, ss Kâmil TÜMEN, Bütçe Aç,klar, ve Aç,.,n Finansman,nda ç Borçlanman,n Rolü ( 1980 Sonras Türkiye Deneyimi), Bilim Ofset, /zmir 1997,s.4 68 Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.VIII,S.1, 2006)

3 ödemeleri hariç tutuldu!unda harcamalarn toplam gelirlerden farkn ifade eder ve hükümetin bütçenin kontrol edebilece!i ksmn gösterir. Faiz d fazla özellikle yüksek borç stokuna sahip ülkelerde yaygn olarak kullanlmaktadr 5. Bu tanm ayrca, IMF ile sürdürülen ekonomik programlarn uygulanmasnda önemli bir performans göstergesi olarak kabul edilmektedir. Yine, kamu kurulularnn yllk performanslarnn analitik bir ekilde hedeflenmesi ve ölçülebilmesi için gelitirilen yöntemlerden birisidir. Faiz d fazla da esas amaç, kurumsal yapnn ilgili döneme ait olarak öngörülen hedefleri ne ekilde yerine getirdi!inin ölçülmesidir 6. Ancak, bu ölçümlerin baarl olabilmesi için ilgili ülkedeki kamu harcamalar ve kamu gelirlerini kaydeden muhasebe sisteminin de etkin olmas gereklidir 7. B) FA/Z DI>I FAZLANIN HESAPLANMASI Faiz d fazla, yaklamnda öncelikle kamu harcamalar ve toplam kamu gelirleri arasndaki iliki dikkate alnmaktadr. Ancak, bir ilave olarak bütçedeki faiz ödemeleri de olguya dâhil edilmektedir. Faiz d fazla, bütçenin toplam gelirleriyle, bütçeden yaplan faiz ödemeleri yok sayld!nda geriye kalan harcamalar arasndaki fark ifade etmektedir. Bir di!er ifadeyle, toplam harcamalardan faiz harcamalar çkarld!nda, gelirin gideri karlayp karlamad!n gösterir. Faiz d fazla, Türkiye nin hiç faiz gideri olmasayd, bütçenin gelir- gider durumunun ne olaca!n açklamaktadr. Oransal olarak, devletin toplam gelirinden faiz d harcamalarnn çkarlmas sonucunda bulunan tutarn milli gelire orandr 8. Ancak, faiz d fazlann do!ru olarak ölçülebilmesi için bütçe d ilemlerin 5 Hüseyin >EN ve /sa SAMBA>, Bütçe Aç,klar, Teori ve Türkiye Uygulamas,, Seçkin Yaynclk, Ankara, 2004, s. 8 6 Ferhat EM/L ve H.Hakan YILMAZ, Kamu Borçlanmas, /stikrar Programlar ve Uygulanan Maliye Politikalarnn Kalitesi Genel Sorunlar ve Türkiye Üzerine Gözlemler XVIII. Türkiye Maliye Sempozyumu Türkiye de Kamu Borçlanmas, (Ekonomik ve Sosyal Etkileri, Beklentiler), Mays 2003, Girne-Kbrs, s >evket SAYILGAN, Kamu Kesimi Aç! ve Enflasyon Arasndaki /liki ve Yaratt! Sonuçlar, Banka ve Ekonomik Yorumlar, Yl: 33, Say: 8, A!ustos 1996, ss Aykut AYDIN, Faiz D Fazlaya Genel Bir Bak, ( ) Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.VIII,S.1, 2006) 69

4 olmamas ve bunlarn bütçe kapsamna alnmas, yanltc verilerin kullanlmamas gerekir. Ayrca, kamu borçlarnn reel faiz yükü ve faiz ödemelerinin milli gelire oran, faiz d fazlann de!erlendirilmesinde dikkate alnmaldr 9. E!er bu unsurlar dikkate alnmazsa ilgili hesaplama da do!ru sonuçlar vermeyecektir. C) FA/Z DI>I FAZLANIN GEL/>/M/ Türkiye de faiz d fazlann GSY/H ya oran yllar arasndaki geliimi dalgal bir seyir izlemitir. /lgili dönem içerisinde 1997 ylnda % 0,1 ila en düük düzeyde gerçekleirken 2001 ylnda % 6,7 orannda en yüksek düzeyde gerçeklemitir ylnda görülen bozulma ile birlikte ilgili oran % 4,2 ye inmi, 2003 ve 2004 yllarnda ise srasyla % 5,1 ve % 6,1 olarak gerçeklemitir 10. Tablo 1: Konsolide Bütçe Büyüklüklerinin Gsyih çindeki Pay5 ( %) GEL/R G/DER BÜTÇE FA/Z DI>I A B AÇIMI FAZLA ,5 21,6 4,1 3,4 81,2 42, ,9 26,2 8,3 1,8 68,2 56, ,5 27,2 7,8 0,1 71,5 40, ,8 29,0 7,3 4,5 74,9 54, ,1 35,0 11,8 2,0 66,2 59, ,7 36,4 10,6 5,7 70,7 63, ,4 43,7 16,3 6,7 62,8 83, ,4 39,8 14,4 4,2 63,7 73, ,7 36,9 11,2 5,1 69,7 63, ,7 32,8 7,0 6,1 78,5 51, P 26,2 32,3 6,0 5,7 81,3 44, T 26,9 29,9 3,0 6,5 90,0 35, P 26,7 29,1 2,5 6,5 91,54 20,0 Kaynak: Maliye Bakanl!, Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlü!ü 2004 Yl Faaliyet Raporu, s. 20,( ) Yl Rakamlar. Pelin Yenigün-Dilek, Sivil Toplum Bütçeyi zliyor: 2006 Kamu Bütçesini /zlerken Nelere Dikkat Etmeli?,TESEV Yaynlar, Kasm 2005,s.10 9 ATO, Say,6tay 2000 Y,l, Raporu, Ankara, 2001, s Maliye Bakanl!, Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlü!ü 2004 Yl Faaliyet Raporu, s.9 ( ) 70 Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.VIII,S.1, 2006)

5 II. TÜRKYE DE FAZ DII FAZLANIN GÜNDEME GEL Faiz d fazlann gündeme gelii özel olarak kamu açklarnn artmas ve buna paralel olarak kamu borç yükünün yüksek düzeylere ulamas iledir. A) KAMU AÇIKLARININ ARTI>I Gelimekte olan birçok ülkede devletin yapsal sorunlarn çözebilecek sa!lkl mali kaynaklarn milli gelirden karlayamamas ve kamu harcamalarnn yüksek büyümenin bir arac olarak kullanlmas bütçe açklarnn ortaya çkmasnda önemli bir etken olmutur 11. Türkiye de kamu finansman açklar özellikle 1980 li yllarn sonlarndan itibaren genilemitir. Bu açklar temel olarak kamu kurumlarnn ciddi finansman açklarndan kaynaklanmtr. /lgili yllarda iktidara gelen hükümetlerin kamu maliyesinde ortaya çkan bozulmann ortadan kaldrlmasna yönelik ciddi politikalar izleyememeleri de bu finansman açklarnn ar derecede büyütmütür 12. Kamu açklarn kapatmann yolu vergi veya harcama yoluyla kamu açklarna katkda bulunan kesimlerin, bundan kendilerinin sa!ladklar net faydann topluma ödettikleri net zarar ile karlatrlmas ve toplumsal uzlama içinde en uygun bir noktann bulunmasdr 13. Borçlarn büyümesine paralel olarak, anapara ve faizleri, özel bir ekilde izlenme ve kontrol edilme ihtiyac gündeme gelmitir. B)BORÇ YÜKÜNÜN ARTMASI Türkiye nin içinde bulundu!u bütçe sorununa genelde günü kurtarmak için bavurdu!u çözümler sonuçta, uzun vadeli sorunlara neden olmutur. Uzun yllar süren bütçe açklarna kalc çözümler 11 Ahmet ÖZEN, Gelimi ve Gelimekte Olan Ülkelerde Bütçe Aç!nn Geliimi, Maliye Dergisi, Say: 141, Eylül-Aralk 2002, ss Mustafa SAKAL, Türkiye de Kamu Açklar ve Borçlanmann Sürdürülebilirli!i Sorunu: Dönem Analizi, D.E.Ü...B.F Dergisi, Cilt 17, Say: 1, Yl 2002, ss /zzettin ÖNDER, Kamu Açklarnn Tanmlanmas, Ölçümü ve Etkileri, Kamu Kesimi Finansman Açklar, X. Türkiye Maliye Sempozyumu Mays 1994, Club Salima-Kemer/Antalya, /stanbul 1996 ss Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.VIII,S.1, 2006) 71

6 üretilemedi. Sonuçta günü kurtarmak için faizi ne olursa olsun, ama olsun mant! içinde yaplan borçlanma yaklamlar Türkiye nin içinde bulundu!u borç yükünü artrc etki yapmtr 14. Türkiye de faiz d fazla kavram ilk kez 1994 ylnda IMF ile gerçekletirilen Stand-by görümelerinde gündeme gelmitir ten itibaren yaplan müzakerelerde maliye politikasnn bir unsuru olarak dikkati çekmitir. Faiz d fazlann büyüklü!ü, bütçe aç! ve faiz harcamalarnn büyüklü!üne ba!l olmaktadr. Di!er veriler sabitken bütçe aç!nn büyümesi faiz d fazlay küçültürken, faiz giderlerinin artmas faiz d fazlay yükseltecektir. Geçmi dönemlerde oldukça düük düzeyde olan faiz d fazla, orannn yükselmesiyle birlikte dikkati çekmeye ve gündeme gelmeye balamtr 15. III. FAZ DII FAZLANIN ÖNEM Faiz d fazla bata makro-ekonomik sorumlulu!un tesis edilmesi, di!er taraftan ise borçlanmann çevrilebilmesi açlarndan önem tamaktadr. A)MAKRO-EKONOM/K SORUMLULUK AÇISINDAN Faiz d fazla bir ekonomide uygulanan programn de!erlendirilmesi sürecinde iki açdan önem tamaktadr. Birincisi, hedeflenen fazlaya ulalmas bu amaçla alnan tedbirlerin uygulamaya konulma düzeyi uluslar aras finans piyasas ve uluslar aras kurulular açsndan milli hükümetlerin makro ekonomik sorumluluk düzeyini göstermesi açsndan önem tamaktadr 16. /kinci olarak, yüksek düzeyde borç stoku ve iç borç servisi bulunan ülkelerde faiz d fazla verilmesinin temel ekonomik ve mali gerekçesi, borçlanma üzerindeki basknn azaltlmas olarak tanmlanmakta ve verilen faiz d fazla kadar kamu otoritesi daha az borçlanma imkânna sahip olacaktr. Bu anlamda faiz d denge 14 /lyas >IKLAR, Faiz Düünce Büyüyebilecek miyiz?, Sanayide Yeni Ufuk, Say: 26, ss Temel GÜRDAL ve Fatih YARDIMCIOMLU, Türkiye de Faiz D Fazlann Geliimi ve Ekonomik Etkileri Açsndan De!erlendirilmesi, Say,6tay Dergisi, Say: 58, s Aziz KONUKMAN, Mevcuttan Farkl Bir Faiz D Fazla Yöntemi (Yönetimi) Mümkün mü?, ( ) 72 Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.VIII,S.1, 2006)

7 devletin mali pozisyonu ve normal gelir yaratma ve harcama politikalarn uygulama gücünün bir göstergesi olmaktadr 17. B)BORÇLARIN ÇEVR/LEB/L/RL/L/M/ AÇISINDAN Faiz d fazla verilmesiyle birlikte ilgili hükümetin gerek yurt içi ve gerekse yurt d güvenilir oldu!u kantlanabilecektir. Ayrca, Türkiye nin uluslar aras piyasalardaki itibar artacak, risk primleriyle birlikte faizler de düecektir. Faiz yükünün azalmasyla birlikte borçlarn çevrilebilmesi imkân oluabilecektir 18. Özellikle yüksek borç stoku olan ülkelerde, bu stokun büyüklü!ü ve bu borcun finansman ekli, borç dinamiklerinin sürdürülebilirlili!i ve fiyat istikrarnn sa!lanmas açndan önem tamaktadr. Çünkü kamuya borç veren yatrmclar, orta ve uzun vadede borçlarn geri ödenemeyece!ini düünmeleri, borç vermekte vazgeçmelerine neden olmakta ve bu durum borçlanmann sürdürülebilece!ine ilikin güven eksikli!i, gerçek bir borçlanma probleminin tetikleyicisi olarak ortaya çkabilmektedir. Ksa vadeli borcun yüksek, özel tasarruflarn düük düzeyde oldu!u ülkelerde, borçlanma hassas dengelerle sürdürülebilmekte, böyle bir ortamda, yerli ve yabanc yatrmclarn, herhangi bir nedenle güvensizli!e kaplmalar ve kamu borçlanma senedi piyasalarn terk etmeleri, devletin borçlarn çevrilememesine neden olur. Bu ise yüksek borç stokunda borç dinamikleri istikrarsz bir yapya sahip olmakta, da açk ekonomilerde maliye politikas açsndan ciddi sorunlar ortaya çkmakta, borcun sürdürülebilirlili!i sorgulanmakta bu ise piyasa beklentilerini olumsuz etkimekte, bu ise ekonomik istikrar bozucu bir etki yapmaktadr 19. C) AVRUPA B/RL/M/ AÇISINDAN Faiz d fazla vermenin temel amac kamu maliyesinin kamu borç stokunun milli gelire orann makul bir seviyeye çekerek kamu borçlarnn döndürülmesini sa!lamak ve bu konudaki riskleri en aza indirmektir. Ancak en az bunun kadar önemli olan, Türkiye ile Avrupa Birli!i arasnda süren görümelerde kamu borç stokunun milli gelire 17 EM/L ve Ylmaz. agm. s Erinç YELDAN, Faiz D Fazla Paranoyas Sürerken /ç Borçlar Türkiye Ekonomisine Genel Bak,6, ( ) 19 Hazine Müstearl!, Kamu Borç Yönetimi Raporu, Ankara, 2003, ss..6-9 Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.VIII,S.1, 2006) 73

8 orann % 60 n altnda inmesinin baka bir yolu olmad!n da ifade etmek gereklidir 20. IV. FAZ DII FAZLANIN ETKLER Faiz d fazla kavramn sosyal, ekonomik ve mali açdan de!erlendirmek mümkündür. Bunun etkilerinin tamamen olumlu veya tamamen olumsuz demek sakncalar oluturabilir. Bu nedenle, baz açlardan olumlu ve baz açlardan ise olumsuz etkilerinin oldu!unu ifade etmek gerekir. A) OLUMLU ETK/LER/ Faiz d fazlann birçok olumlu etkisinden bahsetmek mümkündür. Bunlardan en önemlisi ilgili ülkede uygulanan istikrar politikalar hakknda bilgi vermesi ve bütçe dengelerini görebilme imkân sa!lamasdr. 1. Uygulanan stikrar Program5 Hakk5nda Bilgi Verir Faiz d fazla bir ekonomide uygulanan programn de!erlendirilebilmesini mümkün klar. /lk önce faiz d fazlaya ulalmas ve bu amaçla alnan tedbirlerin uygulamaya konulma düzeyi uluslar aras finans piyasalar ve kurulularna uygulayan hükümetlerin makro ekonomik sorumluluk düzeyini göstermekte ve istikrar programlarnn uygulamasnda kararl olundu!u mesaj verilmektedir. /kinci olarak, yüksek düzeyde borç stoku ve iç borç servisi olan ülkelerde borçlanma üzerindeki basknn azaltlmas hedeflenmektedir. Verilen faiz d fazla kadar kamu birimi daha az borçlanma ihtiyac duyacaktr Bütçe Dengelerini Görebilmeyi SaAlar Faiz d fazla bütçe dengelerini görebilme imkân sunmaktadr. Çünkü Türkiye de bütçe dengeleri oluturulurken ilk aamada ilgili yln gider ve gelirleri hesaplanmak suretiyle bütçe dengesi kurulur. Daha sonraki aamada ise bütçe dengesine göre ilgili ylda ödenecek faiz harcamalar hesaplanarak bütçe harcamalarna dâhil edilir. Faiz d fazlada ise, bütçe dengelerinin oluturuldu!u ilk 20 Eser KARAKA>, Aslan Faiz D Fazla Referans Gazetesi, ( ) 21 EM/L ve YILMAZ, a.g.t. s Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.VIII,S.1, 2006)

9 aamada gelirlerin giderleri karlamas ve fazla vermesi istenir. Bu olmad! durumda hem gelir-gider arasndaki fark karlamak, hem de daha sonra harcamalara dâhil edilecek faiz harcamalarn ödeyebilmek için borçlanmak durumunda kalacak, böylelikle devletin borçlar ve faiz ödemeleri artacaktr. Bunu önlemenin bir yolu da, faiz ödemelerinin yüksek düzeylerde karlanmasdr 22. Faiz ödemeleri artt! ölçüde de borç yükü azalacaktr. B) OLUMSUZ ETK/LER/ Faiz d fazlann birçok olumsuz etkisinden bahsetmek mümkündür. Bunlardan en önemlisi gelir da!lmnn bozulmas ve devletin sundu!u temel hizmetlerin kalitesinde azalma olarak ifade edilebilir. 1. Gelir DaA5l5m5 Bozulabilir Türkiye de mali disiplini sa!lamak için, 2000 ylndan itibaren istikrar program uygulanmaktadr. Bu uygulamalar temel olarak enflasyonun kontrol altna alnabilmesi ve borçlarn çevrilebilmesi için faiz d fazla verilmesi hedeflenmitir. Bu ekilde bütçe harcamalarnn bask altna alnmas ve borç faizlerinin mümkün olabildi!i kadar bütçe gelirleri ile karlanmas öngörülmütür. Genel bütçe hacminin artmad! koullarda yüksek düzeyde faiz d fazla verilmesi, reel kamu harcamalarnn daha da bask altna alnd! anlamn tamaktadr. Bu ekilde toplam harcamalar kslabilecek ve enflasyon denetlenebilecektir. Ancak, bu tür uygulamalar sadece reel bütçe harcama kalemleri üzerinde bask uygularken, faiz gelirlerini serbest brakmaktadr. Bunun sonucunda ise, bütçe kanal ile rantiye snf lehine fakat, faktör gelirleri sahipleri aleyhine gelir da!lm bozulacaktr 23. Bu bozulma sonucunda toplumsal düzende ciddi krlmalar oluabilir ve devlete olan güven azalabilir. 22 Haldun DARICI, Faiz D Fazla Niçin Yeterli Olmuyor?, Maliye Dergisi, Say: 146, Mays-Aralk 2004, s /zzettin ÖNDER, Bütçe Uygulamalarnn Sonucu, Muhasebe ve Finansman Dergisi, Say: 16, Ekim 2002, ss..6-9 Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.VIII,S.1, 2006) 75

10 2.Kamu Hizmetinde Kalite ve Yat5r5mlar5nda Azalma OluFabilir Türkiye de uzun yllardr borca dayal bir kamu finansman yöntemi uygulanmaktadr. Hazrlanan bütçelerin istihdam, büyüme ve beeri sermaye boyutu ihmal edilmektedir. Bu ise gelecekte ekonomik ve toplumsal maliyetlerinin çok yüksek olaca!n göstermektedir 24. Ayrca, vergi teorisinde, vergi kamu harcamalar için kullanlr. Devlet yannda çaltrd! kimselerin ücretini öder, vatandaa yol, su, elektrik, okul, hastane yapar. Son yllarda bu tür kamu hizmetlerinde ciddi aksamalar söz konusudur. Ayrca, yeni alt yap yatrmlar bir yana eskiyen yatrmlar yenileyemez duruma gelmitir 25. Bu tür yatrmlarn orta ve uzun vadede mili gelirde arta katkda bulunan ve istihdam art sa!lad! bilinmektedir. 3. Mali Piyasalar5n Kontrolü GüçleFebilir Gelimekte olan birçok ülkede faiz oranlar mali piyasa artlarna göre belirlenmi olmalarna karn çeitli yetersizlikler nedeniyle ciddi skntlarla kar karyadr. Mali piyasalar, düük gelir seviyesi ve ekonominin yeterince parasallaamamas nedeniyle zayftr. Ayrca bu piyasalara, kredilerin tahsisi ve faiz oranlar üzerinde monopolistik veya oligopistik kontrol yapabilen bir veya birkaç büyük banka hâkimdir. Daha fazla gelimi mali piyasas olan ülkelerde bile, bu piyasalarn bir tek büyük bankann liderlini izleme e!ilimi vardr 26. Bu ekilde faiz d fazlaya bu denli öncelik vermek mali piyasalarn kontrolünü güçletirebilir. 4. Ekonomik Dengeler Bozulabilir Son yllarda faiz d fazlaya bu ölçüde önem verilmesi, faiz harcamalarnn ikinci palanda kalmasna neden olmutur. Bütçede ve kamudaki genel amaç, faiz dndaki harcamalarda tasarruf sa!lanmas ve kamu gelirlerinin artrlmasna yönelik olmutur. Kamuoyunda faiz d fazla sa!lanmas halinde ekonomik göstergelerin iyileece!i 24 Asuman ALTAY, Yoksulluk Sadece Devletin Sorunu mu?, Kamu Harcamalar Açsndan Bir De!erlendirme, Sosyo Ekonomi, Yl: 1, Say: 2/2005-2, Oktay GÜVEML/, /ç Borçlarn Ekonomik ve Sosyal Yaamda Yapt! Tahribat, Muhasebe ve Finansman Dergisi, Say: 16, Ekim 2002, ss Mehmet ÖZGEN, Gelimekte Olan Ülkelerde Faiz Oranlar, Maliye Dergisi, Say: 116, Ocak->ubat 1994, ss Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.VIII,S.1, 2006)

11 yönünde genel bir kan olumutur. Ancak uzun süreden beri sa!lanan faiz d fazlaya karn, kamu borç stoklarnn azalmamas, bilakis artmas bu yöndeki kukular artrmtr. Faiz d fazla verilmesi önemli bir göstergedir, ancak tek bir unsur olarak dikkate alnmamas gereklidir. Sorun bütçenin önemli bir ksmn oluturan faiz harcamalarnda bir iyilemenin sa!lanmad! sürece ekonomik dengelerin kurulmas zor gözükmektedir Bütçenin Sosyal Fonksiyonlar5n5 Erozyona UAratabilir Türkiye de borçlarn sürdürülebilmesi için gerekli asgari faiz d denge olarak % 6,5 luk bir oran öngörülmütür. Türkiye nin borç yapsna benzeyen oranlar, IMF tarafndan Brezilya için % 4,25 ve Arjantin için ise % 3 olarak öngörülmütür. Dolaysyla bu orann ekonomik bir veri de!il, siyasi bir pazarlk sonucu olutu!u izlenimini vermektedir. /lgili orann gerçekleebilmesi için hükümetin, kamunun elindeki stratejik nitelikli varlklarn özelletirme program altnda elden çkarmaya ve özel sermaye birikimine bu yolla rant aktarmay sürdürdü!ü ve faiz d fazla vermek için vergilerin yükseltildi!i dikkati çekmektedir. Ayrca, faiz d fazlaya dayal bütçe politikas bütçenin sosyal fonksiyonlarn yerine getirmesini engellemekte, sa!lk, e!itim ve altyap alanlarna yeterince kaynak aktarlamamasna neden olmaktadr 28. IV. FAZ DII FAZLANIN SALANMASI ÇN YAPILMASI GEREKENLER Faiz d fazlaya ulamak için bütçenin gelir ve harcama yönleri ile borçlanmada birtakm tedbirler alnmas gerekmektedir. A)BÜTÇEN/N G/DER YÖNÜNE /L/>K/N OLARAK Kamu denetiminde etkinlik sa!lanmas, kamusal karar alma konumunda olan bütün kii ve kurumlarn hesap verme sorumlulu!una tabi olmas ve etkin bir borç yönetiminin olmas gereklidir. 1. Kamu Denetiminde Etkinlik SaAlanmal5 Kamu denetimi, bir kurum veya kuruluun ya da belirli bir plan, program veya projenin yaps, ileyii ve çktlarnn önceden 27 DARICI, a.g.m, s GÜRDAL ve YARDIMCIOMLU, a.g.m, s.26 Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.VIII,S.1, 2006) 77

12 belirlenmi standartlara uygunluk derecesini aratrma, sorgulama gibi yöntemlerle tespit edilmesi ve elde edilen bulgularn objektif ve sistematik bir ekilde de!erlendirilmesidir 29. Kamu maliyesi, maliye politikas araçlar üzerindeki snrlamalar genelde formalite bir takm kontrol ve denetimlerden olumaktadr. Bütçenin denetimi konusunda anayasal ve yasal bir takm kurallar ve kurumlar vardr. Ancak bu kurallar, kamu harcamalarnn genilemesini, vergi yükü ve borç yükünün artmasn engelleyici düzenlemeler eklinde de!ildir 30. Ancak bu hükümlerin yerine getirilmesinde etkinli!in ve ça!dal!n sa!land! tartlabilir. Bunun için kamu denetiminde etkinli!in sa!lanmas kamu harcamalarnda azaltc bir etki yapabilecektir. 2.Hesap Verme SorumluAu Etkin Olmal5 "Yöneticiler iktidara saltanat sürmek için de.il, millete hizmet için getirilmi6lerdir. Ulusa kar6, olan görevlerini kötüye kulland,klar, takdirde 6u ya da bu biçimde ulusal iradenin kendi haklar,nda verece.i kararla kar6,la6,rlar. Ulus taraf,ndan, ulus ad,na devleti yönetmeye yetkili k,l,nanlar gerekti.inde ulusa hesap vermek zorunda olduklar,n, bilmelidirler. 31 Kamu idarecilerinin emirlerine tahsis edilen kaynaklar nasl kullandklarnn denetlenmesi ilemine, en dar anlamyla "hesap verme sorumlulu!u" denir. Bu kavram; negatif içerikle ele alnd!nda kontrol ve cezalandrmay; pozitif içerikle düünüldü!ünde ise kamuoyunu, hedefler ve kullanlan kaynaklar konusunda detayl bilgilendirme içerir. Klasik anlamda, i kamuya tahsis edilen kaynaklarn yasalara ve mevzuata uygun olarak kullanp kullanlmad!n aratrmak amacyla yaplmaktadr. E!er kaynak kullanm kanunlara uygun ise sorun olmamakta, tahsis edilen tutar yetersiz ise, yeni yasal düzenlemeler gündeme gelmektedir. Bu tür hesap verme sorumlu!unun yannda son yllarda "performans sorumlulu!u " kavram gelitirilmitir. Bu "hesap verme" sisteminin ikâyete dayal yapdan performansa dayal yapya yönelmesinde; bireylere hizmeti hedef alan daha basit yönetim, daha verimli yönetim 29 Baak Ataman AKGÜL, Türk Denetim Kurumlar,, Türkmen Kitabevi, /stanbul, 2000, s Cokun Can AKTAN, Ekonomik Anayasa, T/SK /nceleme Yaynlar 19,s AKTAN, a.g.e, s Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.VIII,S.1, 2006)

13 gibi olgular etkin olmutur sayl kanunla birlikte hesap verme sorumlulu!u ihdas edilse de kanunlarn uygulamalarnn da önemli oldu!u gözden uzak tutulmamaldr. 3. Borç Yönetiminde Etkinlik SaAlanmal5 Borç yönetimi devletin çeitli ekonomik hedeflere ulaabilmek amacyla borcun miktar ve bileiminde de!iiklikler yapmasdr. Borç yönetiminin temel amac ekonomi yönetimini ve piyasay kontrol etmektir. Borç yönetim ilemleri devletin ekonomik yönetimini ve mali yönetimini de içerir. Bu anlamda borçlarn yönetimi birçok iktisat ve maliye politikas araçlarn bir arada ve ustalkla kullanlmasn gerekli klmaktadr 33. Borç yönetimindeki etkinlik ülkenin borçlanma maliyetini düürece!inden faiz d fazla basks da azalacaktr. Borçlanma maliyetleri bir ülke için öncelikle bir güven istikrar sorunudur. Ekonomik ve mali anlamdaki güven ne ölçüde tesis edilebilirse o ölçüde avantaj sa!lanacaktr. B) BÜTÇEN/N GEL/R YÖNÜNE /L/>K/N Hükümetler, bütçe ile topluma kar yerine getirmek zorunda oldu!u adalet, e!itim, sa!lk, altyap, kültür ve güvenlik gibi hizmetleri sunarlar. Ancak, bunlar yerine getirebilmeleri için ise mali kayna!a ihtiyaç duyarlar 34. Ancak bu kayna!n sa!lanmasnda mali yüklerin adaletli bir ekilde da!tlmas, kamu finansman sorununun çözülmesinde önemli bir unsurdur 35. Bütçenin gelir yönüne ilikin öneriler temel olarak kamu gelirlerini artrma amacn tamaktadr. Ancak bu yaplrken kaytl vergi mükelleflerinden çok normalde vergi mükellefi olmak durumunda olan ancak de!iik nedenlerle bu sorumluluklarndan kurtulmu kimseleri vergilerini öder hale getirmektir. 32 R.Hakan ÖZYILDIZ, Kamu Harcama Politikalarnn Denetlenmesi ve Performansa Dayal Bütçe, Hazine Dergisi, Ocak 2000, Say 13, ss, Dilek YILMAZCAN, Türkiye de D Borç Yönetiminin Koordinasyonu ve Yabanc Ülke Uygulamalar, XVIII. Türkiye Maliye Sempozyumu Türkiye de Kamu Borçlanmas, (Ekonomik ve Sosyal Etkileri, Beklentiler) Mays 2003, Girne-Kbrs, s Kamil TÜMEN, Devlet Bütçesi, 5. Bask, /zmir, 2006, s.2 35 Sinan SÖNMEZ, Türkiye de Kamu (aç!nn) Finansman ve Enflasyon Vergisi, ODTÜ Geli6me Dergisi, 25 (2) 1998, ss Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.VIII,S.1, 2006) 79

14 1.Kay5t D5F5 Ekonomi Önlenmeli ve Vergi Taban5 GeniFletilmeli Vergiler, devletin kamu harcamalarn karlma amacyla vergi yükümlülerinin ödeme gücüne göre ve yasaya dayanarak devlete aktard! paralardr. Vergi kaçakçl!, vergi vermeme yoluna giden kiilerin vergi yüklerini azaltrken, devleti ise gelir kaybna u!ratmakta bu ise bütçe açklarna yol açmaktadr 36. Vergisel anlamada kayt d ekonomi; vergi kaçrma ve vergiden kaçnma güdüsü ile vergi idaresinin bilgi alan dnda braklm faaliyetlerdir. Türkiye de bu konuda de!iik çalmalar yaplm ve vergi kaçrma oranlar % 27 lerden % 129 lara kadar de!iik rakamlar ortaya çkmtr. Kamu açklarnn giderilebilmesi için genel olarak kamu harcamalarnda ksntlar yapmak çözüm olarak öne sürülmütür. Ancak tedbirlerin artk soruna gelindi!i bir gerçektir. Çözüm vergi gelirlerini artrmak olarak önerilebilir. Çünkü vergi ödevlerini getirmeyen ve çeitli ekillerde vergi kaçrmay baaran veya kayt d kalan kesimlerin vergilendirilmesi gerekmektedir 37. Bu baarld! ölçüde vergi kaynakl gelir azal önlenebilecektir. 2. Vergi Aflar5na Müracaat Edilmemeli Türkiye de çkartlan vergi aflarnn temel amac genelde vergi yönetimi ile vergi yargs arasnda birikmi uyumazlklar tasfiye etme amacnda oldu!u söylenebilir. Vergi aflar ilgili sorunun çözümüne katkda bulunmaktan uzak kalmtr. Ayrca bu tasarruflarda a!rlk vergi yönetiminin bilgisi dnda kalm gizli matrahlar ortaya çkarmaktan öte, vergi yönetiminin zaten haberdar oldu!u ve hatta tahsil süreci içinde belirli bir aamaya gelmi, fakat tahsili gerçekletirilememi alacaklara verilmitir. Bu nedenle vergi aflar konusunda yeni uygulamalara gitmek yerine vergi aflarna ihtiyaç duyulmayacak düzenlemeler yaplmas, devletin tahakkuk etmi alacaklar konusunda vergi icras yoluna gitmesi, vergi 36 Osman ALTUM, Kaytd Ekonominin Boyutlar (1997), Erciyes Üniversitesi, ktisadi ve dari Bilimler Fakültesi Dergisi, Yl 1999, Say: 15 ss Bedriye TUNÇS/PER, Makroekonomik /stikrarn Sa!lanmasnda Maliye Politikasnn Yeri ve Önemi, Erciyes Üniversitesi, ktisadi ve dari Bilimler Fakültesi Dergisi, Yl 1999, Say: 15, ss Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.VIII,S.1, 2006)

15 denetimlerinin daha etkin yaplmas gerekmektedir 38. Aksi halde vergisini zamannda ödeyen dürüst mükelleflerin vergi verme istekleri azalacak, vergimizi ödemeyelim nasl olsa af gelir!! düüncesi vergi gelirlerinin toplanmasn tehlikeye düürebilecektir. 3.Vergi idaresinde Etkinlik SaAlanmal5 Vergi idaresinde etkinlik, vergi idaresinin arzu edilen sonuçlar elde etmek kapasitesi, bir genel veya özel amacn gerçekletirilebilmesi kapasitesi olarak tanmlanabilir. Vergi idaresi temel olarak vergi gelirlerini en çok klma, yükümlülükleri tam ve do!ru olarak belirleme, mükellefler arasnda optimum eitlik sa!lama, mükelleflere kaliteli hizmet sunma, vergi mükelleflerinin vergi kanunlarna gönüllü uyumunu sa!lama, toplumla olan ibirli!ini gelitirme ve yeni teknolojileri kullanabilmesi gereklidir 39. Vergi idaresinin güçlü ve etkin olmas için öncelikle mükelleflere ça!da bir vergileme hizmeti sunmas gerekmektedir. 4. Vergi Harcamalar5nda Etkinlik Artt5r5lmal5 Vergi harcamalar devletin ekonomik, sosyal veya siyasal nedenlerle almaktan vazgeçti!i paralar olarak tanmlanabilir. Gelimekte olan ülkelerdeki sermaye eksi!i nedeniyle hükümetler yatrmlarn tevik edilmesine yönelik olarak birçok tevik vermektedirler. Ancak bu teviklerde sermaye kesiminin vergi yüklerini azaltmaya yönelik oldu!u görülmektedir 40. Bu teviklerin ülke yararna daha etkin ve verimli olmas için bu konunun daha aklc bir analize tabi tutulmas gerekti!i açktr. 38 Recai DÖNMEZ, Teoride ve Uygulamada Vergi Aflar,, Anadolu Üniversitesi Yaynlar No: 557, /ktisadi /dari Bilimler Fakültesi Yaynlar No: 92, Eskiehir 1992, ss Adnan GERÇEK, Ça!da E!ilimler Çerçevesinde Türkiye ye Vergi /daresi ve Vergi Denetiminin Yeniden Yaplandrlmas, Ça.da6 Bir Vergi Ortam, Olu6turmak çin: Türkiye de Vergi daresi ve Vergi Denetimi Nas,l Yap,lmal,d,r?, Ankara, 2002, ss Resül YAZICI, Türkiye de Faiz D Fazlay Artrmak ve Kamunun Finansman Aç!n Azaltmak /çin Borçlanmann /zlenmesi ve Vergi Kaça!nn Önlenmesi Hususunda Alnmas Gereken Önlemler, AKÜ BF. Dergisi, Cilt VI, Say 1, Haziran 2004, ss Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.VIII,S.1, 2006) 81

16 C) KAMU H/ZMETLER/N/N SUNUMUNA /L/>K/N OLARAK Kamu hizmetlerinin vatandalara sunulmas aamasnda vatandalarn katlmnn sa!lanmas, hizmetlerin belli ça!da kriterlere göre yaplmas ve devletin hangi hizmetleri yapp hangilerini yapmayaca! konusunda bir kararn oluturulmas gereklidir. Aksi halde hükümetlerin siyasi amaçl harcamalarnn önüne geçilmesi zor gözükmektedir. 1. Kamu Politikalar5na VatandaFlar5n Kat5l5m5 Desteklenmeli Etkin bir devletin oluturulmas için, kamu politikalarna katlm için tevikleri artran ve gerekti!inde hizmet verilmesi amaçlanan vatandalar ve topluluklar ile devlet arasndaki mesafeyi azaltan mekanizmalarn oluturulmas gerekmektedir. 41 Kamu kesiminde karar alma sürecine mümkün oldu!u kadar geni ölçüde katlm sa!lanmaldr. Bu katlm, toplumsal kesimler arasnda güven ve ibirli!inin sa!lanmas açsndan, açsndan önemlidir. Bunun yannda kamu kurum ve kurulularnda çalanlar ile üst düzey karar vericiler arasnda kararlar tek yönlü de!il uzlamayla verilmelidir 42. Devletin politikalarna etkin olarak katlm, sonuçta bu kamusal ileri takip etme, gerekti!inde sorgulama ve benimsenmesi sa!lanr. Böylelikle denetlenen kamusal ilemlerin daha düük fiyatla yaplmas söz konusudur. 2. Devletin Görev Ve Fonksiyonlar5 Yeniden Tan5mlanmal5 Özellikle gelimekte olan ülkelerde kamu yönetiminin zayf ve ksr yaps, kamu idaresine verilen önem derecesinin azl!, bütçenin teknik niteliklerinin yerini politik nitelikler almasna neden olmaktadr. 43 Bu nedenle teknik önceliklerin yerinin politik önceliklerin alnmasn önlemek amacyla devletin ekonomideki rolü, görev ve fonksiyonlarnn açkça tanmlanmas gerekir. Kamu yarar 41 De!ien Dünyada Devlet, "Dünya Kalk,nma Raporu", 6letme ve Finans, A!ustos 1997, s Cokun Can AKTAN, Devlet Yönetiminde Toplam Kalite, Türk dare Dergisi, Yl 71, Say 422, Mart 1999, ss Erci KURTULU>, Gelimekte Olan Ülkelerde Devlet Bütçeleri, Maliye Yaz,lar, 30, Mays- Haziran 1991, s Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.VIII,S.1, 2006)

17 ve kamuoyu iste!i gibi olgularla devletin ekonomik tasarruflarda bulunmamas gerekir. Bununla ilgili olarak aa!daki öneriler yaplabilir; Genel ekonomi içerisinde kamu ekonomisinin görev ve fonksiyonlarnn tanmlanmas, devletin hangi sektörlerde yer alaca! ve hangi hizmetleri üstlenece!inin açkça tespit edilmesi, kamu kesimi özel sektörün etkin olarak faaliyet gösterdi!i alanlarda faaliyetlerini azaltmas/ mümkünse bitirmesi, kamu teebbüsleri konusunda yeniden yaplanmaya gidilmeli ve özelletirmenin amac aç ve net olarak belirtilmesi, devletin mal ve hizmetlerin sunulmasnda piyasa mekanizmasndan yararlanmas önerilebilir.. 44 Bu tanmlamadaki temel amaç siyasi amaçlarn toplumsal amaçlarn önüne geçmesini sa!lamaktr. 3. Kamu Mali Yönetiminde Toplam Kalite Yönetimi Uygulanmal5 Bir organizasyon içinde kaliteyi odak alan, kuruluun bütün üyelerinin katlmna dayanan, uzun vadeli baary amaçlayan ve kuruluun bütün üyelerine ve topluma yarar sa!layan bir yönetim eklidir 45. Son yllarda, toplam kalite yönetimi ça!da bir kavram olarak dikkati çekmektedir. Özel ekonomide uyguland!nda mal ve hizmet üretiminde, olumlu gelimeler bu yönetim sisteminin kamuda da uygulanabilece!i düüncesini güçlendirmitir 46. Kamu kurumlarnda da, bu yönetim anlay sa!lanabilirse, verimlilik ve kalite artar, çkt bana düen maliyet ve fiyatlar düebilir ve çalanlarn morali yükselebilir 47. Kaliteli mal ve hizmetler sonuçta kamu giderlerinde giderleri bir etki oluturabilir. 44 AKTAN, a.g.e, s Mînâ ÖZEVREN, Toplam Kalite Yönetimi, Temel Kavramlar ve Uygulamalar, Alfa Yaynlar : 349, /letme Dizisi: 40,Basm Yaym Da!tm Ltd. >ti, /stanbul, 2000, s.6 46 Oygur YAMAK, Kalite Odakl, Yönetim, Kalite Dizisi No:1, Panel Matbaaclk,/stanbul 1998,s Rdvan BOZKURT, Kalitenin Esaslar ve Deming in Ondört /lkesi", Verimlilik Dergisi, 1994/3, s Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.VIII,S.1, 2006) 83

18 SONUÇ Dünyada ekonomik, sosyal, kültürel ve siyasal alanda hzl gelimeler yaanmaktadr. Toplumsal kararlarda, halkn fikirlerinin alnmas, vatanda isteklerinin ça!da anlamda karlanmas, hizmet kalitesinin sürekli artrlmas demokrasinin ve ça!dal!n bir gere!idir. Aksi halde ça! yakalayamayan ülkelerin durumu bellidir. Faiz d fazla ilkesinin srarla vurgulanmasnn borçlanmann borç yükünün belli ölçülerde azalmasna imkân verece!i muhakkaktr. Ancak borçlanma rakamlarna bakld!nda borç stokunun azalmas bir yana artt! da bir gerçektir. Ülkemizin ça!da ülkeler düzeylerine ulaabilmesi için bütçe d faiz fazlas ile birlikte bütçelerin e!itim, sa!lk, güvenlik ile de bu düzeyi yakalayabilmesi için kamu yönetiminde yeniden yaplandrlmaya gidilmesi gerekmektedir. Bu yeniden yaplandrmann ana unsurlar saydamlk, savurganlklarn önlenmesi ve toplam kalite yönetiminin sa!lanmasdr. Yaplacak reformlarn bu ana unsurlar gerçekletirmeye yönelik olmas gerekmektedir. Sonuç olarak, faiz d fazla borç stokunun azalmas ve faizlerin dümesi açsndan önem tar, ancak yeterli de!ildir. KAYNAKÇA AKGÜL Baak Ataman, Türk Denetim Kurumlar,, Türkmen Kitabevi, /stanbul, 2000 AKTAN Cokun Can, Devlet Yönetiminde Toplam Kalite, Türk dare Dergisi, Yl 71, Say 422, Mart 1999 AKTAN Cokun Can, Ekonomik Anayasa, T/SK /nceleme Yaynlar 19 ALTAY Asuman, Yoksulluk Sadece Devletin Sorunu mu?, Kamu Harcamalar Açsndan Bir De!erlendirme, Sosyo Ekonomi, Yl: 1, Say: 2/ ALTUM Osman, Kaytd Ekonominin Boyutlar (1997), Erciyes Üniversitesi, ktisadi ve dari Bilimler Fakültesi Dergisi, Yl 1999, Say: 15 ATO, Say,6tay 2000 Y,l, Raporu, Ankara, Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.VIII,S.1, 2006)

19 AYDIN Aykut, Faiz D Fazlaya Genel Bir Bak, ( ) BOZKURT, Rdvan Kalitenin Esaslar ve Deming in Ondört /lkesi", Verimlilik Dergisi, 1994/3 DARICI Haldun, Faiz D Fazla Niçin Yeterli Olmuyor?, Maliye Dergisi, Say: 146, Mays-Aralk 2004 De!ien Dünyada Devlet, "Dünya Kalk,nma Raporu", 6letme ve Finans, A!ustos 1997 DÖNMEZ Recai, Teoride ve Uygulamada Vergi Aflar,, Anadolu Üniversitesi Yaynlar No: 557, /ktisadi /dari Bilimler Fakültesi Yaynlar No: 92, Eskiehir 1992 EM/L Ferhat,YILMAZ H.Hakan, Kamu Borçlanmas, /stikrar Programlar ve Uygulanan Maliye Politikalarnn Kalitesi Genel Sorunlar ve Türkiye Üzerine Gözlemler XVIII. Türkiye Maliye Sempozyumu Türkiye de Kamu Borçlanmas, (Ekonomik ve Sosyal Etkileri, Beklentiler), Mays 2003, Girne-Kbrs ERKEN Tülay (Çeviren), Mali Açk (Fiscal Deficit) Nasl Ölçülür, Maliye Dergisi, Say: 115, Ekim-Kasm-Aralk 1993 GERÇEK Adnan, Ça!da E!ilimler Çerçevesinde Türkiye ye Vergi /daresi ve Vergi Denetiminin Yeniden Yaplandrlmas, Ça.da6 Bir Vergi Ortam, Olu6turmak çin: Türkiye de Vergi daresi ve Vergi Denetimi Nas,l Yap,lmal,d,r?, Ankara, 2002 GÜRDAL Temel, YARDIMCIOMLU Fatih, Türkiye de Faiz D Fazlann Geliimi ve Ekonomik Etkileri Açsndan De!erlendirilmesi, Say,6tay Dergisi, Say: 58 GÜVEML/ Oktay, /ç Borçlarn Ekonomik ve Sosyal Yaamda Yapt! Tahribat, Muhasebe ve Finansman Dergisi, Say: 16, Ekim 2002 Hazine Müstearl!, Kamu Borç Yönetimi Raporu, Ankara, 2003 KARAKA> Eser, Aslan Faiz D Fazla Referans Gazetesi, ( ) Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.VIII,S.1, 2006) 85

20 KONUKMAN Aziz, Mevcuttan Farkl Bir Faiz D Fazla Yöntemi (Yönetimi) Mümkün mü?, ( ) KURTULU> Erci, Gelimekte Olan Ülkelerde Devlet Bütçeleri, Maliye Yaz,lar, 30, Mays- Haziran 1991 Maliye Bakanl!, Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlü!ü 2004 Yl Faaliyet Raporu, ( ) ÖNDER /zzettin, Bütçe Uygulamalarnn Sonucu, Muhasebe ve Finansman Dergisi, Say: 16, Ekim 2002 ÖNDER /zzettin, Kamu Açklarnn Tanmlanmas, Ölçümü ve Etkileri, Kamu Kesimi Finansman Açklar, X. Türkiye Maliye Sempozyumu Mays 1994, Club Salima-Kemer/Antalya, /stanbul 1996 ÖZEN Ahmet, Gelimi ve Gelimekte Olan Ülkelerde Bütçe Aç!nn Geliimi, Maliye Dergisi, Say: 141, Eylül-Aralk 2002 ÖZEVREN Mînâ, Toplam Kalite Yönetimi, Temel Kavramlar ve Uygulamalar, Alfa Yaynlar : 349, /letme Dizisi: 40,Basm Yaym Da!tm Ltd. >ti, /stanbul, 2000 ÖZGEN Mehmet, Gelimekte Olan Ülkelerde Faiz Oranlar, Maliye Dergisi, Say: 116, Ocak->ubat 1994 ÖZYILDIZ R.Hakan, Kamu Harcama Politikalarnn Denetlenmesi ve Performansa Dayal Bütçe, Hazine Dergisi, Ocak 2000, Say 13 SAKAL Mustafa, Türkiye de Kamu Açklar ve Borçlanmann Sürdürülebilirli!i Sorunu: Dönem Analizi, D.E.Ü...B.F Dergisi, Cilt 17, Say: 1, Yl 2002 SAYILGAN >evket, Kamu Kesimi Aç! ve Enflasyon Arasndaki /liki ve Yaratt! Sonuçlar, Banka ve Ekonomik Yorumlar, Yl: 33, Say: 8, A!ustos 1996 SÖNMEZ Sinan, Türkiye de Kamu (aç!nn) Finansman ve Enflasyon Vergisi, ODTÜ Geli6me Dergisi, 25 (2) Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.VIII,S.1, 2006)

21 >EN Hüseyin, SAMBA> /sa, Bütçe Aç,klar, Teori ve Türkiye Uygulamas,, Seçkin Yaynclk, Ankara, 2004 >IKLAR /lyas, Faiz Düünce Büyüyebilecek miyiz?, Sanayide Yeni Ufuk, Say: 26 TUNÇS/PER Bedriye, Makroekonomik /stikrarn Sa!lanmasnda Maliye Politikasnn Yeri ve Önemi, Erciyes Üniversitesi, ktisadi ve dari Bilimler Fakültesi Dergisi, Yl 1999, Say: 15 TÜMEN Kâmil, Bütçe Aç,klar, ve Aç,.,n Finansman,nda ç Borçlanman,n Rolü ( 1980 Sonras Türkiye Deneyimi), Bilim Ofset, /zmir 1997 TÜMEN Kamil, Devlet Bütçesi, 5. Bask, /zmir, 2006 YAMAK Oygur, Kalite Odakl, Yönetim, Kalite Dizisi No:1, Panel Matbaaclk, /stanbul 1998 YAZICI Resül, Türkiye de Faiz D Fazlay Artrmak ve Kamunun Finansman Aç!n Azaltmak /çin Borçlanmann /zlenmesi ve Vergi Kaça!nn Önlenmesi Hususunda Alnmas Gereken Önlemler, AKÜ BF. Dergisi, Cilt VI, Say 1, Haziran 2004 YELDAN Erinç, Faiz D Fazla Paranoyas Sürerken /ç Borçlar Türkiye Ekonomisine Genel Bak,6, ( ) YEN/GÜN-D/LEK Pelin, Sivil Toplum Bütçeyi zliyor: 2006 Kamu Bütçesini /zlerken Nelere Dikkat Etmeli?,TESEV Yaynlar, Kasm 2005 YILMAZCAN Dilek, Türkiye de D Borç Yönetiminin Koordinasyonu ve Yabanc Ülke Uygulamalar, XVIII. Türkiye Maliye Sempozyumu Türkiye de Kamu Borçlanmas, (Ekonomik ve Sosyal Etkileri, Beklentiler) Mays 2003, Girne-Kbrs Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.VIII,S.1, 2006) 87