BAZI ÜLKELERDE VE TÜRKYE DE ÇOK YILLI BÜTÇELEME UYGULAMALARI

Transkript

1 BAZI ÜLKELERDE VE TÜRKYE DE ÇOK YILLI BÜTÇELEME UYGULAMALARI Yrd.Doç.Dr. Harun CANSIZ * ÖZET Bütçeler hükümetlerin belirli bir dönem için topluma sunmay planlad hizmetler ve bu hizmetlere ilikin maliyetlerin gösterildii bir belgedir. Bütçede yer alan amaçlarn etkin olarak gerçekletirilebilmesi ve vatandalarn bunlardan memnun olabilmesi için zaman içerisinde deiik teknikler gelitirilmitir. Bunlardan birisi de bütçenin ve etkilerinin bir yldan daha uzun süreli olarak analize tabi tutulmasn salayan, çok yll bütçeleme uygulamasdr. Bu uygulamay, Dünya Bankas ve IMF gibi uluslararas finans kurumlar da önermektedir. Günümüzde, mali disiplini salamak ve kamusal kaynaklarn etkin olarak kullanlmasn gerçekletirmek gibi nedenlerle, birçok gelimi ve gelimekte olan ülke bütçe uygulamalarn, çok yll bütçelemeyle yapmaktadr. Ülkeden ülkeye deien uygulama farkllklarna ramen bu ülkeler çok yll bütçeleme uygulamasndan faydalar salamay beklemektedir. ABSTRACT The government budgets are the documents which shows the services governments planning to provide its citizens for certain period and related costs. Various techniques have been developed in the course of time to realize the aims from the budget efficiently and to satisfy the wishes of the citizens. One of these techniques is multiyear budget system which provides the opportunity to analyse the budget and its effects more than a year. Some international financial institutions, such as the World Bank and IMF, also suggest this system. Today, many developed and developing countries use multiyear budget fort he reasons such as to provide fiscal discipline and * Afyon Kocatepe Üniversitesi, 6.6.B.F., Maliye Bölümü. Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.IX,S.1, 2007) 95

2 efficient use of public sources. Even though the differences in applications among the countries, all the countries expects some advantages from the multi-year budget system. GR Türkiye 1980 ylnda ekonomi yönetiminde, ithal ikameci ekonomi yerine da açk ekonomi politikasn yürürlüe koymutur. Temel hedef, ekonominin çada Bat ekonomileri ile özellikle de Avrupa Birliindeki ekonomik uygulamalar ile paralellik salamak ve böylece, dünya ülkeleriyle rekabet edebilmektir. Ayrca, ekonomik istikrar salamann yan sra, baka birçok sosyal ve mali amaç da güdülmütür. Ancak günümüze kadar geçen süreçte, baz dönemler hariç kalmak kaydyla, ekonomi ve siyasi alanda yaanan istikrarszlklar, mali alanda da etkisini göstermitir. Bunun sonucunda ortaya çkan bütçe açklar, yüksek cari açk, uzun süre yüksek seyreden enflasyon oranlar, bütçe ile plan arasndaki egüdümün salanamamas, bölgesel dengesizlikler sorunun çözülememesi, mali disiplinsizlikler ve gelir dalmndaki bozukluk gibi birçok olumsuz parametre, 1050 Sayl Muhasebe-i Umumiye Kanunu ve dier mali kararlar ile çözülememitir. I.ÇOK YILLI BÜTÇELEME TANIMI Geleneksel bütçe sisteminde, kamusal kaynaklarn hükümetlerin belirledii belli amaçlara tahsisi ve deiik alternatifler arasnda seçim yapma ilemi, genelde bir mali yl kapsayacak ekilde yapld için, bütçe uygulama sonuçlarnn ne olduu, ekonomiyi nasl etkiledii, yaplan tercihlerin etkinliinin saptanmas ile yeni hazrlanan bütçeler arasnda ba kurulamamaktadr 1. Bütçelerin bir yl gibi ksa süreler dikkate alnarak yasalamas etkili bir harcama yönetimini engelleyebilmektedir. Bu nedenle, çok yll bütçelerde gelir ve harcamalarn da çok yll olarak hesaplanmas gereklidir 2. 1 Ertan TOSUN, Bütçe Süreci ( Gelimi Ülke Örnekleri ve Türkiye Eletirisi), Bütçe Dünyas$, Say: 13, Aralk, 2002, s.3 2 Jón R. BLONDAL, Budget Reform in OECD Member Countries, OECD Journal of Public Budgeting, Vol.2, No.4,2003, ss Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.IX,S.1, 2007)

3 Ayrca, tek yl yerine çok yll süreç dikkate alnarak hesaplanmas, bütçelerin statik bir yapdan, dinamik bir yapya dönüümünü salayabilir. Bunun salanabilmesi için mali yl esasna dayanan geleneksel bütçenin çok yll tahminlerle güçlendirilmesi gerekmektedir. Dünya Bankas kaynaklarnda Orta Vadeli Harcama Sistemi olarak da adlandrlan çok yll bütçeleme, dar anlamda, devlet gelir ve gider miktarlarn çok yll bir süreç için belirleyen bir bütçedir. Geni anlamda ise, yllk bütçe sürecinin çok yll gelir ve harcama tahminleri ile birlikte deerlendirildii, bütçe ile plan ve politika balantsnn gerçekletirildii bir bütçeleme yaklamdr 3. Çok yll bütçe yaklamndaki en önemli unsur, mali yln çok yll olmas deil, bütçe ve ödeneklerin birden fazla yl için deerlendirilmeye alnmasdr. Çok yll bütçeleme, devletin gelecek bir yl esas olmak üzere, izleyen birkaç yla ilikin gider ve gelir tahminlerinin yer ald, gelecek yla ilikin gider ve gelirlerinin yürütülüp uygulanmas konusunda hükümetin parlamentodan yetki ve izin ald bir bütçeleme eklidir. Çok yll bütçeleme süreci genelde 2 ila 4 yl arasndadr 3. Bu süre ülkeden ülkeye veya ülkenin içinde bulunduu konjonktüre göre deiebilmektedir. II. BÜTÇE ANLAYIINDA VE TÜRK BÜTÇE SSTEMNDE REFORM GERE2 Bütçelemeden beklenen sonuçlarn alnabilmesi için, öncelikle bütçe anlaynn ülke koullarna uymas ve dünyadaki çada yaklamlarn dikkate alnarak yeniden düzenlenmesi gereklidir. Bu amaçla, dünyadaki gelimi veya gelimekte olan ülkelerde ve özellikle de ekonomik ve sosyal koullar benzer dier ülkelerde uygulanmakta olan bütçelerin incelenmesi yararl olacaktr. Bütçe anlaynda reform, devletin yeniden yaplandrlmasnn temelini oluturmakta ve bir ülkedeki idari, siyasi ve mali reformlarn 3 Kamil TÜNEN, Devlet Bütçesi, 5.Bask, 6zmir, 2006,Bassaray Matbaas, s.207 Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.IX,S.1, 2007) 97

4 birleim noktasn ifade etmektedir 4. Bu reformlar sayesinde, kamusal kaynaklarn kullanmnda etkinlik ve verimlilii salamak, hesap verme sorumluluunu arttrmak mümkün olabilecektir. Ayrca, bütçe reformu, herhangi bir bütçe sisteminin yerine getirmesi gereken temel görevlerini yerine getiremedii, baarszl denetleyecek mekanizmalarn ilevini yapamad ve bütçeleme anlaynn deimesi gerektii varsaymndan hareket etmektedir 5. Dolaysyla, çok yll bütçeleme süreci, Türkiye de kamusal kaynaklarn daha etkin kullanlabilmesi ve bütçe denetiminin daha aktif hale gelmesi açlarndan yararl olabilecektir. Türk bütçe sisteminde reformu gerektiren temel sorunlarn balangç noktasn 1970 li yllara kadar götürmek mümkündür. Bu yllardan itibaren, gerek iç ve gerekse d kaynakl birçok unsur, bütçeye ilikin sorunlarn birikmesine ve artmasna neden olmutur. Söz konusu dönemde, planlar ve bütçeler arasndaki egüdüm kurulamamtr; ksa vadeli harcama planlaryla orta ve uzun vadeli mali istikrar salanamam; harcamac birimler bütçelerin hazrlanmas aamasnda politikalarn deerlendirilmesine katkda bulunamamlardr; kurulularn bütçe harcama tavanlar tam olarak bilinemediinden gelecee yönelik harcama projeksiyonlar yaplamamtr; ve geçmi yllara ilikin ödeneklerin ne ölçüde verimli kullanldnn sorgulamas gerçekletirilememitir 6. Ayrca, bütçeler, samimi ve güvenli olarak hazrlanmam; performans denetimi yerine hukukilik denetimi yaplmtr. Bütçeyle ilgili karar alma süreçlerinin etkinlii kaybolmutur. Bütçe disiplini kurulamam veya esnekliini yitirmi olduundan bütçenin hizmet üretme kapasitesi azalmtr. Bütçenin gelir tarafnn arlnn dolayl vergilerde olmas, adil olmayan bir vergi yükü dourmutur. Gevek ve esnek müdahale araçlaryla bütçe ikincil konuma itilmi ve bu ise TBMM nin bütçe 4 Muhsin SEZG6, Bütçe Reformu Üzerine, Bütçe Dünyas$ Yl: 1, Say:2, Austos 1999, ss Tülay ARIN, Parlamenter Bütçe Denetimi-Plan ve Bütçe Komisyonu: Yap ve 6levler Üzerine Uluslar aras Karlatrma,., 6 Murat ARSLAN, Orta Vadeli Harcama Sistemi (Çok Yll Bütçeleme) ve Türkiye de Uygulanabilirlilii Say$4tay Dergisi, Say: 54, s Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.IX,S.1, 2007)

5 üzerindeki kontrol ve etkinliini azaltmtr 7. Bütün bu olumsuzluklarn bir sonucu olarak, ne hükümetlerin ve ne de toplumun bütçeden beklentileri yeterli düzeyde karlanmtr. III. ÇOK YILLI BÜTÇELEMENN AMAÇLARI Çok yll bütçelemenin birçok amac vardr. Bunlar öncelikle; mali disiplinin salanmas, uzun vadeli düünebilme, siyasi karar alma sürecinde etkinlik ve kamusal kaynaklarn etkin bir ekilde datlmas eklindedir. 1. Makroekonomik Dengenin ve Mali Disiplinin Sa9lanmas$: Makroekonomik dengenin salanmas ve mali disiplini salamak çok yll bütçenin en önemli amaçlarndandr. Makroekonomik dengenin salanmas durumunda, kamu kaynak yapsn tutarl ve gerçekçi bir ekilde gelitirmek suretiyle makroekonomik denge iyiletirilebilir. Ayrca, mali disiplini salamakla, piyasaya doru ve zamannda bilgi vermek, kamu kaynaklarnn tahsis edilecei öncelikli alanlar belirlemek ve bunun ilgili kurumlara, kamuoyuna ve piyasalara duyurulmasn salamak, devlet bütçesinin bütünü açsndan mali disiplini salayc etkide bulunabilir. 2. Uzun Vadeli Dü4ünme Yoluyla Süreklilik: Uygulanan bir programn devamlln salamak ve bu suretle uzun vadeli düünme yeteneinin bütçeye kazandrmak, bata; uygulama sonuçlarnn doru analiz edilebilmesine imkân tanr. Ayrca, uygulanan programlarda devamllk salamak, hem mali politikalarn hem de bunlara ayrlan kaynaklarn tahmin öngörülerinin artrlmasn ve bunun sonucunda da kurumlarn planlarn daha ileriye götürülebilmesini ve uygulanan programlarn devamlln salayabilir. Yine, uzun dönemli düünmeyi kazandrmak suretiyle, harcamalar konusunda uygulayclara çok yll bütçelerle uzun süreli 7 Aziz KONUKMAN, Ali Rza AYDIR, Ouz OYAN, Türk Kamu Mali Yönetiminin Yeniden Yap.land.r.lmas.: Tespit ve Öneriler, XV. Türkiye Maliye Sempozyumu, Türk Kamu Mali Yönetiminin Yeniden Yap$land$r$lmas$ ve Bu Yap$lanmada Performans Yönetimi ve Denetiminin Yeri, Mays 2000 Antalya'da Sunulan Tebli, s.1 Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.IX,S.1, 2007) 99

6 plan ve program yapma imkân salanarak bu yönde kurumsal alkanlklar kazandrlabilir. 3. Siyasi Karar Verme Sürecinde Verimlilik ve Uyum: Siyasi öncelikler ile kurumsal öncelikler arasndaki uyumu artrmak, çok yll bütçelemenin amaçlar arasnda yer alr. Hükümetlerin orta vadeli amaç ve hedeflerini açk bir ekilde belirlemeleri gerektiinden, kamusal kaynaklarn kurumlar ve sektörler arasnda stratejik önceliklere göre dalm salanabilir. Böylece hükümet öncelikleri ile kurumsal öncelikler ve hedefler arasndaki uyum bütçeler araclyla baarlabilir. Ayrca, siyasi karar verme sürecinde verimlilik, harcama politikalarnn uygulanmas sonucunda ortaya çkan maliyetler konusunda siyasi karar alclara gerekli bilgiler verebilir. 4. Kaynaklar$n Da9$l$m$nda Etkinli9e Ula4mak ve Harcama Maliyetlerini Tahmin Etmek: Kamusal kaynaklarn dalmnda etkinlie ulamak, hükümetlerin önceliklerinde meydana gelen deiikliklerin gelecek yl bütçelerine dâhil edilebilmesi için, kamu idareleri bütçeleri arasnda kaynaklarn yeniden datmna imkân salar, böylelikle kaynaklarn tahsisinde ve kullanlmasnda etkinlik salanabilir. Yatrmlar, destekleme ödemeleri, sosyal güvenlik kurumlarna yaplan transferler gibi, uygulanmakta olan temel harcama alanlarnn gelecek yl bütçesine olan etkilerinin tahmin edilmesine imkân salar 8. Görüldüü gibi, çok yll bütçelemede birçok ekonomik ve mali amaçla birlikte, hükümetlerin siyasi karar alma süreçlerinde etkinlik hedeflenmektedir. Ancak, çok yll bütçenin planlama süreci ile birlikte düünülmesi ve planlama bütçeleme ilikisinin kurulmas, etkin, verimli ve stratejik kararlarn alnd bir bütçe sürecinin oluturulmas gereklidir. IV. ÇOK YILLI BÜTÇELEME ÇN KOULLAR Baarl çok yll bütçeleme uygulamasnn salanabilmesi için birtakm koullarn olumas gerekmektedir. Bunlar; kararllk, 8 MAL6YE BAKANLINI, Mali Reformlar Kapsam$nda Yeni Bütçeleme Anlay$4$: Merkezi Yönetim Bütçesi Ve Çok Y$ll$ Bütçeleme, BÜMKO, 29/30 Haziran 2005, Ankara, ss.33-34, Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.IX,S.1, 2007)

7 kapsaml bir bütçe harcamalarn kontrolü, maliyetlerin raporlanmas ve mali saydamlk, hazrlk, uygulama ve sonuçlarn etkinlii eklinde sralanabilir. 1. Kararl$l$k: Kararllk üç açdan irdelenebilir. Bunlarn birisi politik kararllk, dieri ise bütçeyle ilgisi olan bütün birimlerin bu hedef dorultusunda çalmalar yapmasdr. Bunlardan ilki, politik taahhüt ve kararllktr. Kamusal harcamalarn yeniden yaplandrlmas gibi zor kararlarn alnmas ve uygulanmas süreçlerinde en yüksek düzeyde politik taahhüt ve kararlln olmas gereklidir. Çünkü politik destek ve kararllk, alnan kararlarn uygulanabilmesini ve kendisinden beklenen sonuçlarn alnabilmesini gerekli klar. 6kincisi, tüm düzeylerde kararllktr. Bütçe ile alnan kararlara tüm düzeylerde uyulmas yolunda kararl davranlmaldr. Bütçenin uygulanmas aamasnda yeni kararlarn alnmamas gerekmektedir. Üçüncü olarak, sektör/bakanlk düzeyinde kararllk ve bilgidir. Sektör/bakanlk düzeyindeki zor kararlarn gerektii kadar anlalmas ve sürdürmede kararlln olmas gerekmektedir. Çünkü yeterince kadar anlalmayan ve kararllkla takip edilmeyen bir hedefin baarlmas zordur. 2. Kapsaml$ Bir Bütçe ve Harcamalar$n Kontrolü: Bütçe, bütçesel faaliyetlerin tümünü kapsamaldr. Bütçe mutlaka, hükümetin bütün mali ilemlerini kapsayacak bir düzeyde olmaldr. Bütçe birliini bozan tüm faaliyetlerin mümkün olduunca kaldrlmas, kamusal alanda gerçekleen ve kamu kaynaklarn kullanan faaliyetlerin bütçe sürecine dâhil edilmesi gereklidir. Harcama kontrolleri iyiletirilmelidir. Kamu harcamalarnn kontrolünde yaplan iyiletirmeler bütçede kaynaklarnn ar harcama istemlerini önleyecektir. Böylece, uygulamada harcamac kurulularn, ödeneklerin kullanmnda amaçlarn dna yönelmesi önlenecektir. 3. Maliyetlerin Raporlanmas$ ve Saydaml$k: Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.IX,S.1, 2007) 101

8 Politika kararlarn maliyet sonuçlaryla snrlamak önemlidir. Çok yll bütçe uygulamasnda disiplini salamak gerekmektedir. Bütçe süreci dnda alnan kararlarn bu süreç üzerindeki sonuçlarn snrlandrmak, politik kararlarnn sonuçlarn doru tahlil etmek açsndan önem tar. Sonuçlarn raporlanmas ve saydamlk gereklidir. Kamusal politikalarla ilgili kararlarn alnmas ve bunlarn uygulanmas sonucunda elde edilen sonuçlarn raporlanmas ve kamuoyuna sunulmas gereklidir. Böyle bir ilem gerek iç ve gerekse d denetimin etkin bir ekilde yaplmasn salarken kamuoyunun bilgilendirilmesini ortaya çkaracaktr. 4. Haz$rl$k, Uygulama ve Sonuçlar$n Etkinli9i: 6yi hazrlanm makroekonomik politikalar baarnn temel unsurlarndan birisidir. Çok iyi hazrlanm makroekonomik politikalar önemlidir. 6yi bir ekilde hazrlanan makroekonomik politikalarn, analiz ve tahminlerin ülkedeki politik ve ekonomik istikrarla desteklenmesi önem tar. Muhasebe sisteminin gelitirilmesi salanmal ve bilgisayarlar kullanlmaldr. Çok yll bütçe uygulamasnda baar artlarndan birisi de sistemin bilgi üretme kapasitesine sahip bir muhasebe sisteminin olmasdr. Ayrca sistemin bilgi üretmeyi ksa sürede baarabilecek teknik donanma sahip olmas gerekmektedir. Bunun için bilgisayarlarn ve ihtiyaca karlk veren yazlm programlarnn kullanlmas önemlidir. Politikaclara ve üst düzey yöneticilere bilgi salanmaldr. Karar alclara zamannda ve gerekli bilgiyi aktarmak ileyiin daha salkl bir ekilde gereklemesine yardmc olacaktr. Çünkü gerek politikaclar ve gerekse üst düzey yöneticiler doru bilgiyle kararlar aldklarnda sonuçlarn daha isabetli olaca açktr 9. V. ÇOK YILLI BÜTÇELEME SÜREC VE AAMALARI Çok yll bütçeleme süreci birtakm aamalardan olumaktadr. Ayrca bu bütçeleme süreci ile birtakm amaçlarn gerçekletirilmesi 9 Hakan Hakk YILMAZ,, Kamu Yönetiminin Yeniden Yap$land$r$lmas$: Dünya Bankas$ Orta Vadeli Harcama Sistemi, Ankara, DPT, Ankara 1999, ss Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.IX,S.1, 2007)

9 öngörülmektedir. Çok yll bütçeleme süreci; ekonomik ve mali yapnn ortaya konulmas, bütçe politikasnn beyan ile sektör ve kurulu plan ve bütçelerinin hazrlanmas aamalarndan olumaktadr. Çok yll bütçeleme süreci üç unsurdan olumaktadr. Bunlar ; a. Ekonomik Ve Mali Yap$n$n Ortaya Konulmas$: Bu aamada, üç yllk dönem için gelir ve harcama tahminleri yapan bir makro ekonomik çerçeve gelitirilmekte, gelecek yl bütçesi ile onu izleyen iki yln bütçe büyüklükleri belirlenmektedir. Ayrca, ekonomik ve mali yapnn doru yaplabilmesi için gerek kamu ve gerekse özel kesimin doru tahlil edilmesi esastr. Ancak bu tespitler yaplrken siyasi kayglardan uzak, objektif tekniklerin kullanlmas gereklidir. b. Bütçe Politikas$ Beyan$: Bütçe politikasnn beyan bütçe hazrlanma sürecinin en önemli siyasi aamasdr. Bununla hükümet; gelecek üç yllk dönem için öngördüü kamusal büyüklükleri ve uygulamay düündüü hedefleri, bir taraftan kamu kesimine dier taraftan da özel kesime bildirmektedir. Bu aamada, gelir, gider ve borçlanma politikalar burada belirlenir ve politika sonuçlarn gösteren rakamsal hedefler açklanr. c.sektör, Kurulu4 Plan ve Bütçelerinin Haz$rlanmas$: 6yi hazrlanm sektör planlar, kurulu bütçelerinin amaç ve hedeflerine yönelik hazrlamasnn temel kaynadr. Gelecek yllar için belirlenen sektör tavanlarnn tahmin edilebilir düzeylere yükselmesi, orta vadeli harcama sisteminin bütçe sonuçlar üzerindeki beklenen etkisini arttracaktr. Bu aamada kurulular gelecek yl ve onu izleyen iki yl için sektör plann ve bütçelerini olutururlar 10. Bütçeye çok yll bir bak açs kazandrabilmek için baz aamalarn gerçeklemesi gerekir. Bu aamalar, orta vadeli mali yap, bütçe yaps ve harcama yapsdr. 1. Orta Vadeli Mali Yap. 10 Hakan Hakk YILMAZ ve Dierleri, Kamu Yönetiminin Yeniden Yaplandrlmas ve Mali Saydamlk Özel 6htisas Komisyonu Raporu, DPT, ( ) Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.IX,S.1, 2007) 103

10 Orta vadeli harcama yaps doru gelimede ilk aamadr. Bu yap maliye politikas amaçlarn, orta vadeli mali hedefleri ve projeksiyonlar içermektedir. Yllk bütçe sürecini birden çok yl kapsayan orta vadeli bir çerçeveye ulatrmay, birden çok yllk bütçe tahminleri yapmay gerekli klmaktadr. Bütçe büyüklüklerini istikrara kavuturma ileminin sadece bir yl içinde yaplamayaca ve bu nedenle bir süreç içinde gerçekletirilmesinin mümkün olabilecei kabul edilmektedir. Bu amaçla orta-vadeli bir bütçe çerçevesi gelitirme ve uygulama yöntemi benimsenmitir. Orta vade önemi bir taraftan hedefleri koyma bakmndan, dier taraftan da bütçe denetimlerinin tek bir yla veya bir sonraki yla yönelik olmas durumunda bütçe denetiminin daha kolay alabilmesini engellemek bakmndan önem tamaktadr Orta Vadeli Bütçe Yap.s. Ulusal amaçlara uygun, mali amaçlara ve önceliklere göre kaynak dalmn yapmay hedeflemektedir. Kamu harcamalarnn, makroekonomik yapyla tutarl bir ekilde, toplam kaynaklarn yukardan aaya tahmin edilmesi, gerek devam eden ve gerekse yeni uygulanacak olan faaliyet ve projelerin maliyetlerinin aadan yukarya doru tahmin edilmesi ve toplam kaynaklarla bu maliyetleri karlatran bir süreçtir. Çok yll bütçelemenin getirdii en önemli yenilik, sunulacak kamu hizmetlerinin büyüklüünün eldeki mevcut kaynaklara göre belirlenmesidir 12.Bu ayrca orta vadeli harcama yapsnn en temel eklidir. 3. Orta Vadeli Harcama Yap.s. Orta vadeli bütçe yapsna çkt esasl (performansa dayal) bütçeleme mantnn dâhil edilmesiyle oluturulmaktadr. Çok yll bütçelemede asl amaç, kamu harcamalarnn orta vadeli politikalar çerçevesinde ortaya konulmasdr. Orta vadeli harcama yaps temel olarak, kamu harcama programlarn gelitirmeye yarayan bir süreçtir. 11 Tülay ARIN, Parlamenter Bütçe Denetimi-Plan ve Bütçe Komisyonu: Yap ve 6levler Üzerine Uluslar aras Karlatrma,., 12 Ahmet KES6K, Yeni Kamu Mali Yönetim Sisteminde Orta Vadeli Program ve Mali Plan Çerçevesinde Çok Yll Bütçelemenin Uygulanabilirlii.. smp. Teblii..ss Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.IX,S.1, 2007)

11 Bunun için karar alclarn, orta vadedeki harcama limitlerini öngörmelerine yardmc olmakta ve bu limitlerin orta vadedeki harcama politikalar ile maliyetlerin karlatrlmasna imkân salamaktadr 13. Karar alclar öngörülerini ksa vadeden orta vadeye götürebildikleri ölçüde kamu harcamalarnda etkinlik salanabilecektir. VI. GELENEKSEL BÜTÇE LE ÇOK YILLI BÜTÇENN FARKLARI Geleneksel bütçe sistemi ile orta vadeli bütçe sistemi arasnda; yöneticilerin özerklii, performans ve hizmet salanmas, politika oluturma, planlama ve bütçeleme ilikisi ile kaynak aknn tahmini açsndan baz farkllklar vardr. A.Yöneticilerin Özerklii Geleneksel bütçe sisteminde, bütçe ileyileri arlkl olarak girdi sistemi esasna dayand ve sk bir girdi kontrolü olduundan yöneticilerin yetki ve sorumluluklar snrldr. Çok yll bütçe sisteminde, gerçekçi olarak hazrlanan bütçe tavanlar sayesinde, sektörlere kaynak aknda tahmin edilebilirlilik düzeyi daha yüksek olmaktadr. Ayrca, yöneticiler daha gerçekçi planlar yapabilmekte, hizmet salanmasnda etkinlik ve verimlilik artmaktadr. B.Performans ve Hizmet Salanmas$ 6leyiler girdi kontrolü üzerine olduundan, çktlar ve sonuçlar üzerine tevik mekanizmalar genelde azdr. Buna karlk, çok yll bütçe sisteminde, yöneticilerin çktlar ve sonuçlar üzerine younlaarak, performanslarn artrmalar tevik edilmektedir. C.Politika Olu&turma, Planlama Ve Bütçeleme *li&kisi Politika oluturma, planlama ve bütçeleme ilikisi arasndaki politika seçenekleri, ekonominin salayabilecei kaynaklardan bamsz olarak belirlendii için zayftr. Bu nedenle, yaplan harcamalar hükümet tarafndan belirlenen öncelikleri yanstmamaktadr. Çok yll bütçeleme sisteminde politika oluturma çok sk bir ekilde kaynak yapsna baldr. Bu nedenle politika oluturma, planlama ve bütçeleme ilikisi geleneksel bütçe sistemine 13 YILMAZ, age. s.17 Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.IX,S.1, 2007) 105

12 göre daha güçlüdür. Ayrca hükümetin belirledii öncelikleri yanstabilme imkânlar daha fazladr. D. Kaynak Ak$&$n$n Tahmini Geleneksel bütçe sürecinde kaynak talebi, ayrlabilecek snrl kaynaklar yerine ihtiyaçlara dayanmaktadr. Bu nedenle sektörler kaynak aknda, belirsizlikle karlamakta, bu ise sonuçta; verimlilii düük olan hizmet üretimini getirmektedir. Çok yll ekilde oluturulan gerçekçi bütçe tavanlar sayesinde sektörler kaynak aknda tahmin edilebilirlilik düzeyini yükseltmektedir. Ayrca yöneticilerin daha gerçekçi planlar yapmas, hizmet sunulmasnda etkinlii ve verimlilii artrmaktadr 14. VII. ÇOK YILLI BÜTÇELERN OLUMLU VE OLUMSUZ YÖNLER Çok yll bütçelemenin uygulanmas durumunda, birtakm olumlu gelimeler olabilecektir. Ancak böyle bir baarmla birlikte, birtakm olas sorunlarn çkabilecei gözden rak tutulmamaldr. A.ÇOK YILLI BÜTÇELER*N OLUMLU YÖNLER* Çok yll bütçeleme ile kamusal kaynaklarn daha etkin kullanlaca, mali disiplini salanaca, bütçe yönetiminde ve denetiminde önceki karar süreçlerinden daha verimli olunaca ve kamu borçlarnn azaltlabilecei düünülmektedir. 1.Kamu Kayna9$n$n Kullan$lmas$ ve Etkinlik Aç$s$ndan Kamu kaynann kullanlmasnda, hükümetler orta vadeli amaçlarn açk ekilde belirlediinden, kamu kaynaklar belirlenmi bu öncelikler arasnda datlmas salanabilmitir. Etkinlikte, hükümetin önceliklerinde meydana gelen deiiklikler gelecek yl bütçesine dâhil edilebildiinden, kamu idareleri bütçeleri içinde bütçe kaynaklar yeniden datlabilir. Bu durum kamu kaynaklarnn datmnda ve kullanmnda etkinlilii ve verimlilii salayabilir. 2. Mali Disiplin ve Karar Verme Yönünden Mali disiplinde, çeitli analizler araclyla, snrl kamusal kaynaklarn etkin ve verimli olabilecekleri alanlara tahsisini salayabilir. Ayrca, tutarl bir harcama ve gelir dengesinin kurulmas 14 TÜNEN, age. s Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.IX,S.1, 2007)

13 mali disiplini salar ve makroekonomik dengelerin iyilemesine katkda bulunur. Karar verme, hükümetlerin siyasi öncelikleri ve uygulamaya konan çalmalarn maliyet tahminleri, siyasi karar alclarn karar vermelerine yardmc olur Bütçe Yönetimi ve Denetim Aç$s$ndan Bütçe yönetimde ve denetiminde, bütçe döneminin birden çok yl kapsamasnn ve bütçe tahminlerinin ilerideki yllar için de yaplmasnn bütçe yönetimi ve denetimi açsndan disiplin salamaya hizmet edecei düünülmektedir 16. B.ÇOK YILLI BÜTÇELER*N BAZI OLUMSUZLUKLARI Mali ylla snrl tek yll bütçe anlaynda olduu gibi çok yll bütçe anlaynn da olumsuzluklar ortaya çkabilir. Bunlar, kamu harcamalar, mali disiplin ve kamu hizmetlerinin sunumuna ilikindir. 1.Kamu Harcamalar$na li4kin Olarak Harcamalarn aaya çekilmesinde ileriye yönelik tahminler, harcamac idareler tarafndan kazanlm bir hak olarak görülebilir. Baz harcamalarn aaya çekilme istei durumunda bu sorun tekil edebilir. Harcamalarn artmasnda, ar iyimser çok yll tahminler, gereksiz kamu hizmetlerinin sürdürülmesine neden olabilir. Bu durum bütçe harcamalar üzerinde yukarya doru bask oluturabilir. 2. Mali Disiplin ve Kamu Hizmetlerinin Sunumuna li4kin Olarak Mali disiplinde, enflasyon dönemlerinde, bütçe gelirindeki artlardan bamsz olarak hazrlanan çok yll bütçe tahminlerinin, reel artlar içermesi durumunda bütçe harcamalarn otomatik olarak artabilir. Böylelikle mali disiplin bozulabilir. 15 David SHAND, OECD Üye Ülkelerinde Bütçe Reformlar, (Çev: Hakk ODABAX), Maliye Dergisi, Say: 138, Eylül-aralk 2001), ss Tülay ARIN, Parlamenter Bütçe Denetimi-Plan ve Bütçe Komisyonu: Yap ve 6levler Üzerine Uluslar aras Karlatrma,. Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.IX,S.1, 2007) 107

14 Kamu hizmetlerinin sunumunda, ileriye dönük olarak hazrlanan çok yll bütçe tahminlerinin gelir ya da harcama ksmna ilikin tahmin hatalar, kamu hizmetlerinin sunumunu engelleyebilir 17. VIII. DÜNYADA VE TÜRKYE DE ÇOK YILLI BÜTÇELEME ÖRNEKLER Dünya da çok yll bütçeleme yönündeki çalmalar uzunca bir süreden beri devam etmektedir. OECD üyesi ülkelerin yaklak yars farkl düzeylerde çok yll bütçe uygulamaktadr 18. Aada bunlara ilikin olarak baz ülkelerden örnekler verilecektir. A. ÇOK YILLI BÜTÇELEME UYGULAYAN BAZI ÜLKELER Çok yll bütçeye yönelik olarak birçok ülkede uygulamalar vardr. Bunlarn banda 6ngiltere, ABD, 6sveç ve Yeni Zelanda yer almaktadr. 1.ngiltere de Çok Y$ll$ Bütçeleme 6ngiltere, 1961 ylnn balarnda, çok yll kamu harcama programlar olarak yürüttüü uygulamalaryla, çok yll bütçelemenin öncüsüdür. 6ngiltere de, çok yll bütçe uygulamasyla harcama kararlarnn belirlenmesinde mali disiplin ve yeterlilik açsndan etkinlik, politikalarda rasyonalizm ve bütçe disiplininin izlenmesi ön plana çkmaktadr. 6ngiltere deki çok yll bütçe yaklam, gider taahhütlerinin çok yll etkileri ve hükümetin orta vadeli ekonomik hedefleri baarmalar için gerekli önlemler üzerinde younlaarak, bütçe politikalarnn orta dönemli bir görünümünü politikaclara sunar. Buna ek olarak, çok yll tahminler, ilgili yl yaplan bütçe tahminlerinin güncellenecei ve izleyen yln bütçe oluum süreci için balama noktas salayacandan, bütçe sürecine devamllk ve salamllk getirir. Çok yll bütçe yaklam, izleyen yllar için kaynak snrlamalar ve ödenek tahsisinin tanmlanmasyla birlikte yllk mali politikann belirlenmesi için hükümete izin verir. 6ngiltere deki çok yll bütçe sürecinin farkl bir özellii, çok yll 17 Ahmet KES6K, Avrupa Birlii Sürecinde Türk Kamu Mali Yönetiminin Yeniden Yaplandrlmas: Çok Yll Bütçelemenin Uygulanabilirlilii, Sosyo Ekonomi, Yl: 1 Say: 1/ ss TÜNEN ve ÖZEN, s Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.IX,S.1, 2007)

15 bütçe süreci boyutunun bütçenin harcama yönüne uydurulmasdr. Bir harcama plan üç yllk olarak hazrlandnda, vergi politikas önerileri sadece gözden geçirilen yllk bütçeye dâhil edilir. Bununla birlikte, çok yll gelir tahminleri kalan üç yllk dönem için yaplr ABD de Çok Y$ll$ Bütçeleme Amerika Birleik Devletleri Federal Hükümet Bütçesi, gelecek bütçe yl ve ek olarak dört yl için gelir ve harcama tahminlerini içermektedir. Bundan amaç, mevcut maliye politikasnn baarsn artrmaktr. Bütçe, orta dönemli harcama tahminleri ile gelir tahminlerini yanstr. Bu çok yll tahminler sonuçta, federal bütçe açklar gibi gelecekteki mali sonuçlar üzerinde etkisini göstermektedir. ABD de çok yll bütçeleme uygulamas federe devletlerde de sürdürülmektedir. Halen yirmi bir eyalette çok yll bütçe uygulamas vardr. Son elli yldan bu yana eyaletlerin yasama kuvvetini yeniden güçlendirmek istemeleri, çok yll bütçelemenin uzun dönemli plânlama imkân salamas ve idari birimlerin bütçeleme maliyetlerini düürmesi hedeflenmitir sveç te Çok Y$ll$ Bütçeleme 6sveç 1990 l yllarla birlikte yüksek bütçe açklar problemiyle karlamtr. Bununla birlikte kamu borçlanmas hzla artm ve sonuçta kamu maliyesinde bozulma ortaya çkmtr 21. Çok yll bütçe uygulamas 1994 ylnda, sorunlarn çözümüne yönelik olarak kamu maliyesinde balamtr. Maliye Bakanl, her yl, çok yll bütçelemede uygulanacak olan ekonomik durumu tespit etmektedir. Bütçe, gelecek bütçe dönemi ve onu izleyen iki yl eklinde üç yllk bir süre için hazrlanmaktadr. Maliye Bakanlnn ekonomik yap hakkndaki öngörüleri gelecek 3 ilâ 5 yl arasndaki ekonomik 19 L.F. Jameson BOEX, Jorge MARTINEZ VAQUEZ, Robert M. McNAB; Çok Yll Bütçeleme: Uluslar aras Uygulamalarn 6ncelenmesi ve Gelimekte Olan Ülkeler 6le Geçi Aamalarndaki Ülkeler 6çin Çkarlacak Dersler, (Çev: Aye GÜNAY ve Ersan ÖZ), Maliye Dergisi, Say: 138, Eylül-Aralk 2001), s TÜNEN, age ERYILMAZ ve SUSAM, agt. 126 Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.IX,S.1, 2007) 109

16 süreçleri kapsamaktadr. Çok yll bütçeleme mali disiplini güçlendirmeyi amaçlamaktadr Yeni Zelanda da Çok Y$ll$ Bütçeleme Dier OECD üyesi ülkelerdeki gibi 6kinci Dünya Sava ndan 1980 li yllarn ortasna kadar kamu kesiminin GSMH içerisindeki oran istikrarl bir ekilde Yeni Zellanda da artmtr. Yeni Zellanda da, 1970 li yllarda, kamu harcamalarnn GSMH içindeki pay % 28 den % 41 e, bütçe açklarnn pay % 1 den % 9 a, kamu borçlanmann pay ise % 64 e, kamu kesimindeki istihdamn toplam istihdam içerisindeki pay % 31 düzeyindedir 23. Böyle sorunlu bir ekonomik ve mali yap içresinde reformlarn yaplmas gündeme gelmitir. Yeni Zelanda, 1989 tarihli Kamu Maliyesi ve 1994 tarihli Mali Sorumluluk Kanunlar ile bütçe sürecinde önemli reformlar yapmtr. Bunlarn temel amac, bütçe sürecinde effafl ve sorumluluu arttrmak suretiyle mali disiplini salamaktr. Çok yll bütçeleme ile hedeflenen, hükümetin mali açn azaltmak, kamu borç düzeyini aaya çekmek ve ekonomideki kamu sektörü payn düürmektir. Bütçe sürecinde bakanlklar ve ilgili birimler bütçe büyüklüklerini gelecek üç yl için olutururlar. Yeni mali yln balamasyla birlikte üç yllk plânlama ve bütçeleme ile ilgili strateji çalmalar balatlr. Hükümet bu çalmalar dikkate alarak mevcut ve öngörülen ekonomik yap içinde gelecek üç yl için bütçe stratejilerini ve amaçlarn kararlatrmakta, bunlar yazl halde yaynlamaktadr Serkan KARABACAK; Kamu Mali Yönetiminin Yeniden Yap$land$r$lmas$: sveç Örne9i, DPT, Ankara, 1999, ( ) 23 Marco CANGIONO, Accountability and Transparency in the Public Sector: The New Zealand Experience, IMF Working Paper,, Nowember 1996, s.5 24 Hakan Hakk YILMAZ; Kamu Mali Yönetiminin Yeniden Yaplandrlmas: Yeni Zelanda Örnei, DPT, Mays, 1999, ( ). 110 Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.IX,S.1, 2007)

17 B. TÜRK*YE DE ÇOK YILLI BÜTÇELEME ÇALI8MALARI 2001 ylndaki krizin de etkisiyle IMF, Dünya Bankas, Avrupa Birlii gibi uluslararas kurumlarn da önerileriyle, Türk Kamu Mali yönetiminde reformlar yaplmtr. Bunlardan birisi de çok yll bütçeleme sistemi dir. Türkiye de, Çok yll bütçeleme Sekizinci Be Yllk Kalknma Plan ile gündeme gelmitir. 6lgili planda orta vadeli harcama sistemine dayanan çok yll bütçeleme süreci oluturulmutur. Gelecek yl bütçesi ve onu takip eden iki yl bütçe büyüklüklerinin tespit edilmesi eklinde planlanmtr. Türkiye de mali sorunlarn çözümüne yönelik olarak çeitli çalmalar yaplmaktadr. Performansa dayal bir mali yapnn oluturulmas suretiyle etkinliin arttrlmas ve bütçe harcamalarnda disiplinin salanmas için 5018 sayl Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu çkartlm ve bu kanun 2003 ylnda yürürlüe girmitir. Bu kanunun 1,9,13,14,15,16,18. maddelerinde çok yll bütçelemeye ilikin açklamalar vardr. 6lgili kanunun 18. maddesi a ve e bentlerinde, orta vadeli plân. da içeren bütçe gerekçesinin, genel yönetim kapsam.ndaki kamu idarelerinin son iki y.la ait bütçe gerçekle8meleri ile izleyen iki y.la ait gelir ve gider tahminleri nin ilgili dier belgelerle birlikte bütçe kanun tasarsna eklenmesi ve TBMM ye sunulmas öngörülmütür. Böylece, kamu mali yönetiminde çok yll bütçelemeye geçilmi olmaktadr. Bununla birlikte plân-bütçe ilikisi güçlendirilmekte, kamu idarelerinin stratejik plân yapmalar ve bütçelerini bu plâna dayandrmalar hedeflenmektedir mali yl merkezi yönetim bütçe kanun tasars, hükümet tarafndan TBMM ye, merkezi yönetim kapsamndaki kamu idarelerinin önceki iki yla ait bütçe gerçeklemeleriyle birlikte 2007 ve 2008 yllarna ilikin gelir ve gider tahminlerini de kapsayacak ekilde iletilmitir 26. Bu çok yll bütçeleme anlayyla: 25 DPT; Türkiye 6çin Katlm Ortakl Belgesi (14 Nisan 2003 Tarihinde AB Konseyi Tarafndan Kabul Edilen Nihai Metin), Ankara, 2003, s Yl Bütçe Gerekçesi; Maliye Bakanl, Ankara, 2005, s.139. Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.IX,S.1, 2007) 111

18 Gerçekçi ve tutarl bir kamu kaynak yaps gelitirmek suretiyle makroekonomik dengenin iyiletirilmesi, Kamu yönetim sisteminde mali disiplini salamak üzere kamu kaynaklarnn tahsis edilecei öncelikli alanlarn belirlenmesi ve ilgili kurumlarn, kamuoyunun ve piyasalarn bilgisine sunulmas, Kamu mali yönetim sisteminde öngörülebilirliin arttrlmas ve bütçe uygulamalarnda istikrarn salanmas, Kaynaklarn kurumlar arasnda stratejik önceliklere göre dalmnn gerçekletirilmesi ve böylece hükümet öncelikleri ve hedefleri ile kurumsal öncelikler ve hedefler arasndaki uyumun bütçeler araclyla salanmas, Kamu idarelerince kamu kaynaklarnn etkin ve verimli bir ekilde kullanmaya tevik edilmesi, Kurumlara ve uygulayclara uzun süreli plân ve program yapma imkânnn salanmas ve kurumsal kültürün bu yönde gelitirilmesi, Gelir ve harcama politikalarnn uygulamalar sonucunda ortaya çkan maliyetler konusunda siyasi karar alclara gerekli olan bilginin temin edilmesi öngörülmütür 27. SONUÇ Hükümetler kendilerini belli bir süre için iktidara getiren vatandalara bütçeler ile hizmet yapmaya çalrlar. Bunu yaparken kamusal kaynaklardan en yüksek verimi salamak suretiyle kamuoyunun isteklerini yerine getirmeyi hedeflerler. Geleneksel bütçe anlaynda bütçe süreçlerinin genelde bir ylla snrla kalmas, hükümetlere bütçesel kararlarn maliyetlerini doru olarak ölçme ve deerlendirme imkân tanmamaktadr. Bu sürecin daha uzun hale getirilmesi, bütçesel kararlarn fayda ve maliyetlerini daha net ölçebilme açsndan önem tamaktadr. 27 Ahmet KESK; Yeni Kamu Mali Yönetim Sisteminde Orta Vadeli Program ve Mali Plân Çerçevesinde Çok Yll Bütçelemenin Uygulanabilirlii, Türkiye de Yeniden Mali Yap$lanma Konulu 20. Türkiye Maliye Sempozyumuna Sunulan Tebli9, Mays 2005, Karahayt-Pamukkale-Denizli, s Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.IX,S.1, 2007)

19 Çok yll bütçeleme temel olarak, makroekonomik dengenin ve mali disiplinin salanmasn, politikaclarn ve karar alclarn uzun vadeli düünebilme ve karar alabilmesinin kolaylamasn, siyasi karar verme sürecinde verimlilii ve kamusal kaynaklarn dalmnda etkinlie ulalmas hedeflemektedir. Ancak bu konuda baarya ulaabilmek için kararl bir tutum izlenmesi, kapsaml bir bütçe hazrlanmas ve harcamalarn kontrolünde baar salanmas, maliyetlerin doru olarak raporlanmas ve saydamlk ilkelerine uygun hareket edilmesi, bütçe süreçlerinin hazrlk, uygulama ve sonuçlarn etkin olarak yaplmas gereklidir. Geleneksel bütçe ile çok yll bütçeleme arasnda; yöneticilerin özerklii, performans ve hizmet salanmas, politika oluturma ve kaynaklarn aknn tahmin edilmesi süreçlerinde farkllklar vardr. Bütçeleme sürecinin bir yldan çok yla çkarlmas aamalarnda fayda ve maliyet analizlerinin çok iyi yaplmas gereklidir. Çok yll bütçeleme uygulamasndan, kamu kaynaklarnn etkin kullanlmas, mali disiplin ve bütçe yönetimi açlarndan faydalar beklenmektedir. Fakat uzun vadeli deerlendirme hatalarndan kaynaklanan, tahmin hatalar ile bütçe ödeneklerin verilmesini hak olarak görüp gerekli olmayan yerlere kamu harcamalar yaplabilmesi gibi olas olumsuzluklar dikkatlerden kaçrmamak gereklidir. Bütçelemeden beklenen sonuçlarn alnabilmesi için, bütçe anlaynn ülke koullarna uymas ve dünyadaki çada yaklamlarn dikkate alnarak yeniden düzenlenmesi gereklidir. Bütçeye yeni kazandrlan çok yll bütçeleme süreci dünyada deiik ülkelerde uygulama imkân bulmutur. IMF, Dünya Bankas, OECD ve Avrupa Birlii gibi kurumlar da üyelerine bu yönde önerilerde bulunmaktadr. Bata 6ngiltere, Amerika Birleik Devletleri, 6sveç ve Yeni Zellanda gibi ülkelerde çok yll bütçe uygulamas vardr. Türkiye de 1970 li yllardan itibaren gerek d kaynakl ve gerekse iç kaynakl olumsuz ekonomik, sosyal ve siyasi nedenlerle birçok sorunla karlalmtr. Bunlarn kamu maliyesindeki boyutu, yüksek enflasyon oranlar, bütçe açklar, mali disiplinsizlik ve ekonomik istikrarszlk eklinde olumutur ylndaki krizin, ekonomik, sosyal ve mali etkileri nedeniyle mali yapda birçok reform Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.IX,S.1, 2007) 113

20 yaplmas gündeme gelmitir.. Deiik uluslararas kurumlarn da önerileriyle, Türkiye nin mali yapsnda birçok dönüüm gerçekletirilmitir. Çok yll bütçeleme bu dönüümlerden kamu maliyesine ilikin olandr. Bu dönüümün tam olarak salanabilmesi için ekonomik, siyasi ve sosyal alanlarda istikrarn salanmas ve devam ettirilmesi gereklidir. Bütün bunlar yaplrken devlet bütçelerinin gerek klasik ve gerekse modern ilevlerinin unutulmamas gereklidir. 114 Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.IX,S.1, 2007)

21 KAYNAKLAR 2006 Yl Bütçe Gerekçesi; Maliye Bakanl$9$, Ankara, 2005 ARSLAN Murat, Orta Vadeli Harcama Sistemi (Çok Yll Bütçeleme) ve Türkiye de Uygulanabilirlilii Say$4tay Dergisi, Say: 54 BLONDAL Jón R., Budget Reform in OECD Member Countries, OECD Journal of Public Budgeting, Vol.2, No.4,2003 BOEX L.F. Jameson, Jorge MARTINEZ VAQUEZ, Robert M. McNAB; Çok Yll Bütçeleme: Uluslar aras Uygulamalarn 6ncelenmesi ve Gelimekte Olan Ülkeler 6le Geçi Aamalarndaki Ülkeler 6çin Çkarlacak Dersler, (Çev: Aye GÜNAY ve Ersan ÖZ), Maliye Dergisi, Say: 138, Eylül-Aralk 2001 CANGIONO Marco, Accountability and Transparency in the Public Sector: The New Zealand Experience, IMF Working Paper,, Nowember 1996 DPT; Türkiye 6çin Katlm Ortakl Belgesi (14 Nisan 2003 Tarihinde AB Konseyi Tarafndan Kabul Edilen Nihai Metin), Ankara, 2003 KARABACAK Serkan; Kamu Mali Yönetiminin Yeniden Yap$land$r$lmas$: sveç Örne9i, DPT, Ankara, 1999, ( ) KES6K Ahmet, Avrupa Birlii Sürecinde Türk Kamu Mali Yönetiminin Yeniden Yaplandrlmas: Çok Yll Bütçelemenin Uygulanabilirlilii, Sosyo Ekonomi, Yl: 1 Say: 1/ KESK Ahmet; Yeni Kamu Mali Yönetim Sisteminde Orta Vadeli Program ve Mali Plân Çerçevesinde Çok Yll Bütçelemenin Uygulanabilirlii, Türkiye de Yeniden Mali Yap$lanma Konulu 20. Türkiye Maliye Sempozyumuna Sunulan Tebli9, Mays 2005, Karahayt-Pamukkale-Denizli KIZILTAX Emine, Çok Yll Bütçeleme Süreci, Bütçe Dünyas$, Say: 16, Sonbahar 2003 KONUKMAN Aziz, Ali Rza AYDIR, Ouz OYAN, Türk Kamu Mali Yönetiminin Yeniden Yap.land.r.lmas.: Tespit ve Öneriler, XV. Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.IX,S.1, 2007) 115

22 Türkiye Maliye Sempozyumu, Türk Kamu Mali Yönetiminin Yeniden Yap$land$r$lmas$ ve Bu Yap$lanmada Performans Yönetimi ve Denetiminin Yeri, Mays 2000 Antalya'da Sunulan Tebli MAL6YE BAKANLINI, Mali Reformlar Kapsam$nda Yeni Bütçeleme Anlay$4$: Merkezi Yönetim Bütçesi Ve Çok Y$ll$ Bütçeleme, BÜMKO, 29/30 Haziran 2005, Ankara SEZG6 Muhsin, Bütçe Reformu Üzerine, Bütçe Dünyas$ Yl: 1, Say:2, Austos 1999, ss.5-7 SHAND David, OECD Üye Ülkelerinde Bütçe Reformlar, (Çev: Hakk ODABAX), Maliye Dergisi, Say: 138, Eylül-aralk 2001) TOSUN Ertan, Bütçe Süreci ( Gelimi Ülke Örnekleri ve Türkiye Eletirisi), Bütçe Dünyas$, Say: 13, Aralk, 2002 TÜNEN Kamil, Devlet Bütçesi, 5.Bask, Bassaray Matbaas, 6zmir, 2006 ARIN Tülay, Parlamenter Bütçe Denetimi-Plan ve Bütçe Komisyonu: Yap ve 6levler Üzerine Uluslar aras Karlatrma,., YILMAZ Hakan Hakk ve Dierleri, Kamu Yönetiminin Yeniden Yaplandrlmas ve Mali Saydamlk Özel 6htisas Komisyonu Raporu, DPT, ( ) YILMAZ Hakan Hakk,, Kamu Yönetiminin Yeniden Yap$land$r$lmas$: Dünya Bankas$ Orta Vadeli Harcama Sistemi, Ankara, DPT, Ankara 1999 YILMAZ Hakan Hakk; Kamu Mali Yönetiminin Yeniden Yaplandrlmas: Yeni Zelanda Örnei, DPT, Mays, 1999, ( ). 116 Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.IX,S.1, 2007)