BÜTÇE AÇIKLARININ SÜRDÜRÜLEBİLİRLİĞİ: TÜRKİYE NİN ZAMANLARARASI BORÇLANMA KISITININ TESTİ ( )

Transkript

1 BÜTÇE AÇIKLARININ SÜRDÜRÜLEBİLİRLİĞİ: TÜRKİYE NİN ZAMANLARARASI BORÇLANMA KISITININ TESTİ (98 24) Sabri AZGÜN (*) Mura TAŞDEMİR (**) Öze: Zamalararası büçe kısıı Kuramı döemi içi Türkiye i kamu açıklarıa uygulamışır. Bu çalışmaı amacı büçe açıklarıda doğa kamu borcuu Türkiye i cari poliikasıı sürdürülebilirliğii ehdi edip emediğii oraya koymakır. Kişi başıa ve GSMH ı oraı olarak ifade edile reel hüküme gelir ve harcamaları ile büçe açığıı çok büyük olup olmadığı es edilmişir. Elde edile souçlar büçe açığıı sürdürülebilir olduğuu oraya koymakadır. Aahar Kelimeler: kamu borçları, sürdürülebilirlik, zamalararası büçe kısıı, eşbüüleşme. Absrac: Theory of ieremporal budge cosrais is applied o public deficis of Turkey for periods. The aim of his sudy is demosrae if he public deb arise from defici budge policies has imped susaiabiliy of curre ecoomic policies of Turkey. By meas of he reel goverme reveues ad expediures ake as he rae of GNP ad i per capia erms, i is esed if budge deficis are oo large. The resuls obaied have demosraed ha budge deficis are susaiable. Keywords: public deb, susaiabiliy, ieremporal budge cosrai, coiegraio. I. Giriş 98 yılıda gerçekleşirile yapısal değişim ve döüşüm programıda sora, kamu kesimi fiasma açığı arış eğilimie girmişir. Bu açığı armasıda, fiasma açığıı emel belirleyicileride ola kamu sekörü içeriside yer ala kurumları bu döemde iibare ciddi fiasma açıkları vermesi ekili olmuşur. Mali disiplideki hızlı bozulma, ekoomik degeleri aşırı derecede bozulmasıa yol açmışır. Bu gelişmeleri soucu olarak kamu açıklarıı geiş boyulara erişmesi büçe açığıı ve dolayısıyla kamu kesimi borçlama gereğii (KKBG) arırmışır (Sakal, 2). Bu bağlamda kamu kesimi borçlama gereğideki arış, açık büçe poliikasıı bir soucudur. Kamu kesimi borçlama gereği arasıda sürekli ara bir red izlemekedir. KKBG i GSMH ye oraı 98 li yılları başlarıda yaklaşık % 4 lerde seyrederke, 99 lı yıllarda yaklaşık % lere 2 yılıda iibare %6 lara kadar yükselmişir. Kroik büçe açıkları yürüülmeke ola cari ekoomi poliikasıı hali hazırda ve yakı geleceke sürdürülebilir olup olmadığıı belirlemeyi gerekirmekedir. (*) Arş.Gör. Dr.Yüzücü Yıl Üiversiesi İİBF İkisa Bölümü (**) Arş.Gör. Dr. Osmagazi Üiversiesi İİBF İkisa Bölümü

2 36 Sabri AZGÜN, Mura TAŞDEMİR İkisaçılar zamaı her hagi bir okasıdaki açığı büyüklüğü yerie, açık soruuu farklı bir bakış açısıyla icelemekedirler. İkisaçılar borcu sürdürülebilirliğii borcu hali hazır değerii ölçe zamalararası geri ödeme yeeeği koşulu ile belirlemekedirler. Esase geri ödeme yeeeği koşulu, cari ekoomi poliikasıı hali hazır değer borçlama kısııı dikkae alıarak yürüülmesi olayıdır. Hüküme birikmiş borç ve faizleri ödemek içi geleceke yeeri kadar büçe fazlası veriyorsa, hali hazır değer borçlama kısııı ami emekedir. Diğer bir değişle, hali hazır değer erimleride ifade edile cari ve beklee gelecekeki faiz dışı harcamaları oplamı, iskoo edilmiş gelirleri oplamıı aşmamalıdır. Bu bağlamda, hali hazır değer borçlama kısıdıı ( veya geri ödeme yeeeği koşuluu) faiz dışı gelir ve harcamaları izleyeceği yol belirlemekedir.(taer ve Liu:994) Bu iki değişke uzu döemde birlike hareke emezlerse, hükümei borcuu geri ödeyememe riski yükselecekir. Kamu sekörü zamalararası büçe kısıı ile ilgili geiş bir lieraür mevcuur. Zamalararası borçlama kısıı olarak adladırılabilecek söz kousu kısı, hüküme açık büçe poliikası uyguladığıda, uygulaa cari hüküme poliikasıı birikmiş borç ve faizleri ödemek içi yeeri kadar büçe fazlası verip vermeyeceğii ekik ölçüüdür. Söz kousu kısıa ilişki emel çalışmalar Hamilo ve Flavi (986), Wilcox (988), Treha ad Walsh (99), Hakkio ve Rush (99) arafıda yapılmışır. Bu çalışmaları öermelerii esas alarak Baglii ve Cherubii (993), Taer (994), Ahme ve Rogers (995), Caparole (995), Boh (998), zamalararası büçe kısıı kuramıı muhelif ülkeleri kamu açıklarıa ve cari işlemler açıklarıa uygulamışlardır. Bu çalışmada, zamalararası büçe kısıı kuramıı oluşura Hamilo ve Flavi (986), Wilcox (988), Treha ad Walsh (99), Hakkio ve Rush (99) çalışmaları esas alıarak oluşurula zamalararası büçe kısıı (98-24) döemi içi Türkiye i kamu açıklarıa uygulamışır. Türkiye içi bezer bir çalışma Özme ve Koğar (998) arafıda yapılmışır. Yazarlar yapıkları çalışmada Türkiye i kamu açığı soruuu icelemişlerdir. Söz kousu çalışmaı bulguları, kamu açığıı sürdürülebilir olduğu yöüdedir. Bu çalışma, Özme ve Koğar (998) da iki okada farklılıklar arzemekedir. Özme ve Koğar (998) iceleme döemi olarak Türkiye ekoomisii eflasyois baskı alıda olduğu döemii icelemişlerdir. Bu çalışma ise bezer poliikaları uyguladığı döemii icelemekedir. Dolayısıyla çalışmaı bulguları zamalararası büçe kısııı sağlaıp sağlaamadığıı öeside, cari mali poliikaı sürdürülebilir olup olmadığıa ilişki daha güçlü deliller oraya koymakadır. Diğer farklılık ise kullaıla verilerle ilgilidir. Bu çalışmada değişkeler hem GSMH ı oraı ciside, hem de kişi başıa erimlerle ifade edilmişir.

3 İkisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cil: 2 Eylül 26 Sayı: 2 37 II. Zamalararası Büçe Kısıı Hüküme her döemde bir büçe kısı ile karşı karşıyadır. Hükümei her döem karşı karşıya kaldığı büçe kısıı aşağıdaki şekilde ifade edilmekedir: G + + r B = R + B () ( ) Yukarıdaki eşilike B hükümei fo sağlamak amacıyla piyasaya suduğu borç seeleridir. İlgili döemlerde ihraç edile borç seelerii amamıı ayı vadeye sahip olduğu varsayılmakadır. G hükümei mal ve hizme alımları içi yapığı harcamalar ve rasfer harcamalarıı, R kamu gelirlerii, r ise döemideki reel faiz oraıı ifade eder. () ile verile eşiliği sol arafı hükümei döemi boyuca yapığı harcamaları ifade ederke, eşiliği sağ arafı hükümei ayı döemdeki gelirii gösermekedir. Hükümei her hagi bir döemide karşı karşıya olduğu zamalararası büçe kısııı ifade ede () olu eşilikeki değişkeler omial veya reel erimlerde ifade edilebileceği gibi, üfus ya da GSYH ile bölüerek ormalleşirilebilir. Bu okada () olu eşilikeki faiz oraıı omial veya reel olarak alıması, gelir ve harcamaları asıl ifade edildiğie bağlıdır. Değişkeler omial erimlerle ifade edildiğide omial faiz oraı, reel erimlerle ifade edildiğide ise reel faiz oraı kullaılmalıdır. (*) Değişkeler kişi başıa reel GSYH ciside ifade edildiğide, r reel faiz oraı-kişi başıa büyüme oraıı ifade ederke, değişkeler kişi başıa ifade edildiğide ise, r reel faiz oraıüfusu büyüme oraı olarak ifade edilir. Çalışma boyuca büü değişkeler reel olarak ifade edilecek ve reel faiz oraı kullaılacakır. Eşilik () ile verile döemlik büçe kısıı büü + i ( i =,2, L ) döemleri içi geçerlidir. Bu ifade +, + 2, + 3 döemleri içi ileriye doğru çözülürse, hükümei zamalararası büçe kısıı elde edilir: ( ) lim (2) B = r R G + r B = Bu ifadede, S r = = B s B s = r olarak aımlamışır. ve ( + ) s Eşilik (2) ile verile zamalararası büçe kısııdaki e öemli usur eşiliği sağ arafıdaki lim r B olarak ifade edile e so erimdir. Bu limi (*) İlgili lieraürde sıklıkla reel faiz oralarıı durağa olduğu varsayımı yapılmakadır. Nomial faiz oralarıı durağa olduğuu varsayılması ise çok gerçekçi değildir.

4 38 Sabri AZGÜN, Mura TAŞDEMİR sıfıra eşi olduğuda, yai lim rb = olduğuda, zamalararası büçe kısıı; borç seeleri sokuu, hükümei büçe fazlalarıı hali hazır değerie eşi olduğuu ifade eder. Bu limii sıfır olmaması hükümei büçe açığıı yei borç seedi ihraç ederek fiase eiği alamıa gelmekedir. Hükümei Pozi fiası olarak adladırıla bu durumu uzu süre devam eirebilmesi mümkü değildir. Diğer bir ifade kamu borçları reel faiz oraıda daha büyük bir orada sosuza kadar büyüyemez. Bu durum büçe açığıı sürdürülemezliği olarak ifade edilir. Cari poliikaı sürdürülebilir olup olmadığı bezer poliikaı uyguladığı döemler esas alıarak, hali hazırda ve yakı geleceke cari hüküme poliikasıı sürdürülebilir yolda olup olmadığı belirlemeye çalışılır. Böylece belirli bir ekoomi poliikasıı uyguladığı döemi verileri lim r B = koşuluu uyumlu olup olmadığı araşırılır. R ve G ile ( ) değişkelerii sokasik süreçler oldukları varsayılırsa, sürdürülebilirlik içi limi ifadesii beklee değerii sıfıra eşi olması gerekir. Diğer bir ifade ile, E lim ( r B ) = koşuluu sağlaması cari poliikaı sürdürülebilir olduğuu ifade eder. Zamalararası büçe kısıı (2) olu eşilikeki gibi yazılmakla birlike, bu ifade sürüdürülebilirlik koşuluu ampirik olarak es edilmesi içi uygu değildir. Diğer arafa, birkaç cebirsel düzeleme ile Eşilik () de ekoomerik olarak es edilebilir bir ifade elde emek mümküdür. Buu içi faiz oralarıı durağa olduğu ve koşulsuz beklee değerii r ye eşi olduğu varsayımlarıı yapılması gerekmekedir (Hamilo ve Flavi, 986). Nomial faiz oraları içi durağalık varsayımı geellikle gerçekçi değildir. Bu varsayım acak reel faiz oraları içi yapılabilir. Bu ise bu çalışmada olduğu gibi büü modeli reel erimlerle ifade edilmesii gerekirir. () olu eşiliği her iki arafıda rb çıkarılırsa, aşağıdaki ifade elde edilir: ( ) E + + i B = R + B (3) Bu ifadede E = G + ( i i) B olarak aımlamışır. Sıaabilir bir aleraif eşilik elde emek amacıyla, () olu eşilike üreile, (3) olu eşilik, ileriye doğru çözülerek, aşağıdaki ifadeye ulaşılır: j+ j+ = β ( + j + j) + limβ + j j j= B R E B (4) β = olarak aımlamakadır. Eşilik (4) R ve E Burada ( + i) değişkeleri birici farklar ciside ifade edilerek ekrar düzeleirse aşağıdaki gibi yazılabilir:

5 İkisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cil: 2 Eylül 26 Sayı: 2 39 ( ) lim + j + = + + j + j + β + j j= G rb R R E B (5) Eşilik (5) ile verile ifadei sol arafı, mal ve hizme alımları içi yapıla harcamalar, rasfer harcamaları ve borç faizi ödemelerii oplamıı ifade emekedir. Yapıla ampirik çalışmalar R ve E değişkelerii birikimli rassal yürüyüş süreci (radom walks wih drif) izlediklerii gösermişir (Hakkio ve Rush, 99). Burada harekele R ve E değişkelerii düzey değerlerii durağa olmadığı, bua karşı birici farklarıı durağa olduğu varsayılırsa ve GG = G + rb olarak aımlaırsa (5) olu eşilik aşağıdaki gibi ekrar yazılabilir: GG = α + R + lim β j+ B + ε (6) + j j Burada: α β j ( α α 2 ) ( + r) = r ( α α2), j ve ε = β ( α + α2+ ) olarak aımlamışır. (6) olu eşilikeki so erimi limiii sosuzda sıfıra yaklaşığı kabul edilmekedir. Bu kabulü yapılmaması durumuda, sosuza kadar borcu borçla çevrilebileceği şeklide bir durum oraya çıkmakadır. Böyle bir durum gerek ikisadi maık, gerekse rasyoel davradığı kabul edile ikisadi birimleri (borç vereler ve borç alalar) ekoomik çıkarlarıyla bağdaşmaz. (6) olu eşilikeki so erimi sıfıra eşi olması halide, söz kousu eşilik regresyo eşiliği olarak aşağıdaki şekilde yazılabilir: R = a+ bgg + ε (7) (7) olu regresyo eşiliği es edilecek hipoezi emelii oluşurmakadır. Tes edilecek boş hipoez b kasayıı bir e eşi olmasıı yaıda arık değişkei ε i durağa olmasıdır. Bir başka ifade ile GG ve R serileri durağa değilse, boş hipoez b kasayısıı bir olması ve ayı zamada GG ve R değişkelerii eşbüüleşik olmalarıdır. GG ve R serileri durağa olmadığıda, eşbüüleşme koşulu hükümei hali hazır değer borçlama kısııı ami emesi içi gerekli olmakla beraber, b kasayısıı bir e eşi olması şar değildir (Quios, 995). GG değişkei durağa değilke, R değişkei durağa olduğuda, GG serisi ara bir eğilim göserirke R serisi durağa bir eğilim sergiler. Böylece b kasayısı sosuzda sıfıra yakısar ve bu iki seri arasıda uzu döemli hiçbir ilişki bulumaz. Bu durumda sezgisel olarak zamalararası büçe kısııı çiğediği soucua ulaşılabilir. Acak,

6 4 Sabri AZGÜN, Mura TAŞDEMİR GG ve R serileri eşbüüleşik olduğuda ve <b< olduğuda (6) olu eşiliği sağ arafıdaki üçücü erim sosuzda sıfıra yakısayacağıda, zamalararası büçe kısıı sağlaır. III. Eşbüüleşme ve Sürdürülebilirlik Hipoezi Eşbüüleşme durağa olmaya zama serileri ile ilgili bir kavramdır. Her biri ayrı ayrı durağa olmaya zama serilerii doğrusal bileşimleri durağa olabilir. Aralarıda eşbüüleşme ilişkisi ola değişkeler uzu döemde birlike hareke ederler. Diğer bir ifade ile aralarıda bir dege ilişkisi söz kousudur. (7) olu eşilikle ifade edile sürdürülebilirlik koşuluu sağlaması içi, değişkeleri durağa olmadıkları varsayımı alıda aralarıda bir eşbüüleşme ilişkisi olması gerekir. Çalışmaı kousuu oluşura büçe açıkları kapsamıda, GG ve R serilerii durağa olmadığı varsayımı yapılsı. Böyle bir durumda GG ve R serilerii R agg = v şeklideki doğrusal bileşimi de geellikle durağa değildir. Buula birlike, GG ve R serilerii R bgg = u gibi bir doğrusal bileşimii durağa yapa bir b kasayısı olabilir. Bu çalışmada değişkeleri eşbüüleşik olup olmadıklarıı espii içi Egle-Grager ve Johase eşbüüleşme esleri kullaılacakır. Eşilik (7) ile verile ifade çerçeveside eşbüüleşme esi iki aşamada oluşmakadır. Birici aşama R ve GG değişkelerii her birii birici derecede büüleşik I() olup olmadığıı belirlemek içi bu değişkelere birim kök esi uygulamakır. İkici adım olarak GG değişkei R değişkei üzerie (veya R değişkei GG değişkei üzerie) regresyoa abi uulur. O zama û = R βgg eşiliği birim kök ile es edilir. Eğer R ve GG değişkeleri eşbüüleşikse, û = R βgg regresyo eşiliği I(), yai durağa olacakır. Diğer yada R ve GG değişkeleri eşbüüleşik değilse, u haa erimi durağa değildir. Birim kök esleri arıklara u uyguladığıda dolayı boş hipoez birim kök vardır, veya u haa erimi durağa değildir, şeklide ifade edilir. Böylece eş büüleşme esleride boş ve aleraif hipoez aşağıdaki şekilde ifade edilir: H o : u haa erimi durağa değildir veya GG ve R değişkeleri eş büüleşik değildir. H : GG ve R değişkeleri eş büüleşikir. Yukarıda ifade edildiği gibi eş büüleşme esleri kapsamıda çoğulukla boş hipoez hiçbir eşbüüleşme ilişkisi olmadığı şeklide kurulur. Bir başka değişle R ve GG değişkeleri arasıda hiçbir eş büüleşme ilişkisi olmadığı varsayılmakadır. Bu durumda boş hipoezi reddedecek güçlü delillere ulaşılamazsa, boş hipoez geçerli olur.

7 İkisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cil: 2 Eylül 26 Sayı: 2 4 Johase eş büüleşme esi, Egle- Grager Yöemii geişleilmiş ve gelişirilmiş şekli olup, iki veya daha fazla değişke arasıda eş büüleşme aalizi yapmaya olaak sağlamakadır. Johase eşbüüleşme aalizii e öemli avaajı değişkeler arasıda içsel-dışsal ayrımıa gimeksizi eş büüleşme aalizi yapmaya olaak sağlamasıdır. Eşbüüleşme aalizi yapılacak ola ade değişke ve ade deklemde oluşa bir VAR( Vecor Auoregressio) modeli olarak ifade edilebilir. Böyle bir deklem sisemide, e fazla - ade eşbüüleşme ilişkisi olabilir. Bu eşbüüleşme ilişkileri ekik olarak eş büüleşme vekörleri olarak ifade edilirler. Bu durumda. (7) olu eşilikeki gibi iki değişkede (R ve GG) oluşa modelde e çok bir eşbüüleşme vekörü olacakır. Acak, eğer deklem sisemi red değişkei içeriyorsa, değişke sayısı üç olacağıda, iki ae eş büüleşme vekörü olabilecekir. Eş büüleşme vekörlerii sayısı eş büüleşme rakı (r) olarak adladırılır. Böylece, Johase eş büüleşme esi kapsamıda (7) olu eşiliği es emek içi oluşurulacak boş ve aleraif hipoezler aşağıdaki gibi ifade edilebilir: H : r = H : r > Eğer H hipoezi reddedilemezse R ve GG değişkeleri eşbüüleşik değildir. Bu durumda geri ödeme yeeeği koşulu sağlaamamışır. Aksie, H hipoezi reddedilirse, R ve GG değişkelerii eş büüleşik oldukları, yai geri ödeme yeeeği, borçları sürdürülebilir olduğu soucuu gösermiş olur. IV. Veriler ve Aaliz Çalışmada Türkiye de yapısal döüşüm kararlarıı alıdığı 24 cak 98 arihi başlagıç yılı alıarak, söz kousu yılda 24 yılıa kadar geçe süre (98 24) icelemekedir. Çalışmada kullaıla veriler DPT ve TCMB de sağlamışır. 24 yılı verileri aylık verilerde hesaplamışır. Veri seide RR hükümei reel gelirlerii ifade ederke, RGG faiz dahil reel hüküme harcamalarıı ifade emekedir. Nomial hüküme harcamaları ve hüküme gelirleri GSMH deflaörü kullaılarak reel olarak ifade edilmişir. Reel olarak ifade edile gelir ve harcamalar üfus ve GSMH ile bölüerek GSMH ya oraı ve kişi başıa gelir ve harcama olarak ifade edilmişir. Veri seide RGGN kişi basıa reel hüküme harcamalarıı ifade ederke, RRN kişi başıa reel hüküme gelirlerii ifade emekedir. RGGY erimi reel hüküme harcamalarıı GSMH ya oraıı göserirke, RRY erimi reel hüküme gelirlerii GSMH ya oraıı ifade emekedir.

8 42 Sabri AZGÜN, Mura TAŞDEMİR Tablo : ADF (Augmeed Dickey-Fuller) Tes Souçları Değişke Tred ADF es isaisiği Kriik değerler* Gecikme** RRY yok RRY yok RGGY yok RGGY yok RRN yok RRN yok RGGN yok RGGN yok * H (Birim kök vardır) Hipoezii (%5 ) alamlılık düzeyie göre reddemek içi MacKio kriik değerleri. ** SIC krierie göre gecikmeleri göserir. Bu çalışmada zamalararası büçe kısııı sağlaıp sağlamadığı Egle-Grager ve Johase Eşbüüleşme yöemleri kullaılarak es edilmişir. Söz kousu eslere ilişki öze souçlar Tablo 2 ve Tablo 3 ile verilmişir. Hüküme gelir ve harcama serilerii eşbüüleşik olup olmadıklarıı es edilmeside öce, bu değişkeleri ayrı ayrı birici derecede büüleşik olduklarıı, diğer bir ifade ile durağalıklarıı es edilmeleri gerekmekedir. Değişkeleri durağalıklarıı es edilmesi amacıyla ADF birim kök esi kullaılmışır. Durağalık esleride elde edile souçlar Tablo ile verilmişir. Tes edile ADF modellerii hiçbiride red değişkei isaisiksel olarak alamlı bulumadığıda modellerde çıkarılmışır. Büü modeller sabi erim içermekedir. Gecikme değerlerii espii içi ise AIC ve SIC krierleri kullaılmışır. Tes souçlarıı her iki kriere göre kullaıla gecikme değerlerie karşı duyarlı olmadıkları gözlemişir. Tablo de SIC krieri ile elde edile gecikmeleri kullaıldığı souçlar suulmuşur. Bu abloda boş hipoezi reddedildiği es isaisikleri kalı karakerle verilmişir. Tabloda gerek kişi başıa erimlerle, gerekse GSMH ı oraı olarak ifade edile reel hüküme gelir ve harcamalarıı düzey değerlerde durağa olmadıkları, acak bu değişkeleri birici farklarıı durağa oldukları görülmekedir. Bu souçlar ilgili değişkeleri birici

9 İkisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cil: 2 Eylül 26 Sayı: 2 43 derecede büüleşik I() olduklarıı gösermekedir. Bu durumda zamalararası geri ödeme koşuluu sağlaması içi RR ve GG değişkeleri arasıda bir eşbüüleşme ilişkisii mevcu olması gerekmekedir. Tablo 2: Egle-Grager Eşbüüleşme Tesi RRY = ˆ α + ˆ α RGGY + uˆ Model: α α Kriik Değer* ADF Tes İsaisiği RRN = ˆ α + ˆ α RGGN + uˆ Model: α α Kriik Değer* ADF Tes İsaisiği * H (Birim kök vardır) Hipoezii reddemek içi MacKio kriik değerleri (%5). Muhemel bir eşbüüleşme ilişkisii espi emek amacıyla Egle- Grager ve Johase eş büüleşme esleri kullaılmışır. Egle-Grager meodolojisi kullaılarak yapıla eşbüüleşme eslerii öze souçları Tablo 2 ile verilmişir. Tablo 2 i ilk bölümüe bakıldığıda, ADF eside RRY ˆ ˆ ˆ = α + αrggy + u regresyouda elde edile kalııları ( u ˆ ) birim köke sahip oldukları hipoezii reddedildiği görülmekedir. Ayı ablou ikici bölümüde RRN ˆ ˆ ˆ = α + αrggn + u regresyouda elde edile kalıılara ilişki ADF es isaisiği ve karşılık gele kriik değerler verilmişir. Kişi başıa erimlerle ifade edile modelde de, kalııları durağa olmadıkları şeklideki boş hipoezi reddedildiği görülmekedir. Burada her iki model içi de RR ve GG değişkelerii eşbüüleşik olduğu soucua varılmakadır. Diğer bir ifade ile Egle Grager meodolojisi kullaılarak gerçekleşirile eşbüüleşme esleride zamalararası geri ödeme yeeeği koşuluu sağladığı soucua varılmakadır. RR ve GG değişkeleri arasıdaki eşbüüleşme ilişkisii espi edilmesi amacıyla Egle-Grager meodolojisi ile elde edile souçlar ile karşılaşırılmak üzere ayrıca Johase eşbüüleşme rak esi uygulamışır.

10 44 Sabri AZGÜN, Mura TAŞDEMİR Tablo 3: Johase Eşbüüleşme Rak Tesi Değişkeler H H λ race Kriik Değer (%5) RGGY ve RRY r = r > RGGN ve RRN r = r > Tes souçları %5 güve aralığıda göre elde edilmişir. Johase eside elde edile souçlar Tablo 3 ile özelemişir. Tabloda görüldüğü üzere her iki model içi de r = hipoezi reddedilmekedir. Bu ise e azıda bir eşbüüleşme vekörü olduğu alamıa gelmekedir. (*) Özelemek gerekirse Egle Grager ve Johase meodolojileri kullaılarak yapıla eslerde elde edile souçlar, hüküme gelir ve harcama serilerii eşbüüleşik olduğuu gösermekedir. V. Souç Temel amacı poasiyel hasıla düzeyii yakalamak ola hükümeler, ekoomik büyümeye ivme kazadırmak amacıyla açık büçe poliikaları uygulamakadırlar. Bu durum zamalararası geri ödeme yeeeği koşulu yoluyla büçe açıklarıı çok geiş olup olmadığıı belirlemeyi gerekirmekedir. Bir başka değişle hüküme arafıda yürüülmeke ola cari poliikaı hali hazırda ve yakı geleceke yürüülemeyecek kadar açık büçe poliikasıı uygulaıp uygulamadığıdır. Çalışmada Liberal ekoomik poliikalarıı uyguladığı döemi içi kişi başıa ve GSMH oraı olarak ifade edile büçe gelir ve harcamaları Egle-Grager ve Johase eşbüüleşme yöemleri ile es edilmişir. Elde edile souçlar (7) olu eşilikle belirlee zamalararası büçe kısııı ami edildiğii gösermekedir. Bir başka ifadeyle iceleme döemi olarak seçile döemi iibariyle, hali hazır değer erimleride büçe gelir ve harcamalarıı birbirie dek olduğu görülmekedir. Dolayısıyla zamalararası geri ödeme yeeeği koşulu sağlamakadır. İceleme döemi iibariyle geri ödeme yeeeği koşuluu sağlaması yakı geleceke de öemli bir poliika değişikliği olmadığı sürece cari mali poliikaı sürdürülebilir olduğu soucua varılabilir. (*) Buradaki gibi iki değişkeli bir sisemde e fazla bir eşbüüleşme vekörü olabilir.

11 İkisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cil: 2 Eylül 26 Sayı: 2 45 Kayaklar Ahmed, S. ad J. H. Rogers (995) Goverme Budge Deficis ad Trade Deficis Are Prese Value Cosrais Saisfied i Log-Term Daa?, Joural of Moeary Ecoomics, vol.36, o.2, pp Baglioi, A. ad Cherubii U. (993) Ieremporal Budge Cosrais ad Public Deb Susaiabiliy: The case of Ialy, Applied Ecoomerics, vol.25, pp Boh, H. (998) The Behavior of U.S. Deficis Public Deb ad Deficis Quarerly Joural of Ecoomics, vol.3, pp Caparole, M. G. (995) Bubble Fiace ad Deb Susaiabiliy: a Tes of he Goverme s Ieremporal Budge Cosrai, Applied Ecoomerics, vol.27, pp Eders, W. (995) Applied Ecoomerics, New York: Joh ad Wiley Sos Ic. Gujarai, D. N. (995) Basic Ecoomerics. New York: McGraw-Hill Ic., Ieraioal Third Ediio. Hakkio, C. S. ad M. Rush. (99) Is he Budge Defici Too Large? Ecoomic Iquiry, vol.29, o.3, pp Hamilo, J. D. ad M. A. Flavi. (986) O The Limiaios of Goverme Borrowig: A Framework for Empirical Tesig. The America Ecoomic Review, vol.76, o.4, pp Özme, E. ad Ç. İ. Koğar (998) Susaiabiliy of Budge Deficis i Turkey wih Srucural Shif METU sudies i Developme, vol.25, o., pp Quios, Carmela E. (995) Susaiabiliy of Defici Process wih Srucural Shifs, Joural of Busiess & Ecoomic Saisics, vol.3, o.4, pp Sakal, M. (22) Türkiye de Kamu Açıkları ve Borçlamaı Sürdürülebilirliği Soruu: Döem Aalizi D.E.Ü.İ.İ.B.F. Dergisi, Cil 7, Sayı, ss Taer, E. ad Liu P. (994) The Budge Defici Too Large Some Furher Evidece, Ecoomic Iquiry, vol.32, o.3, pp Treha, B. ad C. E. Walsh (99) Tesig Ieremporal Budge Cosrais: Theory ad Applicaios o U.S. Federal Budge ad Curre Accou Deficis, Joural of Moey, Credi ad Bakig vol.23, o.2, pp Wickes, M.R. ad Ucum M. (993) The Susaiabiliy of Curre Accou Deficis: A Tes Of The U.S. Ieremporal Budge Cosrai. Joural of Ecoomic Dyamic ad Corol, vol.7, o.3, pp Wilcox, D. W. (989) The Susaiabiliy of Goverme Deficis: Implicaios of he Prese-Value Borrowig Cosrai. Joural of Moey, Credi ad Bakig, vol.2, o.3, pp