Ticaret Performansı Ölçümlerine Çok Boyutlu Bir Yaklaşım: Seçilmiş Ülke ve Sektörlere İlişkin Karşılaştırmalı Analizler

Transkript

1 Çukurova Üniversiesi İİBF Dergisi Cil:19. Sayı:2. Aralık 2015 ss Ticare Performansı Ölçümlerine Çok Boyulu Bir Yaklaşım: Seçilmiş Ülke ve Sekörlere A Mulidimensional Approach o he Measuremens of Trade Performance: Comparaive Analyses on Seleced Counries and Secors Mehme DEMİRAL 1 Harun BAL 2 ÖZET Bu çalışma, geleneksel ve yeni yaklaşımda hesaplanan hacim ve değişim gösergelerini kullanarak, alı yükselen sanayi ekonomisi (Brezilya, Hindisan, Çin, Güney Afrika, Meksika, Türkiye) ve Rusya nın icare performansları karşılaşırmalı olarak incelemekedir. Bu kapsamda, gelişmeke olan ülkelerin küresel icaree en fazla paya sahip olduğu alı sekörde oplulaşırılan sanayiler için ihraca, ihala, icare dengesi, açıklanmış karşılaşırmalı üsünlükler ile ürün ve piyasa farklılaşırması gösergeleri 2014 yılı için sunulmakadır. Sonrasında, sırasıyla rekabeçilik, coğrafi ve ürün uzmanlaşma yapıları ile uyum gösergeleri, dönemi için yüzde değişmeleri dikkae alarak karşılaşırılmakadır. Son olarak, seçilen ülkelerin oplulaşırılmış mal icarei korelasyon endekslerini kullanarak icari rekabeçilik ve oraklık poansiyelleri arışılmakadır. Veriler, ülkelerin performanslarının farklı sekörlerde ve aynı sekörde farklı gösergeler bakımından değişiğini gösermekedir. Türkiye düşük eknolojili ve emek yoğun eksil seköründe en iyi performans gösergelerine sahip olmakla birlike, ora eknolojili ve sermaye yoğun ulaşım araçları seköründe de gelişme gösermekedir. Türkiye, eksil seköründe en çok Çin ve Hindisan; ulaşım araçlarında ise Meksika ve Güney Afrika ile rekabe emek durumundadır. Rusya ile Türkiye arasındaki düşük icari korelasyon, farklı sekörlerde uzmanlaşmış bu iki ülkeyi poansiyel icare orağı yapmakadır. Anahar Kelimeler: Ticare performansı, yükselen sanayi ekonomileri (YSE), sekörel analiz, Türkiye. ABSTRACT This sudy comparaively analyzes rade performances of six emerging indusrial economies (Brazil, India, China, Souh Africa, Mexico, and Turkey) and Russia using volume and change indicaors measured wih he convenional and new approaches. Wihin his conex, he indicaors of expor, impor, rade balance and revealed comparaive advanages ogeher wih he produc and marke diversificaion for aggregaed six secors ha developing counries mosly have highes shares in he world rade are presened for he year Aferwards, for he compeiiveness, geographic and produc specializaion, and adapaion indicaors are compared respecively, for period considering percenage changes. Finally, he sudy discusses rade compeiiveness and parnership poenials using he counries rade correlaion indexes. The daa ses show ha performances of seleced counries vary over secors and differen indicaors in he same secor. Alhough having beer performance indicaors in exiles, as low-ech and labor-inensive secors, Turkey has been progressing in ranspor equipmen secor ha is relaively medium-ech and capial inensive. Turkey is seen subjec o compee mosly wih China and India in he exiles, and Mexico and Souh Africa in he ranspor equipmen secor. The low correlaions of he bilaeral rade beween Russia and Turkey reveal ha hese counries are poenial rade parners since hey have specialized in unrelaed secors. Keywords: Trade performance, emerging indusrial economies (EIE), secoral analysis, Turkey. 1 Yar.Doç.Dr., Niğde Üniversiesi, İ.İ.B.F., İkisa Bölümü, mdemiral@nigde.edu.r 2 Prof.Dr., Çukurova Üniversiesi, İ.İ.B.F., İkisa Bölümü, harunbal@cu.edu.r

2 Ticare Performansı Ölçümlerine Çok Boyulu Bir Yaklaşım: Seçilmiş Ülke ve Sekörlere 1. Giriş Özellikle 1980 sonrası dönemde hız kazanan eknolojik gelişmelere bağlı olarak uluslararası aşıma, ulaşırma ve ileişim maliyelerinin düşmesi ile icare önündeki arife ve arife dışı engellerin azalması süreci birlike gelişmişir. Bu gelişmelere paralel olarak, dışa açılarak ihracaa dayalı sanayileşme poliikalarına yönelen birçok gelişmeke olan ülke (GOÜ) nin küresel icaree kakıları armakadır. Bu GOÜ lerden bazıları, 1990 lı yıllarla birlike dış icare ve ihraca performansları bakımından hızlı sanayileşme süreçleriyle dikka çekmekedir. Bu ülkeleri UNIDO (2013: 17) yükselen sanayi ekonomileri (YSE ler) olarak adlandırmakadır. Çalışmada UNIDO (2013: 17) nun güncel sınıflandırmasına göre alı YSE (Brezilya, Hindisan, Çin, Güney Afrika, Meksika ve Türkiye) ile aynı sınıflandırmada sanayileşmiş ülkeler grubunda yer almakla birlike, perol ve doğal gaz gibi enerji kaynakları emelinde gelişen ihraca yapısıyla dikka çeken Rusya incelenmekedir. Küresel icaree önemli bir paya sahip olan bu yedi ülke (BRICSMT) nin farklı karakerisiklere sahip olması, yapılan karşılaşırmaların daha ne oraya konulmasını sağlamakadır. Bu ülkelerin (özellikle BRIC), farklı konular üzerine yapılan daha önceki çalışmalarda da sıklıkla incelendiği görülmekedir (örn. IBRC, 2013; Cooper, 2006). Ancak daha önceki çalışmalarda yoğun olarak ek ek ülkeler için geleneksel yönemlerin kullanıldığı ve karşılıklı rekabe yapılarının ihmal edildiği görülmekedir. Ayrıca yaygın olarak oplulaşırılmış icare verileri üzerinden yapılan bu çalışmalarda, oplulaşırma yanlılığı oraya çıkabilmeke ve sekörel dinamikler kaybolabilmekedir. Lieraürdeki bu boşlukan yola çıkarak hazırlanan bu çalışmada hem geleneksel hem de yeni performans ve rekabeçilik gösergeleri bakımından sekörel ve verilerin elde edilebilirliğine bağlı olarak, güncel bir karşılaşırma yapılmakadır. Bu kapsamda çalışmada ilk olarak gösergelerin hesaplama yönemi anııldıkan sonra YSE ler için önemli olan i) eksil, ii) kimyasallar, iii) elekriksiz makineler, iv) bilişim/elekronik ükeim malları v) ulaşım araçları ve vi) madencilik/mineraller sekörlerine ilişkin 2014 yılı için ihraca ve ihalaaki payı ile icare dengesi ve Açıklanmış Karşılaşırmalı Üsünlükler (AKÜ) endeksi gibi geleneksel icare ve ihraca performans gösergeleri sunulmakadır. Ardından yine 2014 yılı için ITC (2015) nin ihracaa performans ve rekabeçilike yeni bakış açısına bağlı olarak hesapladığı piyasa ve ürün farklılaşırması endeksleri sunulmakadır. Bu yeni anlayışa 2010 yılından 2014 yılına yüzde değişim gösergeleri ile hesaplanan rekabeçilik ekisi, ilk coğrafi ve ürün uzmanlaşması ile uyum ekisi endeksleri sunulmakadır. Son olarak ülkelerin karşılıklı rekabe yapıları icari uzmanlaşma ve korelasyon endeksleri yardımıyla oraya konulmakadır. Çalışma ulaşılan öze bulguların ve Türkiye ekonomisine ilişkin önerilerin sunulduğu sonuç bölümüyle amamlanmakadır. 2. Teorik Çerçeve: Ticare Performans Gösergeleri Geleneksel icare eorileri ülkeleri belirli sekörlerde uzmanlaşmaya yönelmesine rağmen, ampirik bulgular ülkelerin gelir düzeyleri arıkça sekörel yoğunlaşmanın 116

3 Ticare Performansı Ölçümlerine Çok Boyulu Bir Yaklaşım: Seçilmiş Ülke ve Sekörlere azaldığını ve mal farklılaşırmasının arığını oraya koymakadır. Buna göre, ürün farklılaşması ve kalie gelişimi ekonomik büyümenin belirleyicileri arasında göserilmekedir. Ürün farklılaşırması ile ekonomik gelişme arasındaki yüksek korelasyon, gelişmiş ülkelerin geniş aralıka bir mal dizisi üremesine karşın, GOÜ lerin az sayıda ve belirli mallarda yoğunlaşması biçiminde kendini gösermekedir (Rodrik, 2007: 9-15). Bunun yanında ülkelerin ne ihraç eiği, yani ihracaın sekörel dağılımı da önemli olmakadır. Hausmann ve Klinger (2006) in bulgularına göre birbirleriyle ilişkisiz az sayıda malda uzmanlaşmış ülkelerde, bu sekörlerden diğer sekörlere bir kakı olmayacak ya da çok az olacakır. Ayrıca bu sekörlerin gereklilikleri farklı olacağından birine yönelik poliikalar diğerini olumlu ekilemediği gibi olumsuz da ekileyebilecekir. Sonuç olarak mevcu yazındaki çalışmalarda ülkelerin gelir seviyeleri arıkça sekörel yoğunlaşmaların azaldığı ve üreimin farklılaşığı görülmekedir (Rodrik, 2007: 9) lı yıllarla birlike GOÜ lerin küresel icare ve ihraca payındaki arış hız kazanmış ve küresel icarein seyrinde rekabe ve işbirliği bakımından yapısal değişimler yaşanmışır (IMF, 2011). Bu kapsamda dikka çeken bir gelişme Çin in ihracaındaki yüksek arışlardır. Çin in bu yayılmacı ekisinin diğer yükselen sanayi ekonomilerine (YSE) ekilerini inceleyen çalışmalarda (örn. Lall ve Albaladejo, 2004; Venables ve Yueh, 2006; Eichengreen vd. 2007; Wood ve Mayer, 2010) Çin in ekilerinin ne olmadığı; sekörlere, ülkelere ve zamana göre farklılaşığı; diğer ülkelerin üreim, isihdam ve ihraca içeriğinin belirleyici olduğuna dikka çekilmekedir. Sonuç olarak Çin fakörünün diğer ülkelere olan ekilerinin rekabe ve amamlayıcılık kapsamında iki farklı yönde gelişiği görülmekedir. Bazı çalışmalarda ülkelerin firmalar gibi küresel bir rekabe yapısında yer almadığı; uluslararası rekabein nasıl ölçüleceği, açıklanacağı ve yorumlanacağı konusunda bir fikir birliği olmadığı ve ikisadi manığının zayıf olduğu oraya konulmakadır (örn. Daniels, 1991; Krugman, 1994; Davies ve Ellis, 2000; Smi, 2010). Bu düşünceden harekele çalışmada, ülkelerin doğrudan rekabe yapıları yerine onların karşılaşırmalı avanajları ve riskleri, hem geleneksel hem de yeni bakış açılarında yapılan analizlerle belirlenmeye çalışılmışır Geleneksel Yaklaşım: Açıklanmış Karşılaşırmalı Üsünlükler Ticare ve özellikle ihraca performans gösergeleri olarak, ihraca mikarı ve içeriği, kişi başına ihraca, icare dengesi, icare hadleri, ülkelerin dünya piyasalarındaki payı ve kama değer içeriği gibi çok sayıda değişken, hem hacim hem de büyüme oranları üzerinden ele alınmakadır. Bununla birlike, ülkelerin avanaj durumlarının karşılaşırılmasında en yaygın kullanılan yönem geleneksel açıklanmış karşılaşırmalı üsünlükler (AKÜ) endeksleridir. Geleneksel icare eorilerine göre icare öncesi nispi fiya farklılıkları ülkelerin icare avanajını belirlemekedir. Balassa (1965, 1986), ise ülkelerin karşılaşırmalı avanajlarının, onların gözlenebilen mevcu icare verilerinden yararlanarak hesaplanan AKÜ endeksi ile belirlenebileceğini oraya koymuşur. Bu 117

4 Ticare Performansı Ölçümlerine Çok Boyulu Bir Yaklaşım: Seçilmiş Ülke ve Sekörlere endeksle Balassa, ülkeler arasında karşılaşırmalı avanajların nedenine inmeden görünen bir avanaj farkı olup olmadığını belirlemeye çalışmışır. Balassa nın ilk AKÜ endeksi, bir ülkenin bir mal ya da sekördeki ihracaının oplam ihracaı içindeki payının diğer ülkelerinki ile karşılaşırılmasına dayanmakadır: ij / i ij / nj AKÜ (1) / / nj n i n Burada; ihracaı, i ülkeyi, j malı (veya sekörü), mal ya da sekör gurubunu ve n ülke grubunu gösermekedir. AKÜ endeksi 1 den büyük ise o ülkenin incelenen sanayide açıklanmış karşılaşırmalı üsünlüğe ve 1 den küçük ise açıklanmış karşılaşırmalı dezavanaja sahip olduğu anlaşılmakadır. AKÜ endeksinin 1 e eşi olması ise ülkelerin eşi karşılaşırmalı üsünlüğe sahip olarak rekabein de fazla olduğuna işare emekedir (Seymen ve Şimşek, 2006: 40). Balassa nın AKÜ endeksi emelde, aynı sekörde ihraca yapan bir ülke grubuyla ilgili olarak söz konusu ülkelerin sandarlaşırılmış ihraca paylarını ölçmekedir. Lieraürde Balassa nın AKÜ endeksi üzerinde lehe ve aleyhe arışmalar devam emesine rağmen, bu endeks (ve ürevleri), ülkelerin karşılaşırmalı üsünlüklerini belirlemede halen en yaygın kullanılan ölçüm durumundadır. Lieraürdeki çok sayıdaki ampirik çalışmada, ele alınan ülkelerin güçlü sekörlerinin belirlenmesinde Balassa nın AKÜ endeksi kullanıldığı görülmekedir (Bhaacharyya, 2011: 23) Yeni Yaklaşımlar: Ticari Performans Karşılaşırmalarında Yeni Gösergeler Dış icaree performans gösergelerinde piyasa seçimi ve hakimiyei, değişen küresel icare dinamiklerine uyum sağlayabilme, küresel krizlere karşı kırılganlıklardan korunabilme, icare hadlerini lehine çevirebilme, piyasa ve ürün farklılaşırma yeeneği, ihraca içerikleri ve kalie merdiveni gibi çok sayıda göserge belirleyici olmakadır (Rodrik, 2007; ITC, 2014; WTO, 2014). Bu yeni bakış açılarına dikka çeken Uluslararası Ticare Merkezi (ITC), en geniş ve ayrınılı uluslararası icare verilerine sahip UN-COMTRADE (2015) verilerini kullanarak, sekörel icare akımları üzerinde ülke ve ürün rekabeçiliğini oraya koyan endeksler yayınlamakadır (ITC, 2014). Verilerin kapsamı ve hesaplanması şu şekildedir. i) Ürün farklılaşırması (ÜF): Piyasa farklılaşırılmasını veren endeks, ürün ya da sekör bazında hesaplanan Herfindahl endeksinin ersi olmaka ve şu şekilde hesaplanmakadır (ITC, 2014): 1 np s dp, s ÜF( ds ) ; HIP ds Herfindahl endeksi p 1 (2) HIP ds ds Burada dp, s, yılında d ülkesinin p malı ihracaını;, d ülkesinin s seköründeki üm mallara ilişkin ihracaını ve /, d ülkesinin s sekörüne ilişkin oplam dp ds ds 2 118

5 Ticare Performansı Ölçümlerine Çok Boyulu Bir Yaklaşım: Seçilmiş Ülke ve Sekörlere ihracaı içinde p ürününün payını gösermekedir. Elde edilen değer, 0 ile + arasında değişmekedir. Değer büyüdükçe ihracaa sekör ya da ürün farklılaşırması ve dolayısıyla ülkenin rekabe seviyesi armakadır. Mal Farklılaşırması endeksi nispeen az seviyedeki faaliyelere karşı hassas olmadığından sekörel çalışmalara uygundur. Örneğin ihraca bileşenleri makine ve eksil gibi emel sekörlerde farklılaşma seviyesini oraya koyarken aynı sekördeki mal düzeyindeki analizlerde ekinlik oraya koyamamakadır. Yani bu göserge perol fiyalarındaki arışın oomoiv ve eksil ihracaında farklılaşma seviyesinin geireceği faydaları oraya koyabilirken, oomoiv seköründe benzinli/elekrikli ya da küçük/büyük olarak farklılaşırmanın faydalarını nispeen oraya koyamamakadır. ii) Piyasa farklılaşırması (PF): İhraca yapığı piyasaları farklılaşıran ülkeler, belirli piyasalara yoğunlaşmış ülkelere kıyasla, bu piyasalardan kaynaklı olumsuz şokların ekisinden daha az zarar görmekedir (WTO, 2014). Örneğin Türkiye nin, ihracaında Avrupa Birliği piyasasında yoğunlaşması nedeniyle, AB ülkelerinde yaşanan herhangi bir alep şokunun Türkiye nin ihracaını olumsuz ekilemesi beklenmekedir. Bu nedenle Türkiye nin özellikle MENA ülkeleri ya da Rusya gibi yeni piyasalara girmesi AB piyasasına bağlılığını ve riski azalacakır 1. Piyasa farklılaşırması endeksi, piyasa yoğunlaşmasını veren Herfindahl endeksinin ersi olarak şu biçimde hesaplanmakadır (ITC, 2014): 1 nm s dm, s PF( ds ) ; HIM ds Herfindahl endeksi p 1 HIM ds (3) ds Burada dm, s, s seköründeki mallara ilişkin olarak yılında d ülkesinin m piyasasına ihracaını;, d ülkesinin s seköründeki üm mallara ilişkin ihracaını ve, / ds, d ülkesinin s seköründeki üm mallarına ilişkin oplam ihracaı içinde m piyasasının payını gösermekedir. Elde edilen değer, 0 ile + arasında değer almakadır. Değer büyüdükçe faaliyee bulunulan piyasa sayısı armaka ve piyasalara özgü olası şoklara karşı kırılganlık azalarak ülkenin rekabe gücü armakadır. iii) Rekabeçilik ekisi (RE, %): Bu endeks bir ülkenin dünya ihraca piyasası payındaki nispi değişim oranını, dolayısıyla seçilen sekörde dünya payındaki dönemsel 2 dm s ds 1 Örneğin, 2015 yılı sonlarına doğru Türkiye ile Rusya arasında uçak düşürme krizinin ardından yaşanan siyasi sorunlar, iki ülkenin belirli sekörlerde ve karşılıklı piyasalarında aşırı yoğunlaşmış icarei nedeniyle ciddi ekonomik sorunları da beraberinde geirmişir. Şöyle ki, Türkiye nin basi imala sanayileri ile gıda ihracaında ve doğal gaz gibi enerji yoğun ihalaında Rusya piyasasına aşırı yoğunlaşmış olması nedeniyle gelişen karşılıklı icari bağımlılık, iki ülke arasındaki siyasi sorunu ciddi ekonomik sorunlara dönüşürmüşür. Bu sorunun ardından, Türkiye, üreime emel girdi sağlayan enerji ihalaını; Rusya ise özellikle gıda ihalaını başka piyasalara kaydırmaya çalışarak her iki ülke de icaree karşılıklı aşırı bağlamlılığı azalacak önlemlere başvurmuşlardır. 119

6 Ticare Performansı Ölçümlerine Çok Boyulu Bir Yaklaşım: Seçilmiş Ülke ve Sekörlere olarak yüzde rekabeçilik değişimini gösermekedir. Rekabeçilik ekisi şu şekilde hesaplanmakadır (ITC, 2014): 0 0 d d RE 0 (4) 0 j ws Burada, 0 ilk yıl (2008) iken, sonraki yani cari (2012) yıldır. d incelenen ülke, j parner ülke, s ise seçilmiş sekördür. ler ise yine ihracaları gösermekedir. 0 0 ( / ) ( / ) ifadesi ülkelerin, parner ülkelerin piyasalarına ilişkin ihraca d d payındaki değişimi göserirken; / 0 0 ws, dünya ihalaında parner ülkelerin ilk paylarını gösermekedir. Yüzde olarak - ile + arasında değerler alan bu değişkenin poziif olması, incelenen sekörde ülkenin aran rekabe gücüne bağlı olarak piyasa kazancına işare emekedir. iv) İlk coğrafi uzmanlaşma (İCU, %): İlk coğrafi uzmanlaşma endeksi, dünya piyasasında nispi değişme mikarını gösermekedir. Bu endeks yuriçi ihracaçıların dinamik piyasalardaki ilk uzmanlaşmalarına ilişkin olarak kazançlarını gösermekedir. Endeks şu şekilde hesaplanmakadır (ITC, 2014): 0 0 d İCU 0 (5) 0 j ws ws Burada, 0 ve sırasıyla ilk ve sonraki yılı gösermekedir. d, incelenen ülkeyi, j parner ülkeyi, s ise seçilen sekörü ve ler ihracaı gösermekedir ( s : s sekörüne ilişkin 0 0 dünya ihracaı). /, incelenen ülkenin parner ülke piyasasındaki (ihalaında) d 0 0 ilk payını, ( / ) ( ) ise, parner ülkenin dünya ihalaı içindeki ihala ws ws payındaki değişimi gösermekedir. Yüzde olarak - ile + arasında değerler almakadır. Eğer incelenen ülke dönem başlangıcında dinamik piyasalarda iyi bir pozisyon almışsa oplam eki (dünya ihalaında parner ülkenin paylarındaki değişimlerin ağırlıklı oralaması) yani endeks poziif olacakır. v) İlk ürün uzmanlaşması (İÜU, %): İlk ürün uzmanlaşma endeksi, dünya piyasası payındaki nispi değişme mikarını gösermekedir. Bu endeks dinamik alep arafından belirlenen malların yuriçi arzında ilk sekörel uzmanlaşmaya ilişkin olarak kayıp ve kazançları oraya koymakadır. Endeks şu şekilde hesaplanmakadır (ITC, 2014): d dj İÜU 0 0 (6) 0 j j w w 120

7 Ticare Performansı Ölçümlerine Çok Boyulu Bir Yaklaşım: Seçilmiş Ülke ve Sekörlere Burada, 0 ve sırasıyla ilk ve sonraki yılı gösermekedir. d, incelenen ülkeyi, j parner ülkeyi, s ise seçilen sekörü ve ler ihracaı gösermekedir ( s : s sekörüne ilişkin dünya ihracaı). ( / ) ( / ) ifadesi incelenen ülkenin, icari parnerlerinin d dj j ihala piyasasındaki s sekörüne ilişkin ilk payı ile üm sekörlerdeki oplam payı 0 0 arasındaki farkı göserirken ( / ) ( / ), üm dünya ihala piyasasında j w w ülkesinin ihraca payındaki değişimi gösermekedir. Yüzde olarak - ile + arasında değerler almakadır. Eğer incelenen ülkenin herhangi bir piyasadaki ihraca payı ararken (azalırken), icari parner piyasasına ilişkin olarak incelenen sekör ihracaında da bir arış (azalış) görülürse ilk ürün uzmanlaşa endeksi poziif olacakır. Farklı yönlerde bir hareke ise negaif değere neden olacakır. Eğer incelenen ülke dönem başlangıcında dinamik ürünlerde iyi bir pozisyon almışsa oplam eki yani endeks poziif olacakır. vi) Uyum ekisi (UE, %): Uyum ekisi endeksi, dünya piyasası payındaki nispi değişme mikarını gösermekedir. Bu endeks bir ülkenin dünya ya da parner ülke piyasasındaki alep değişmeleri karşısında ihraca arzını adape edebilme yeeneğini gösermekedir. Şu formül ile hesaplanmakadır (ITC, 2014): 0 0 d d UE 0 (7) 0 j w w Burada, yine 0 ve sırasıyla ilk (2008) ve sonraki yani cari (2012) yılı gösermekedir. d incelenen ülkeyi, j parner ülkeyi, s seçilen sekörü, w ihraca yapan üm ülkeler seini ve ihracaı gösermekedir. Yüzde olarak - ile + arasında değerler almakadır. İncelenen ülkenin ihraca piyasası büyürken (küçülürken) yani parner ülkede ihala alebi ararken (azalırken), ülkenin piyasa payı da arıyorsa (azalıyorsa) endeks poziif olacakır. Aksi durumda, yani bir seköre ilişkin olarak ülkenin ihraca pazarı küçülürken (büyürken), ülkenin piyasa payı arıyorsa (azalıyorsa) endeks negaif olacakır. 3. İhraca Performansı Karşılaşırmalı Analiz Bulguları Yukarıda anlaılanlar doğrulusunda endeksler aşağıda izleyen ablolarda sunulmuşur. İncelenen sekörlere ilişkin olarak Uluslararası Sandar Ticare Sınıflaması (Sandard Inernaional Trade Classificaion-SITC), 3. Revizyon 3 haneli düzeyde (bkz. UN, 2015) hesaplamalar ve oplulaşırmalar yapılmışır. Aşağıda Tablo 1 in ilk kısmında 2014 yılına ilişkin öncelikle, eksil sanayisinin Türkiye nin oplam ihracaındaki payının (%7) diğer ülkelerden yüksek olduğu görülmekedir. Ayrıca bu sekördeki ihalaın, oplam ihala içindeki payının da yüksek olması (%2) en genel anlamıyla endüsri-içi icare (EİT) yapısına işare emekedir. 121

8 Değişim, % 2014 Endeks Değeri Ticare Performansı Ölçümlerine Çok Boyulu Bir Yaklaşım: Seçilmiş Ülke ve Sekörlere Nispi icare dengesi değerlerine bakıldığında, eksil seköründe Hindisan, Çin ve Türkiye dışında diğer ülkelerin ne ihalaçı olduğu görülmekedir. Çin in (%72) ve Hindisan ın (%64) bu sekörde ne icari fazlaları Türkiye nin değerinin (%26) oldukça üzerindedir. Teksil seköründe, Çin in dünya oplam ihracaındaki yüksek payı (%37), bu sekörü diğer GOÜ ler için daha rekabeçi yapmakadır. UN-COMTRADE (2015) SITC 3. Revizyon 1 haneli sınıflandırmalı verilerine göre, 2014 yılı için, eksil ve ürevleri sekörü Türkiye nin en yüksek ne icari fazlaya sahip olduğu sekör gruplarıdır ve bu sekörde Çin in AB piyasasındaki payı da armakadır. Bu durum, Türkiye için, rekabe baskısını daha da önemli hale geirmekedir. Tablo 1: Teksil Sekörüne İlişkin Ticare Performans Gösergeleri Brzl. Rusya Hind. Çin G.Afr. Meks. Türkiye Ülke ihracaında payı, % Ülke ihalaında pay, % Nispi icare dengesi, % Dünya ihracaında payı, 0,29 0,15 5,99 36,59 0,13 0,84 4,10 % (33) (46) (2) (1) (48) (20) (6) Açık. karş. üsn. 0,48 0,07 1,87 2,53 0,45 0,59 2,89 (AKÜ) end Ürün farklılaşırması (17) (13) (16) (5) (8) (50) (33) Piyasa farklılaşırması (49) (50) (11) (2) (14) (119) (1) Rekabeçilik ekisi -4,96 8,68 2,42 1,19-1,39 1,45 2,67 (98) (22) (41) (50) (72) (47) (40) -2,21-0,70 0,51 0,50-0,58 0,09-0,32 İlk coğrafi uzmanlaşma (119) (77) (35) (36) (72) (52) (66) -0,43 0,91-1,83 0,86 2,40 0,90 0,95 İlk ürün uzmanlaşması (76) (40) (96) (42) (23) (41) (38) Uyum ekisi 0,62 3,07 1,85 0,87-4,66-1,12-0,77 (47) (30) (36) (42) (117) (93) (83) No: Paranez içindeki rakam, sekörde ihraca yapan 130 ülke sıralamasındaki yerini gösermekedir. Teksil için SITC (3. Revizyon, 3 haneli) sekör kodları: Sekör kod açıklamaları için bkz. UN, Kaynak: ITC (2015), Trade Compeiiveness Map. hp:// verilerinden derlenmiş; UN-COMTRADE (2015), hp://comrade.un.org/db/ verilerinden hesaplanmışır. Tabloda, 1 den büyük açıklanmış karşılaşırmalı üsünlük (AKÜ) endeks değerleri dikkae alındığında, eksil seköründe en fazla karşılaşırmalı üsünlüğe sahip olan ülkelerin sırasıyla Türkiye (2,89), Çin (2,53) ve Hindisan (1,87) olduğu görülmekedir. Ürün farklılaşırması değerlerine göre, eksil seköründe Çin (82) in ve nispeen Güney Afrika (69) nın mallarını farklılaşırılarak sekörel şoklara karşı daha dirençli oldukları görülmekedir. Buna karşın özellikle Meksika (17) ve Türkiye (29) nin, eksil seköründe belirli ürün gruplarında uzmanlaşma ve yoğunlaşmanın fazla olması nedeniyle, kırılgan bir yapıya sahip oldukları görülmekir. Piyasa farklılaşırması bakımından ise son yıllardaki ikili icaree, Avrupa Piyasalarının yanında özellikle Türk 122

9 Ticare Performansı Ölçümlerine Çok Boyulu Bir Yaklaşım: Seçilmiş Ülke ve Sekörlere Cumhuriyelerine ve Ora Doğu ülkelerine eksil ihracaını (ve diğer ihraca kalemlerini) gelişirerek küresel piyasa yayılımını arıran (İTKİP, 2014; UN- COMTRADE, 2015) Türkiye ilk sırada yer almakadır. Türkiye yi beklendiği üzere Çin akip emekedir. Çin in bu sekörde (ve başka birçok sekörde) küresel yayılmacı eğilimi dikka çekmekedir. Bu sonuca göre, incelenen ülkeler kapsamında eksil seköründe Çin mallarıyla küresel olarak en çok rekabe emek durumunda olan ülke Türkiye dir. Tablo 1 in ikinci kısmında ise ülkelerin 2010 yılından 2014 yıllana ilişkin yüzde değişim endeksleri görülmekedir. Buna göre rekabeçilik ekisi bakımından Brezilya (%-4,96) ve Güney Afrika (%-1,39) nın rekabe gücündeki azalışlar ile Rusya (%8,68), Türkiye (%2,67) ve Hindisan (%2,42) ın rekabe gücündeki arışların birlike gelişiği görülmekedir. Çin, Hindisan ve Türkiye nin uluslararası eksil ihracaındaki ağırlıklarına (sırasıyla, %36,59; %5,99 ve %4,10) karşın, rekabeçilik ekisi bakımından 130 ülke içinde sırasıyla 50., 41. ve 40. sıralarda olmaları dolaylı olarak yine eksil seköründeki küresel rekabein şiddeini oraya koymakadır. Emek yoğun olan bu sekör halen GOÜ lerin emel ihraca sekörlerini oluşurmakadır. İlk coğrafi uzmanlaşma endeksine göre Hindisan (%0,51), Çin (%0,50) ve kısmen de olsa Meksika (%0,09) dışındaki diğer ülkelerin dinamik piyasalarda iyi bir yer edinmediği görülmekedir. Buna göre Türkiye nin, piyasa farklılaşırması bakımından nispeen geniş yayılımına karşın, başlangıça (2010) coğrafi olarak piyasa seçimini ekin bir biçimde yapmadığı anlaşılmakadır. UN-COMTRADE (2015) verilerine göre bu gelişmede, birçok sekörde olduğu gibi eksilde de AB piyasalarına yönelmenin ekisi görülmekedir. Bu gelişme, Avrupa Birliği ile oluşurulan Gümrük Birliği nin Türkiye ekonomisine olumlu ve olumsuz ekileri kapsamında yapılan çalışmaları da arırmakadır (arışmalar için bkz. Soyak, 2005; Yıldırım ve Dura, 2007; Togan, 2012). İlk ürün uzmanlaşma endekslerine bakıldığında, Hindisan (%-1,83) ve Brezilya (%- 0,43) dışında diğer ülkelerin dönem başlangıcında (2010) dinamik ürünlerde nispeen iyi bir pozisyon aldıkları görülmekedir. Bu gelişme, farklı bir yaklaşımda yine eksil seköründe Çin ile Türkiye başa olmak üzere birçok ülke için rekabeinin şiddeli olduğuna (olacağına) işare emekedir. Tablo 1 de son olarak uyum ekisi incelendiğinde Rusya (3,07) nın yüksek değeri dikka çekmekedir. Onu sırasıyla Hindisan (1,85) ve Çin (0,87) izlemekedir. Buna göre bu üç ülke, ürün farklılaşırması sayesinde, faaliye göserdikleri ihraca piyasalarına ilişkin olarak sekörde bir alep değişmesine, incelenen diğer ülkelere kıyasla, daha hızlı bir şekilde uyum sağlayabilmişlerdir. Farklı sekörler için oplu sonuçlar aşağıda izleyen ablolarda sunulmakadır. Özellikle Türkiye örneğinde ülkelere ilişkin ayırıcı özellikler, karşılaşırmalı olarak belirilmekle birlike, yukarıda eksil sekörüne ilişkin yapılan ayrınılı açıklamalara gidilmemekedir. Ayrıca genel bulgular sonuç kısmında özelenmekedir. 123

10 değişim, % 2014 endeks Değeri Ticare Performansı Ölçümlerine Çok Boyulu Bir Yaklaşım: Seçilmiş Ülke ve Sekörlere Tablo 2: Kimyasallar Sekörüne İlişkin Ticare Performans Gösergeleri Brzl. Rusya Hind. Çin G.Afr. Meks. Türkiye Ülke ihracaında payı, % Ülke ihalaında pay, % Nispi ic. dengesi, % 0,70 1,24 1,87 7,48 0,36 0,85 0,55 Dünya ihracaında (28) (20) (18) (3) (34) (26) (32) payı, % AKÜ Endeksi 0,84 1,77 0,88 0,83 1,09 0,65 0,61 Ürün farklılaşırması (10) (23) (35) (1) (6) (8) (7) Piyasa farklılaşırması (34) (4) (6) (2) (3) (115) (1) -2,80 0,50 6,76 5,67-0,59 1,57 5,0 Rekabeçilik ekisi (109) (77) (30) (35) (92) (64) (37) İlk coğrafi 0,30 0,95 1,26 0,21 1,27 0,17 1,15 uzmanlaşma (100) (75) (58) (107) (57) (109) (63) İlk ürün 0,30-1,22-0,75 0,30-0,78 1,37 1,56 uzmanlaşması (77) (119) (11) (78) (113) (46) (41) Uyum ekisi -0,37 2,87-1,18-0,55-0,81-0,74-3,43 (79) (35) (109) (87) (97) (93) (138) No: Paranez içindeki rakam, sekörde ihraca yapan 159 ülke sıralamasındaki yerini gösermekedir. Kimyasallar için SITC (3. Rev. 3 haneli) sekör kodları: 232, , , , , , , 562, , 579, , , , 621, 625, 629. Sekör kod açıklamaları için bkz. UN, Kaynak: ITC (2015), Trade Compeiiveness Map. hp:// verilerinden derlenmiş; UN-COMTRADE (2015), hp://comrade.un.org/db/ verilerinden hesaplanmışır. Kimyasallar sekörü, incelenen sekörler içinde Türkiye nin ne icare açığı (%50) ile faaliye göserdiği sanayi gurupları arasındadır. Bilgi ve inovasyon faaliyelerinin yoğun görüldüğü ve genellikle sanayileşmiş ülkelerde yoğunlaşan kimyasallar seköründe Hindisan, Çin, Rusya ve G. Afrika nın ne açıklarının az olması bu sekörlerde de YSE lerin ağırlığının arığını oraya koymakadır. Dünya ihracaındaki payları, ürün ve piyasa farklılaşırması ile birlike değerlendirildiğinde emek-yoğun fakör donanımı yapısına rağmen özellikle Çin in bu gelişimi, geleneksel icare eorilerinin önermelerine uymamakadır. Bu sekörde Rusya ve G. Afrika açıklanmış karşılaşırmalı üsünlüğe sahip iken, ürün farklılaşırması bakımından Çin in 159 ülke içinde ilk sırada yer aldığı görülmekedir. Türkiye nin ne icare açığı verdiği sekörlerden bir diğeri Tablo 3 e görülen elekriksiz makineler imala sanayileridir. Türkiye nin icari rekabe gösergelerinin yine bu sekörde de Çin e kıyasla köü bir durumda olduğu görülmekedir. Bu sekörde yedi ülke içinde, küresel piyasalardaki yüksek payı (%12,13) ile birlike dış icare fazlası veren (%23) ve açıklanmış karşılaşırmalı üsünlüğe (1,36) sahip ek ülke Çin dir. Türkiye nin bu sekörde, coğrafi uzmanlaşma endeksi bakımından küresel 124

11 değişim, % 2014 endeksi Ticare Performansı Ölçümlerine Çok Boyulu Bir Yaklaşım: Seçilmiş Ülke ve Sekörlere piyasalarda iyi bir konum alamadığı ve uyum ekisi bakımından ihraca piyasasındaki alep değişmelerine yeerinde adape olamadığı görülmekedir. Tablo 3: Elekriksiz Makineler Sekörüne İlişkin Ticare Performans Gösergeleri Brzl. Rusya Hind. Çin G.Afr. Meks. Türkiye Ülke ihracaında payı, % Ülke ihalaında pay, % Nispi ic dengesi, % Dünya 0,89 0,47 0,93 12,13 0,40 2,41 0,70 ihracaında payı, (25) (30) (24) (2) (33) (10) (27) % AKÜ Endeksi 0,47 0,83 0,44 1,36 0,57 0,62 0,92 Ürün farklılaşırması (40) (87) (12) (4) (96) (31) (24) Piyasa farklılaşırması (57) (37) (5) (7) (15) (146) (10) Rekabeçilik -1,72 3,40 5,22 5,04-3,13 0,35 5,50 ekisi (92) (51) (40) (41) (98) (72) (38) İlk coğrafi 0,91-0,99 0,78 0,25 1,36 3,02 0,13 uzmanlaşma (50) (127) (54) (78) (41) (13) (85) İlk ürün -0,74-0,51 0,01 0,02 1,40-0,28 2,05 uzmanlaşması (108) (102) (89) (86) (56) (99) (39) Uyum ekisi 0,55 1,03 1,11-0,15-2,04 0,27-3,77 (39) (32) (31) (60) (88) (47) (104) No: Paranez içindeki rakam, sekörde ihraca yapan 150 ülke sıralamasındaki yerini gösermekedir. Elekriksiz makineler için SITC (3. Rev. 3 haneli) sekör kodları: , , , , 737, Sekör kod açıklamaları için bkz. UN, Kaynak: ITC (2015), Trade Compeiiveness Map. hp:// verilerinden derlenmiş; UN-COMTRADE (2015), hp://comrade.un.org/db/ verilerinden hesaplanmışır. Seçilen ülkeler içinde Çin ile Meksika nın rekabeçi yapılarının dikka çekiği bir sekör Tablo 4 e görülen bilişim eknolojileri ve elekronik ükeim malları imala sanayileridir. Bu iki ülke dışında diğer ülkeler ne icari açıkla faaliye gösermekedir. Bu durum AKÜ endekslerine de yansımışır. Ürün ve piyasa farklılaşırması bakımından G. Afrika nın nispeen iyi performans gösermesine rağmen dünya ihracaındaki payının düşük olması (%0,12), rekabein yoğun olarak Meksika ile Çin arasında yaşanmaka olduğunu gösermekedir. Ancak Meksika, birçok sekörde olduğu gibi, bu sekörde de ek piyasaya (ABD piyasası) yoğunlaşığından, bu piyasadaki alep şoklarına karşı hassas bir yapıya sahip olmakadır. 125

12 değişim, % 2014 endeksi Ticare Performansı Ölçümlerine Çok Boyulu Bir Yaklaşım: Seçilmiş Ülke ve Sekörlere Tablo 4: Bilişim/Elekronik Tükeim Malları Sekörüne İlişkin Ticare Performans Gösergeleri Brzl. Rusya Hind. Çin G.Afr. Meks. Türk. Ülke ihracaında payı, % Ülke ihalaında pay, % Nispi ic. dengesi, % Dünya ihracaında payı, % 0,06 (46) 0,29 (29) 0,22 (31) 42,29 (1) 0,12 (39) 5,25 (3) 0,20 (34) AKÜ Endeksi 0,30 0,34 0,87 1,89 0,37 1,92 0,30 Ürün farklılaşırması 12 (16) 10 (30) 9 (39) 8 (52) 12 (20) 9 (45) 2 (119) Piyasa farklılaşırması 10 (32) 3 (94) 14 (12) 8 (50) 16 (7) 1 (120) 11 (27) Rekabeçilik ekisi -12,67 39,68-5,82 1,31 5,17-0,86 9,65 (112) (20) (101) (69) (56) (80) (45) İlk coğrafi -3,22 1,20-0,10 0,75 3,00-0,45-1,34 uzmanlaşma (120) (29) (55) (31) (17) (75) (109) İlk ürün 0,77-5,80 2,31 0,33 1,36 0,05-4,37 uzmanlaşması (58) (124) (35) (66) (48) (70) (115) Uyum ekisi 1,90 4,96-1,62 0,59 0,30-0,04-3,34 (29) (18) (59) (37) (41) (44) (85) No: Paranez içindeki rakam, sekörde ihraca yapan 128 ülke sıralamasındaki yerini gösermekedir. Bilişim Teknolojileri-Elekronik Tükeim Malları için SITC (3. Rev. 3 haneli) sekör kodları: , 759, , , 778. Sekör kod açıklamaları için bkz. UN, Kaynak: ITC (2015), Trade Compeiiveness Map. hp:// verilerinden derlenmiş; UN-COMTRADE (2015), hp://comrade.un.org/db/ verilerinden hesaplanmışır. Fiziki ve beşeri sermaye yoğun üreim yapısına sahip olması ve küresel düzeyde diğer sekörlere inovasyon ve eknolojik aşma ekisinin yüksek olması nedeniyle GOÜ ler için kriik önemde olan öncü sekörlerin başında aşağıda Tablo 5 e görülen ulaşım araçları sanayileri gelmekedir. Bu sekör, GOÜ lerin emek yoğun üreim ve ihraca yapısından sermaye ve eknoloji yoğun bir yapıya geçişe aracılık üslenen öncü bir sekördür. Türkiye nin ihracaı içinde önemli bir yeri olan (%12) ve sanayileşme sürecinde kriik öneme sahip ulaşım ve aşıma araçları seköründe icari fazlasının olmaması, yoğun monaj faaliyelerine bağlı olarak düşük yuriçi kama değere işare emekedir. Tablo 5 e görülen AKÜ endekslerine göre Meksika, Türkiye ve Güney Afrika açıklanmış karşılaşırmalı üsünlüğe sahip iken, bu sekörde dünya ihracaında yaklaşık %6,5 paya sahip olan Çin in açıklanmış karşılaşırmalı dezavanaja sahip olması dikka çekmekedir. Bu durum, GOÜ ler için bir yandan küresel bir fırsa iken, diğer yandan bu ülkeler için yapısal dönüşümü de zorunlu hale geirmekedir. Ayrıca bu sekörde de Çin in aran performansı yapısal dönüşümün hızlı olmasını da gerekirmekedir. Yüksek performans gösergelerine sahip Meksika nın piyasa farklılaşırması bakımından son 126

13 değişim, % 2014 endeksi Ticare Performansı Ölçümlerine Çok Boyulu Bir Yaklaşım: Seçilmiş Ülke ve Sekörlere sıralarda yer alması ABD gibi ek bir piyasada yoğunlaşmasından ileri gelmeke ve ABD piyasalarında meydana gelecek alep şoklarına karşı kırılganlığını arırmakadır. Tablo 5: Ulaşım Araçları Sanayileri Sekörlerine İlişkin Ticare Performans Gösergeleri Brzl. Rusya Hind. Çin G.Afr. Meks. Türkiye Ülke ihracaında payı, % Ülke ihalaında pay, % Nispi ic dengesi, % Dünya ihracaında payı, 0,92 (23) 0,26 (33) 1,45 (16) 6,00 (6) 0,55 (27) 5,27 (7) 1,13 (19) % AKÜ Endeksi 0,86 0,17 0,81 0,53 1,28 2,14 1,73 Ürün farklılaşırması 12 (22) 11 (30) 14 (16) 21 (3) 7 (72) 10 (37) 12 (26) Piyasa farklılaşırması 6 (53) 5 (79) 21 (1) 21 (2) 16 (10) 1 (141) 17 (8) Rekabeçilik -4,58 5,16 1,89 1,51-2,20 1,11 4,14 ekisi (112) (50) (63) (67) (98) (70) (53) İlk coğrafi -2,44-1,58 1,35-1,57 1,02 2,61-1,25 uzmanlaşma (135) (125) (44) (124) (53) (23) (117) İlk ürün -0,27-3,91-1,27-1,82 1,69 3,56 0,44 uzmanlaşması (92) (132) (109) (117) (62) (41) (80) Uyum ekisi 2,53 3,41 5,65 0,86-1,85 0,45-2,39 (31) (28) (22) (44) (81) (51) (85) No: Paranez içindeki rakam, sekörde ihraca yapan 151 ülke sıralamasındaki yerini gösermekedir. Ulaşım araçları için SITC (3. Rev. 3 haneli) sekör kodları: , Sekörler için bkz. UN, Kaynak: ITC (2015), Trade Compeiiveness Map. hp:// verilerinden derlenmiş; UN-COMTRADE (2015), hp://comrade.un.org/db/ verilerinden hesaplanmışır. Ülkelerin ihraca performansı gösergelerinden biri de onların arım ve madencilik gibi ilksel sekörlere dayalı ihracalarının oplam ihracaları içindeki payıdır. İhracaın sürdürülebilirliği, kalie gelişimi, bozulan icare hadleri ve ülke kurumsal yapılarını bozması gibi çok farklı bakımlardan olumsuz ekileri üzerine arışmalar bir arafa, çalışmadaki gösergeler bakımından aşırı sekörel uzmanlaşma önemli bir risk oluşurmakadır. Bu durumun gözlenen bir gösergesi dünya imala sanayi lideri olan Çin in uluslararası ihracaa en az paya sahip olduğu sekörlerin başında madencilik yani mineraller sekörü gelmekedir. Aşağıda Tablo 6 da görüldüğü üzere, bu sekörde imala sanayileri nispeen az gelişmiş Brezilya, Rusya, Hindisan ve Güney Afrika nın yüksek paylarına rağmen Çin, Meksika ve Türkiye de bu oranlar oldukça düşükür. Özellikle Türkiye için mevcu oranlar ise üreim faaliyelerinden çok rafine faaliyelerine dayanmakadır (EIA, 2015). 127

14 değişim, % 2014 endeksi Ticare Performansı Ölçümlerine Çok Boyulu Bir Yaklaşım: Seçilmiş Ülke ve Sekörlere Tablo 6: Maden Sanayileri (Mineraller) Sekörüne İlişkin Ticare Performans Gösergeleri Brzl. Rusya Hind. Çin G.Afr. Meks. Türkiye Ülke ihracaında payı, % Ülke ihalaında pay, % Nispi ic. dengesi, % Dünya ihracaında payı, % 1,58 (24) 8,94 (1) 2,71 (11) 1,26 (28) 0,75 (32) 1,45 (25) 0,29 (53) AKÜ Endeksi 1,26 2,08 0,68 0,40 1,16 0,85 0,50 Ürün farklılaşırması 4 (52) 3 (79) 3 (68) 4 (53) 9 (2) 2 (119) 6 (21) Piyasa farklılaşırması 8 (38) 14 (8) 17 (4) 12 (13) 11 (17) 2 (130) 15 (6) -4,45-4,96-3,13 0,13 2,05-4,71-0,28 Rekabeçilik ekisi (17) (124) (104) (76) (65) (120) (78) İlk coğrafi 5,81-0,43 3,53 4,35 5,64 0,60 1,70 uzmanlaşma (56) (142) (81) (73) (61) (128) (108) İlk ürün -3,37-1,15-1,18-2,55-9,76 1,51-1,69 uzmanlaşması (113) (87) (88) (108) (143) (51) (94) Uyum ekisi -2,58 4,09 1,03-1,52-0,26-0,50 1,26 (102) (24) (46) (86) (65) (67) (45) No: Paranez içindeki rakam, sekörde ihraca yapan 168 ülke sıralamasındaki yerini gösermekedir. Maden Sanayileri için SITC (3. Rev. 3 haneli) sekör kodları: , , , , 325, , , 351, 667. Sekör kod açıklamaları için bkz. UN, Kaynak: ITC (2015), Trade Compeiiveness Map. hp:// verilerinden derlenmiş; UN-COMTRADE (2015), hp://comrade.un.org/db/ verilerinden hesaplanmışır. Tablo 6 da Rusya nın maden sanayilerinin oplam ihraca içindeki payı (%60) dikka çekmekedir. Rusya için %94 e ulaşan ne icare fazlası ve küresel ihracaaki %9 a yaklaşan payı bu sekörün önemini oraya koyarken, bu büyüklükler Rusya yı önemli edarikçi yapmakadır. Bu durum Rusya nın AKÜ endeksine de yansımışır. Bu sekörde Çin, Türkiye ve Hindisan ın ciddi nispi icare açıkları dikka çekmekedir. Ürün farklılaşırmasında G. Afrika ve piyasa farklılaşırmasında sırasıyla Hindisan, Türkiye ve Rusya nispeen başarı gösermişlerdir. Sonraki üç ülke uyum ekisinde de nispeen iyi durumdadır. 4. Ülkelerin Karşılıklı Rekabei: Ticari Uzmanlaşma ve Korelasyon Endeksleri Aran sanayi üreimleri ve ihracalarıyla dikka çeken YSE lerin özellikle 1990 lardan iibaren küresel ihracaa aran payları bu ülkelerin uzmanlaşma ve rekabe yapılarına dikka çekmekedir. Bu kapsamda ülkelerin sekörel ihraca gelişmelerine ilişkin önemli bir konu icare dengesini ne kadar ekiledikleridir. Bunun için sekörel icare dengelerinin, yani diğer adıyla icari uzmanlaşma seviyelerinin daha yakından incelenmesi gerekmekedir. Gerçekleşen icare verileri yoluyla malların üreiminde ya 128

15 Ticare Performansı Ölçümlerine Çok Boyulu Bir Yaklaşım: Seçilmiş Ülke ve Sekörlere da ükeiminde uzmanlaşma seviyesini ölçen icari uzmanlaşma endeksi (TUE) şu şekilde hesaplanmakadır (UNCTAD, 2015). TUE M j j ji i i j M j (8) Burada, TUE ji belirli bir zaman diliminde (genellikle yıl olarak) j ülkesinin i malı için icari uzmanlaşma endeksidir. i, mal ya da mal gurubunu (sanayi); j, ülkeleri (ya da i i ülke grubunu);, j ülkesinin i malı ihracaını ve ise yine j ülkesinin i malı ihalaını gösermekedir. Ne icare akımımı (ihraca-ihala) oplam mal icarei (ihraca+ihala) ile karşılaşıran bu endeksler sekörlere ilişkin normalleşirilmiş icare dengesi olarak bilinmekedir. -1 ile 1 arasında değişen bu endekslerin poziif değer alması, ekonominin bu mal grubunda ne ihracaçı olduğunu ve böylece bu mal grubunda uzmanlaşığını oraya koymakadır. Negaif değer ülkenin bu mal grubunda ne ihalaçı olduğunu ve böylece ükeimde uzmanlaşığını gösermekedir. Bu endeks yeniden ihraca faaliyelerinin neden olduğu yanlılıkları oradan kaldırdığından icareçi ülkeler ile üreici ülkeleri birbirlerinden ayırabilmekedir. TUE ler icari korelasyon endeksleri (TKE) nin hesaplanmasında kullanılmakadır. TKE nin hesaplanması ülkelerin ihracaında rekabe durumlarını daha ne olarak görebilmek için TUE lerinin benzerliğinin ölçülmesine dayanmakadır. Ülkelerin mal icarei korelasyon endeksleri ile ülkelerin rekabe seviyelerinin belirlenebileceğini göseren UNCTAD (2015), TKE leri şu formül ile hesaplamakadır: TKE jk n i 1 n i 1 j ( TUE TUE )( TUE TUE ) ji ji ki ki ( TUE TUE ) ( TUE TUE ) 2 2 ji ji ki ki Burada, TKE jk, belirli bir zaman biriminde j ve k ülkeleri arasındaki icari korelasyon endeksini; TUE ji, j ülkesi ve i mal(lar)ı icari uzmanlaşma endeksini; TUE ki ise k ülkesi ve i malı için icari uzmanlaşma endeksini gösermekedir. TKE leri birbirlerine yakın olan ülkelerin, hem ihraca hem de ihala bakımından rekabe halinde oldukları anlaşılmakadır. -1 ile 1 arasında değerler alabilen TKE lerin poziif olması bu ülkelerin aynı sanayilerde ne ihracaçı olduğu ve böylece küresel piyasalarda rekabe eikleri anlamına gelmekedir. TKE lerin negaif değer alması ise, ükeim/üreim bakımından bu ülkelerin aynı sanayilerde uzmanlaşmadığı ve böylece doğal olarak icari parner oldukları biçiminde yorumlanmakadır (UNCTAD, 2015). Aşağıda Tablo 7 de ülkelerin karşılıklı olarak TKE leri, 1995 ve 2012 yılı için aynı abloda sunulmuşur. M j (9) 129

16 1995 Ticare Performansı Ölçümlerine Çok Boyulu Bir Yaklaşım: Seçilmiş Ülke ve Sekörlere Tablo 7: Toplulaşırılmış Mal Ticarei Korelasyon Endeksleri 2012 Brezilya Rusya Hindisan Çin G.AFR. Meksika Türkiye Brezilya --- 0,115 0,239-0,164 0,268 0,059 0,047 Rusya 0, ,261-0,312 0,306-0,219-0,220 Hindisan 0,197-0, ,306-0,094-0,029 0,293 Çin 0,065-0,163 0, ,270 0,169 0,384 G.Afrika 0,339 0,236 0,078 0, ,122 0,083 Meksika 0,058-0,028 0,114 0,242 0, ,323 Türkiye 0,154-0,268 0,450 0,469 0,226 0, Kaynak: UNCTAD (2015), hp://uncadsa.uncad.org/ dan derlenmişir. Tabloda, TKE lerin birbirlerine yakın olmasına bağlı olarak, 1995 yılında Türkiye nin icare (hem ihraca hem de ihala) bakımından diğer ülkelerle belirgin bir şekilde rekabe halinde olduklarını söylemek güçür. Ancak 2012 yılında Türkiye ile Meksika, Çin ve Hindisan arasında, değişen oranlarda, rekabeçi yapının arığı görülmekedir. TKE lerin poziif ya da negaif olmasına göre 1995 yılında Türkiye nin ihracaa, Rusya dışında diğer ülkeler ile rekabe halinde olduğu görülmekedir. En şiddeli rekabe ise Çin ile yaşanmakadır. Aynı durum 2012 yılı için de geçerlidir. Bununla birlike 1995 yılına kıyasla 2012 yılında Türkiye için özellikle Güney Afrika ve Brezilya başa olmak üzere diğer ülkeler ile rekabeçi baskılar azalmışır. TKE, Türkiye ile Rusya nın doğal icari parnerler olduğuna da işare emekedir. 5. Sonuç Bu çalışmada, dış icaree rekabeçilik ve performans kapsamında, geleneksel ve yeni yaklaşımlarla, uluslararası icaree önemli bir yere sahip olan yükselen sanayi ekonomilerinin icare gelişmeleri analiz edilmişir. Hem 2014 yılı için hesaplanan büyüklükler ve karşılaşırmalı üsünlükler endeksleri hem de dönemi değişim üzerinden hesaplanan endeksler ile elde edilen çok sayıda göserge ile karşılaşırmalar yapılarak özele şu sonuçlar elde edilmişir: i) Seçilen ülkelerin icare ve ihraca performansları farklı sekörler ve aynı sekörde farklı gösergeler bakımından değişmekedir. Bu heerojen yapı Rusya dışında diğer ülkelerin fakör donanımlarından bağımsızlaşan dinamik bir yapısal dönüşüm sürecine işare emekedir. ii) Özellikle ulaşım/aşıma araçları sekörüne doğu yapısal bir gelişme görülmekle birlike, Türkiye de halen eksil sekörünün ağırlığı dikka çekmekedir. Buna göre Türkiye ulaşım/aşıma araçları seköründe incelenen ülkelerden Meksika ve G. Afrika ve eksil seköründe ise özellikle Çin ve Hindisan ile olmak üzere, yapısal dönüşümünde iki farklı rekabeçilikle karşı karşıya kalmakadır. Buna göre Türkiye, bir yandan oomoive seköründe rekabeçiliğini sağlamaya ve arırmaya çalışırken, diğer yandan eksil ve ürevleri seköründe rekabeçi özelliğini korumak durumundadır. 130

17 Ticare Performansı Ölçümlerine Çok Boyulu Bir Yaklaşım: Seçilmiş Ülke ve Sekörlere iii) Türkiye nin eksil seköründe de yüksek olan ihalaı dikkae alındığında, eksil ihalaını yuriçi mallara kaydırıcı poliikalar yararlı görülmekedir. Bu durumda örneğin döviz kuru poliikası bir seçenek olmakla birlike, ihalaaki payı dikkae alındığında kısa dönemli ekisi olumsuz olabilecekir. iv) Türkiye genel olarak Avrupa Birliği piyasasında yoğunlaşmasının oraya çıkardığı risklerle karşılaşmakadır. Bu nedenle Türkiye nin özellikleora Doğu ve Kuzey Afrika ülkeleri ile Türk Cumhuriyeleri ve Rusya gibi piyasalara girmesi veya mevcu icari faaliyelerini arırması AB piyasasına yoğunlaşmasının oraya çıkardığı riskleri azalacakır. Türkiye için genel olarak üm sekörlerde, ihraca yapan firmaların, faaliye göserdikleri piyasalar hakkında, beklenileri de kapsayacak biçimde, daha fazla bilgi sahibi olmaları gerekmekedir. v) İhracaında doğal kaynakların ağırlığı dikka çeken Rusya ile Türkiye arasında icari korelasyonun düşük olması, farklı sekörlerde uzmanlaşmış bu iki ülkeyi poansiyel icare orağı yapmakadır. Hem 1995 hem de 2012 yılı için geçerli olan bu durum, iki ülke arasındaki icare poansiyelinin, mevcu seviyesinin çok üzerinde olduğunu gösermekedir. Rusya ile yapılacak icare anlaşmaları gibi icari işbirliğini arırmaya yönelik uygulamalar iki ülke arasındaki icare hacmini arıracakır. vi) Türkiye nin Çin başa olmak üzere diğer ülkeler ile değişen oranlarda benzer sekörlerde uzmanlaşığı ve dolayısıyla rekabe halinde oldukları görülmekedir. Ayrıca eksil ve hazır giyim sekörlerinde de Türkiye arık yine Çin başa olmak üzere çok sayıda ülke ile rekabe emek durumundadır. Bu nedenle özellikle Meksika nın yapığı gibi ihracaında yapısal değişime gimek zorunda olan Türkiye için, diğer sekörlere olan ekileri ve Avrupa Birliği ile olan icare yapılarına uygun olarak ulaşım araçları (özellikle oomoiv) sekörlerinde yeni sanayileşme hamlesi gerçekleşirmek durumundadır. Bu hamle, monaj aşamalarının öesinde üreim faaliyelerine de başlamak ile mümkün olabilecekir. Bunun için ilgili sekörlerde dolaylı ya da doğrudan eşviklerin uygulanması gerekliliği bir kez daha kendini gösermekedir. Bundan sonraki çalışmalarda ülke ve sekör sayısının arırılması ve al sekörlerde ayrışırmaya gidilmesi ile üreim ve icare hacminin yanında kama-değerlerin de dikkae alınması sonuçların daha ne oraya konulmasını sağlayacakır. Kaynaklar Balassa, B. (1965), Trade Liberalisaion and Revealed Comparaive Advanage. The Mancheser School of Economics and Social Sudies, 33, Balassa, B. (1986), Comparaive Advanage in Manufacured Goods: A Reappraisal. The Review of Economics and Saisics, 68(2),

18 Ticare Performansı Ölçümlerine Çok Boyulu Bir Yaklaşım: Seçilmiş Ülke ve Sekörlere Bhaacharyya, R. (2011), Revealed Comparaive Advanage and Compeiiveness: A Case Sudy for India in Horiculural Producs. Inernaional Conference On Applied Economics ICOAE hp://kasoria.eikoz.gr/icoae2/wordpress/wpconen/uploads/2011/10/003.pdf Cooper, J. (2006), Of BRICs and Brains: Comparing Russia wih China, India, and Oher Populous Emerging Economies. Eurasian Geography and Economics, 47(3), Daniels, J. D. (1991), The Elusive Concep of Naional Compeiiveness. Business Horizons, 34(6), 3-6. Davies, H. & P. Ellis (2000), Porer s Compeiive Advanage of Naions: Time for he Final Judgemen?. Journal of Managemen Sudies, 37(8), EIA-US Energy Informaion Adminisraion (2015), hp:// Eichengreen, R. B. & H. Tong (2007), China and he Expors of Oher Asian Counries. Review of World Economics, 143(2), Hausmann, R. & B. Klinger (2006), Srucural Transformaion and Paerns of Comparaive Advanage in he Produc Space. Harvard Universiy, John F. Kennedy School of Governmen Working Paper Series, RWP06, hp:// IMF (2011), Changing Paerns of Global Trade. hp:// IBRC (2013), U.S. and Indiana Trade Paerns wih he BRICS Counries and Oher (Ofen Overlooked) Emerging Markes. hp:// ITC (2014), hp://legacy.inracen.org/appli1/tradecom/documens/ TradeCompMap- Trade%20Performance%20Index-Technical%20Noes-EN.pdf ITC (2015), Trade Compeiiveness Map. hp://legacy.inracen.org. İTKİP (2014), Teksil Sekörü İhraca Performans Değerlendirmesi: 2014 Ocak-Mar, İsanbul, İTKİP Genel Sekreerliği, hp:// Krugman, P. R. (1994), Compeiiveness: A Dangerous Obsession. Foreign Affairs, 73(2), Lall, S. & M. Albaladejo (2004), China s Compeiive Performance: A Threa o Eas Asian Manufacured Expors? World Developmen, 32(9),

19 Ticare Performansı Ölçümlerine Çok Boyulu Bir Yaklaşım: Seçilmiş Ülke ve Sekörlere Rodrik, D. (2007), Indusrial Developmen: Some Sylized Facs and Policy Direcions. UN-DESA, Indusrial Developmen for he 21s Cenury: Susainable Developmen Perspecives. New York: UN, Seymen, D. & N. Şimşek (2006), Türkiye ile Çin in OECD Pazarında Rekabe Gücü Karşılaşırması. İkisa İşleme ve Finans, 21(244), Smi, A. J. (2010), The Compeiive Advanage of Naions: Is Porer s Diamond Framework a New Theory ha Explains he Inernaional Compeiiveness of Counries? Souhern African Business Review, 14(1), Soyak, A. (2005), Avrupa Birliği Sürecinde Türkiye Sanayi Poliikası Üzerine Eleşirel Bir Yaklaşım. TMMOB Ölçü Dergisi, Bilim ve Teknoloji Özel Sayısı, Togan, S. (2012), The EU-Turkey Cusoms Union: A Model for Fuure Euro-Med Inegraion. MEDPRO Technical Repors, 9. hp:// WP5%20Togan.pdf UN (2015), hp://unsas.un.org/unsd/cr/regisry/regcs.asp?cl=14 UN-COMTRADE (2015), hp://comrade.un.org/db/ UNCTAD (2015), UNCTADSa. hp://uncadsa.uncad.org/ UNIDO (2013), Counry Grouping in UNIDO Saisics. hps:// _UNIDO_Saisics_2013.pdf Venables, T. & L. Yueh (2006), The China Effec. hp://cep.lse.ac.uk/pubs/download/cp208.pdf Wood, A. & J. Mayer (2010), Has China De-Indusrialised oher Developing Counries? QEH Working Paper Series, 175. hp://www3.qeh.ox.ac.uk/pdf/qehwp/qehwps175.pdf WTO (2014), Connecing o Global Markes. Challenges and Opporuniies: Case Sudies Presened by WTO Chair-Holders, (Ed. M. Jansen, M. Sadni, J. M. Smees), Geneva: WTO Publicaions. hps:// Yıldırım, E. & C. Dura (2007), Gümrük Birliği nin Türkiye Ekonomisi Üzerindeki Ekileri Konusundaki Lieraüre Bir Bakış. Erciyes Üniv. İ.İ.B.F. Dergisi, 28,