Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi (ASEAD) Eurasian Journal of Researches in Social and Economics (EJRSE) ISSN:

Transkript

1 Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araşırmaları Dergisi (ASEAD) Eurasian Journal of Researches in Social and Economics (EJRSE) ISSN: ŞANGHAY İŞBİRLİĞİ ÖRGÜTÜ ÜYELERİNİN KATMA DEĞERİ YÜKSEK ÜRÜN İHRACATINDAKİ UZMANLAŞMA DÜZEYLERİ ÖZET 1 2 Son yıllarda küresel bazda giderek önemi aran Şanghay İşbirliği Örgüü, bünyesinde barındırdığı ülkeler ile Dünyanın önemli enegrasyonları arasında yerini almaya başlamışır. Örgü oluşum olarak yeni kurulmuş olsa da, kısa süre içerisinde ka eiği yol bakımından haırı sayılır bir enegrasyon olmayı başarmışır. Ayrıca örgü birçok ülke açısından (özellikle ihraca çeşilendirmesine giden ülkeler bakımından) yeni bir pazar konumuna gelmişir. Bu nedenle, söz konusu örgüün ihracaaki uzmanlaşma düzeyinin hangi seviyede olduğunu belirlemek oldukça önemlidir. Bu bağlamda, çalışmada, Şanghay İşbirliği Örgüü Üyeleri nin 2000 ile 2016 yılları arasındaki ihraca uzmanlaşma düzeylerinin (rekabe güçlerinin) belirlenmesi amaçlanmışır. Örgü üyelerinin ihracaındaki uzmanlaşma düzeylerinin ölçülebilmesi maksadıyla; Balassa Endeksi, Vollrah Endeksi, Ne Ticare Endeksi, İhraca-İhala Oranı Endeksi, Lafay Endeksi, Ticare Dengesine Kakıyı Ölçen RCA Endeksi kullanılmışır. Ayrıca, Şanghay İşbirliği Örgüü Üyeleri nin kama değeri yüksek (inovaif) ürün grubu ihracaındaki uzmanlaşma düzeyi SITC Teknoloi Sınıflandırması bazında analiz edilmişir. Çalışmada hesaplanan endeks değerleri birbirleriyle paralellik gösermişir. Bu eksende, çalışmada elde edilen sonuçlar, Şanghay İşbirliği Örgüü ne üye ülkelerin ağırlıklı olarak emek ve hammadde yoğun ürünlerin ihracaında uzmanlaşmış olduğunu gösermeedir. Diğer bir deyişle, Şanghay İşbirliği Örgüü üyeleri kama değeri düşük ve inovaif olmayan ürünlerin ihracaında uzmanlaşmışır. Çin in belli başlı inovaif ürün ihraca üsünlüğü dışında Şanghay ülkelerinin kama değeri yüksek ürünlerin ihracaında rekabe gücü bulunmamaadır. Anahar Kelimeler: Şanghay İşbirliği Örgüü, Uzmanlaşma, Rekabe Gücü, Lafay Endeksi, Ticare Dengesine Kakıyı Ölçen RCA Endeksi SPECIALIZATION LEVELS IN HIGH VALUE ADDED PRODUCT EPORT OF SHANGHAI COOPERATION ORGANIZATION MEMBERS ABSTRACT The Shanghai Cooperaion Organizaion, which has become increasingly imporan on a global basis in recen years, has begun o ake is place among he world's imporan inegraions wih he counries i hoss. Even hough he organizaion was newly esablished as a formaion, i has become a considerable inegraion in erms of he road i has aken in a shor ime. In addiion, he organizaion has emerged as a new marke in erms of many counries (especially in erms of expor diversificaion). For his reason, i is very imporan o deermine a wha level he specializaion level in he expor is in quesion. In his conex, i is aimed o deermine he expor specializaion levels (compeiiveness) of he members of he Shanghai Cooperaion Organizaion beween 2000 and For he purpose of measuring he level of specializaion of exporaion of he members of he organizaion; Balance Index, Vollrah Index, Ne Trade Index, Expor-Impor Raio Index, Lafay Index and Index of Conribuion o he Trade Balance (CTB) are used. In addiion, he level of specializaion of expors of high value-added (high-ech, innovaive) produc group members of he Shanghai Cooperaion Organizaion has been analyzed on he basis of he SITC Technology Classificaion. According o he resuls obained, The resuls of his sudy show ha he member counries of he Shanghai Cooperaion Organizaion are mainly specialized in expors of labor and raw maerials inensive producs. In oher words, members of he Shanghai Cooperaion Organizaion specialize in exporing low added value producs. Excep for China's maor innovaive produc expor superioriy, here is no specializaion and compeiiveness in he expor of high value-added producs of Shanghai counries. Keywords: Shanghai Cooperaion Organizaion, Compeiiveness, Specializaion, Lafay Index, Index of Conribuion o he Trade Balance (CTB) 1 Doora Öğrencisi, Uşak Üniversiesi Sosyal Bilimler Ensiüsü İisa ABD, ugcebozduman@gmail.com 2 Doç. Dr., Uşak Üniversiesi İİBF, İisa Bölümü, birol.erkan@usak.edu.r

2 141 1.Giriş Bu çalışmayla birlie, Şanghay İşbirliği Örgüü ne üye ülkelerin küresel pazarlardaki rekabe gücünün seörel bazda SITC Rev. 3, 2 haneli ürün kapsamında ele alınarak, oraya koyulması amaçlanmışır. Elde edilen sonuçların, Türkiye nin sözü edilen pazar ile farklılıklarını ve olası işbirliği durumunun başarı şansını oraya koymuş olacağı şüphesizdir. Türkiye nin sadece AB pazarına bağımlı olmaması gereği önemle vurgulanmaadır. Bu bağlamda, alernaif pazar arayışları içerisinde en önemli ve güçlü pazar olarak söz konusu örgü son zamanlarda üzerinde en fazla durulan hususlardan birisi olarak karşımıza çıkmaadır. Çalışmanın amacı; örgü üyelerinin, ihraca performanslarının seörel bazda ve ürün grubu bazında, açıklanmış karşılaşırmalı üsünlük kasayıları hesaplanarak belirlenmesidir. Bununla birlie, Şanghay İşbirliği Örgüü üyelerinin ihracaları ve dünya ihracaı içindeki paylarının armasına eki eden unsurların, seörlerin açıklanmış karşılaşırmalı üsünlükleri bağlamında oraya koyulması da amaçlanmışır. Tacikisan ve Özbekisan veri kısıı nedeniyle analize dahil edilememiş, bu nedenle çalışmada kapsam dışı bırakılmışır. 2.Şanghay İşbirliği Örgüü İlk olarak 1996 yılının Nisan ayında Rusya, Çin, Kazakisan, Kırgızisan ve Tacikisan ile sınır anlaşmazlıklarını çözmek amacıyla Şanghay Beşlisi adıyla kurulmuşur yılından iibaren Şanghay Beşlisi bölgesel güvenlik, poliik, ekonomik ve icari ilişkilerini gelişirmek amacıyla birçok anlaşma imzalamışır (Azarkan, 2009). Şanghay Beşlisi ne 15 Haziran 2001 de Özbekisan ın üyeliğe kabul edilmesi ile bu bölgesel kuruluşun adı Şanghay İşbirliği Örgüü olarak değişirilmişir. Çin in sınırının bulunmadığı Özbekisan ın bu örgüe kaılımıyla ilk eapa sınır sorunlarının çözülmesine yönelik olarak kurulan örgü bunun da öesinde misyonlar yükleneceğinin sinyalini vermişir. Bu durum da söz konusu örgüün daha kalıcı ve köklü bir yapıya dönüşüğünü gösermeedir (Çolakoğlu, 2004). Örgü, hali hazırda Rusya, Çin, Kazakisan, Kırgızisan, Tacikisan, Özbekisan, Hindisan ve Pakisan olmak üzere 8 üye devleen oluşmaadır. Şanghay İşbirliği Örgüü nün; Afganisan, Belarus, İran ve Moğolisan olmak üzere 4 gözlemci üyesi vardır. Azerbaycan, Ermenisan, Kamboçya Krallığı, Nepal, Türkiye ve Sri Lanka olmak üzere 6 diyalog orağı bulunmaadır. Örgüün resmi dili Çince ve Rusçadır (SCO, 2017). Şanghay İşbirliği Örgüü hızlı bir şekilde kurumsallaşmış, perol ve doğal gaz vb. eneri kaynaklarıyla, önemli geçiş güzergâhlarıyla, büyük bir pazar ve üreim yeri olma gibi birçok özelliği içinde barındıran bir coğrafyaya sahipir. Henüz çok yeni olan bu oluşum hızlı bir şekilde büyümüş ve uluslararası bir enegrasyon olmuşur (Yıldırım, 2006). Örgü; bugün hedefine bölgesel bir güç olmaan ziyade küreselleşmeyi önemseyerek uluslararası örgü haline gelmişir ve her geçen gün daha başarılı olmaya devam emeedir. Bu oluşumun başarılı olmasındaki üç neden; orak çıkarların olması, uluslararası gelişmelere karşı orak bir avır benimsenmesi ve karşılaşılan sorunların aşamalı bir şekilde çözülmesi olarak sayılabilir (Sarı, 2015). ŞİÖ bugünkü şekli iibariyle Avrasya kıasının % 60 ını ve Dünya nüfusunun nerdeyse yarısını oluşurmaadır. Dünya'nın en büyük uluslararası örgülerinden biridir (Zeyrek, 2010). Ayrıca, ŞİÖ; dünya ekonomisinin %20 sini oluşurmaadır (Eren, 2017).

3 142 3.İhraca Rekabe Gücünü Ölçmeye Yönelik Yaklaşımlar Balassa endeksi (RCA), bir ülkenin herhangi bir seördeki oplam ihraca payının, söz konusu seörde dünyanın oplam ihraca payına oranını ifade emeedir. Diğer bir ifadeyle; bir ülkenin bir ürün veya seördeki yuriçi uzmanlaşmasını, dünyanın uzmanlaşması ile karşılaşırmaadır (Kösekahyaoğlu & Sarıçoban, 2017). Balassa Endeksi şu şekilde formüle edilmişir (Balassa, 1965) : RCA = w w RCA > 1 ise; söz konusu ülke, o ürünün ihracaında uzmanlaşmışır ve rekabe gücüne sahipir. RCA< 1 ise; söz konusu ülke, o ürünün ihracaında uzmanlaşamamışır ve rekabe dezavanaı vardır. Eğer endeks değeri (RCA); 1 ile 2 arasında ise zayıf üsünlük, 2 ile 4 arasında ise ora derecede üsünlük, 4 ve üsünde ise güçlü üsünlük söz konusudur (Çeşepe, 2012). Vollrah Endeksi (RA), Balassa Endeksini gelişirerek rekabe gücünü alernaif olarak ölçen yönemler gelişirmişir. Vollrah ın Balassa Endeksi ne yapığı kakılar ile ülkelerin verilerinin iki defa hesaplanması önlenmişir. Endüsri içi icarein önemi ne ihracaın ölçümüne dayanmaadır. Vollrah Endeksi, Balassa Endeksinden farklı olarak ülkelerin ve seörlerin çife hesaplanmasını önlemeedir (Erkan, 2016). Vollrah Endeksi şu şekilde formüle edilmişir (Vollrah, 1991): RA = Vollrah Endeksi de Balassa Endeksi ile aynı şekilde yorumlanmaadır. RA > 1 ise rekabe gücü bulunmaa, RA < 1 ise rekabe gücü bulunmamaadır. Ne Ticare Endeksi (NET), belirli bir seörde ne ihracaın, ihraca ve ihalaın oplamına (dış icare hacmine) bölünmesi ile hesaplanmaadır. Bu endeks, ülkenin oplam yapığı icare ile dünyanın geri kalanıyla olan icari harekelerinin değerlendirmesini yapmaadır. Bu bağlamda, endeks endüsri içi icarei ölçmek ve ülkenin icari performansını belirlemek amacıyla kullanılmaadır (Kösekahyaoğlu & Sarıçoban, 2017). NET aşağıdaki gibi formüle edilmeedir: NET = Endeks, -1 ile +1 arasında değer almaadır. NET değerinin poziif çıkması, ülkenin söz konusu üründe (seörde) uzmanlaşığını, diğer bir ifadeyle, rekabe gücünün varlığını göserir. NET değerinin negaif çıkması, ülkenin söz konusu üründe (seörde) uzmanlaşmadığını, diğer bir ifadeyle, rekabe gücünün olmadığını göserir. M M

4 143 İhraca-İhala Oranı Endeksi (İİO), ülkenin belli bir ürün grubunun dış icareine ilişkin ekonomik performansını, rekabe gücünü ve özellikle de uzmanlaşma düzeyini gösermeedir. Endeks, herhangi bir üründe ülkenin ihraca payının, ihala payına oranını gösermeedir (Balassa, 1977). İİO şu şekilde formüle edilmeedir: İİO = M Eğer İİO > 1 ise söz konusu ülke rekabe gücüne sahipir, İİO < 1 ise ülke rekabe gücüne sahip değildir. Endeksin logarimik formunda eğer İİO > 0.50 ise, söz konusu ülkenin rekabe gücü yükseir. İİO < ise, söz konusu ülkenin rekabe gücü düşüür < İİO < 0.50 ise, söz konusu ülkenin rekabe gücü marinal sınırdadır. Lafay Endeksi sadece ihraca verilerini değil aynı zamanda ihala verilerini de kullanarak endüsri içi icarein ve yeniden ihraca akışlarının ölçülmesine izin vermeedir (Desai, 2012). Lafay Endeksi (LI), 100 [ M +M M +M ] +M +M M şeklinde formüle edilmeedir. Lafay Endeksi (LI) -50 ile +50 arasında değer almaadır (Desai, 2012). Eğer Lafay Endeksi sonucu sıfırdan büyük olursa (LI > 0), ülke o seörde karşılaşırmalı avanaa sahipir. Aksine, endeks sonucu sıfırdan küçük olursa (LI < 0), ülke o seörde karşılaşırmalı dezavanaa sahipir (Reyes, 2014). Ticare Dengesine Kakıyı Ölçen RCA kasayısı (CTBRCA), belirli bir ürün grubunun oplam icaree kakısını ölçmee ve ülkenin esas icare dengesini gösermeedir. Endeks şu şekilde formüle edilmeedir (Kösekahyaoğlu & Sarıçoban, 2017): CTBRCA = M M M M M M Endeks değeri, sıfırdan büyükse (CTB > 0) ülkenin rekabe üsünlüğü bulunmaadır. Endeks değeri sıfırdan küçükse (CTB < 0) ülkenin rekabe üsünlüğü bulunmamaadır (Suova, Hlavackova, & Marcinekova, 2015). 4. Şanghay İşbirliği Örgüü Üyeleri nin Rekabe Gücü Analizi Analizlerde yıllara ilişkin rekabe gücü skorlarının oralama değerleri alınırken uygun oralama kullanılmışır. Uygun oralama, serideki (yıl) en yüksek ve en düşük değerin yok sayılıp, oralama değerin buna göre hesaplanmasıdır. Örneğin, çalışmada 17 yıllık ( ) analiz yapılmış olup, oralama değer 15 yıla göre hesaplanmışır. Buradaki amaç, bazı yıllara ilişkin olağan dışı olumlu ve olumsuz gelişmeler (arz şokları, iklim değişiklikleri, poliik gelişmeler, doğal felakeler vb.) nedeniyle bazı yıllarda ülkelerin belli ürün gruplarındaki üreim ve ihraca değerleri aşırı yüksek veya düşük çıkabilir. Bu nedenle, uygun oralama değerinin hesaplanmasıyla serideki maksimum ve minimum değer elemine edilip yeni bir oralama elde edilmiş olur (Erkan, 2012). Şanghay İşbirliği Örgüü nün eknoloik ürün ihracaındaki rekabe gücü, SITC Rev. 3, 2 haneli ürün bazında, Açıklanmış Karşılaşırmalı Üsünlükler Endeksi, Ne Ticare Endeksi, İhraca-İhala Oranı Endeksi, Lafay Endeksi, Ticare Dengesine Kakıyı Ölçen RCA Kasayısı Endeksleriyle analiz edilmişir.

5 Balassa Endeksi Analizi lerin rekabe güçlerinin analiz edilebilmesi için kullanılan endekslerden en yaygını Balassa nın RCA kasayısıdır (Khaibi, 2008). Tablo 1: Şanghay İşbirliği Örgüü Üyeleri nin Balassa Endeksi Analiz Skorları (SITC Rev. 3, 2 haneli ürün grupları, ) Kodu Adı Rusya Çin Kazakisan Kırgızisan Pakisan Hindisan Organik kimyasal ürünler İnorganik kimyasal ürünler Tıp ve eczacılık ürünleri İlk şekildeki plasikler İlk şekilde olmayan plasikler Başka yerlerde belirilmeyen kimyasal maddeler ve ürünler Güç üreen makineler ve araçlar Belirli sanayiler için özel makineler Meal işleme makineleri Diğer genel endüsri makine/cihazların aksamları Büro ve oomaik veri işleme makineleri Haberleşme, ses kaydeme cihaz ve araçları Elerik makineleri vb. aksam, parçaları Moorlu kara aşıları Diğer aşı araçları

6 Mesleki, konrol ale ve cihazları Fooğraf malzemesi, opik eşya, saaler Kaynak: (COMTRADE, 2018) Tablo 1 de görüldüğü gibi Balassa Endeksi analiz skorlarına göre; Rusya nın ve Kırgızisan ın inorganik kimyasal ürünlerde rekabe gücü zayıfır. Kazakisan ın ise söz konusu ürün grubunda güçlü bir rekabe gücü bulunmaadır. Hindisan ın organik kimyasal ürün ile ıp ve eczacılık ürünlerinde rekabe gücü zayıf, Çin in büro ve oomaik makineler, haberleşme ve ses kayı cihazları ürün gruplarında rekabe gücü ora, elerikli makineler, inorganik kimyasal ürünler, fooğraf malzemesi ve opik eşya ve konrol ale ve cihazlarında ise zayıf olarak rekabe gücü bulunmaadır. Pakisan ın ise Ar-Ge bazlı hiçbir üründe rekabe gücü bulunmamaadır. 6,00 5,00 4,00 3,00 2,00 1,00 0, SITC Rev. 3, 2 Haneli Grupları Rusya Çin Kazakisan Kırgızisan Pakisan Hindisan Şekil 1: Şanghay İşbirliği Örgüü Üyeleri nin Balassa Endeksi Analiz Skorları ( ) 4.2 Vollrah Endeksi Analizi Vollrah Balassa Endeksini, Nispi İhraca Avanaı Endeksi, Nispi İhala Avanaı Endeksi, Nispi Ticare Avanaı Endeksi ve Açıklanmış Rekabe Gücü Endeksi ile genişlemişir. Vollrah Endeksi ile Balassa Endeksi sonuçları genellikle birbirine yakın çıkmaadır. Ancak, bir ülkenin bir seördeki ihracaı dünya ihracaında çok önemli bir rol oynuyorsa bu durumda Vollrah endeksi Balassa Endeksinden daha yüksek çıkmaadır (Erkan, Erdoğan, & Kara, 2018). Vollrah Endeksi analiz skorları da Balassa Endeksi skorları ile paralellik gösermeedir. Tablo 2 de görüldüğü gibi Vollrah Endeksi analiz sonuçlarıı, Balassa Endeksi sonuçları ile nerdeyse aynıdır ve aynı ürün gruplarında rekabe gücünün bulunduğu görülmeedir.

7 146 Tablo 2: Şanghay İşbirliği Örgüü Üyeleri nin Vollrah Endeksi Analiz Skorları (SITC Rev. 3, 2 haneli ürün grupları, ) Kodu Adı Rusya Çin Kazakisan Kırgızisan Pakisan Hindisan Organik kimyasal ürünler İnorganik kimyasal ürünler Tıp ve eczacılık ürünleri İlk şekildeki plasikler İlk şekilde olmayan plasikler Başka yerlerde belirilmeyen kimyasal maddeler ve ürünler Güç üreen makineler ve araçlar Belirli sanayiler için özel makineler Meal işleme makineleri Diğer genel endüsri makine/cihazların aksamları Büro ve oomaik veri işleme makineleri Haberleşme, ses kaydeme cihaz ve araçları Elerik makineleri vb. aksam, parçaları Moorlu kara aşıları Diğer aşı araçları Mesleki, konrol ale ve cihazları

8 Fooğraf malzemesi, opik eşya, saaler Kaynak: (COMTRADE, 2018) Tablo 2 ve Grafik 2 de görüldüğü gibi; Vollrah Endeksi analiz skorlarına göre; Rusya nın ve Kırgızisan ın inorganik kimyasal ürünlerde rekabe gücü zayıfır. Kazakisan ın ise söz konusu ürün grubunda güçlü bir rekabe gücü bulunmaadır. Hindisan ın organik kimyasal ürün ile ıp ve eczacılık ürünlerinde rekabe gücü zayıf, Çin in büro ve oomaik makineler, haberleşme ve ses kayı cihazları ürün gruplarında güçlü derecede rekabe gücü bulunmaadır. Çin in elerikli makineler, inorganik kimyasal ürünler, fooğraf malzemesi ve opik eşya ve konrol ale ve cihazlarında ise zayıf olarak rekabe gücü bulunmaadır. Pakisan ın ise Ar-Ge bazlı hiçbir üründe rekabe gücü bulunmamaadır. 6,00 5,00 4,00 3,00 2,00 1,00 0, SITC Rev. 3, 2 Haneli Grupları Rusya Çin Kazakisan Kırgızisan Pakisan Hindisan Şekil 2: Şanghay İşbirliği Örgüü Üyeleri nin Vollrah Endeksi Analiz Skorları ( ) 4.3 Ne Ticare Endeksi Analizi Ne Ticare Endeksi; bir ülkenin ihracaı ile ihalaı arasındaki farkın (ne ihraca), ihracaı ile ihalaı oplamına (dış icare hacmi) oranını ifade emeedir. Şekil 3 e görüldüğü gibi, Ne Ticare Endeksi analiz sonuçları; Rusya nın, organik ve inorganik kimyasal ürünlerinde, Kazakisan ın inorganik kimyasal ürünlerinde, Hindisan ın ıp ve eczacılık ürünlerinde uzmanlaşığını gösermeedir.

9 148 Tablo 3: Şanghay İşbirliği Örgüü Üyeleri nin Ne Ticare Endeksi ne Göre Uzmanlaşığı Grupları (SITC Rev. 3, ürün grupları, ) Rusya (51) Organik kimyasal ürünler, (52) İnorganik kimyasal ürünler Çin (52) İnorganik kimyasal ürünler, (54) Tıp ve eczacılık ürünleri, (74)Diğer genel endüsri makine/cihazların aksamları, (75) Büro ve oomaik makineler, (76) Haberleşme ve ses kayı cihazları, (78) Moorlu kara aşıları, (88) Opik eşya ve saaler Kazakisan (52) İnorganik kimyasal ürünler Hindisan (54) Tıp ve eczacılık ürünleri, (58) İlk şekilde olmayan plasikler, (78) Moorlu kara aşıları Kırgızisan - Pakisan - Kaynak: (COMTRADE, 2018) Ayrıca, Çin in büro ve oomaik makineler, haberleşme ve ses kayı cihazları, moorlu kara aşıları, makine ve cihaz aksamları, ıp ve eczacılık ürünleri, inorganik kimyasal ürünler, fooğraf malzemesi ve opik eşya ve konrol ale ve cihazları olmak üzere am 8 ürün grubunda rekabe gücünün bulunduğu görülmeedir. Pakisan ın ve Kırgızisan ın ise Ar-Ge bazlı hiçbir üründe uzmanlaşamadığı görülmeedir. 1,00 0,80 0,60 0,40 0,20 0,00-0,20-0,40-0,60-0,80-1, SITC Rev. 3, 2 Haneli Grupları Rusya Çin Kazakisan Kırgızisan Pakisan Hindisan Şekil 3: Şanghay İşbirliği Örgüü Üyeleri nin Ne Ticare Endeksi Analiz Skorları ( )

10 İhraca-İhala Oranı Endeksi Analizi İhraca-İhala Oranı Endeksi bir ülkenin bir seördeki ihracaının oplam ihracaına oranının, o ülkenin aynı seördeki ihalaının oplam ihala oranına bölünmesiyle elde edilmeedir. Tablo 4: Şanghay İşbirliği Örgüü Üyeleri nin İhraca-İhala Oranı Endeksi ne Göre Uzmanlaşığı Grupları (SITC Rev. 3, ürün grupları, ) Rusya (52) İnorganik kimyasal ürünler Çin (52) İnorganik kimyasal ürünler, (75) Büro ve oomaik makineler, (76) Haberleşme ve ses kayı cihazları Kazakisan (52) İnorganik kimyasal ürünler Hindisan (54) Tıp ve eczacılık ürünleri, (78) Moorlu kara aşıları Kırgızisan - Pakisan - Kaynak: (COMTRADE, 2018) İhraca-İhala Oranı Endeksi analiz skorlarında ln değerleri dikkae alınmışır. Buna göre; ln değerlerinin 0.50 nin üzerinde olması halinde, ülkenin söz konusu üründe rekabe gücü yükseir. Endeksin ln değerlerinin 0.50 ile arasında değer alması durumunda, ülkenin rekabe gücü marinal seviyedir. 2,00 1,50 1,00 0,50 0,00-0,50-1,00-1,50-2,00-2,50-3,00-3,50-4,00-4,50-5,00-5,50-6,00-6,50-7,00-7,50-8,00-8, SITC Rev. 3, 2 Haneli Grupları Rusya Çin Kazakisan Kırgızisan Pakisan Hindisan Şekil 4: Şanghay İşbirliği Örgüü Üyeleri nin İhraca-İhala Oranı Endeksi Analiz Skorları ( ) Şekil 4 e görüldüğü üzere, Rusya nın inorganik kimyasal ürünlerde rekabe gücü yüksek, organik kimyasal ürünlerde ise rekabe gücü marinal sınırdadır. Kazakisan ın

11 150 inorganik kimyasal ürünlerde rekabe gücü yükseir. Hindisan ın ıp ve eczacılık ürünleri ve moorlu kara aşılarında rekabe gücü yüksek, organik kimyasal ürünler, ilk şekilde olmayan plasik, ilk şekildeki plasik, kimyasal madde ve ürünler, güç üreen makine ve araçlar ve diğer aşı araçlarında rekabe gücü marinal sınırdadır. Çin in büro ve oomaik makineler, haberleşme ve ses kayı cihazları, inorganik kimyasal ürünlerde rekabe gücü yüksek, güç üreen makinalar, makine ve cihaz aksamları, moorlu kara aşıları, diğer aşı araçları ile opik eşya ve saalerde rekabe gücü marinal sınırdadır. Pakisan ın ve Kırgızisan ın ise Ar- Ge bazlı hiçbir üründe rekabe gücü bulunmamaadır. 4.5 Lafay Endeksi Analizi Lafay endeksi, bir ülkenin veya bir ülke grubunun, seörel bazda analizini yapmaa, ülkenin o seördeki uzmanlaşmasını ve seörün dış icare yapısı içindeki konumunu, analiz emeyi kolaylaşırmaadır (Zaghini, 2005). Tablo 5: Şanghay İşbirliği Örgüü Üyeleri nin Lafay Endeksi ne Göre Uzmanlaşığı Grupları (SITC Rev. 3, ürün grupları, ) Rusya (51) Organik kimyasal ürünler, (52) İnorganik kimyasal ürünler Çin (52) İnorganik kimyasal ürünler, (75) Büro ve oomaik makineler, (76) Haberleşme ve ses kayı cihazları Kazakisan (52) İnorganik kimyasal ürünler Hindisan (51) Organik kimyasal ürünler, (54) Tıp ve eczacılık ürünleri, (58) İlk şekilde olmayan plasikler, (59) Kimyasal madde ve ürünler, (78) Moorlu kara aşıları Kırgızisan - Kaynak: (COMTRADE, 2018) Pakisan (87) Konrol ale ve cihazları Şekil 5 e görüldüğü gibi Lafay Endeksi analiz skorlarına göre; Rusya nın, organik ve inorganik kimyasal ürünlerde, Kazakisan ın inorganik kimyasal ürünlerde, Hindisan ın organik kimyasal ürünler, ilk şekilde olmayan plasikler ile ıp ve eczacılık ürünlerinde, Çin in büro ve oomaik makineler, haberleşme ve ses kayı cihazları, inorganik kimyasal ürünlerde, uzmanlaşığı görülmeedir. Pakisan ın sadece konrol ale ve cihazları ürün grubunda uzmanlaşığı ve Kırgızisan ın ise Ar-Ge bazlı hiçbir üründe uzmanlaşamadığı görülmeedir.

12 151 5,00 4,00 3,00 2,00 1,00 0,00-1,00-2,00-3,00-4,00-5, SITC Rev. 3, 2 Haneli Grupları Rusya Çin Kazakisan Kırgızisan Pakisan Hindisan Şekil 5: Şanghay İşbirliği Örgüü Üyeleri nin Lafay Endeksi Analiz Skorları ( ) 4.6 Ticare Dengesine Kakıyı Ölçen RCA Endeksi Analizi Rekabe gücünü ölçmeye yönelik alernaif bir yaklaşım olan icare dengesine kakıyı ölçen RCA endeksi, ülkenin esas icare dengesini gösermesi açısından da oldukça önemlidir (Kösekahyaoğlu & Sarıçoban, 2017). Tablo 6: Şanghay İşbirliği Örgüü Üyeleri nin Ticare Dengesine Kakıyı Ölçen RCA Endeksi ne Göre Uzmanlaşığı Grupları (SITC Rev. 3, ürün grupları, ) Rusya (51) Organik kimyasal ürünler, (52) İnorganik kimyasal ürünler Çin (52) İnorganik kimyasal ürünler, (75) Büro ve oomaik makineler, (76) Haberleşme ve ses kayı cihazları Kazakisan (52) İnorganik kimyasal ürünler Hindisan (51) Organik kimyasal ürünler, (54) Tıp ve eczacılık ürünleri, (58) İlk şekilde olmayan plasikler, (59) Kimyasal maddeler ve ürünler, (78) Moorlu kara aşıları Kırgızisan - Pakisan (87) Konrol ale ve cihazları Kaynak: (COMTRADE, 2018)

13 152 Şekil 6 da görüldüğü gibi Ticare Dengesine Kakıyı Ölçen RCA Endeksi analiz skorlarına göre; Rusya da, organik ve inorganik kimyasal ürünler, Kazakisan da inorganik kimyasal ürünler, Hindisan da organik kimyasal ürünler, ilk şekilde olmayan plasikler, kimyasal maddeler ve ürünler ile ıp ve eczacılık ürünleri, Çin de büro ve oomaik makineler, haberleşme ve ses kayı cihazları, inorganik kimyasal ürünler icare dengesine kakı sağlamaadır. Pakisan da sadece konrol ale ve cihazları kakı sağlarken Kırgızisan da hiçbir Ar-Ge bazlı ürün icare dengesine kakı sağlayamamaadır. 50,00 40,00 30,00 20,00 10,00 0,00-10, ,00-30,00-40,00 SITC Rev. 3, 2 Haneli Grupları Rusya Çin Kazakisan Kırgızisan Pakisan Hindisan Şekil 6: Şanghay İşbirliği Örgüü Üyeleri nin Ticare Dengesine Kakıyı Ölçen RCA Endeksi Analiz Skorları ( ) 5. Sonuç Bu çalışmada SITC Rev. 3, 2 haneli ürün bazında açıklanmış karşılaşırmalı üsünlük kasayıları kullanılarak, Şanghay İşbirliği Örgüü üyelerinin yıllarına ilişkin kama değeri yüksek ürün ihracaındaki uzmanlaşma düzeylerinin belirlenmesi (ihracaındaki uzmanlaşmaların eknoloiye ve Ar-Ge ye dayanıp dayanmadığının ölçülmesi) amaçlanmışır. Buradaki emel amaç, sözü edilen ülkelerin ihracaındaki karşılaşırmalı üsünlüklerin (rekabe gücünün) ve uzmanlaşmaların eknoloiye ve Ar-Ge ye dayanıp dayanmadığının ölçülmesidir. Günümüzde ülkelerin hangi ürün gruplarında karşılaşırmalı üsünlüğe sahip olduğunu ve uluslararası rekabe gücünü arıran ana ekenin ne olduğunu belirlemek ve ihracaını buna göre şekillendirmek oldukça önemlidir. Burada önemli olan, ülkelerin ihraç ve ihal eikleri ürün miarlarının azlığı ya da çokluğu değil, ihraç ve ihal eikleri malların faör donaımlarının neler olduğudur. Keza, ülkelerin kama değeri yüksek ürün gruplarının ihracaında uzmanlaşması, ülkelerin rekabe gücünü arıran önemli bir unsurdur. Bu bağlamda, küresel piyasalarda rekabe gücü yüksek olan gelişmiş ülkeler incelendiğinde, özellikle ihracalarının önemli bölümünün bilgi ve eknoloi yoğun Ar-Ge bazlı ürünlerden oluşuğu görülmeedir. Yapılan analizler sonucunda elde edilen sonuçlara göre, söz konusu ülkelerin, ağırlıklı olarak kama değeri yüksek ürünlerin ihracaında uzmanlaşmadıkları görülmeedir. Ancak, özellikle Çin bu ülkeler arasında, son yıllarda Ar-Ge bazlı ürünlerin rekabe güçlerindeki arış ile poziif yönde ayrışmaadır. Örgü üyelerinin Ar-Ge bazlı ürünlerin ihracaında rekabe dezavanaının bulunması nedeniyle, bu ürünlerin ihalaında dışa bağımlı olmalarını zorunlu kılmaadır. Diğer bir ifadeyle, sözü edilen ülkelerin dış icare açıklarının arması ile birlie

14 153 dış icare hadlerinin olumsuz olması olasıdır. Örgü üyelerinin kama değeri yüksek Ar-Ge bazlı ürünlerin üreimine, inovasyona, markalaşmaya daha fazla ağırlık vermesi ve ekonomi poliikalarını buna göre oluşurması, emek sokunun nieliğini ve verimliliğini arırması bu ülkelerin lehine olacaır. Örgü üyeleri, sürekli olarak eknoloik bir yenilik ile bunu pekişirmeli ve kama değeri yüksek ürün gruplarının ihracaını arırmak amaçlı yapacağı bir dizi düzenlemede bulunmalıdır. Bu doğruluda, özellikle Ar-Ge bazlı ürün üreimine yapılacak yaırımlar, söz konusu ülke grubunun uluslararası piyasalarda rekabe gücünü zamanla arıracaır. KAYNAKÇA Azarkan, E. (2009). The Relaions Beween Cenral Asian and Unied Saes, China and Russian wihin he Framework of he Shanghai Cooperaion Organizaion. Alernaives Turkish Journal of İnernaional Relaions, Balassa, B. (1965). Trade Liberalisaion and "Revealed" Comparaive Advanage. The Mancheser School of Economic and Social Sudies, Balassa, B. (1977). Revealed Comparaive Advanage Revisied: An Analysis of Relaive Expor Shares of he Indusrial Counries The Mancheser School, COMTRADE. (2018) , 07 arihinde World Inegraed Trade Soluion: hps://wis.worldbank.org/wits/wits/resriced/login.aspx adresinden alındı Çeşepe, H. (2012). Türkiye'nin Seçilmiş Oradoğu leriyle Ticareinin Analizi. Ekonomik ve Sosyal Araşırmalar Dergisi, Çolakoğlu, S. (2004). Şanghay İşbirliği Örgüü'nün Geleceği ve Çin. Uluslararası İlişkiler, Desai, F. P. (2012). Trends in fragmenaion of producion: A comparaive sudy of Asia and Lain America. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 37, Eren, E. (2017). Şanghay İşbirliği Örgüü ve Türk Dış Poliikasında Gelecek Perspeifi. Sraeic Public Managemen Journal, Erkan, B. (2012). BRIC leri ve Türkiye'nin İhraca Uzmanlaşma ve Rekabe Düzeylerinin Karşılaşırmalı Analizi. Ekonomik ve Sosyal Araşırmalar Dergisi, Erkan, B. (2016). Türkiye'nin Canlı Hayvan, E ve Deniz leri İhracaındaki Rekabe Gücünün Analizi. İnsan ve Toplum Bilimleri Araşırmaları Dergisi, Erkan, B., Erdoğan, N., & Kara, O. (2018). The Power of Compeiiveness of he Toy Secor in Turkey and he Neccesiy of Specialized Toy Organized Inusrial Zones. O. Kara (Dü.) içinde, Global and Regional Sudies in erms of Economical and Social Issues (s ). Almaı / Kazakisan: Al-Farabi Kazakh Naional Universiy.

15 154 Khaibi, A. (2008). Kazakhsan's Revealed Comparaive Advanage Vis-A-Vis he EU 27. ECIPE Working Paper, Kösekahyaoğlu, L., & Sarıçoban, K. (2017). Ticare Sonrası Verilerle Rekabe Gücünün Ölçülmesinde Kullanılan İndeksler Üzerine Bir Lieraür Taraması. Akademik Sosyal Araşırmalar Dergisi, Reyes, G. U. (2014). Examining he Revealed Comparaive Advanage of he ASEAN 6 Counries Using he Balassa Index and Lafay Index. Journal of Global Business and Trade, 10(1), Sarı, A. A. (2015). Tacikisan Raporu. İsanbul: İslam Dünyası Sivil Toplum Kuruluşları Birlği Gençlik Kurulu. SCO. (2017). Shangai Cooperaion Organizaion Abou SCO , 2018 arihinde Shangai Cooperaion Organizaion: hp://eng.secsco.org/abou_sco/ adresinden alındı Suova, A., Hlavackova, P., & Marcinekova, K. (2015). Evaluaing he Compeiveness of Wood Processing Indusry. Original Scienific Paper, Vollrah, T. L. (1991). A Theoriical Evaluaion of Alernaive Trade Inensy Measures of Revealed Comparaive Advanage. Welwirschafliches Archiv, Yıldırım, B. (2006, 07 17). Dünya Gündeminde Şanghay İşbirliği Örgüü (Dış Poliikaya Yansımaları) , 2018 arihinde Türk Asya Sraeik Araşırmalar Merkezi: hp:// TR/Icerik/415/dunyanin_gundeminde_sangay_isbirligi_orguu_dis_poliikaya_yansim alari adresinden alındı Zaghini, A. (2005). Evaluaion of Trade Paern in he New EU Member Saes. Economics of Transiion, Zeyrek, C. (2010). Ora Asya'da Ekin Bölgesel Büünleşme Çabaları: Şanghay İşbirliği Örgüü. Ege Akademik Bakış,