TÜRKİYE DE KAMU HARCAMALARI VE EKONOMİK BÜYÜME ARASINDAKİ İLİŞKİNİN ASİMETRİK NEDENSELLİK TESTİ İLE ANALİZİ

Transkript

1 Uluslararası Yöneim İkisa ve İşleme Dergisi, Cil 13, Sayı 2, 2017 In. Journal of Managemen Economics and Business, Vol. 13, No. 2, 2017 TÜRKİYE DE KAMU HARCAMALARI VE EKONOMİK BÜYÜME ARASINDAKİ İLİŞKİNİN ASİMETRİK NEDENSELLİK TESTİ İLE ANALİZİ Doç. Dr. Sevinç YARAŞIR TÜLÜMCE* Pamukkale Üniversiesi, İİBF, Doç. Dr. Fama ZEREN İnönü Üniversiesi, İİBF, ÖZET Kamu harcamaları ve ekonomik büyüme arasındaki ilişki poliika yapımcıları ve ekonomisler açısından önemlidir. Bu ilişki lieraürde Keynes ve Wagner yaklaşımları perspekifinden analiz edilmekedir. Keynes kamu harcamalarındaki arışın ekonomik büyümeyi ekilediğini; Wagner ise ekonomik büyümenin kamu harcamalarını arırdığını oraya koymakadır. Bu çalışmada, Türkiye de kamu harcamaları ile ekonomik büyüme arasındaki ilişkinin varlığı yılları için Hacker-Haemi J ve Asimerik Nedensellik Tesi ile ampirik olarak analiz edilmekedir. Asimerik nedensellik esi poziif şoklar açısından; oplam kamu harcamaları ile ransfer harcamaları ve ekonomik büyüme arasında çif yönlü bir nedenselliğin varlığını oraya koymakadır. Bulgu, oplam harcamalar ve ransfer harcamalar için Keynes ve Wagner yaklaşımlarının geçerliliğini gösermekedir. Anahar Kelimeler: Ekonomik Büyüme, Kamu Harcamaları, Asimerik Nedensellik Tes. ANALYSIS OF THE RELATIONSHIP BETWEEN PUBLIC EXPENDITURES AND ECONOMIC GROWTH IN TURKEY BY ASYMMETRIC CAUSALITY TEST ABSTRACT The relaionship beween public expendiure and economic growh is imporan for policy makers and economiss. This relaionship is analyzed from he perspecive of Keynes and Wagner approaches in he lieraure. While Keynes shows ha he increase in public spending affecs economic growh, Wagner reveals ha he growh has increased public spending. In his sudy, he exisence of he relaionship beween public expendiures and economic growh in Turkey is empirically analyzed by Hacker-Haemi J and Asymmeric Causaliy Tes for Empirical resuls are consisen wih he ideas of Keynes and Wagner approaches for ransfer and oal public expendiures. Keywords: Economic Growh, Public Expendiures, Asymmeric Causaliy Tes. * Sevinç Yaraşır Tülümce, Pamukkale Üniversiesi, İİBF, Maliye Bölümü, Kınıklı Kampüsü, Denizli, syarasir@pau.edu.r ISSN: E-ISSN: hp://dx.doi.org/ /ijmeb Başvuru Tarihi: 27/01/2017, Yayına Kabul Tarihi: 11/04/

2 Sevinç YARAŞIR TÜLÜMCE, Fama ZEREN 1. Giriş Maliye poliikaları ile ekonomik büyüme arasındaki ilişki, büyüme lieraüründe dikka çeken konulardan birisidir. Özellikle ülkelerde aran kamu harcamalarının nedenleri ve bu arışların ekonomik büyüme üzerinde yaraığı ekiler, maliye poliikası bağlamında önemlidir. Bu nokada araşırmacılar, geçmişen günümüze gelişmiş ve gelişmeke olan ülkelerde kamu harcamalarının arıp armadığını incelemekedirler. Bazı çalışmalarda kamu harcamalarının sürekli arışı kabul edilirken, bazılarında ise bu arışın devamlılık gösermediği oraya konulmakadır. Kamu harcamalarındaki arışların nedenleri arasında ise ekonomik gelişme, savaşlar, uluslararası gerginlikler, ülkelerin kalkınmışlık seviyesinin değişmesi, refah harcamaları ve sermaye birikiminin arması, devlein verimsizliği gibi fakörler sayılmakadır. Ekonomik büyüme ve kamu harcamaları lieraüründeki çalışmalar, Keynes ve Wagner olarak iki farklı perspekifen analiz edilmekedir. Keynesyen yaklaşıma göre, ekonomik büyümenin nedenini, kamu harcamalarının arması oluşurmakadır. Keynes e göre kamu harcamaları ekonomik büyümeyi ekilemek, gelir dağılımında adalei ve ekonomik isikrarı sağlamak için kullanılan önemli bir maliye poliikası aracıdır. Bu kapsamda kamu harcamalarının arışı milli gelirde bir arış yaraarak, büyümeyi ekileyen dışsal bir fakördür. Bu ekole göre, nedensellik kamu harcamalarından ekonomik büyümeye doğrudur (Samudram vd., 2008:698). Keynes e göre mali poliika bileşeni olan kamu harcamalarındaki bir birimlik arış, çarpan kasayısı kadar milli gelirde arışa neden olmakadır. Diğer deyişle kamu harcamalarındaki arış, kendisinden daha fazla bir milli gelir arışını oraya çıkarmaka yani büyümeyi ekilemekedir. A. Wagner ise ekonomik büyümeden kamu harcamalarına doğru bir nedenselliğin varlığını ve kamu harcamalarındaki arışın emel nedeninin ekonomik büyüme olduğunu ifade emekedir. Kamu harcamalarını içsel bir fakör olarak kabul eden ve Wagner Yasası olarak bilinen bu düşünceye göre, ülkede kişi başına gelir seviyesi yükseldikçe kamu harcamaları da armakadır. Gelir seviyesinde meydana gelen arış kamusal mal ve hizmelere olan alebi arırmakadır. Dolayısıyla genel olarak kamu hizmelerine olan alebin gelir esnekliği 1 den büyükür. Bu nedenle ekonomik büyüme arıkça, devlein cari ve sosyal harcamaları da arış gösermekedir. Wagner, ekonomik büyümenin kamu harcamalarını arırmasının üç nedenle olduğunu ifade emekedir. Bunlardan birincisi, devlein yöneici ve korumacı rolünün bir ülkenin ekonomik kalkınmasını arırmasıdır. İkincisi, ekonominin genişlemesiyle birlike devlein özellikle sağlık ve eğiim gibi kalkınma carileri denilen harcamaları arırmasıdır. Son olarak ise özel sekör için çok önemli olan eknolojik ilerlemeyi sağlayan hizmeleri, devlein saın alması veya sunmasıdır (Mehrara vd., 2013:77). Aslında Wagner a göre, kamu harcamalarının arışı ülkelerin ekonomik gelişmesi ile ilgilidir. Ülkelerde ekonomik gelişmeyle beraber kamusal hizmelere alep armakadır. Alyapı yaırımlarından hukuk sisemine, sanayileşme haa şehirleşme nedeniyle sosyo-ekonomik gelişmişliklerle kamu harcamalarının arışı söz konusu olmakadır. (Arısoy, 2005a:64) Yaşanan gelişmelerle beraber hem sunulan mal ve hizme mikarı armaka, hem de ihiyaçların armasıyla yeni mal ve hizmelerin sunumu da devle arafından üslenilmekedir. Böylece büyüme ve gelişme sonucunda kamu harcamalarının arığı kabul edilmekedir. Öe yandan Klasik ve Neoklasik ikisaçılar, kamu harcamalarının ekonomik büyümeyi olumsuz ekilediğini ve yüksek kamu harcamalarının ekonominin performansını daralığını 300

3 Uluslararası Yöneim İkisa ve İşleme Dergisi, Cil 13, Sayı 2, 2017, ss In. Journal of Managemen Economics and Business, Vol. 13, No. 2, 2017, pp iddia emekedirler. Mesela aran harcamaları finanse emek için devle ya vergileri yükselmeke ya da borçlanmayı arırmak zorunda kalmakadır. Eğer vergiler arırılırsa, firmaların ve çalışanların cesarei kırılarak, müşevvikler negaif ekilenmeke, yaırım kararları da olumsuz olmakadır. Kişilerin gelirleri düşmeke, mallara olan alep de azalmakadır. Vergilerin aksine devle borçlanma ile harcamaları finanse ederse; faizlerin yükselmesi neicesinde özel sekör harcamaları azalmaka ve dışlanmakadır. Bunun da öesinde poliikacılar ve hüküme yekilileri, özel sekörün daha ekin bir şekilde kullanabileceği kaynakları verimsiz yaırımlara akarmış olmakadır (Mehrara vd., 2013:77; Link, 2006: ; Carlson & Spencer, 1975:3; Bahmani-Oskooee, 1999:633). Yapılan çalışmaların her biri, konuya ilişkin dikka çekici açıklamalar sunmakadır. Ancak, kamu harcamaları ve ekonomik büyüme arasındaki nedensellik ilişkisine dair ne bir bulgunun varlığı da oraya konulamamakadır. Bunun nedenleri arasında ise öncelikle makroekonomik ilişkilerde nedenselliğin doğasını ve yönünü sapıran bir geri besleme ekisi ihimalinin var olması göserilmekedir. Bahsedildiği gibi kamu harcamaları ve ekonomik büyüme eorik açıdan farklı yaklaşımlarla ele alınmakadır. Bu çalışmanın amacı da Türkiye için kamu harcamaları ve ekonomik büyüme arasındaki ilişkinin varlığını Wagner ve Keynes yaklaşımları çerçevesinde ampirik olarak es emekir. Çalışmanın lieraüre kakısı, Türkiye deki büyüme ve kamu harcamaları arasındaki ilişkinin farklı bir ekonomerik yönemle araşırılması oluşurmakadır. Çalışmada öncelikle ülke örnekleri ve Türkiye için lieraür aramasına yer verilmeke, sonrasında zaman aralığı için Asimerik Nedensellik Yönemi ile kamu harcamaları ve büyüme arasındaki ilişkinin bulguları sunulmakadır. Poliika önerileri ve yorumlar ile çalışma sonlanmakadır. 2. Kamu Harcamaları-Ekonomik Büyüme Ampirik Lieraürüne Bakış Dünyada ve Türkiye de kamu harcamaları ile ekonomik büyüme arasındaki ilişkiyi farklı dönemler, ülkeler ve ekonomerik modellerle analiz eden çok sayıda çalışma mevcuur. Çalışmaların farklılaşıkları nokayı, bağımlı değişken olarak ya oplam kamu harcamalarının ya da kamu harcamalarının sınıflandırılmasındaki al kalemlerin baz alınması oluşurmakadır. Çalışmalardan bazıları Keynesyen yaklaşımı, bazıları da Wagner yaklaşımını desekler nielikedir. Ancak her iki yaklaşımı desekleyen ya da reddeden bazı çalışmalar da lieraürde yer almakadır. Grier & Tullock (1989), 113 ülke için 31 yıllık süreci kapsayan Regresyon Analizi kullandıkları çalışmalarında, ükeim harcamalarının arışı ile büyüme arasında negaif ilişkinin varlığını oraya koymakadırlar. Devarajan vd. (1996), 43 ülkeyi ve zaman aralığını baz aldıkları çalışmalarında, Regresyon Analizi ile harcamaların payının armasının ekonomik büyüme üzerinde poziif eki yaraığını ifade emekedirler. Ayrıca sermaye harcamaları ile kişi başına gelir arasındaki ilişkinin de negaif olduğu çalışmanın diğer bulguları arasındadır. Yunanisan, Birleşik Krallık ve İrlanda da zaman aralığı için yapılan Loizides & Vamvoukas (2005) çalışmasında, Eş-büünleşme, ECM, Granger Nedensellik 301

4 Sevinç YARAŞIR TÜLÜMCE, Fama ZEREN esleri ile kamu harcamalarının uzun dönemde büyüme üzerinde ekiler yaraığı, Yunanisan için Wagner Kanunu nun geçerli olduğu, kamu kesimi hacminin armasının büün ülkelerde büyümeye sebep olduğu ifade edilmekedir. Ağayev (2007), 10 Sovyeler Birliği ülkesi ve zaman aralığı için Panel veri Analizi ve Granger Nedensellik Tesi ile gerçekleşirdiği ampirik analizde; kamu harcamaları ile gelir düzeyi arasında bir ilişkinin varlığını oraya koymakadır. Reel kamu harcamaları ve kişi başına düşen reel harcamaların gelir esnekliğinin birden büyük olduğu çalışmada belirilmekedir. Ayrıca ekonomik büyümeden kamu harcamalarına doğru ek yönlü bir nedenselliğin olduğu, diğer deyişle Wagner yaklaşımının deseklendiği de diğer bir bulgudur. Bose vd. (2007), 30 ülke için dönemini kapsayan, Panel Veri Analizi yöneminin kullanıldığı çalışmada, sermaye harcamalarının ekonomik büyüme üzerindeki ekisinin poziif ve anlamlı, cari harcamaların ise önemsiz olduğu ifade edilmekedir. Yıldız & Sarısoy (2012) çalışmalarında, OECD ülkelerinde yıllarında Panel veri Analizi ile söz konusu ülkeler için hem Wagner hem de Keynes yaklaşımlarının geçerliliği oraya koymakadırlar. Gangal & Gupa (2013), Hindisan da dönemi için Granger Nedensellik Teslerine göre kamu harcamaları ile büyüme arasında çif yönlü bir nedensellik bulgusuna ulaşmışlardır. Çalışma hem Wagner hem de Keynes yaklaşımlarını desekleyici doğruludadır. Türkiye ekonomisine ilişkin lieraürüne bakıldığında; Wagner yaklaşımını (Yamak & Küçükkale, 1997; Terzi, 1998; Arısoy, 2005; Bağdigen & Beşer, 2009; Taban, 2010; Ayaç & Güran, 2010, Alunç, 2011) ve Keynes yaklaşımını (Kaya, 2006, Gül & Yavuz, 2011, Yüksel & Songur, 2011, Tuna, 2013) oraya koyan ampirik çalışmalar vardır. Her iki yaklaşımı desekleyenler (sadece yaırım harcamaları için Alunç, 2001) yanında kamu harcamaları ile ekonomik büyüme arasında isaisiksel olarak anlamlı bir ilişkinin olmadığını beliren çalışmalar da (Halıcıoğlu, 2003; Bağdigen & Çeinaş, 2003) söz konusudur. Halıcıoğlu (2003) çalışması, döneminde Eş-büünleşme ve Granger nedensellik esleriyle Türkiye deki kamu harcamaları ve ekonomik büyüme arasında Wagner Yasası nın geçerli olmadığını söylemekedir. Bağdiden & Çeinaş (2003), dönemi için Eş-büünleşme ve Granger nedensellik esleriyle Wagner Yasasını analiz emekedir. Çalışmanın bulguları, Türkiye de kamu harcamaları ve ekonomik büyüme arasında herhangi bir Granger nedensellik ilişkisinin bulunmadığı yönündedir. Çalışma, Türkiye ekonomisi için Wagner ve Keynes yaklaşımlarının geçerli olmadığını ifade emekedir. Arısoy (2005b) çalışması, yılları arası yıllık verilerle Eş-büünleşme ve nedensellik eslerini kullanarak, Türkiye de ekonomik büyüme ve oplam kamu harcamalarının yanı sıra ekonomik asnife göre harcamaları da dikkae alarak, Wagner ve Keynes yaklaşımlarını analiz emekedir. Çalışmada cari, yaırım, ransfer ve ransfer dışı oplam kamu harcamaları ile büyüme arasında Wagner yaklaşımının deseklendiği oraya konulmakadır. Faka oplam kamu harcamaları ve ekonomik büyüme arasında uzun dönemli bir ilişki görülmesine rağmen, 302

5 Uluslararası Yöneim İkisa ve İşleme Dergisi, Cil 13, Sayı 2, 2017, ss In. Journal of Managemen Economics and Business, Vol. 13, No. 2, 2017, pp oplam kamu harcamaları ve ekonomik büyüme arasında haa düzelme formundaki nedensellik analizine göre anlamlı ve beklenen yönde ilişki bulunamamışır. Kaya (2006), döneminde Granger nedensellik esiyle Türkiye için kamu harcamalarından ikisadi büyümeye doğru ek yönlü bir nedensellik ilişkisinin var olduğunu oraya koymakadır. Bulgu, Keynes i desekler nielikedir. Bağdigen & Beşer (2009) çalışması, yılları için Granger Nedensellik esleri yanında Hsiao (1979) ve Toda Yamamoo (1995) eslerini de kullanarak, bir modelde Wagner ı desekleyici bulguları sunarken, diğer modellerde aynı sonuçlara ulaşılamamışır. Ayaç & Güran (2010), dönem aralığı için kamu harcamalarının ekonomik sınıflandırması ve büyüme arasındaki ilişkiyi yapısal kırılmayı da dikkae alarak Granger nedensellik esi ve VAR analizi ile es emekedirler. Çalışma bulguları, ekonomik büyümeden cari harcamalara ve oplam harcamalara doğru ek yönlü bir nedensellik ilişkisinin varlığını oraya koyarken, ekonomik büyümeyle ransfer ve yaırım harcamaları arasında herhangi bir nedensellik ilişkisinin olmadığını da gösermekedir. Gül & Yavuz (2011) arafından yılları arası Eş-büünleşme ve Granger nedensellik esleriyle yapılan çalışmada, ekonomik büyümeden kamu harcamalarına doğru bir Granger nedensellik ilişkisinin olmadığı, faka kamu harcamalarından ekonomik büyümeye doğru bir Granger nedensellik ilişkisinin olduğu sapanmakadır. Bulgular Keynes yaklaşımını deseklemekedir. Yüksel & Songur un (2011) çalışmasında, yıllarına ai zaman serisi eknikleri çerçevesinde Engle-Granger Eş-büünleşme ve Granger nedensellik esleriyle Türkiye de kamu harcamaları ile ekonomik büyüme değişkenleri arasındaki nedensellik ilişkisi incelenmekedir. Çalışmada, ekonomik büyümenin faiz ödemeleri hariç diğer üm serilerle arasında uzun dönem bir ilişkinin mevcu olduğu ifade edilmekedir. Granger nedensellik esi sonuçlarına göre ise cari harcamalar ve oplam kamu harcamalarından ekonomik büyümeye doğru ek yönlü bir Granger nedensellik ilişkisi (Keynes Yaklaşımı) espi edilirken, diğer değişkenler ile ekonomik büyüme arasında herhangi bir nedensellik ilişkisinin mevcu olmadığı oraya konulmakadır dönemi için ARDL sınır esi yaklaşımı ve Vekör Ooregresif (VAR) Granger nedensellik/blok Dışsallık Wald esi yardımıyla gerçekleşirilen Alunç (2011) çalışmasında, ARDL modeli uzun dönem kasayı işareleri kamu yaırımlarının payı ile ekonomik büyüme arasında poziif, kamu ükeim harcamalarının payı ile ekonomik büyüme arasında ise negaif bir ilişkinin mevcu olduğunu gösermekedir. Ayrıca oplam kamu harcamalarının payı ile ekonomik büyüme arasında da poziif bir ilişkinin olduğu ifade edilmekedir. Çalışmanın nedensellik esi sonuçları ise ekonomik büyümeden oplam kamu harcamalarına doğru ek yönlü bir nedenselliği (Wagner yaklaşımı) gösermekedir. Kamu yaırım harcamalarının payı dikkae alındığında ise iki yönlü bir nedenselliğin olduğu ifade edilmekedir. Yaırım harcamaları açıcından Türkiye ekonomisi için hem Wagner hem de Keynesyen yaklaşımın geçerli olduğu söylenebilir. Yilgör, vd. (2012) arafından, yılları için Granger nedensellik esi sonuçlarında cari, ransfer ve oplam harcamalardan ekonomik büyümeye doğru ek yönlü bir Granger nedensellik ilişkisinin olduğu ifade edilmekedir. 303

6 Sevinç YARAŞIR TÜLÜMCE, Fama ZEREN Kabaklarlı & Er (2014), dönemini kapsayan verilerle ve Sınır Tesi yaklaşımıyla, kısa dönemde ekonomik büyümedeki bir arışın kamu harcamalarında bir azalışa sebep olduğunu ifade emekedirler. Faka uzun dönemde kamu harcamalarının gelir esnekliğinin sıfırdan büyük olduğu belirilerek, Wagner Yasasının anlamlılığından çalışmada bahsedilmekedir. 3. Türkiye de Kamu Harcamaları ve Ekonomik Büyüme İlişkisinin Ampirik Analizi Kamu harcamaları Türkiye de yıllar iibariyle arış gösermekedir. Bu durum, harcama arışlarının sebeplerinin sorgulanmasına ve bu arışların büyüme üzerinde bir ekisinin olup olmadığının da araşırılmasına neden olmakadır. Mesela; 1975 yılında oplam kamu harcamalarının (cari, yaırım ve ransfer) milli gelir içindeki oranı %12,4, 1985 yılı için % 11,2, 1990 yılı için 12,7, 1998 yılı için 22,2, 2005 yılı için 24,1, 2010 yılı için % 26,1, 2013 için ise %25,4 ür. Büyüme hızı ise 1975 yılında % 7,2, 1985 yılında %4,2, 1990 yılında % 9,3, 2005 yılında % 8,4, 2013 yılında ise %4,2 olarak gerçekleşmişir. Dolayısıyla kamunun hacminin armasıyla beraber ekonomik büyüme arasında bir ilişki var mıdır? Devlein yapığı harcamalardan yaırım harcamaları mı büyüme üzerinde ekilidir? Yoksa cari ve ransfer harcamaları mı büyümeyi ekilemekedir? Bu gibi sorular, çalışmanın emel sorunsalını oluşurmaka, soruların cevapları ise ampirik analiz ile oraya konulmakadır Değişkenler ve Yönem Çalışmada yıllarını kapsayan Türkiye verileri kullanılmakadır sonrası değişkenlere ilişkin resmi yayınlanmış verinin olmaması, bu zaman aralığının incelenmesine olanak anımakadır. Kullanılan değişkenlerden TK: Toplam kamu harcamalarının gayrisafi yur içi hasılaya oranını, CH: Cari harcamaların gayrisafi yur içi hasılaya oranını, YH: Yaırım harcamalarının gayrisafi yur içi hasılaya oranını, TH: Transfer harcamalarının gayrisafi yur içi hasılaya oranını ifade emekedir. Söz konusu veriler Maliye Bakanlığı ndan elde edilmişir. Ekonomik büyüme gösergesi olarak ise kişi başına gayri safi yur içi hasıladaki büyüme oranı (KGDP) kullanılmışır. KGDP verisi Dünya Bankası verilerinden sağlanmışır. Değişkenler arasındaki nedensellik ilişkisini belirlemek için granger nedensellik esi uygulanmakadır. Değişkenler durağan ise VAR modeline göre granger nedensellik; değişkenler durağan değil ve aralarında uzun dönemli bir ilişki varsa VEC modeline göre nedensellik ilişkisi araşırılmakadır. Toda-Yamamao (1995), değişkenlerin durağan ya da koenegre olma ön bilgilerini kullanmadan nedensellik ilişkisinin gelişirilmiş VAR modeline göre araşırılmasını uygun görmekedir. Böylece herhangi bir ön es yapmanın sakıncalarını da oradan kaldırmış olmakadır. Ancak Toda-Yamamao esi, haaların normal dağıldığı varsayımına göre oluşurulmuşur. Haa erimi normal dağılmadığında veya ARCH yapısına sahip olduğunda bu esin sapmalı sonuçlar verdiğini Hacker ve Haemi-J (2006) espi 2 emekedirler. Bu nedenle asimpoik dağılımının yerine boosrap dağılımını kullanmayı önermekedirler. Granger ve Yoon (2002), verilerin birikimli poziif ve negaif değişimlerini içeren bileşenlere dönüşürme fikrini oraya koymakadırlar. Haemi-J (2012) ise değişkenler arasında ilişki olmadığında bile söz konusu bileşenler arasında asimerik nedensellik ilişkisi olabileceğini savunmakadır. Şöyle ki; 304

7 Uluslararası Yöneim İkisa ve İşleme Dergisi, Cil 13, Sayı 2, 2017, ss In. Journal of Managemen Economics and Business, Vol. 13, No. 2, 2017, pp y 1 ve y 1 gibi iki büünleşik serinin aşağıdaki gibi rassal yürüyüş süreci ile anımlanmış olsun (Haemi-J, 2012: 449). y1 = y1-1+ f1 = y10 + / f1 (1) ve i = 1 y2 = y2-1+ f2 = y20+ / f2 (2) i = 1 (1) ve (2) ifadesindeki =1,2..,T dir. y 10, ve y 2,0 ise başlangıç değerlerini gösermekedir. f 1i ve f 2i, beyaz gürülü haa erimidir. Değişkenlerin poziif ve negaif şokları sırasıyla aşağıdaki gibi anımlanmakadır. f + 1i = max( f1i, 0), f + 2i = max( f2i, 0), f - 1i = min( f1i, 0), f - 2i = min( f2i, 0), f1i = f1i+ f 1ive f2i = f2i+ f2i ve olmak üzere değişkenler poziif ve negaif şoklar aracılığı ile aşağıdaki gibi ifade edilebilmekedir. + - y1 = y1 - l + f1 = y 1, 0 = / f 1 i + / f1 i (3) Ve benzer olarak i= l i= l i i= l i= l + y = y - l + f = y, 0 = f i + f / / (4) Her bir serinin birikimli poziif ve negaif şokları şöyle ifade edilmekedir. / / / / i i= l i= l i= l i= l y = f i, y = f i, y = f i ve y = f Değişkenlerin bileşenleri arasındaki nedensellik ilişkisi poziif birikimli şoklar açısından şöyle göserilebilmekedir. Aşağıdaki p. merebeden VAR( p ) modeli kullanılarak nedensellik için es uygulanabilmekedir. + y = v+ A y Apy -1 + u + + (5) + y,( 21 x ) boyulu değişkenler vekörüdür. v,( 21 x ) boyulu kesme erimi vekörüdür ve u +,( 21 x ) boyulu haa erimi vekörüdür. Ar,( 22 x ) boyulu r gecikme merebeli paramere marisidir. 305

8 Sevinç YARAŞIR TÜLÜMCE, Fama ZEREN H 0 : A r daki k. süun ve w. saırdaki eleman sıfıra eşiir r = 1,..., p. Kısaca, Haemi-J (2012) değişkenlerin normal dağılımlı olmaması ve ARCH ekili olması halinde boosrap simulasyonları ile elde edilen kriik değerlerin kullanılmasının daha uygun olduğunu vurgulamakadır. Dolayısıyla, çalışmada öncelikle nedensellik ilişkisi Hacker ve Haemi-J (HH-J) Boosrap Nedensellik Tesi ile araşırılmakadır. Sonrasında ise Haemi-J Asimerik Nedensellik Tesi ile bulgular oraya konulmakadır Ampirik Analiz ve Bulguları Tablo 1 de Hacker ve Haemi-J (HH-J) Boosrap Nedensellik Tesi sonuçları göserilmekedir. Bilindiği üzere HH-J esi, Toda-Yamamoo (T-Y) nedensellik esi için kriik değerleri, boosrap dağılımından elde emekedir. T-Y esi, herhangi bir ön es ihiyacı duymadan (birim kök veya koenegrasyon) nedensellik ilişkisini araşırmakadır. Tablo 1: Hacker-Haemi-J Nedensellik Tesi Sonuçları Nedenselliğin Yönü TK KGDP KGDP TK CH KGDP KGDP CH Tes İsaisiği Boosrap Kriik Değerler % 1 % 5 % YH KGDP KGDP YH TH KGDP KGDP TH Tablo 1 den görüldüğü gibi oplam kamu harcamaları ile ekonomik büyüme arasında bir nedensellik ilişkisi yokur. Ayrıca cari, ransfer ve yaırım harcamalarından büyümeye doğru da bir nedenselliğin varlığı söz konusu olmamakadır. Ancak, değişkenler arasında nedensellik ilişkisi olmadığında bile değişkenlerin poziif ve negaif değişimleri arasında bir nedenselliğin olup olmadığı araşırılabilmekedir. Bu nedenle çalışmaya, kamu harcamaları ile ekonomik büyüme arasındaki asimerik (saklı) nedensellik ilişkisinin araşırılması ile devam edilmekedir. Haemi-J (2012) nin esi ile asimerik nedensellik ilişkisi bulguları Tablo 2 de yer almakadır. 306

9 Uluslararası Yöneim İkisa ve İşleme Dergisi, Cil 13, Sayı 2, 2017, ss In. Journal of Managemen Economics and Business, Vol. 13, No. 2, 2017, pp Tablo 2: Haemi-J Asimerik Nedensellik Tesi Nedenselliğin Yönü Tes İsaisiği Boosrap Kriik Değerler % 1 %5 %10 TK KGDP TK + KGDP + KGDP TK KGDP + TK *** * *** CH KGDP CH + KGDP * KGDP CH KGDP + CH YH KGDP YH + KGDP KGDP YH KGDP + YH TH KGDP TH + KGDP * KGDP TH KGDP + TH ** No: * es isaisiğinin % 1, ** ise % 5 ve *** ise %10 düzeyinde anlamlı olduğunu gösermekedir Değişkenlerin birikimli poziif ve negaif değişimleri arasındaki nedensellik ilişkisini araşıran Haemi-J esi sonuçları; poziif şoklar açısından % 1 anlamlılık düzeyinde oplam kamu harcamalarından ekonomik büyümeye, %10 anlamlılık düzeyinde ekonomik büyümeden oplam kamu harcamalarına, % 1 anlamlılık düzeyinde cari ve ransfer harcamalarından ekonomik büyümeye, % 5 anlamlılık düzeyinde ise ekonomik büyümeden ransfer harcamalarına doğru nedensellik ilişkilerini oraya koymakadır. Özele, poziif şoklar için ransfer harcamaları ve oplam kamu harcamaları ile büyüme arasında hem Wagner hem de Keynesyen, cari harcamalar için ise sadece Keynesyen yaklaşımı desekleyici sonuçlara ulaşılmışır. Negaif şoklar açısından ise % 10 anlamlılık düzeyinde oplam kamu harcamalarından ekonomik büyümeye doğru bir nedensellik söz konusudur. Yaırım harcamaları açısından ise hem poziif hem de negaif şoklar açısından büyüme ile nedensellik bulgusuna raslanamamakadır. 4. Sonuç Bir ekonomide devlein büyüklüğü/hacmi kamu harcamalarının milli gelir içindeki payı ile ölçülmekedir. Bu payın arması ise belli nokaya kadar büyüme amacına hizme edebilmekedir. Gelişmiş ve gelişmeke olan ülkelerde kamu harcamalarının arması, son zamanlarda konunun büyüme açısından ele alınmasına sebep olmakadır. Kamu harcamalarındaki arışların milli gelir üzerinde bir arış yaraması ve genişleici maliye poliikası aracı olarak ekonomik büyümeyi ekilemesi Keynesyen yaklaşımı akla geirmekedir. Keynesyen yaklaşımın aksine, ekonomik büyümeden kamu harcamalarına doğru bir ilişkinin varlığı ise Wagner yaklaşımınca kabul edilmekedir. Wagner a göre; ülkelerin gelişmişlik 307

10 Sevinç YARAŞIR TÜLÜMCE, Fama ZEREN düzeylerinin arması ve kalkınmanın gerçekleşirilmesi ile beraber, bireylerin mallara olan aleplerinin arması, ihiyaçların çeşilenmesi çerçevesinde devlein bu mal ve hizmeleri sunması kamu harcamalarını arırmakadır. Bu çalışmada, Türkiye için yılları arasında ekonomik büyüme ile kamu harcamaları arasındaki ilişki asimerik nedensellik esi ile analiz edilmekedir. Hacker- Haemi-J Boosrap nedensellik esi sonuçları, üm harcama kalemleri (oplam kamu harcamaları-cari-yaırım-ransfer) ile ekonomik büyüme arasında nedensellik ilişkisinin var olmadığı oraya koymakadır. Bu durum, serilerin poziif ve negaif değişimlerinde saklanmış olabilecek nedensellik ilişkisinin de araşırılmasını gerekli kılmakadır. Serilerin poziif ve negaif değişimlerinde saklanmış olabilecek nedensellik ilişkisi Asimerik Nedensellik ile oraya konulmakadır. Asimerik nedensellik esi sonuçları; poziif şoklar açısından oplam kamu harcamaları ile ransfer harcamaları ve ekonomik büyüme arasında çif yönlü nedensellik ilişkisinin varlığını gösermekedir. Dolayısıyla Türkiye de ilgili dönemde oplam kamu harcamaları ile ransfer harcamaları bazında analiz sonuçları, Wagner ve Keynes yaklaşımlarını desekler nielikedir. Toplam kamu harcamaları ve ransfer harcamaları için benzer sonuçlara ulaşılması, aslında Türkiye için beklenen bir durumdur. Çünkü Türkiye de özellikle 1990 lı yıllardan sonra oplam kamu harcamaları içinde en yüksek payı ransfer harcamaları oluşurmakadır lı yıllardan günümüze kadar ransfer harcamalarının oplam harcamalar içindeki payı %50 nin üzerindedir. Bu pay içinde 1990 lı yılların başında ikisadi ransferler, sonraki yıllarda ise borç faiz ödemelerinin ekin olduğu bilinmekedir yılı sonrası ise faiz ödemelerinde düşmenin yaşandığını da belirmek gerekmekedir. Son yıllarda sosyal güvenlik gibi alanlarda yapılan harcamaların arması da ransfer harcamalarının arışında ekilidir. Dolayısıyla, ransfer harcamalarının büyüme üzerindeki ekisi ransfer harcamasının ürüne göre değişiklik yaraabilmekedir. Üreim ve ükeimi arırmaya yönelik olan ransferler ile oplumdaki eşisizliği giderici ve gelişmeyi eşvik edici ransferlerin büyümeye ekisi farklı olmakadır. Poziif şoklar açısından diğer bir bulgu, cari harcamalardan ekonomik büyümeye doğru ek yönlü nedenselliğin varlığı yani Keynesyen yaklaşımın geçerliliğidir. Cari harcamalar mal ve hizme alımları ile personel giderlerinden meydana gelmekedir. Keynesyen eoriye göre, herhangi bir cari harcamadaki arış oplam alepe de bir arış yaraarak, hızlandıran ekisiyle büyümeyi poziif ekileyebilmekedir. Toplam alebin canlanmasıyla Keynes ekisi cari harcamalar için söz konusudur denilebilir. Öe yandan yaırım harcamaları ile ekonomik büyüme arasında nedensellik ilişkisinin var olmadığı her iki şok açısından Tablo 2 de görülmekedir. Bu bulgu ise incelenen dönem aralığında oplam kamu harcamaları içinde yaırım harcamalarının düşüklüğü ile açıklanabilir. Devlein bu anlamda yaırım harcamalarını arırması ve özel sekör yaırımlarını poziif ekileyecek alanlarda yaırımlarda bulunması gerekmekedir. Ayrıca yaırım harcamaları ve büyüme arasında nedenselliğin olmaması, uygulanan popülis poliikalar nedeniyle verimsiz alanlarda yaırımların gerçekleşirildiği sorununu da akla geirmekedir. Niekim yıllar iibariyle yarım kalan veya amamlanamayan projelere bakıldığında, durum açıkça oraya çıkmakadır. Negaif şoklar açısından bulgulara bakılırsa; yalnızca oplam kamu harcamalarından ekonomik büyümeye doğru ek yönlü nedensellik söz konusudur. 308

11 Uluslararası Yöneim İkisa ve İşleme Dergisi, Cil 13, Sayı 2, 2017, ss In. Journal of Managemen Economics and Business, Vol. 13, No. 2, 2017, pp Kaynakça Alunç, Ö. F. (2011). Kamu harcamaları ve ekonomik büyüme ilişkisi: Türkiye ye ilişkin ampirik kanılar. Yöneim ve Ekonomi, 18(2), Arısoy, İ. (2005a). Türkiye de kamu harcamaları ve ekonomik büyüme ilişkisi ( ). Türkiye Ekonomi Kurumu, Tarışma Meni, (Hp :// Org.Tr) Arısoy, İ. (2005b). Wagner ve Keynes hipoezleri çerçevesinde Türkiye de kamu harcamaları ve ekonomik büyüme ilişkisi. Çukurova Üniversiesi Sosyal Bilimler Ensiüsü Dergisi, 14(2), Ağayev, S. (2012). Kamu harcamaları ve ekonomik büyüme ilişkisi: eski Sovyeler birliği ülkelerinde Wagner yasası analizi ( ). Eskişehir Osmangazi Üniversiesi İibf Dergisi, Ekim, 7(2), Ayaç D., & Güran, M. C. (2010). Kamu harcamalarının bileşimi ekonomik büyümeyi ekiler mi? Türkiye ekonomisi için bir analiz. Sosyoekonomi, 2, Bağdigen, M., & Çeinaş, H. (2004). Causaliy beween public expendiure and economic growh: The Turkish case. Journal Of Economic And Social Research, 6(1), Bağdigen, M., & Beşer, B. (2009). Ekonomik büyüme ile kamu harcamaları arasındaki nedensellik ilişkisinin wagner ezi kapsamında bir analizi: Türkiye örneği. Zku Journal Of Social Sciences, 5(9), Bahmani-Oskooee, M. (1999). Do federal budge deficis crowd ou or crowd ın privae ınvesmen? Journal Of Policy Modeling, 21(5), Bose, N., Haque, M. E., & Osborn, D. R. (2007). Public expendiure and economic growh: A disaggregaed analysis for developing counries. The Mancheser School, 75(5), Carlson, K. & Spencer, R. W. (1975). Crowding ou and is criics. Federal Reserve Bank Of S. Louis, Devaragan S., Swaroop, V., & Zou, H. (1996). The composiion of public expendiure and economic growh. Journal of Moneary Economics, 37, Gangal, V. L. N., & Gupa, H. (2013). Public expendiure and economic growh a case sudy of İndia. Global Journal of Managemen and Business Sudies, 3(2), Grier, K. B., & Tullock, G. (1989). An empirical analysis of cross naional economic growh: Journal of Moneary Economics, 24(2), Gül, E., & Hakan, Y. (2011). Türkiye de kamu harcamaları ile ekonomik büyüme arasındaki nedensellik ilişkisi: dönemi. Maliye Dergisi, 160, Hacker, S. R., & Haemi, J. A. (2006). Tess for causaliy beween ınegraed variables using asympoic and boosrap disribuions: Theory and applicaion. Applied Economics, 38, Haemi, J. A. (2012). Asymmeric causaliy ess wih an applicaion. Empirical Economics, 43, Halicioğlu, F. (2003). Tesing Wagner s law for Turkey, Review Of Middle Eas Economics And Finance,1(2),

12 Sevinç YARAŞIR TÜLÜMCE, Fama ZEREN Kabaklarlı, E., & Er, P. H. (2014). Türkiye de kamu harcamalarının ekonomik büyümeye ekisinin sınır esi yaklaşımı ile analizi. Maliye Dergisi, 166, Kaya, E. (2006). Kamu harcamalarının büyüme üzerindeki ekileri. Balıkesir Üniversiesi Sosyal Bilimler Ensiüsü, Yüksek Lisans Tezi. Lınk, S. B. (2006). Do governmen purchase crowd ou ınvesmen. Risec, 53, Loizides, J., & Vamvoukas, G. (2004). Governmen expendiure and economic growh: Evidence from rivariae causaliy esing. Journal Of Economics, Vııı(1), Mehrara, M., Abrishami, H., Boroujli, M., & Amin, M. (2013). Govermen expendiure and economic growh in İran. Inernaional Leers Of Social And Humanisic Sciences, 11, Samudram, M., Mahendhiran, N., & Sanha, V. (2009). Keynes and Wagner on governmen expendiures and economic developmen: The case of a developing economy. Empirical Economics, 36, Taban, S. (2010). An examinaion of he governmen spending and economic growh nexus for Turkey using he bound es approach. Inernaional Research Journal Of Finance And Economics, 48, Tuna, K. (2013). Türkiye de Wagner kanunu nun geçerliliğinin es edilmesi. İşleme ve İkisa Çalışmaları Dergisi, 1(3), Terzi, H. (1998). Kamu harcamaları ve ekonomik kalkınma ilişkisi üzerine ekonomerik bir inceleme. İkisa İşleme ve Finans, 13(142), Yamak, N., & Küçükkale, Y. (1997). Türkiye de kamu harcamaları ekonomik büyüme ilişkisi. İkisa İşleme ve Finans, 12(131), Yıldız, F., & Sarısoy, S. (2012). OECD ülkelerinde kamu harcamaları ve ekonomik büyüme ilişkisi üzerine ampirik bir çalışma. Marmara Üniversiesi İİBF Dergisi, 33(2), Yilgör, M., Eruğrul, C., & Celepcioğlu, M. E. (2012). The effec of public expendiure on economic growh: Turkey example. Invesmen Managemen And Financial Innovaions, 9(2). Yüksel, C., & Songur, M. (2011). Kamu harcamalarının bileşenleri ile ekonomik büyüme arasındaki ilişki: Ampirik bir analiz ( ). Maliye Dergisi, 161,