Belirsizlik Altında Çevre Bilinçli Tedarikçi Seçimi Probleminin İncelenmesi

Transkript

1 Doğuş Ünverstes Dergs, 19 (1) 2018, Belrszlk Altında Çevre Blnçl Tedarkç Seçm Problemnn İncelenmes Investgatng Envronmentally Conscous Suppler Selecton Problem under Uncertanty Vldan ÖZKIR (1) ÖZ: Sürdürüleblr tedark zncrler, toplumun güncel gereksnmlern gelecek nesllern kaynaklarını tehlkeye atmadan ulaşılablr kılmayı hedeflemektedr. Kalkınmayı sürdürüleblr kılmanın yolu, tedark zncrnde akışı gerçekleşen tüm kaynaklara kapalı br döngü çnde gerçekleşme yeteneğ kazandırılmasını sağlamaktan geçmektedr. Burada öncelkl kaynaklar, kıt olan ve yaşamı sürdürüleblr kılan çevresel kaynaklardır. Çevre blnçl sstemler kurmak suretyle, tedark zncrndek müşterler ve şletmeler bu kaynakların sürdürüleblrlğ konusunda katkı sağlayablmektedr. Bu çalışma, yeşl tedark zncrnde tedarkç seçm gerçekleştren br frmanın değerlendrmes gereken krterler ncelenmş olup, otomotv sektöründe üretm yapan br frma çn tedarkç değerlendrmes ve analz gerçekleştrlmştr. Sonuçlar, sürdürüleblr tedark zncrnde tedarkç seçm yaparken çevrec krterlern etk düzeynn otomotv sektöründe oldukça yüksek olduğunu göstermektedr. Anahtar kelmeler: Bulanık Karar Verme, Çevrec Tedarkç Seçm, Sürdürüleblrlk, TOPSIS. Abstract: The man concern of sustanable supply chans s to enable present generaton to reach ther needs and aspratons wthout compromsng the ablty of future generatons to meet ther needs. Closng the loop n a supply chan, ncludng the resources n the forward and reverse flow, s a prerequste for sustanable supply chans and sustanable development. Here, the prmary resources are scarce resources, whch have envronmental and economc value. By constructng envronmentally conscous systems, customers and frms n a supply chan can contrbute to sustanable practce. Ths study nvestgates the evaluaton crtera for envronmentally conscous suppler selecton problem. Suppler evaluaton and analyss s carred out for a company engaged n producton n the automotve ndustry. The results ndcate that the envronmental crtera have consderable effect on the fnal decson whle evaluatng the performance of green supplers n the automotve sector. Keywords: Fuzzy decson makng, Envronmentally conscous suppler selecton, sustanablty, TOPSIS. JEL Classfcatons: C Grş Tedark zncr yönetm; müşter htyaçlarını karşılayacak şeklde malların doğru zamanda, doğru yerde, doğru mktarda bulunması ve toplam sstem malyetnn düşürülmes çn tüm tedark zncr taraflarının -başta yan sanay, üretm tess, depo, dağıtıcı ve satıcı olmak üzere - etkl entegrasyonu amaçlamaktadır. Son yıllarda rekabet (1) Yıldız Teknk Ünverstes, Endüstr Mühendslğ Bölümü, İstanbul. Gelş/Receved: , Kabul/Accepted:

2 24 Vldan ÖZKIR koşullarının güçleşmes, küreselleşme, teknolojnn hızlı gelşm, lojstk ağların karmaşıklığının artması ve ürün yaşam döngüsünün kısalması gb gelşmeler şletmelern tedark zncr stratejlern yenden gözden geçrmelern gerektrmştr (Beamon, 1999). Sürdürüleblr kalkınma kavramı le öne çıkan nsan ve çevre merkezl yaklaşımlar, tedark zncr tasarımını ve yönetmn büyük ölçüde etklemştr. Ekonomk kalkınmanın ancak sosyal ve çevresel kalkınma değerler gözetlerek sürdürüleblr kılınableceğ düşünces tüm dünyada kabul görmüştür. Bu kapsamda, Avrupa Brlğ (AB) başta olmak üzere, Amerka ve Japonya da kanun düzenlemeler ve yönetmelkler oluşturulmaktadır. Örneğn, AB, 2003 yılı tbarıyla, elektrkl ve elektronk ekpman üretmde kullanılan tehlkel maddelern kullanımını kısıtlayan ROHS drektf (2002/95/EC) ve bu ekpmanların/donanımların toplanmasını ve ger dönüştürülmesn öneren WEEE Drektf (2002/96/EC) le elektronk pazarı çn sürdürüleblrlğ teşvk etmektedr. Bu drektfler, ürünün yaşam çevrm boyunca tasarımından kontrollü mhasına veya yenden değerlendrlmesne yönelk olarak elektrkl ve elektronk ekpmanlardan doğan atıkları azaltmak; doğal kaynakların tüketmn azaltmak, oluşablecek atık ve krllğ azaltmak üzere önleyc çalışmalar yapmak ve üretcler, satıcıları, dstrbütörler ve ger dönüşüm tesslern ürünlernn çevresel etkler ve bunların sonuçları konusunda blnçlendrmey amaçlamaktadır. Türkye'nn Avrupa Brlğ tam üyelk müzakerelerne 2005 yılı tbarıyla başlaması le belrlenen 35 müktesebat başlığından br de çevredr. Bu kapsamda, AB nn çevre le lgl drektfler hızla uyumlandırma çalışmaları yapılmaktadır. Devlet tarafından belrlenen sınırlamalar ve düzenlemelere uyum sağlamak çn şletmeler büyük çaba sarf etmektedr. Ayrıca, rekabetç pazar şartlarında, çevre duyarlılığını benmsemş şletmeler müşterlernn sadakatn kazanmaktadır. Büyükozkan ve Vardaloğlu (t.y.), temel neden ne olursa olsun, şrketlern kendlerne at br çevresel stratej belrlemek ve yeşl tedark zncr uygulamalarına geçmek zorunda olduğunu belrtmştr. Çevre blncnn artmasıyla brlkte, müşterler satın aldıkları ürün ve/veya servs; düşük fyat, yüksek kalte, kısa teslmat süresne laveten tüm bunları çevresel br sorumluluk le yapablen tedarkçlerden sağlamayı terch etmektedr. Noc (1997) şrketlern etkl çevre yönetm nşa etmeler gerektğ ve müşter le tedarkç arasındak lşknn entegre olması gerektğ üzernde durmuştur. Aslında karşılıklı şbrlğ lşkler gelştkçe, şrketler tedarkçler le brlkte çevre blnçl ürünlern üreteblmesnn olurlu olacağı düşüncesn savunmuş ve tüm gerekllkler yaptıkları takdrde şrketlern elde edecekler kazanımları açıklamıştır. Avrupa Brlğ düzenlemeler kapsamındak uygulamaları ncelemek suretyle, Nronom ve Osbanjo (2008) Genşletlmş Üretc Sorumluluğu kapsamında gelşmekte olan ülkelerde ömrünü tamamlamış elektronk ürünlern yönetmnde karşılaşılan problemler ncelemşlerdr. Wate, Cox ve Tudor (2015) İngltere de atık toplama konusunda AB uygulamaları ve hedeflerne ulaşma derecelernn analzn yapmış, hedeflere ulaşmak çn toplama hzmetnde yapısal değşklkler yapılmasını önermştr. Çevre blnçl uygulamalardan br de, Pacheco-Blanco ve Bastante-Ceca (2016) tarafından çalışılan ve yakın zamanda önem kazanan sürdürüleblr tüketm çnde yeşl tedark konusudur. Pacheco-Blanco ve Bastante-Ceca (2016) çalışmalarında, yüksek öğretm kurumlarının sürdürüleblr tüketme pratk ve teork anlamda nasıl katkıda bulunableceğ araştırmıştır. Bu çalışmanın temel hedef, çevre blnçl tedark zncr yönetm aşamasında zncrn öneml br bleşen olan tedarkçlern değerlendrlmes çn temel krterler özetle-

3 Belrszlk Altında Çevre Blnçl Tedarkç Seçm Problemnn İncelenmes 25 mek suretyle, br tedarkç seçm problemnde özellkle çevre blncn ön plana çıkaran krterlern önemn ortaya koymak ve değerlendrme kararına nasıl katkıda bulunduğunu gerçek br uygulama le göstermektr. Çalışmanın knc bölümünde çevre blnçl (yeşl) tedarkç seçm problem ncelenmekte ve lgl lteratür araştırması sunulmaktadır. Üçüncü bölümde, bu tp seçm problemlernde alternatflern ekseryetle sınırlı ve sayılablr mktarda olması dolayısıyla, lteratürde sıklıkla kullanılan çok krterl karar verme yöntemlernden TOPSIS (Technque for Order Preference by Smlarty to Ideal Soluton) teknğnn metodolojs açıklanmaktadır. Dördüncü bölümde, otomotv sektöründe üretm yapan br frma çn çevre blnçl tedarkç belrleme çalışması sunulmaktadır. Son olarak, çalışmanın sonuçları, değerlendrmeler ve yorumlar sunulmaktadır. 2. Çevre Blnçl Tedarkç Seçm Problem İş dünyasındak rekabet her geçen gün artmakta, müşter öncelkler değşmekte ve tedark fonksyonunun başarı göstergelerne yen bleşenler eklenmektedr. Bu nedenle, tedarkç seçm problem zorlaşmakta ve sstematk yaklaşımlara olan htyaç artmaktadır. Bu noktada, brncl amaçlar olan htyaç duyulan malzemenn doğru mktarda ve doğru zamanda planlanan yerde hazır bulunmasına laveten, genel kalte gereksnmler, belrl teknk gereksnmler ve fnansal dayanıklılıkları konusunda müşter tatmn sağlayacak unsurları bulundurmaları gerekllğdr. Tedarkç seçm problem, çok sayıda krter kapsayan ve genellkte alternatflern sayılablr mktarda olduğu br karar verme problemlerndendr. Lteratürde klask tedarkç seçm problemlern nceleyen pek çok çalışma bulunmaktadır. Tedarkç seçm çn lteratürde kullanılan yöntemlerden bazıları şunlardır: Bayes Ağ Model (Hossen ve Barker, 2016), PROMETHEE (Dulmn ve Mnnno, 2003), Ver zarflama analz (Bragla ve Petron, 2000; Wu, 2009; Toloo ve Ertay, 2014; Karsak and Dursun, 2014; Dobos ve Vörösmarty, 2014), Analtk Hyerarş Proses (Akarte vd., 2001; Lu ve Ha, 2005; Chen vd., 2006; Ven vd., 2012), Analtk Ağ Proses (Ln vd., 2010; Gencer ve Gürpınar, 2007), Bulanık Kalte Fonksyonu Açılımı (Da ve Blackhurst, 2012), çok amaçlı programlama (Zhu, 2004). Detaylı ve genş br lteratür araştırması çn Wetzsten vd. (2016) tarafından 1995 ve 2015 yılları arasında yayınlanan 221 çalışmanın yer aldığı lteratür araştırmasını ncelenmeldr. İşletmeler, çevre blnçl tedark zncrnden en yüksek yararı sağlamak çn, bulundukları zncrnn tüm üyelern bu yeşl zncre entegre edeblmel ve zncr katılacak bleşenlern çevre blnçl ş yapma kablyetn değerlendrmeldr. Lteratürde tedarkç seçm çn yapılan çalışmaların sayısı le kıyaslandığında, çevre blnçl tedarkç seçm ve değerlendrmes konusundak çalışmaların sayısı görel olarak azdır. Lteratürde karar blm kapsamında yayınlanan derglerde, tedarkç seçm ve çevre blnçl (yeşl) tedarkç seçm anahtar kelmeler le aramalar gerçekleştrlerek Şekl 1 de verlen yayın sayıları bu durumu açık br şeklde göstermektedr.

4 26 Vldan ÖZKIR Çevre Blnçl Tedarkç Seçm Tedarkç Seçm Şekl yılları arasında lteratürde yayınlanan yayınlar Yeşl tedarkç seçerken dkkat edlmes gereken etkenler; frmanın htyaçlarını uygun fyat, kalte ve hzmet düzey le sürekl br şeklde karşılarken, bunları çevreye duyarlı br şeklde, çevre blnçl uygulamaları gerçekleştreblecek özellklere ve steğe sahp olmasıdır. Seçm sırasında her frma çn öncelkler farklı olablr. Bu nedenle seçm sırasında ortak krterler kullanılarak objektf br şeklde tedarkç performansları değerlendrlmeldr. Noc (1997) yeşl tedarkç seçm çn; şrketlern yerne getrebleceğ uygulanablr yeşl stratejler bulmanın, tedarkçler tarafından çevre koruma performansının değerlendrlmes çn operasyon ölçüm metodu tanımlamanın, tedarkç seçm çn en etkl yöntem belrlemenn ve tedarkçlern şrketn çevre koruma stratejlern takp edebleceklernden emn olma gerekllğnn önemn vurgulamıştır. Yazar, yeşl ürün tedarkçler seçm krterlern ve çevre performans ndekslern 4 başlık altında toplamıştır. Bunlar; tedarkçlern güncel çevre etknlğ, tedarkçlern yeşl kapasteler, tedarkçlern yeşl majı ve son olarak ekonomk yönden performans sürec değerlendrlmesdr. Handfeld vd. (2002), Fortune 500 şrketlernn tedark zncr yönetcler le yaptıkları çalışmada, üzernde fkr brlğne varılan br krterler lstes oluşturmuştur. Humphreys vd. (2003), geleneksel tedarkç seçm proseslernn sadece kalte, esneklk vb. krterlere dkkat ettğn; ancak, çevre baskısının artması le brçok şletmenn tedarkçlernn çevre performanslarını değerlendrmeye başladıklarını belrtmştr. Kannan vd. (2013) en y çevre blnçl tedarkçlern br sıralamasını bulmak ve değerlendrmek çn, çevresel ve ekonomk krterler göz önünde bulundurarak, bulanık çok ölçütlü fayda teors le çok amaçlı programlamanın brleştğ bütünleşk br yaklaşım sunmuştur. Svakumar vd. (2015) AHP ve Taguch kayıp fonksyonu le yeşl tedarkç değerlendrmes ve seçm çalışması sunmuştur. Igarash vd. (2015) tedarkç seçm problemne çevre krterlernn eklenmesnn ve yeşl tedarkç seçm problemnn karmaşıklığının satın alma üzerndek etklern ncelemştr. Banaean vd. (2016) gıda tarımı endüstrsnde yeşl tedarkç seçm problemn ncelemş, belrszlk altında karar verme metotlarından Bulanık TOPSIS, Bulanık VIKOR ve GRA yöntemlern kullanarak gerçek br uygulamada tedark zncr performanslarını değerlendrmek çn kullanmıştır. Rezae vd. (2016) klask ve çevresel krterler le bütünleşk tedarkç seçm yaşam döngüsü yaklaşımı sunmuştur. Rezae vd. (2016) önerdkler 3 aşamalı tedarkç seçm metodolojsn gıda zncr çn uygulamak suretyle, metodoloj, karar ve yönetmsel uygulamaların brbr üzerndek etklern tartışmıştır. Awash ve Govndan (2016) yeşl tedarkç

5 Belrszlk Altında Çevre Blnçl Tedarkç Seçm Problemnn İncelenmes 27 gelştrme programlarını değerlendrmek çn bulanık nomnal grup teknğ ve çok krterl karar verme yöntemlernden br olan VIKOR u kullanmıştır. Dwer vd. (2016) Pakstan da otomotv sektöründe yeşl tedarkç seçm problemn çözmek üzere, Analtk hyerarş proses yöntemn kullanmıştır. Lteratürde, yeşl tedarkç seçm çn kullanılan dğer yöntemler se, DEMATEL (Hsu vd. 2013), bulanık kümeleme (Hedarzade vd. 2016), Bulanık c-means ve VIKOR (Akman, 2015), Sstem dnamğ (Orj ve We, 2015), DEA (Dobos ve Vörösmarty, 2014), Bulanık analtk ağ proses (Galankash vd. 2015), Bulanık Aksyomatk Tasarım (Kannan vd. 2015) dır. 3. Bulanık Topss Metodolojs Çok krterl karar verme problemlernde lk adım alternatfler kümesnn ve alternatflern değerlendrleceğ karar krterler kümesnn belrlenmesdr. Bu, krtk br adım olmasına rağmen, formülasyonu standart br modelleme prosedürü le kolayca yapılamaz (Trantaphyllou, 2000). Çok krterl karar verme problemleryle lglenrken karşımıza çıkan dğer br krtk adım se, uygun verlern tahmn edlmesdr. Sıklıkla, çok krterl karar verme problemlernde verler net olarak elde edlememektedr. Bu durum, her br karar krternn önemn ve alternatflern bu krterlere göre performansını değerlendrmek çn ntel değerlendrmeler çeren uzman görüşünü ön plana çıkarmaktadır. Çok krterl karar verme yöntemler, bu ntel değerlendrmeler elde edeblen ve şleyeblen prosedürler önermektedr. Bulanık mantık, 1965 yılında Lotf Zadeh tarafından önerlen belrszlğ açıklama kablyet yüksek olan br teordr. Bulanık küme teors le, her br elemanı 0 le 1 arasında değşen üyelk derecesne sahp sürekllk arz eden br üyelk fonksyonu le tanımlanır. Teor, matematksel optmzasyon, karar destek metotları gb pek çok uygulamalı matematk alanında kullanılmaktadır. Üçgensel br bulanık sayı, a L, a M ve a U sayılarının oluşturduğu br üçlü dzm a = [a L, a M, a U ] şeklnde gösterlmekte ve Denklem (1) de gösterlen üyelk fonksyonu μ a le fade edlmektedr. 0 x < a L x a L μ a = a M a L a L x a M a U x a U a M am x a U { 0 x > a U Yüksek belrszlk çeren karar çevrelernde, karar vercler karar vermekten veya kesn yargılarla hareket etmekten çeknr. Bu nedenle, bu belrszlğ karar analz çalışmalarının çne dahl etmek amacıyla, karar vercnn değerlendrmeler ya da muhtemel sonuçlar le lgl kesn yargı oluşturmak yerne, çeştl rsk fadeler le değerlendrme yapmasına zn verlr. Karar verclerden alınan dlsel değerlendrmelern bulanık ölçeklere dönüştürülmes çn lteratürde çeştl yaklaşımlar bulunmaktadır. Bu çalışmada ntel verlern sayısallaştırılması çn, Tablo 1 de verlen Wang ve Elhag (2006) tarafından önerlen bulanık dlsel değerlendrme ölçeğ kullanılmıştır. Adım 1: Alternatfler kümesnn ve karar krterler kümesnn belrlenmes Adım 2: Karar Verclerden breysel değerlendrmelernn alınması Alternatflern performanslarını değerlendrmek üzere, Wang ve Elhag (2006) tarafından önerlen değerlendrme ölçeğ aşağıda verlmektedr. (1)

6 28 Vldan ÖZKIR Tablo 1. Bulanık Dlsel Değerlendrme Ölçeğ (Wang ve Elhag, 2006) Puanlama çn Dlsel Termler Bulanık Performans Değerler Çok Zayıf (0,0,0.1) Zayıf (0,0.1,0.3) Braz Zayıf (0.1,0.3,0,5) Orta (0.3,0.5,0,7) Braz İy (0.5,0.7,0,9) İy (0.7,0.9,1) Çok İy (0.9,1,1) Karar verclerden breysel değerlendrmelernn alınması adımında, Tablo 2 de Saaty (1980) nn 2 kutuplu 9 puanlı kl karşılaştırma ölçeğ kullanılmaktadır. Tablo 2. Bulanık Dlsel Değerlendrme Ölçeğ Açıklama Önem dereces Bulanık Değerler Çok Fazla Öneml 9 (7,9,9) Çok Öneml 7 (5,7,9) Öneml 5 (3,5,7) Az Öneml 3 (1,3,5) Eşt Öneml 1 (1,1,1) m alternatfl ve n ana krterl hyerarşk br karar problemne sahp olduğumuzu düşünelm. İkl karşılaştırma ölçeğ kullanarak tüm krterlern önem dereceler bulanık analtk hyerarş proses kullanılarak hesaplanır. Karar verclerden alınan dlsel değerlendrmelere karşılık gelen bulanık değerler belrlenr. Her br ana krter çn, alt krterlernn kl değerlendrldğ ve hedef çn ana krterlern brbrleryle değerlendrldğ kl karşılaştırma matrs oluşturulur. Örneğn, kl karşılaştırmalar matrsndek her br değerlendrme; br krternn br j krternden ne kadar öneml olduğunu fade eder. Br karşılaştırma matrsnn tam tutarlı olablmes çn, en büyük öz değernn matrs boyutuna eşt olması beklenr. Analtk hyerarş proses, kl karşılaştırma matrsnn belrl br mktar tutarsızlık çermesne zn verr. Bu nedenle tanımlanan rassal tutarlılık endeksne göre, tutarlılık oranı değerlendrlmektedr. Bu şeklde hesaplanan tutarlılık oranının %10 dan küçük olması durumunda, matrsn kabul edleblr derecede tutarlı olduğu varsayılır. Detaylı blg ve açıklama çn; Saaty ve Vargas (2012) e başvurulmalıdır. Adım 3: Krter Ağırlıklarının hesaplanması A matrs ana krterlern kıyaslandığı kl karşılaştırma matrs olsun. A = [a j ] N N = [ (a 11, a 11, a 11 (a 21, a 21, a 21 ) (a L n1 U ) (a L 1n, a M 1n, a U 1n ), a n1, a n1 ) (a nn, a nn, a nn )] (2) Öncelkle sütun normalzasyonu yapılarak, r j değerler hesaplanır.

7 Belrszlk Altında Çevre Blnçl Tedarkç Seçm Problemnn İncelenmes 29 R = [r j] N N = [( a j L U a j, a j M a j M a j U, L )] (3) a j Ardından satır ortalaması alınarak bulanık ağırlık vektörü elde edlr. L r j W = [w ] 1 N = [( jn, r j M jn, j r j N M )] (4) Tutarlılık analz ardından, ağırlık değerler hyerarşk TOPSIS metodolojs çn hazır hale gelr. Adım 4: Karar verclerden alınan alternatf performans değerler normalzasyonu k, br j ana krter altında bulunan K adet alt krter fade eden nds olsun. P = [p k ] m K = [ (p 11, p 11, p 11 (p 21, p 21, p 21 ) (p L m1 U ) (p L 1K, p m1, p m1 ) L (p mk, p mk, p M 1K, p U 1K ), p U mk )] (5) B = [b k ] m K normalze edlmş bulanık performans değerlendrme matrs olsun. Fayda krter çn normalzasyon b k = ( p j L max malyet krter çn normalzasyon şeklnde yapılır. p j L p j U, M p j max p j M p j U, b k = ( L mn p, j mn p j L, U p j L max p ) (6) j U p j mn p j L ) (7) Adım 5: Ağırlıklandırılmış normalze bulanık karar matrs elde edlmes Normalze bulanık karar matrs le ağırlıkların çarpılması sonucunda, ağırlıklandırılmış normalze bulanık karar matrs elde edlr. C = [c k ] m K = [w, c k ] m K (8) Adım 6: Bulanık deal ve Bulanık negatf deal çözümlern belrlenmes F fayda krterlernn oluşturduğu br fayda kümesn ve M se malyet krterlernn oluşturduğu br malyet kümesn göstermek üzere, bulanık deal çözüm A ve bulanık negatf deal çözüm A şöyle hesaplanır: A = {(max c k k F), (mn c k k M), = 1,2,3,, m} (9) A = {(mn c k k F), (max c k k M), = 1,2,3,, m} (10)

8 30 Vldan ÖZKIR Yukarıdak k alternatf de hayaldr. Bununla brlkte, fayda krter çn karar vercnn alternatfler arasından maksmum değer stedğnn kabul edlmes mantıklı br yaklaşımdır. Aynı şeklde, malyet krter çn karar vercnn alternatfler arasından mnmum değer stedğ varsayılmaktadır. Adım 7: Bulanık deal ve Bulanık negatf deal çözümlere uzaklıkların belrlenmes İk üçgensel bulanık sayı arasındak mesafenn ölçümü çn lteratürde çeştl yaklaşımlar bulunmaktadır. Bu çalışmada, Guo ve Zhao (2015) tarafından gelştrlen geometrk uzaklık metodu kullanılmıştır. Bu metoda göre, her alternatfnn (d, d ) poztf ve negatf deale olan uzaklığı aşağıdak gb hesaplanır: n d = { {{ [(c k L c L k ) 2 + 2(c M k c M k ) 2 + (c U k c U k ) 2 ] } } } 4 j= /2 (11) d = { {{ [(c k L c L k ) 2 + 2(c M k c M k ) 2 + (c U k c U k ) /2 (12) n ] 2 } } } 4 j=1 Adım8: Bağıl Yakınlığın Hesaplanması CC, yakınlık gösterges, A alternatfnn A deal çözümüne bağıl yakınlığı ve A alternatfne bağıl uzaklığı temsl eder ve şöyle tanımlanır: CC = d d + d (13) CC, değer en yüksek olan en y alternatf temsl eder. Sıralama çn, CC değerler büyükten küçüğe doğru sıralandığında baskınlık sıralaması elde edlr. 4. Gerçek Olay Çalışması: Otomotv Yan Sanaynde Yeşl Tedarkç Seçm Tedarkç performansı le lgl müşter memnunyet krterler tedarkç performansı le lgl çeştl krterler çermektedr. Bunlardan bazıları; ürün yelpazes, ürün kaltes, ürün desteğ, müşter servsnn etknlğ, fyatlandırma, teslmat performansı vb. olarak sıralanablr. Bu çalışmada tedarkç performansının değerlendrlmesnde ana krterler olarak; Kalte, Malyet, Hzmet ve Yeşl maj belrlenmştr. Daha sonra daha detaylı br analz çn her br ana krter alt krterlere ayrılmıştır. Bu alt krterler kalte çn; kalte belgeler (KB), ürün kaltes (ÜK), Ar-Ge (AG), malyet çn; brm fyat (BF), stkrar (FI), Hzmet çn; esneklk (TE), hız (TH), güvenlr teslmat (GT), yeşl maj çn; ger dönüşüm (GD), elektrk tüketm (ET), atık yönetm (AY), elektrkl araç kullanımı (EA) ve yeşl paketleme (YP) olarak belrlenmştr Alternatflern tanımlanması ve Ana Krterlern Tanımlanması Otomotv ana sanaynn belrledğ teknk dokümanlara uygun orjnal modül üreten yan sanay frmaları arasından seçm yapılacaktır. Bu seçm esnasında, ana frmanın öneml stratejlernden br de çevre blnçl üretm yapmaktır. Bu aynı zamanda, frmanın pazarlama stratejlernde de yer almaktadır.

9 Belrszlk Altında Çevre Blnçl Tedarkç Seçm Problemnn İncelenmes 31 Bu nedenle; satın alma departmanı, parça üretm çn uygun orjnal modül üreten yan sanay frmaları arasından alternatfler oluşturmuştur. Bu çalışmada, belrlenen 6 frma A,B,C,D,E ve F frmaları olarak anılacaktır. Çevre Blnçl tedarkç seçm çn 4 ana krter ve bu ana krterlern altında 13 alt krter belrlenmştr. Bunlar; Kalte: Ürünün müşter htyaçlarını karşılama yeteneğne sahp olması ve ürüne at belrlenen teknk özellkler sağlamasını fade etmektedr. Bunun yanında, kalte le frmanın süreçlernn müşter tarafından kabul edleblr asgar kalte sevyelerne sahp olması beklenmektedr. Kalte alt krterler şöyledr: Kalte belgeler (KB), laboratuvar hzmetnn, muayenenn, ürün, sstem veya personeln belrl br standart veya teknk düzenlemeye uygun olduğunun yazılı olarak üçüncü taraf (bağımsız) br kurum veya kuruluş tarafından belrlenmes sonucu frmalara verlen uygunluk belgelerdr. ISO çevre yönetm sstem standartları belges yeşl tedarkç seçm çn öneml krterlerden brdr. Ürünün kaltes (ÜK), tüketc htyaçlarını en ekonomk düzeyde karşılamayı amaçlayan mühendslk ve malat özellklernn bleşenlernden oluşmaktadır. Tedark zncr yönetmnde kalte üretcnn sorumluluğu olduğu kadar, üretcye mamul üretmnde kullanılmak üzere parça, yarı mamul ve malzeme sağlayan tedarkçnn de sorumluluğudur. Tedarkçnn üretm yeteneğ aynı zamanda btmş ürünün kaltesn de belrlemektedr. Araştırma ve gelştrme (AG), nsan, kültür ve toplumun blgsnden oluşan blg dağarcığının artırılması ve bu dağarcığın yen uygulamalar tasarlamak üzere kullanılması çn sstematk br temelde yürütülen yaratıcı çalışmalardır. Otomotv sektöründe araştırma ve gelştrme faalyetlernn sürdürüleblr olması ve bu faalyetlern frma çnde benmsenmş olması çok önemldr. Ar-Ge faalyetlernn müşter açısından önem; alınacak ürünün ler teknoloj le üretlmesnn ürün kaltes üzernde etks vardır. Malyet: Üretc frmalar karlılıklarını artırmak çn ürünlernde kullandıkları malzemeler mümkün olduğunca mnmum fyatla elde etmek sterler. Bu nedenle frmalar ürünlern üretm le lgl malyetlern mnmze edeblecekler düşük malyetl tedark kaynağı bulmak zorundadırlar (Chan ve Kumar, 2007). Brm fyat (BF), satın alma kararının verlmesnde öneml br belrleycdr. Fyatlama krter, tedarkçnn dğer tedarkçlere göre daha uygun fyat vermes ve alınan ürün mktarına göre dğer tedarkçlere oranla daha yüksek oranda fyat ndrm uygulamasından oluşmaktadır. Frmanın İstkrarı (Fİ), frmanın pazardak konumu, fnansal durumu, frmanın lgl sektördek referansları ve tüm bunların frma çn uzun vadede sürdürüleblr olması müşter açısından çok önemldr. Çalışılan tedarkçnn sağlam br mal yapısının olması, müşternn frmaya olan güvenn arttırır, müştery o frmayla uzun vadel çalışmalar yapmaya teşvk eder. Hzmet: Geleneksel krterlern yanında, tedarkçnn sunduğu hzmet de tedarkç performansının değerlendrlmesnde öneml br krter olmaktadır. Hzmet krter, esneklk, cevap verme hızı ve teslmatta güvenlr olması gb krterler kapsamaktadır. Tedarkç Esneklğ (TE); tedarkçnn müşter steklerne kolay uyum sağlayablmes olarak tanımlanablr. Bu krter tedarkçnn müşternn stedğ kadar ürünü kolaylıkla vereblmesn, üretcnn acl mal taleplern kolaylıkla karşılayablmesn kapsamaktadır. Tedarkç Hızı (TH); müşternn tedarkç performansını değerlendrmede göz önünde bulundurduğu öneml krterlerden brdr. Çünkü satın alınan malzemenn frmaya erken veya geç gelmesnn frmaya ek malyetler vardır. Sparşn

10 32 Vldan ÖZKIR geç tedark edlmes, üretmn aksamasına yol açarken, erken gelmes se br stok malyet oluşturmaktadır. Güvenlr Teslmat (GT); tedarkçnn önceden belrlenen br teslmat çzelgesne uyma kablyet tedarkç seçm ve tedarkç-üretc lşklernn değerlendrlmes ve sürdürülmes çn öneml br krterdr. Tedarkç frma müşternn talebne göre tam br teslmat çzelgesn zleme kablyetne sahp olmalıdır (Chan ve Kumar, 2007). Çevre Blnc (Yeşl İmaj) (ÇB): Çevre blnc ve çevreye duyarlı sstemler kurmak ve yönetmekle lgldr. Frmanın ş yapma sürec boyunca sürdürdüğü tüm faalyetlerde sürdürüleblrlğ ön planda tutması topluma ve doğaya karşı tutumu oldukça önemldr. Çevre Blnc krternn altında, ger dönüşüm kablyet, verml enerj tüketm çalışmaları, atık yönetm, petrol kullanımı ve türevlerne karşı tutumu, taşıma ve paketleme süreçlerndek yeşl bakış açısı frmaların çevre blnçl olmalarında öneml etkenlerdendr. Ger Dönüşüm (GD), kullanılan ürünlern, bleşenlern veya malzemelern üretm alanından toplanarak yenden üretme veya kullanıma sunulmasını çerr. Tüketlen maddelern yenden ger dönüşüm halkası çne katılablmes, öncelkle hammadde htyacını azaltır, doğal dengey korur ve enerj tasarrufu sağlanır. Atık malzemelern hammadde olarak ger dönüştürülmes çevre krllğnn engellemes açısından da önemldr. Enerj Tüketm (ET), yeşl tedark zncr yönetmnde enerj ve hammadde kullanımı öneml br başarı faktörüdür. Enerj ve hammadde tüketmn azaltacak süreçler, tedark zncrnde yeşl faalyetlernn gerçekleştğn göstermektedr (Büyüközkan ve Vardaloğlu). Atık Yönetm (AT), süreçlerde oluşan atıkların ntelğ ve bunların mktarlarının azalması le lglenr. Tedark zncrnn çevresel performansı, zncrn kapalı olması le doğrudan lşkldr. Yeşl Lojstk (YL): Otomobllern havaya yaydığı zararlı gazların çevreye olumsuz etkler çok fazladır. Benzn tüketm düşük veya elektrkl araçların kullanımı lojstk operasyonlarının çevre blnc le yürütülmesne olanak sağlamaktadır. Bu nedenle, tedarkç frmaların bu tür araçları kullanmaları yeşl majları açısından çok öneml br başarı anahtarıdır. Yeşl Paketleme (YP); paketlemenn ger dönüşümlü olacak şeklde tasarlanmasını çermektedr. Frmanın ekonomk ve çevre performansını olumlu yönde etklemektedr (Zhu vd, 2005). Yeşl paketleme sayesnde, malzeme kullanımında ve taşıma adednde azalma beklenrken daha verml depolama ve taşıma yapılır Verlern Toplanması Alternatflern performanslarını değerlendrmek üzere, Wang ve Elhag (2006) tarafından önerlen değerlendrme ölçeğ (bknz. Tablo 1) karar verclere sunulmuştur. Her br alternatfn her br alt krtere göre dlsel termler le puanlaması stenmştr. Denklem 14 karar verclern yeşl paketleme krter çn karşılık gelen alternatf puanlamalarını göstermektedr. A YP = [ ] T (14) Ardından, her br krter kümes çn Tablo 2 de verlen 2 kutuplu kl karşılaştırma ölçeğ le kl karşılaştırma formlarına değerlendrmelern belrtmeler stenmştr.

11 Belrszlk Altında Çevre Blnçl Tedarkç Seçm Problemnn İncelenmes 33 Ana krterler çn karar vercden alınan dlsel bulanık değerlendrmelere karşılık gelen bulanık kl karşılaştırma matrs şöyledr: A Hedef = [ ] (15) Krter ağırlıklarının hesaplanması Karar verclerden elde edlen verler doğrultusunda hesaplanan bulanık ağırlık vektörler şöyledr: Tablo 3. Krterler ve Önem Ağırlıkları Krterler Alt Krterler Ağırlıkları Kalte (0.149,0.288,0.428) KB (0.361,0.630,0.899) ÜK (0.176,0.328,0.480) AG (0.093,0.161,0.229) Malyet (0.106,0.197,0.288) BF (0.533,0.8,10666) Fİ (0.183,0.275,0.366) Hzmet (0.130,0.160,0.191) TE (0.361,0.630,0.899) TH (0.176,0.328,0.480) GT (0.093,0.161,0.229) Çevre Blnc (0.293,0.450,0.608) GD (0.157,0.300,0.442) ET (0.101,0.197,0.294) AT (0.102,0.142,0.181) YL (0.240,0.391,0.542) YP (0.045,0.080,0.115) 4.4. Ağırlıklandırılmış Normalze Bulanık Karar Matrsnn Oluşturulması Adım 4 ve Adım 5 de verlen normalzasyon ve bulanık çarpım şlemlernn sonucunda, bulanık ağırlıklandırılmış normalze bulanık karar matrsnn oluşturulur. Bu aşamadan sonra, her br alt krter çn bulanık deal çözüm ve bulanık negatf deal çözüm belrlenr. Tablo 4. Bulanık Ideal Alternatf ve Bulanık Negatf Ideal Alternatf Alt Krterler Bulanık İdeal Alternatf Bulanık Negatf-İdeal Alternatf KB (0.010,0.044,0.111) (0.002,0.014,0.049) ÜK (0.004,0.021,0.065) (0.002,0.012,0.041) AG (0.002,0.011,0.036) (0.000,0.003,0.015) BF (0.010,0.032,0.073) (0.001,0.007,0.024)

12 34 Vldan ÖZKIR Fİ (0.003,0.013,0.035) (0.001,0.004,0.013) TE (0.008,0.025,0.057) (0.004,0.012,0.032) TH (0.005,0.016,0.035) (0.001,0.005,0.015) GT (0.000,0.002,0.005) (0.002,0.006,0.014) GD (0.011,0.043,0.121) (0.002,0.005,0.013) ET (0.006,0.022,0.054) (0.001,0.005,0.018) AT (0.006,0.016,0.032) (0.001,0.005,0.014) YL (0.014,0.049,0.129) (0.004,0.018,0.057) YP (0.003,0.011,0.025) (0.000,0.001,0.003) 4.5. Bulanık Uzaklıkların Belrlenmes İk üçgensel bulanık sayı arasındak mesafenn ölçümü çn, Bulanık TOPSIS metodu metodolojsnn 6. adımında Guo (2015) tarafından önerlen geometrk uzaklık formüller kullanılmıştır. Buna göre hesaplanan deal çözüme ve negatf deal çözüme olan uzaklıklar şöyledr: Tablo 5. Alternatflern Uzaklıkları ve Bağıl Yakınlık Değerler d ī * d CC Frma A 0,0640 0,0819 0,56114 Frma B 0,0783 0,0596 0,43229 Frma C 0,0688 0,0807 0,53988 Frma D 0,0913 0,0533 0,36867 Frma E 0,0678 0,0565 0,45428 Frma F 0,0483 0,0805 0,62473 Bu sonuçlara göre en y alternatf F frması olarak belrlenmştr. Bu krterlere göre değerlendrmeler ncelendğnde, tedarkçler F A C E B D olarak sıralanablr. 5. Sonuçlar ve Yorumlar Sürdürüleblr tedark zncrler, tedark zncr tasarımı ve yönetm sürecnde yalnızca hzmet kaltes ve malyet unsurlarının ön plana almak yerne, bu krterlere laveten çevresel ve nsan faktörlern göz önünde bulundurulduğu tedark zncr sstemlerdr. Ekonomk kalkınmanın, ancak sosyal ve çevresel kalkınma değerler gözetlerek sürdürüleblr kılınableceğ düşünces tüm dünyada kabul gördüğü gb, tedark zncr yönetm kapsamında da yapılan çalışmaların sayısı her geçen gün artmaktadır. Bu çalışma, ülkemzn sürdürüleblr kalkınmasına katkıda bulunablecek sürdürüleblr tedark zncr yönetm kapsamında, çevre blnçl tedarkç seçm problemn ele almakta ve Türkye de otomotv sanaynde üretm yapan br şletmenn tedarkç seçm sürecnde yapılan çalışmaları çermektedr. İşletme yönetcler ve karar analstler toplantılarında ortaya çıkan karar çevresndek belrszlk, mevcut alternatflern sayısı ve değerlendrme krterlernn sayısı göz önüne alındığında, bulanık çok ölçütlü karar verme metotlarının bu seçm ve değerlendrme sürecnde kullanılması uygun görülmüştür. Bu çalışmada, tedarkç performansının değerlendrlmesnde ana krterler olarak; Kalte, Malyet, Hzmet ve Yeşl maj ve alt krterler olarak se; kalte

13 Belrszlk Altında Çevre Blnçl Tedarkç Seçm Problemnn İncelenmes 35 belgeler (KB), ürün kaltes, Ar-Ge, brm fyat, stkrar, esneklk, hız, güvenlr teslmat, ger dönüşüm, enerj tüketm, atık yönetm, elektrkl araç kullanımı ve yeşl paketleme krterler göz önünde bulundurulmuştur. Yapılan hesaplamalar sonucunda, en öneml temel krterler kalte ve çevre blnc krterlerdr. Bu krterlere göre, en y performans gösteren alternatf se F frması olmuştur. Bu çalışmada önerlen bulanık TOPSIS metodolojs temel bulanık TOPSIS metodolojs le uyumlu olup, uzaklıkların hesaplanması çn bulanık sayılar arasındak uzaklıkların hesaplanması çn önerlen bulanık modfye geometrk uzaklık metodu kullanılmıştır. Sonuçlar ncelendğnde, karar modelnn tedarkç değerlendrmede kullanılablecek hesaplama gücü ve elverşllk anlamında bulanık TOPSIS metodolojs uygun kararları göstermştr. Sürdürüleblr tedark zncrlernn en y şeklde yönetlmes çn ortaya çıkablecek problemlern öngörülmes, sstemler şletmeye konulmadan önce tasarım sırasında bu problemlern üstesnden geleblecek çalışma çerçevelernn ortaya konması günümüzde en öneml çalışma konularından brdr. Bu konulardak çalışmaların sayısının azlığı, yerleşk karar verme süreçler ve problem karmaşıklığı nedenyle halen çözümlenememş pek çok problem bulunmaktadır. Ülkemzn sosyal, ekonomk ve kültürel yapısı göz önüne alınarak gerçekleştrlecek teork ve pratk lteratürün zengnleştrlmes, yen metodolojler gelştrlmesnde oldukça önemldr. Sürdürüleblr kalkınmayı sağlamak çn, sosyal, ekonomk ve kültürel açıdan farklılık gösteren çeştl sektörlerde başarı faktörlernn ncelenmes ve temel çalışma çerçevelernn ortaya konması gerekmektedr. Tedark zncrlernde, akışı gerçekleşen tüm kaynaklara kapalı br çevrm çnde gerçekleşme yeteneğ kazandırılmasını ve tedark zncr paydaşlarının özellkle kıt olan ve yaşamı devamlı hale getren çevresel kaynakların yönetmne azam önem göstermes en temel konulardan brdr. Ülkemzn sürdürüleblr kalkınmasına katkıda bulunacak stratejlern oluşturulmasında tedark zncrlernn tplernn, müşterlernn, servs sağlayıcılarının ve ürünlern spesfk özellkler göz önünde bulundurularak yenlkç kapalı tedark zncrler tasarlanmasına yen blmsel çalışmalar le katkıda bulunmak yernde olacaktır. Ayrıca, bu tedark zncrlerne katılacak tedarkçlern temel sorumluluklarını yerne getrmenn yanı sıra, bu çevre blnçl sstemler kuracak, hızlı br şeklde sstemlerne adapte edecek değşklk mekanzmalarını nasıl oluşturacağı konusunda yapılacak çalışmalar teşvk edlmeldr. 6. Kaynaklar Akman G., (2015), Evaluatng supplers to nclude green suppler development programs va fuzzy c-means and VIKOR methods, Computers & Industral Engneerng, 86, Awasth A. ve G. Kannan, (2016), Green suppler development program selecton usng NGT and VIKOR under fuzzy envronment, Computers & Industral Engneerng, 91, Banaean, N., Mobl, H., Fahmna, B., Nelsen, I.E. ve M. Omd, (Inpress), Green suppler selecton usng fuzzy group decson makng methods: A case study from the agr-food ndustry, Computers & Operatons Research, Avalable onlne 4 March 2016 Beamon, B.M., (1999), Measurng supply chan performance, Internatonal Journal of Operatons & Producton Management, 19(3), Büyüközkan, G. ve Z. Vardaloğlu, Yeşl Tedark Zncr Yönetm, Erşm tarh: 30 Mart

14 36 Vldan ÖZKIR Chan, F.T.S ve N. Kumar, (2007), Global suppler development consderng rsk factors usng fuzzy extended AHP-based approach, Omega, 35(4), Da J. ve J. Blackhurst, (2012), A Four-Phase AHP-QFD Approach For Suppler Assessment: A Sustanablty Perspectve, Internatonal Journal of Producton Research, 50, Dobos, I. ve G. Vörösmarty, (2014), Green suppler selecton and evaluaton usng DEA-type composte ndcators, Internatonal Journal of Producton Economcs, 157, Dulmn R. ve V. Mnnno, (2003), Suppler selecton usng a mult-crtera decson ad method, Journal of Purchasng and Supply Management, 9(4), Dwer F., Kumar S., Khan S.A. ve V. Jan, (2016)Desgnng an ntegrated AHP based decson support system for suppler selecton n automotve ndustry, Expert Systems wth Applcatons, 62, Galankash M.R., Chegen A., Solemanynanadegany A., Memar,A., Anjomshoae A., Helm S.A. ve A. Darg, (2015), Prortzng Green Suppler Selecton Crtera Usng Fuzzy Analytcal Network Process, Proceda CIRP, 26, Gencer, C. ve D. Gürpınar, (2007), Analytc network process n suppler selecton: A case study n an electronc frm, Appled Mathematcal Modellng, 31(11), Govndan K., Rajendran S., Sarks J. ve P. Murugesan,(2015), Mult crtera decson makng approaches for green suppler evaluaton and selecton: a lterature revew, Journal of Cleaner Producton, 98, Guo, S. ve H. Zhao, (2015), Optmal ste selecton of electrc vehcle chargng staton by usng fuzzy TOPSIS based on sustanablty perspectve, Appled Energy, 158, Handfeld, R., Walton, S.V., Sroufe, R. And S.A. Melnyk, (2002), Applyng envronmental crtera to suppler assessment: A study n the applcaton of the Analytcal Herarchy Process. European Journal of Operatonal Research, 141(1), Hedarzade A., Mahdav I. ve N. Mahdav-Amr, (2016), Suppler selecton usng a clusterng method based on a new dstance for nterval type-2 fuzzy sets: A case study, Appled Soft Computng, 38, Hsu C., Kuo T., Chen S. ve A. Hu, (2013), Usng DEMATEL to develop a carbon management model of suppler selecton n green supply chan management, Journal of Cleaner Producton, 56, Hossen S. ve K. Barker, (2016), A Bayesan network model for reslence-based suppler selecton, Internatonal Journal of Producton Economcs, 180, Humphreys, P.K., Wong, Y.K. and F.T.S Chan, (2003), Integratng envronmental crtera nto the suppler selecton process, Journal of Materals Processng Technology, 138(1 3), Kannan D., Govndan K. ve S. Rajendran, (2015), Fuzzy Axomatc Desgn approach based green suppler selecton: a case study from Sngapore, Journal of Cleaner Producton, 96, Kannan, D., Khodaverd, D., Olfat, L., Jafaran, A. ve A. Dabat, (2013), Integrated fuzzy mult crtera decson makng method and mult-objectve programmng approach for suppler selecton and order allocaton n a green supply chan, Journal of Cleaner Producton, 47, Karsak, E.E. ve M. Dursun, (2014), An ntegrated suppler selecton methodology ncorporatng QFD and DEA wth mprecse data, Expert Systems wth Applcatons, 41, 16,

15 Belrszlk Altında Çevre Blnçl Tedarkç Seçm Problemnn İncelenmes 37 Ln, Y., Ln, C., Yu, H. ve G-H. Tzeng, (2010), A novel hybrd MCDM approach for outsourcng vendor selecton: A case study for a semconductor company n Tawan, Expert Systems wth Applcatons, 37(7), Noc, G. (1997), Desgnng green vendor ratng systems for the assessment of a suppler's envronmental performance, European Journal of Purchasng & Supply Management, 3(2), Nnorom, I.C. ve O. Osbanjo, (2008), Overvew of electronc waste (e-waste) management practces and legslatons, and ther poor applcatons n the developng countres, Resources, Conservaton and Recyclng, 52(6), Orj I.J. ve S. We, (2015), An nnovatve ntegraton of fuzzy-logc and systems dynamcs n sustanable suppler selecton: A case on manufacturng ndustry, Computers & Industral Engneerng, 88, Pacheco-Blanco B. ve Bastante-Ceca M.J., (2016), Green publc procurement as an ntatve for sustanable consumpton. An exploratory study of Spansh publc unverstes, Journal of Cleaner Producton, 133, Petron, A. and Bragla, M. (2000) Vendor Selecton Usng Prncpal Component Analyss. Journal of Supply Chan Management, 36, Rezae J., Nspelng T., Sarks J and L. Tavasszy (2016), A suppler selecton lfe cycle approach ntegratng tradtonal and envronmental crtera usng the best worst method, Journal of Cleaner Producton, 135, Saaty T. L., The Analytc Herarchy Process, McGraw Hll Internatonal (1980). Saaty, T.L. ve G. L. Vargas, Models, (2012), Methods, Concepts and Applcatons of the Analytcal Herarchy Process (second ed.) Sprnger Publshers, New York. Svakumar, R. Kannan, D. ve P. Murugesan, (2015), Green vendor evaluaton and selecton usng AHP and Taguch loss functons n producton outsourcng n mnng ndustry, Resources Polcy, 46, Toloo, M. ve T. Ertay, (2014), The most cost effcent automotve vendor wth prce uncertanty: A new DEA approach, Measurement, 52, Trantaphyllou, E., (2000), Mult-Crtera Decson Makng Methods: A Comparatve Study, Kluwer Academc Publshers, Netherlands. Ven, K.K. Rajesh, R. ve S. Pugazhendh, (2012), Development of Decson Makng Model Usng Integrated AHP and DEA for Vendor Selecton, Proceda Engneerng, 38, Wang,Y-M. ve T.M.S. Elhag, (2006), Fuzzy TOPSIS method based on alpha level sets wth an applcaton to brdge rsk assessment, Expert Systems wth Applcatons, 31(2), Wate S., Cox P. Ve T. Tudor, (2015), Strateges for local authortes to acheve the EU % recyclng, reuse and compostng target: A case study of England, Resources, Conservaton and Recyclng, 105(A), Wetzsten A., Hartmann, E. Benton jr, W.C. and N. Hohensten, (2016), A systematc Assessment of suppler selecton lterature state-of-the-art and future scope, Internatonal Journal of Producton Economcs, In Press. Wu, D., (2009), Suppler selecton: A hybrd model usng DEA, decson tree and neural network, Expert Systems wth Applcatons, 36 (5), Zhu, J. (2004), A buyer-seller game model for selecton and negotaton of purchasng bds: extensons and new models, European Journal of Operatons Research, 154, Zhu, Q., Sarks, J. ve K. La, (2008), Green supply chan management mplcatons for closng the loop, Transportaton Research Part E: Logstcs and Transportaton Revew, 44(1), 1-18.