TÜRK KAMU İHALE KANUNUNDA FİYAT İLE BİRLİKTE FİYAT DIŞI UNSURLARIN DA DİKKATE ALINDIĞI İHALE VE KAZANAN TEKLİF

Transkript

1 TÜRK KAMU İHALE KANUNUNDA FİYAT İLE BİRLİKTE FİYAT DIŞI UNSURLARIN DA DİKKATE ALINDIĞI İHALE VE KAZANAN TEKLİF Necdet ÖZÇAKAR, 1 Istanbul Ünverstes İşletme Fakültes, Üretm Yönetm Ana Blm Dalı Halm YURDAKUL 2 Beykoz Lojstk Meslek Yüksek Okulu, Lojstk Programı ÖZET Türk Kamu İhale Kanununda Fyat le brlkte fyat dışı unsurların da dkkate alındığı hale olarak anılan tür devlete at satın almalarda özellkle de yüksek değerde mühendslk sstem veya projelern alımında kullanılmaktadır. Bu hale türünün hem tedarkç hem de satın alan darelere sayısız fayda sağlamasına rağmen uygulama esaslarının çok net olarak ortaya konmaması ve bunu yapmak üzere satın alan darelern yetklendrlmes yüzünden nadren kullanıldığı görülmektedr. Satın alan dareler çn bu tür halelerdek en sorunlu husus, br yandan fyat dışı unsurlar çn teklf verme esaslarını oluştururken dğer yandan da Türk Kamu İhale Kanununda tanımlanan ekonomk açıdan en avantajlı teklf seçmektr. Bu çalışma, her k sorunu da çözmede satın alan darelere yardımcı olmak ve bu sayede bu tür halelern yaygınlaşmasını sağlamak amacındadır. Anahtar kelmeler Türk Kamu İhale Kanunu, ekonomk açıdan en avantajlı teklf, çoklu unsur, hale, teklf, fyat dışı, satın alan dare THE REVERSE AUCTION TAKING INTO ACCOUNT ALSO NON-PRICE ATTRIBUTES TOGETHER WITH THE PRICE IN THE TURKISH PUBLIC PROCUREMENT LAW AND THE WINNING BID ABSTRACT In Turksh Publc Procurement Law, the type of tender n whch non-prce attrbutes are also taken nto account together wth the prce, s used by governmental procurements especally for purchasng of hgh value engneerng systems or projects. Even though ths type of tenders brngs numerous benefts for both supplers and the buyng enttes they are rarely ssued just because mplementaton prncples are not clearly set and, the buyng enttes are delegated for settng the prncples. The most challengng ssue for buyng enttes s, on one hand, to establsh the prncples of bddng for non prce multple attrbutes and, on the other hand to decde the economcally most advantageous bd as dentfed n The Turksh Publc Procurement Law. Ths study s amng to help buyng enttes solve both problems and make ths type of tenders prevalent. Key words Turksh Publc Procurement Law, economcally most advantageous bd, multple attrbutes, tender, bd, non-prce, buyng enttes. 1 Necdet Özçakar, necdet@stanbul.edu.tr 2 Halm Yurdakul, halmyurdakul@beykoz.edu.tr 1

2 GİRİŞ Günümüzün gttkçe karmaşıklaşan tedark zncr yönetmnde, zncrn en öneml halkalarından br olan satınalma fonksyonunu yerne getrrken sıklıkla başvurulan araçların başında hale uygulaması gelmektedr. İhale; br ş ya da br malı brçok stekl arasından en uygun koşullarla kabul edene bırakma, eksltme ya da artırma olarak tanımlanablmektedr (Genel Başvuru Stes, 2012). Tanımda bahs geçen en uygun koşul, sübjektf br durum olup başlangıçta, haley yapan ve haleye katılanlar tarafından net br şeklde tanımlanmaya htyaç duymaktadır. Bu net tanım yapılamadığı sürece satın alan çn en uygun teklfn seçmnde, haleye gren tedarkç çn se en uygun teklfn verlmesnde br takım zorluklar yaşanacak ve bu durum halenn her k tarafı tatmn edecek br doğrulukta yapılmasını engelleyecektr. Yne tanımdan hareketle açıklanması gereken br başka husus da açık eksltme ve açık artırmadır. Br açık eksltme hales, tek br alıcı ve buna karşılık brden çok satıcının bulunduğu satın alma halesdr. Açık artırma hales se tek br satıcı ve buna karşılık brden çok alıcının bulunduğu satış halesdr (Woonghe, 2004,s:3). İhaley yaparak br ürün veya hzmet satın alma nyetnde olan frma veya kurum, haleye katılan stekl tedarkçlerden mümkün olan en düşük fyatı teklf etmelern, bu sayede de en düşük toplam malyete katlanmayı beklerler. Dğer taraftan, haleye katılan tedarkç se karını maksmum kılmak amacıyla mümkün olan en yüksek fyatı teklf etmey fakat bunun yanında da haley kazanmayı amaçlar. Tabatında brbrne zıt olan bu durum her k taraf çn de br seçm yapmayı zorunlu kılmaktadır. Satın alanın yapacağı seçm, ona mnmum malyete mal olacak ve aynı zamanda sorunsuz br tedark sürec sunacak teklf olmalı, haleye katılan tedarkçnn seçm se kendsne en yüksek karı getrecek büyüklükte fakat aynı zamanda haley kazanacak derecede düşük br teklf olmalıdır. Bu araştırmanın konusu, satın alana doğru seçm yapmada yardımcı olacak karar destek unsurlarının bulunmasıdır. 2

3 Satınalmada hale yöntemnn; gzllğ sağlamak, rekabet artırmak, düşük malyetle tedarğ gerçekleştrmek, satınalmanın usul ve esaslarını önceden belrleyerek hem satın alan hem de tedarkç çn lüzumlu hazırlık süresn oluşturmak gb faydaları vardır. Ayrıca, hale uygulamasının tedarkç seçm ve yönetmnde de etkl br yöntem olduğu bazı araştırmalarda dda edlmektedr (Farahvash ve Altıok, 2008, s: ). Görüldüğü üzere hale yöntem hem satın alana hem de tedarkçye br takım faydalar sağlamaktadır (Sehwal, 2006, s: 2). Ancak faydalarının yanında bazı zorluklarının olduğu da açıktır. Satın alanın zorluğu; lk olarak en uygun koşulların tanımlanarak hale dokümanına konmasında ve şartnamelern (spesfkasyonların) hazırlanmasında, daha sonra se haley takben bu koşullara en çok uyan teklf ve tedarkçnn belrlenmesnde yatmaktadır. Br satınalma halesn kazanmaya aday en uygun koşulları oluşturan etmenler çoğunlukla yalnızca parasal konular olmamakta, buna lave olarak teslm tarh, kapaste, teknk yeterlk, bakım desteğ, garant vb. gb çoklu hususlar da (Cheng, 2008, s: ) (multple ssues) devreye grmekte, bu durum se seçm daha da karmaşık hale getrmektedr. Tedarkçnn zorluklarının başında se; br taraftan karı maksmze edecek kadar yüksek, fakat haley kazanacak derecede düşük fyatı tespt edp teklf oluştururken satın alan part tarafından belrlenmş dğer koşulları sağlıyor olmak dğer yandan da haleye katılan dğer tedarkçlern vereblecekler teklfler tahmn ederek onlarla rekabet edeblmektr (Mullen, 2008,s: ). Aucton kelmes, brden çok alıcı ve yalnız br satıcının bulunduğu halyle açık artırma (forward aucton), brden çok satıcı ve yalnızca br alıcının bulunduğu halyle se açık eksltme (reverse aucton) olarak adlandırılır (Tsa ve Chou, 2011, s:86). Bunlardan blnen en tanınmışları, fyatın gderek düştüğü ve en düşük teklfn kazandığı İnglz Yöntem (Englsh Aucton) (Tsa ve Chou, 2011, s:86) ve çok yüksek fyattan açılan müzayedede fyatın gderek düştüğü ve bell br anda açık artırmayı durduran kşnn o ank fyatla artırmayı kazandığı Hollanda Yöntem 3

4 (Dutch Aucton) dr (Van der Rhee, 2002, s: 16). Bu çeşt müzayede azalan müzayede (descendng- bd aucton) olarak da blnmektedr. Hollanda da ççek, İsral de balık ve Kanada da tütün satışları bu tür müzayede le yapılmaktadır (Wcrey, 1961, s: 15). Bu sınıflandırmanın harcnde kullanılan hale usuller; Tekl veya çok brml hale (Sngle or multple unts of auctons), Tekl veya çok krterl hale (Sngle or multple attrbutes of auctons), Açık Eksltme (Open cry) veya Kapalı Teklf (Sealed Bd) usulü hale ve Tek veya çok turlu (Sngle or multple rounds of auctons) açık artırma/eksltme hales smler le anılmaktadır (Tsa ve Chou, 2011, s:86). Br kapalı teklf hale usulünde (sealed-bd) katılımcılar dğerlernn verdğ fyat teklfn göremezken açık eksltme halesnde (open-cry aucton) katılımcılar, verlen tüm fyat teklflern göreblrler. 1. NİÇİN FİYAT İLE BİRLİKTE FİYAT DIŞI UNSURLARIN DA DİKKATE ALINDIĞI İHALE? Türk Kamu İhale Kanununda Fyat ve fyat dışı unsurların da dkkate alındığı hale olarak anılan türün uygulama esaslarının kanun koyucu tarafından darelere bırakılması ve fyat dışındak unsurların tanımlanmaya muhtaç sübjektf kavramlar olması nedenyle bu halenn yaygın olarak kullanılmaması kanunun çıkış amacı sekteye m uğruyor düşüncesn uyandırmaktadır. Ayrıca, belrlenen tüm unsurlar çn verlen teklflern hang esaslar doğrultusunda değerlendrleceğ ve haley kazanan tedarkçnn tespt edleceğne dar belrszlk bz bu konuda br çözüm üretmeye sevk etmştr. Kanunda yukarıdak şeklde anılan hale özünde, br kapalı teklf hale olup, günümüzde genellkle drekt grd malların veya mühendslk projelern alımında kullanılan br yöntemdr (Cheng, 2008, s: ). Endüstryel uygulamalarda, 4

5 drekt grd malları ve mühendslk projelernn tedarknn tcar satınalmaların büyük tutarlarını oluşturduğu gözlemlenmektedr (Cheng, 2008, s: ). Drekt grd mallarının alımında, haley yapan ve tedarkçler arasında, uzun vadel lşklern ve süreçlern karşılıklı y nyet çerçevesnde sürdürüleblmes çn çıkar çatışmasından zyade şbrlğ daha çok ön plana çıkmaktadır (Tsa ve Chou, 2011, s:86). Bakım, onarım ve operasyon çn gerekl endrekt ürünler çn se satınalma, mümkün olan en düşük fyatın önem kazandığı ve tedarkçlerce teklf edldğ çok turlu açık eksltme usulü hale le gerçekleştrleblr (Tsa ve Chou, 2011, s:86). Bu usulde yapılan alımlar rutn peryotlarda ve büyük mktarlarda olmadığından alıcı ve satıcı arasında sürekl şbrlğ ve y nyet çerçevesnden daha çok karşılıklı madd çıkarlar söz konusudur. Ayrıca, açık eksltme usulü halenn kapalı zarf teklf usulü haleye göre satın alan açısından daha büyük tasarruf sağlamayableceğne, bunun şartların değşkenlğne bağlı olduğuna dar araştırma bulguları vardır (Jap, 2007, s: ). Yne, yapılan bazı laboratuar deneyler (Mullen, 2008,s: ) ve araştırmalar (Rley ve Samuelsown, 1981, s: 46-51), alıcının malyetnn düşük çıkması açısından açık eksltme usulü le kapalı teklf hale yöntemnn belrgn hçbr farklılık göstermedğn, ancak çok krterl halelerde öncelk durumuna göre farklılıkların ortaya çıkableceğn (Jap, 2007, s: ) ortaya koymuşlardır. Ayrıca Kapalı Teklf usulü İhale yöntem, haleye katılan tedarkçlern yalnızca br kez teklf verme hakları olması nedenyle mümkün olan en düşük teklf sunmalarını neredeyse garant etmektedr (Assocated General Contractors of Amerca, 2013, s: 2) 2. LİTERATÜR TARAMASI Satınalma halelerne yönelk brçok çalışma günümüze kadar süregelmştr. Örneğn, Luton ve Mc Afee (1986, s: ) ve Kjerstad ve Vagstad (2000, s: ) resm kurum ve kuruluşlarca yürütülen ve genellkle kapalı teklf usulü şeklnde uygulanan kamu halelern ele almışlardır. Jason Shachat (2012, s: ) 5

6 çalışmasında, İnglz usulü (Englsh Aucton) İhale ve Kapalı Teklf Usulü İhaley karşılaştırmıştır. Bulgularında, genele göre değerlendrldğnde sonuçta her k hale usulünün de hemen hemen aynı malyetlere götürdüğünü, ancak fyat dışındak krterlerle değerlendrmeye gdldğnde malyet etkleyen değşkenlern o haleye mahsus olmak üzere bazı tedarkçlere avantaj sağlayableceğn, bu durumda da çoklu krterl karar almada br genellemeye gdlemeyeceğn belrtmştr. Çok krterl halenn kapsamlı br tasarım analz Che (1993, s: ) tarafından ortaya konmuştur. Amerkan Savunma Bakanlığının açmış olduğu slah alım halelernde fyatın tek başına karar krter olamayacağını, tasarım ve lgl dğer faktörlern de berabernde değerlendrldğn belrten Che, satın alanın, tedarkçlern teslmatla lgl malyet parametrelern bldğn varsayan optmal skor kuralını tasarlamıştır. Yazar makalesnde, her tedarkçnn hem fyat hem de ntelk çn teklf verdğ ve teklflern satın alan tarafından belrlenmş br skor hesaplama yöntemne göre seçldğ k boyutlu br hale model ortaya koymuştur. Modelde, frmalar ntelk gelştrme malyetler le lgl kendne özgü blglere sahptrler. Che, üç tane hale protokolü tanımlamıştır: İlk skor, knc skor ve knc terch edlen teklf. İlk skor, her br katılımcının teklfn gzl olarak sunduğu ve en yüksek skoru elde edenn haley kazandığı lk fyat kapalı teklf usulü halenn br varyasyonudur. İhaley müteakben kazanandan, stenlen kaltedek ürünü üretmes ve teslm etmes beklenr. İknc skor se en yüksek skoru elde edenn kazandığı ancak kendsnden knc en yüksek teklfn karşılığı olan çoklu krtern kombnasyonu ürünler getrmes beklenen knc fyat kapalı teklf usulü halenn br genelleştrlmesdr. İknc terch edlen teklf de, knc en yüksek teklfn krterlernn kombnasyonunun tam olarak yerne getrlmesnn stendğ yne knc fyat halenn başka br varyasyonudur. 6

7 Bchler (1998) ve Bchler ve Kaukal (1999), tek kazananı olan çok krterl br kapalı teklf halede kazanan teklfn belrlendğ lk nternet tabanlı modülün algortmasını gösterdler. Değşk tpte çok krterl açık eksltme hale algortmaları Tech ve Wallenus (1999, s: 49-66) tarafından önerlmştr. Yazarlar bu araştırma üzernde çalışırken fyat savaşlarını nspeten önleyecek ve alıcı le satıcıyı uygun noktalarda karşı karşıya getrecek algortmalar amaçlamışlardır. Kapalı teklf usulü br halede kazanan teklf belrlemek çn çok krterl karar model kullanan Cheng (2008, s: ), satın alanlar çn, teklf verenlern arasından en uygun teklf seçeblmek amacıyla Hwang ve Yoon (1981) tarafından gelştrlen TOPSİS modeln kullanmıştır. Öncek br çok çalışmanın aksne karar krter olarak yalnızca teklf edlen fyatı almayan, bunun yanında üretm kapastes ve fnansal göstergeler de çoklu karar verme krterler olarak araştırmasına dahl eden Cheng, haleye katılan tedarkçlern verecekler teklf belrlemelernde kullanılmak üzere çok amaçlı bulanık karar alma (Fuzzy multple-objectve decson - makng) modeln kullanmıştır. Yazar, bu k modeln entegrasyonu le çok krterl karar alma yaklaşımının hem satın alan hem de haleye katılan tedarkçnn en yüksek çıkarına olacak şeklde çözümüne yarayacak br yaklaşım olduğunu savunmuştur. Tedarkçler, verecekler teklflerde kend üretm malyetlern, kapaste kısıtlarını ve kar marjlarını göz önünde bulunduracaklar, satın alanlar se bazı değerlendrme formları kullanarak teklfler çnden kends çn en uygun olanı seçeceklerdr. Kune-muh Tsa ve Feng-chn Chou (2011, s:86) yaptıkları çalışmada, B2B ş çevresnde drekt grd ürünler veya mühendslk projelernn satın alınmasında kullanılan açık eksltme halelernde uygulanablecek br karşılaştırma mekanzması ve sonrasında müzakere model üzernde durmuşlardır. Bu mekanzma, çoklu karar verme krterlernn mevcut bulunduğu, tek br kalem malın satın alınmasında kullanılacak olan tek turlu br kapalı zarf teklf usulü hale çn geçerldr. 7

8 Woonghee Tm Huhy (2014, s:3) ve dğerler, açık eksltme halelernde stekllern teklf verme stratejlern belrleyeblmeler çn satın alanın önceden br yaklaşık malyet (Kamu İhale Kanunu, Madde 8, s.12) (reserve prce) saptamış olması gerektğn savunmuşlardır. Satın alan, halede verleblecek teklfn üst sınırını belrlemek maksadıyla kend pyasa analzler ve öncek fyatlara göre oluşturduğu yaklaşık malyet teklfler gelmeye başlamadan önce stekllere deklere edebleceğ gb örneğ Türk Kamu İhale Kanununda görüldüğü gb rekabet ve fyat kırımını sağlayablmek çn gzl de tutablr. İhalede teklf veren tedarkçler, halenn gerçek malyetn hesaplayarak üzerne ekleyecekler kar marjları le brlkte fyat teklflern oluştururlar. İhaley kazanan tedarkç ya halenn konusu mal veya hzmet gerçek malyetnn altında hesaplamış ya da kar marjını çok düşük tutmak suretyle dğer katılımcılara göre daha düşük teklf vereblmştr. İhaleden beklenen kar le elde edlecek gerçek kar (Zarar) arasındak bu farka kazananın lanet (wnner s curse) denmektedr (Compte, 2002, s:1). Bu fark bazen o kadar büyük olablmektedr k haley kazanan tedarkç sözleşme gereğ olan taahhütlern yerne getrememekte ve böylece satın almayı yapan darenn tedark zncrnn aksamasına yol açablmektedr. Olver Compte (2002, s:1), tedarkçler açısından bu duruma düşmemenn yolunu temknl teklf (bd cautously) le açıklamaktadır. Türk Kamu İhale Kanununda satın alan darey kmaln aksamasına karşılık korumaya almak çn yaklaşık br alt lmt konmuştur. İhaley yapan dare teklfler alıp değerlendrdkten sonra dğer teklflere veya darenn tespt ettğ yaklaşık malyete göre teklf fyatı aşırı düşük olanları tespt eder. İdare, bu teklfler reddetmeden önce, teklf sahplernden, belrledğ süre çnde teklfte öneml olduğunu tespt ettğ bleşenler le lgl ayrıntıları yazılı olarak ster (Kamu İhale Kanunu, Madde 38, s.30). İhale komsyonu, aşırı düşük teklflern tespt ve 8

9 değerlendrlmesnde Kurum tarafından belrlenen krterler esas alır. Kurum bu maddenn uygulanmasında; aşırı düşük teklflern tespt, değerlendrlmes ve ekonomk açıdan en avantajlı teklfn belrlenmes amacıyla sınır değer veya sorgulama krterler ya da ortalamalar belrlemeye yetkldr (Kamu İhale Kanunu, Ek fıkra: 20/11/ /12 md.). 3. İHALENİN TASARIMI VE KAZANAN TEKLİFİN TESPİTİ Bu araştırmanın konusu olan ve çoklu krterlerle yapılan satın alma halesnn Türk Kamu İhale Kanunundak genel çerçeves ve araştırmamızı lglendren kısımları Mal Alımı İhaleler uygulama Yönetmelğnde (Kamu İhale Kurumu, Madde 7-8, s.4-5) şu şeklde geçmektedr: 3.1 Fyat dışı unsurlar ve bu unsurlara yönelk düzenleme (1) İhale konusu malın özellğ göz önünde bulundurularak şletme ve bakım malyet, malyet etknlğ, vermllk, kalte ve teknk değer gb unsurlar fyat dışı unsurlar olarak belrleneblr. (2) Ekonomk açıdan en avantajlı teklfn, fyat le brlkte fyat dışı unsurların da dkkate alınarak belrleneceğ halelerde; fyat dışı unsurların parasal değerler veya nsp ağırlıkları le hesaplama yöntem ve bu unsurlara lşkn değerlendrmenn yapılablmes çn sunulacak belge ve/veya numune dar şartnamede açıkça belrtlr. (3) Ekonomk ve mal yeterlk krterler le ş deneym belges fyat dışı unsur olarak öngörülemez. (4) Fyat dışı unsurlar, br marka veya model esas alınarak rekabet sınırlayıcı şeklde belrlenemez. (5) Fyat dışı unsurlara, bu unsurların parasal değerlerne veya nsp ağırlıklarına ve hesaplama yöntemne yönelk düzenlemey yapan brm veya görevller tarafından gerekçel br açıklama belges hazırlanır ve bu belge hale onay belgesnn eknde yer alır. 9

10 Kapalı teklf usulü le yapılan halede, katılan stekller yalnızca br kez teklf vereblmekte ve bu teklfler dğer katılımcılar tarafından blnmemektedr. Verlen teklfler yalnızca haley yapan tarafından görüleblmektedr. İhale, yalnızca br steklde kalmakta, katılan tedarkçler satın alan tarafından stenrse br ön elemeye tab tutulmaktadır. İhale esnasında verlen fyat teklfler satın alan tarafından daha önceden belrlenmş ve duyurulmuş olan şletme ve bakım malyet, malyet etknlğ, vermllk, kalte ve teknk değer vb. gb çoklu hususlar le brlkte değerlendrlmeye tab tutularak haley kazanan teklf tespt edlmektedr. Türk Kamu İhale Kanunu, Ekonomk açıdan en avantajlı teklf olarak adlandırılan kazanan teklfn fyat dışı unsurlar da dkkate alınarak tesptnde kullanılacak yöntem ve karar destek unsurlarının seçmn kends belrlememş, haley yapan darelere bırakmıştır (Kamu İhale Kurumu, Madde 7-8, s.4-5). Uygulamada tereddütler yaratan ve dareler başka hale metotlarına yönlendren bu duruma çözüm öners olarak bu çalışma br model olacaktır. Yukarda çerçeves çzlmş bulunan bu tür haleler Dünyada olduğu gb Türkye de de çoğunlukla kamuya at bazı mühendslk projelernde veya karmaşık yapıdak makne teçhzatın satın alınmasında kullanılmaktadır. Türkye de ve hatta Dünyadak bu eksklğe neden olarak bu hale türünün faydasının az görülmesnden zyade uygulama esaslarının net olarak belrlenmemş olması ve çoklu krterlerle hale yapma ve kazanan teklf tespt etmedek zorluklar gösterlmektedr. Ancak kolaycılık olarak ntelendrleblecek bu yaklaşım yüzünden konunun uzmanı ve kaltel ürünü makul fyatlarla vereblecek büyük frmalar bu tür karmaşık yapıdak ürün ve sstemlern halelerne grmekten mtna etmektedrler. Bu frmalar, gerçek değerde kazanan frmanın tespt ve değerlendrmesnn yapılmamasından dolayı düşük kaltede ucuz ürün getren frmalarla aynı kefeye konulduklarını buna neden olarak göstermektedrler 3. 3 Dünya çapında br elektrk-elektronk frmasının haleye gren yetkls le yapılan görüşme. 10

11 Satın alan açısından halede verlen teklflerden brn en y teklf olarak tespt etmek tedarkçnn kazanmaya aday br teklf hazırlamasından nsp olarak çok daha kolaydır. Bunun en öneml neden olarak hale koşullarını bzzat satın alanın hazırlamasını göstereblrz. İhale şartlarını, alınacak ürün veya hzmet, mktarını, yaklaşık malyetn ve fyat dışı unsurları bzzat kends hazırlayan satın alan, bu koşullara en çok uyan teklf tespt etmekte fazla zorlanmayacaktır. Ancak burada satın alanın en büyük sorumluluğu, mühendslk ürünü sstem veya projelern satın alınmasında hale koşullarını ve kazananın tesptnde kullanılacak yöntem ayrıntılı, ttz ve de tedarkçlern anlayableceğ tarzda hazırlamaktır. 3.2 Çoklu Krterlern (Fyat ve Fyat Dışı Unsurların) Ağırlıklandırılması Bunlar, hale önces tedarkçlere açıklanan, çoklu krterlern her brne satın alan tarafından atanmış olan ağırlıklardır (Hong ve We, 2011, s: 1764). Bu ağırlıklar ve bunların haleye katılacak stekllere önceden duyurulacağına dar Türk Kamu İhale Kanununda: Ekonomk açıdan en avantajlı teklfn, fyat le brlkte fyat dışı unsurların da dkkate alınarak belrleneceğ halelerde; fyat dışı unsurların parasal değerler veya nsp ağırlıkları le hesaplama yöntem ve bu unsurlara lşkn değerlendrmenn yapılablmes çn sunulacak belge ve/veya numune dar şartnamede açıkça belrtlr denmektedr. Söz konusu dar şartname, stekl tedarkçlere hale öncesnde verlmektedr. Br çok blmsel araştırmada değnldğ ve kabul edldğ üzere (Kameshwaran v.d, 2007, s: ) çoklu krter satın alma halelernde uygulanmasına rağmen eğer satın alan tarafından çoklu krterler çn herhang br ağırlık atanması yapılmadı se her br krtern ağırlığının dğerler le eşt olduğu kabul edlerek krterlern ağırlıkları, 1 rakamının toplam krter sayısına bölünmes le bulunur. Br başka deyşle krter ağırlıklarının farklı olduğu durumlarda da ağırlıkların toplamlarının 1 e eşt olması gerekr (Demrell, 2010, s: ). 11

12 W = Satın alan tarafından her br çoklu krter çn atanan ağırlık. W1 +W2 +W3 +.Wn = İhalenn Adımları Türk Kamu İhale Kanunu esaslarına göre satın almayı yapan dare kend araştırmaları sonucunda oluşturduğu yaklaşık malyet haleye katılacak tedarkçlere açıklamamaktadır. Bu durumda haleye katılan tedarkçlern yaklaşık malyet tahmn ederek fyat teklflern yapmaları fyat dışı unsurlar çn se dareler tarafından ayrıntıları dar şartnamelerde düzenlenen ve hale konusu malın özellğne göre belrlenen unsurlardan tümünü veya br kısmını dkkate alarak ekonomk açıdan en avantajlı teklf meydana getrecek (Kamu İhale Kurumu, Madde 60, s.33) teklf sunmaları gerekr. Kanunun lgl maddesn dkkate alarak halenn adımlarını şu şeklde belrleyeblrz: Adım 1. İhale dosyasının hazırlanması (Dosya çersnde; fyat dışı unsurların parasal değerler veya nsp ağırlıkları le hesaplama yöntem ve bu unsurlara lşkn değerlendrmenn yapılablmes çn sunulacak belge ve/veya numunenn bulunduğu dar şartname ve bunlara at düzenlemey yapan brm veya görevller tarafından hazırlanan gerekçel açıklama belges mevcuttur) Adım 2. İhalenn lan edlmes Adım 3. İlan süresnce stekl tedarkçler tarafından hale dosyasının görülerek ncelenmes 12

13 (Görülen ve ncelenen belgeler çnde dar şartnamenn harcnde stenen unsurların teknk blglernn bulunduğu teknk şartname mevcuttur) Adım 4. Tedarkçlern ön elemeye tab tutulması Adım 5. Tedarkçler tarafından teklflern hazırlanarak sunulması Adım 6. Teklflern değerlendrlerek kazananın tespt edlmes 3.4. Fyat Dışı Unsurların Tanımlanması Brnc adımda satın alan dare tarafından hazırlanan hale dosyasına konan dar şartnamede fyat dışı unsurların değerlernn hesaplanmasına yönelk olarak bazı esaslar getrlmştr (Kamu İhale Kurumu, Madde 60, s.33). Bunlar: İşletme ve bakım malyet: Bu unsur çn uygulama yönetmelğnde İdarelerce satın alınacak malların ekonomk ömürler ve kapasteler çerçevesnde şletlmeler veya kullanılmaları, bakımları, dolaylı olarak değşken malyetlern zlenmes ve değerlendrlmes le kullanım dönemnde çıkablecek olası sorunların gderlmesn kapsar. Malların kullanım ömrünün tamamı, br bölümü veya garant süres göz önüne alınarak, bu süre çndek; - Peryodk bakım aralıkları, - Peryodk bakımların süreler, - Peryodk bakımda değşecek yedek parça ve sarf malzemelernn malyet, - Peryodk bakımların şçlk malyet, - İdarenn arıza, hasar veya kullanım ömrünün dolması nedenyle htyaç duyacağı ve halen elnde bulunan benzer mallarla lgl mevcut verler esas alınmak suretyle belrl br çalışma süres çnde alınması öngörülen yedek parçaların malyet, ve şletme-bakım malyet ntelğndek dğer malyetler değerlendrlr denmektedr. 13

14 Öner: Bakım malyetnn yıllık bazda satın alınan ürün fyatının bell br yüzdes kadar olması arzu edlr. Bu rakamın dünya üzernde uygulanan oranları % 8 le % 22 arasında değşkenlk göstermektedr 4. Burada bakım desteğnn ürünü satan tedarkçden satın alınacağı düşünüldüğünde (Aks taktrde bu unsur çn br teklf vermesnn anlamlı olmayacağı kabul edlmektedr) hale aşamasında verlen teklfte en y rakamın % 8, en zayıf rakamın se % 22 olacağı açıktır. Ancak Kanunda görüldüğü üzere br de şletme malyetlernden bahsedlmektedr k tamamen kullanıcıya göre değşklk arz edecek olan bu malyetlern teklfe dahl edlmes anlamlı bulunmamaktadır. Bu durumda yalnız bakım malyetlernn, ürün fyatının yukarda bahsedlen yüzdeler doğrultusunda ve bu yüzdelere tekabül eden madd değer bazında teklflendrlmes önerlr. Örneğn: Fyatı TL olan br ürün çn % 8 olarak düşünülen bakım malyet olarak x 0.08 = TL teklf edleblr. İhaley kazanan tedarkç teklfnde vermş olduğu rakam üzernden yıllık bakım malyetne katlanmayı taahhüt ettğn bununla beraber kabul etmş sayılır. Malyet etknlğ: Bu unsur çn uygulama yönetmelğnde İhale konusu malın/maknenn/tessn/üretm hattının/teknoloj transfernn alım bedel le üretm çn gerekl olan grd malyetler ve malın üretlmes/maknenn kullanılması çn zorunlu olan şletme ve bakım malyetler, varsa enerj tüketm malyet veya üretm aşamasında kullanılan personel sayısından kaynaklanacak lave malyet unsurlarının toplamının nha üretm çnde mnmum sevyede olması suretyle en fazla faydanın sağlanmasıdır. İdareler malyet etknlğnn hesabında; br malın sadece satın alma bedeln değl br brm ürünün elde edlmes çn satın alma bedel üzernden hesaplanacak yıllık amortsman tutarına yukarıda sayılan yıllık şletme dönem gderlern de lave ederek yaklaşık brm üretm ve satış malyet unsurlarını da lave etmek suretyle yaklaşık br malyet belrlemek ve kame edleblr mallar arasında en yılları arasında cra edlen 21 yıllık satınalma uygulamalarından ednlen blgdr. 14

15 düşük malyetl malın/maknenn malyet etknlğn büyük olarak değerlendrmek durumundadırlar denmektedr. Öner: Br ürün veya hzmet üretmek çn kullanılmak üzere satın alınan br makne veya sstemn satın alma ve üretcs tarafından ona bçlen ömrü süresndek malyet toplamının, fonksyonunu yerne getreceğ maksmum çalışma süresnce üreteceğ ürün veya hzmet sayısına bölümünden brm ürün veya hzmetn değşken malyetler dışındak ortalama malyetn elde ederz. Elde ettğmz ortalama ürün/hzmet malyetnn, satın aldığımız makne/sstemn elden çıkartma zamanına kadar ne kadar etkn br malyetle çalıştığı konusunda fkr verecek en uygun değer olarak kullanılableceğ düşünülmektedr. Burada, uygulama yönetmelğnn aksne, makne/sstemn kendsnden zyade toplam faydalı ömrü süresnce üreteceğ ürün veya hzmetn makne/sstemden kaynaklanan malyetnn, malyet etknlğn asıl gösterges olarak kabul edlmes önerlmektedr. Makne-Sstem Malyet Etknlğ= Öü Öü Ü Örnek: Satın alma fyatı olarak TL fyat bçlen br maknenn faydalı ömrü boyunca TL masrafı olacağı, buna karşılık bu süre zarfında adet ürün üreteceğ düşünüldüğünde maknenn malyet etknlk değer; Makne-Sstem Malyet Etknlğ=.. = 10. Vermllk: Bu unsur çn uygulama yönetmelğnde Alınması düşünülen mal le kullanım alanına göre en fazla ş, ürün ve bu gb çıktıların elde edlmesdr. İstekller teknk şartnamede yer alan vermllğ garant ettklern belrtrler. Değerlendrmede, 15

16 fyat teklfnde bulunulan malların vermllğnn brm malyet hesaplanır denmektedr. Öner: Vermllğn çok sayıda tanımı yapılablmekle beraber burada kastedlen satın alınan makne-sstemn vermllğdr. Vermllğn bast formülüne bakarsak; Vermllk = Ç vermllğ çn (Kobu, 2008, s: 55) Buradan hareketle makne-sstem Ü Makne-sstem Vermllğ = Çş dyeblrz. Bu formüle göre satın alınan makne veya sstemn çalışma saatyle doğru orantılı olarak çıktı üretmes beklenmekte ve ürün ve maknenn cnsne göre elde edlen rakam değşmektedr. Rakamın değer le vermllk arasında br doğrusal lşkden bahsedleblr. Dolayısıyla, satın alan darenn makne vermllğ çn şartnamede, bekledğ vermllk rakamları doğrultusunda br aralık belrlemesnn uygun olacağı değerlendrlmektedr. Örnek; - Makne/Sstem vermllğ, yukarıda verlen formülden hareketle 100 Adet/Saat le 130 Adet/Saat arasında olacaktır. Kalte: Bu unsur çn uygulama yönetmelğnde Br malın belrlenen veya olablecek htyaçları karşılama yeteneğne dayanan özellklernn toplamıdır. Malın kaltes, tasarım, üretm, servs ve bakım gb brbr le lşkl faalyetlern her aşamasından etklenr. Bu hususların objektf olarak değerlendrlmes ve belgelere dayandırılması gerekr denmektedr. Görüldüğü üzere yönetmelkte kalte unsuru çn sayısal verlere dayalı nasıl br teklf verleceğnden ve bahsedlen hususların 16

17 objektf olarak nasıl değerlendrleceğ ve hang belgelere dayandırılacağından bahsedlmemektedr. Öner: Kanunun uygulama yönetmelğnde de yukarıdak şeklde bahsedldğ üzere satın alınacak makne sstemler çn tasarım, üretm ve bakım konuları kalte göstergeler olarak benmsenmektedr. Kalte Fonksyon Göçerm olarak da dlmze çevrlmş olan ve Dr.Yoj Akao tarafından Japonya da 1966 yılında gelştrlen QFD, kaltenn temn, kontrolü ve müşter htyaçlarının mühendslk yöntemlerle sstemn tasarımına dahl edldğ br yöntemdr (Genel Başvuru Stes, 2013). QFD sürec altı basamaktan oluşur. Sürecn son aşamasında kalte le lgl olarak belrlenmş krterlere göre ürünün mutlak ağırlıkları hesaplanır. Daha sonra bu mutlak ağırlık değerler tüm müşter beklent değerler le oranlanır. Mutlak ağırlık değerler ve beklentler arasındak oranlar planlama aşamasında ve ürünün gelştrlmesnde dkkate alınması gereken en öneml verlerdr. Bu nedenle bu oranların br ortalaması, satın alan darelern tedarkçden beklents olan kalte gereksnmler konusunda deal referanslar olableceğnden halede kalte unsuru çn teklf krter olablr. Teknk değer: Bu unsur çn uygulama yönetmelğnde Tedark edlecek malın kullanım alanına bağlı olarak ler teknolojler le üretlmş olması, kapaste ve vermllk açısından yen dzaynlara uygun olması, sstemn htyaca göre taşınablr olması, sstem tasarımı, yerleşm brm, montaj ve aksesuarı, şletme koşullarına uygun olması, ş güvenlğ açısından gerekl koşulları taşıması, üretm metot ve teknkler açısından rakpler le yarışablr olması gb unsurlardan şn özellğne göre darelerce uygun bulunanlar dkkate alınablr denmekte ve fakat teknk değer unsuru çn sayısal verlere dayalı nasıl br teklf verleceğnden bahsedlmemektedr. Öner: Uygulama esaslarında bahsedldğ şeklyle br sayısal teklf oluşturmak bu halyle pek mümkün gözükmemektedr. Kalte unsurunda olduğu gb QFD sürecnn 17

18 beşnc adımında oluşturulan Teknk Bazlı Rekabet Matrsnde teknk tanımlar, pyasadak farklı ürünler üzerndek etklernn gözlenmes amacıyla oluşturulur. Her teknk tanımın farklı ürünle eşleştrlmesyle oluşan hücrelere 1-5 arası puanlar verlr. 1=en kötü, 5= en y değerdr. Ürün satın alan dare, bu unsur çn şartnamede belrlemş olduğu teknk değer krterler çn 1-5 arası verlen değerlern toplamının teklf olarak verlmesn steyeblr. Örneğn; sstemn htyaca göre taşınablr olması, sstem tasarımı, yerleşm brm, montaj ve aksesuarı, şletme koşullarına uygun olması, ş güvenlğ açısından gerekl koşulları taşıması, üretm metot ve teknkler açısından rakpler le yarışablr olması gb yed adet teknk krtern şartnameye konduğunu ve bunlara QFD sürecnn beşnc basamağında sırasıyla 2, 4, 5, 3, 2, 4 ve 5 değerlernn verldğn düşünürsek bu değerlern toplamları olan 25 rakamının teklf olarak verleceğ söyleneblr. 4. SATIN ALAN İDARENİN KARAR ALMA MODELİ Fyat le brlkte fyat dışı unsurların da dkkate alınacağı br halede satınalanın kazanan tedarkçy tesptnde karar modülü olarak tıpkı Cheng n benzer çalışmasında (2008, s: ) olduğu gb TOPSİS yöntem kullanılmıştır. Bu yöntemn terch edlmesnde en öneml neden, satınalan darece önceden belrlenmş olan ağırlık değerlernn bu tür halelerde karar vermede değerlendrme faktörlernn her br unsuru çn kullanılmasına müsaade etmesdr. TOPSIS (Technque for Order Preference by Smlarty to Ideal Soluton) Yoon ve Hwang tarafından 1980 yılında gelştrlmştr (1981). Karar noktalarının deal çözüme yakınlığı ana prensbne dayanır ve 6 adımdan oluşan br çözüm sürecn çerr. Aşağıda TOPSIS yöntemnn adımları özetlenmştr (Yaraloğlu, 2014) Adım 1: Karar Matrsnn (A) Oluşturulması Karar matrsnn satırlarında üstünlükler sıralanmak stenen karar noktaları, sütunlarında se karar vermede kullanılacak değerlendrme faktörler yer alır. A 18

19 matrs karar verc tarafından oluşturulan başlangıç matrsdr. Karar matrs aşağıdak gb gösterlr: A j a a... a m1 a a a m a1 n a 2n... amn A j matrsnde m karar noktası sayısını, n değerlendrme faktörü sayısını verr. Adım 2: Standart Karar Matrsnn (R) Oluşturulması Standart Karar Matrs, A matrsnn elemanlarından yararlanarak ve aşağıdak formül kullanılarak hesaplanır. r j a m j k 1 a 2 kj (1) R matrs aşağıdak gb elde edlr: R j r r... rm r r r m r1 n r 2n... rmn Adım 3: Ağırlıklı Standart Karar Matrsnn (V) Oluşturulması 19

20 Öncelkle değerlendrme faktörlerne lşkn ağırlık değerler ( w ) belrlenr ( n w 1 1). Daha sonra R matrsnn her br sütunundak elemanlar lgl V matrs oluşturulur. V matrs aşağıda gösterlmştr: w değer le çarpılarak V j w1r w1r... w1r m1 w w r w 2 r 2 12 r 22 2 m w w w n 1n n 2n n r r... r mn Adım 4: İdeal ( A ) ve Negatf İdeal ( A ) Çözümlern Oluşturulması TOPSIS yöntem, her br değerlendrme faktörünün monoton artan veya azalan br eğlme sahp olduğunu varsaymaktadır. İdeal çözüm setnn oluşturulablmes çn V matrsndek ağırlıklandırılmış değerlendrme faktörlernn yan sütun değerlernn en büyükler (lgl değerlendrme faktörü mnmzasyon yönlü se en küçüğü) seçlr. İdeal çözüm setnn bulunması aşağıdak formülde gösterlmştr. A (max v j j J ),(mn v j j J ' (2) (2) formülünden hesaplanacak set v v,..., v 1, 2 n A şeklnde gösterleblr. Negatf deal çözüm set se, V matrsndek ağırlıklandırılmış değerlendrme faktörlernn yan sütun değerlernn en küçükler (lgl değerlendrme faktörü 20

21 maksmzasyon yönlü se en büyüğü) seçlerek oluşturulur. Negatf deal çözüm setnn bulunması aşağıdak formülde gösterlmştr. A (mn v j j J ),(max v j j J ' (3) (3) formülünden hesaplanacak set A v v,..., v 1, 2 n şeklnde gösterleblr. Her k formülde de J fayda (maksmzasyon), göstermektedr. ' J se kayıp (mnmzasyon) değern Gerek deal gerekse negatf deal çözüm set, değerlendrme faktörü sayısı yan m elemandan oluşmaktadır. Adım 5: Ayırım Ölçülernn Hesaplanması TOPSIS yöntemnde her br karar noktasına lşkn değerlendrme faktör değernn İdeal ve negatf deal çözüm setnden sapmalarının bulunablmes çn Eucldan Uzaklık Yaklaşımından yararlanılmaktadır. Buradan elde edlen karar noktalarına lşkn sapma değerler se İdeal Ayırım ( S ) ve Negatf İdeal Ayırım ( S ) Ölçüsü olarak adlandırılmaktadır. İdeal ayırım ( S ) ölçüsünün hesaplanması (4) formülünde, negatf deal ayırım ( S ) ölçüsünün hesaplanması se (5) formülünde gösterlmştr. S n j1 2 ( v v ) (4) j j S n j1 2 ( v v ) (5) j j Burada hesaplanacak olacaktır. S ve S sayısı doğal olarak karar noktası sayısı kadar 21

22 Adım 6: İdeal Çözüme Görel Yakınlığın Hesaplanması Her br karar noktasının deal çözüme görel yakınlığının ( C ) hesaplanmasında deal ve negatf deal ayırım ölçülernden yararlanılır. Burada kullanılan ölçüt, negatf deal ayırım ölçüsünün toplam ayırım ölçüsü çndek payıdır. İdeal çözüme görel yakınlık değernn hesaplanması aşağıdak formülde gösterlmştr. C S S S (6) Burada C değer 0 C 1 aralığında değer alır ve C 1 lgl karar noktasının deal çözüme, C 0 lgl karar noktasının negatf deal çözüme mutlak yakınlığını gösterr. Derecelendrme ve seçm yapmada değerler büyükten küçüğe doğru sıralanır ve en büyük değere sahp olan seçlr. 4.1 Satın Alan İdarenn Kazanan Teklf Belrlemesne Yönelk Örnek (Aşağıda verlen hpotetk örnekle konu açıklığa kavuşturulmaya çalışılmıştır) Türk Kamu İhale Kanunu esaslarına göre açılan ve fyat dışı unsurlar çn de teklf verlen br haleye katılan 3 tedarkç, fyatın yanında vermllk ve malyet etknlğ çn de teklflern sunmuşlardır. İhale sahb, hale dosyasında fyat dahl her br unsur çn sırasıyla w1 =0,50, w2=0,20 ve w3 = 0,30 ağırlıklarını belrlemştr. İhaleye katılan tedarkçler lan süresnce hale dosyalarını nceleme fırsatı bulmuşlardır. Tablo 1. de her br unsur çn verlen teklfler görülmektedr. Verler doğrultusunda kazanan tedarkçy tespt ednz. 22

23 TABLO 1: Tedarkçler, teklfler ve ağırlıklar Fyat (-000 TL) Vermllk Malyet Etknlğ (Adet/Saat) Tedarkç A Tedarkç B Tedarkç C Ağırlık 0,50 0,20 0,30 Başlangıç matrs aşağıdak şeklde oluşturulduktan sonra; A = Öncelkle (1) formülü yardımıyla (3x3) boyutlu Standart Karar Matrs (R) oluşturulmuştur. Burada r 11 değer, 20 0, olarak elde edlmştr. Benzer şeklde dğer r j değerler hesaplanarak aşağıda gösterlen R matrs tamamlanmıştır. 0,5148 0,5720 0,5698 R = 0,6435 0,4767 0,4558 0,5663 0,6674 0, adımda Ağırlıklı Standart Karar Matrs (V) oluşturulmuştur. Bunun çn R matrsnn sütunlarındak değerler lgl değerlendrme faktörü ağırlık değerler le çarpılmış ve V matrsnn sütunları hesaplanmıştır. 23

24 0,2574 0,1139 0,1709 V = 0,3217 0,0953 0,1367 0,2831 0,1334 0, adımda deal ( A ) ve negatf deal ( A ) çözüm setler oluşturulmuştur. A set çn V matrsnn 1 ve 3. sütunundak en küçük (Bu sütunlarda mnmzasyon amaçlanmaktadır), 2. Sütunundak en büyük değer (Bu sütunda maksmzasyon amaçlanmaktadır), A set çn V matrsnn 1 ve 3. sütunundak en büyük ve 2. Sütunundak en küçük değer seçlmş ve setler aşağıdak gb elde edlmştr. A A A mn v 1, max v 2, mn v 0,2574;0,1334;0,1367 max v 1 ;mn v 2 ; max 3 v 3 A 0,3217;0,0953;0, adımda (4) formülünden her br karar noktası çn deal ayırım ölçüler S 0,0692, S 0, 0427 ve S 0, 0761 olarak elde edlmştr (5) formülünden se negatf deal ayırım ölçüler, 0, S 1 074, S 0, ve S3 0,076 olarak hesaplanmıştır. 5. adımda se (6) formülünden üç karar noktası çn deal çözüme görel yakınlık değerler, C 0,074 0,074 0, ,517 C 0,0427 0,0427 0, ,5 24

25 C 0,076 0,076 0, ,5 bulunmuştur. Bu değerler büyüklük sırasına sokulduğunda karar noktalarının önem sırasının A1, A2 ve A3 şeklnde olduğu görüleblr. Bu durumda Tedarkç A nın verdğ teklfler haley kazanmaya aday bulunmuştur. Tedarkç B ve Tedarkç C nn teklfler brbrne eşt çıkmış, Tedarkç A nın teklfler se az br farkla brnc olmuştur. SONUÇ Türk Kamu İhale Kanununda Fyat ve fyat dışı unsurların da dkkate alındığı hale olarak anılan türde, fyat dışı unsurlar çn bu çalışmada önerdğmz tanım, formül ve teklf vermeye esas değerler lteratürde genellkle pahalı sstem veya proje alımlarında kullanılmaya uygundur k bu durumun söz konusu hale türünün çıkış amacıyla çakıştığı görülmektedr. Kanunun lgl maddesnde de belrtldğ ve bu çalışmada açıklandığı üzere, fyat dışındak unsurlara dare tarafından ağırlıkların atanması ve bu ağırlıklarla beraber verlen teklflern tek br değere çevrlmesne olanak sağlaması nedenyle TOPSİS metodunun çözüm çn deal br yöntem olduğu değerlendrlmştr. Yapılan örnek uygulamada halenn gerektrdğ tüm hususlar çözüm yöntemne dahl edlmş ve elde edlen çözüm değerler le haley kazanan tedarkç yoruma meydan vermeyecek br şeklde tespt edlmştr. 25

26 KAYNAKÇA Assocated General Contractors of Amerca, Whte Paper on Reverse Auctons for Procurement of Constructon, Erşm Lnk BİCHLER, M., 1998, "Decson Analyss - A Crtcal Enabler for Mult-attrbute Auctons," presented at 12th Electronc Commerce Conference, Bled, Slovena, Erşm lnk: cteseerx.st.psu.edu, BİCHLER, M., M. Kaukal, ve A. Segev, 1999, "Mult-attrbute auctons for electronc procurement," presented at Frst IBM IAC Workshop on Internet Based Negotaton Technologes, Yorktown Heghts, NY, USA, Erşm lnk: cteseerx.st.psu.edu, CHE, Y. K., 1993, "Desgn Competton through Multdmensonal Auctons," Rand Journal of Economcs, vol. 24, (1993), s CHENG, Ch-Bn, 2008, Solvng a sealed-bd reverse aucton problem by multplecrteron decson-makng methods, Computer and Mathematcs wth Applcatons 56 (2008), s COMPTE, Olver, The wnner's curse wth ndependent prvate values, CERAS- ENPC, 2002, (Çevrmç) DEMİRELLİ, Erhan, 2010, Topss çok krterl karar verme sstem:türkye dek kamu bankaları üzerne br uygulama Dokuz Eylül Ünverstes İİBF, Grşmclk ve Kalkınma Dergs (5:1) 2010 FARAHVASH, Pooya ve Altıok, Tayfur, 2008, Applcaton of Mult-Dmensonal Procurement Aucton n Sngle-Perod Inventory Model, Annals OR 164 (1): (2008), s Genel Başvuru Stes. Erşm Lnk: Genel Başvuru Stes. Erşm Lnk: HONG, Zong-You ve Wang Dng- We, 2011, Bddng Strateges n Sealed-Bd Reverse Mult-attrbute Auctons, Control and Decson Conference (CCDC) Chna, Prnt ISBN: , INSPEC Accesson Number: , 2011, s

27 HWANG, C.L. ve K. Yoon, 1981, Multple Attrbute Decson Makng _ Methods and Applcatons, A State-of-the-Art Survey, OCLC Number: , Sprnnger-Verlag, New York, NY, JAP, D. Sandy, 2007, The mpact of onlne, reverse auctons on buyer-suppler relatonshps Journal of Marketng, Vol. 71, No. 1, (January 2007), s KAMESHWARAN vd., 2007, Multattrbute electronc procurement usng goal programmng, Elsever, European Journal of Operatonal Research, 179 (2007), s Kamu İhale Kanunu, Kanun No: 4734 (Değşklkler şlenmş), 22 Ocak 2002 tarh ve Sayılı Resm Gazete, Erşm lnk: Kamu İhale Kurumu, Kamu İhale Kanunu Mal Alım İhaleler Uygulama Yönetmelğ (Değşklkler şlenmş), Erşm Lnk: KJERSTAD, E., Vagstad, S., 2000, Procurement auctons wth entry bdders, Internatonal Journal of Industral Organzaton, 18, (2000), s KOBU, Bülent, 2008, Üretm Yönetm, Beta Yayınları, 14. Baskı, Kasım 2008, İstanbul MC AFEE, Luton, R.,, R.P., 1986, Sequental procurement auctons, Journal of Publc Economcs, 31, (1986), s MULLEN, Mchael R. vd., 2008, Evdence of Revenue Equvalence n B2B Open, Reverse e-auctons and Frst Prce Sealed Bds, Journal of Global Busness Management, 4 (1). ISSN (2008), s RİLEY, John G. ve Samuelsown,.P., 1981, "Optmal Auctons." Amercan Economc Revew, Vol. 71 (1981), s SEHWAİL, Loay, 2006, Implementng busness-to-busness onlne reverse auctons, Ph.D. dss. Oklahoma State Unversty, SHACHAT, Jason, 2012, Frst Prce Sealed Bd or Englsh Aucton?, Marketng Scence Volume 31 ssue 2 (March-Aprl 2012), s

28 TEİCH, J., H. Wallenus ve J. Wallenus, 1999, "Multple-ssue aucton and market algorthms for the world wde web," Decson Support Systems, vol. 26, (1999), s TSAI, Kune-muh and Feng-chn Chou, 2011, Developng a Fuzzy Mult-attrbute Matchng and Negotaton Mechansm for Sealed-bd Onlne Reverse Auctons, Journal of Theoretcal and Appled Electronc Commerce Research, Vol 6 / ssue 3 / (December 2011), s VAN DER RHEE, Bo, 2002, How to Buy n B2B: Reverse auctons n supply chan management, Poms Chroncle, Volume 11 Number 3-4, s WİCREY, Wllam, 1961, Counterspeculaton, Auctons and Compettve Sealed Tenders, Journal of Fnance, Volume 16, Issue 1, ( March 1961), s WOONGHE, Multplcty of Bddng Strateges n Reverse Auctons, (Çevrmç) dspace.lbrary.cornell.edu, YARALIOĞLU, Kaya, Topss Yöntem, Erşm lnk: