GEOSPOT: DOĞRUSAL DİZİ UYDU GÖRÜNTÜLERİNİN UYDU YÖRÜNGE PARAMETRELERİ İLE DEMET DENGELENMESİ

Transkript

1 III. Uzaktan Algılama ve Coğafi Bilgi Sitemlei Semozumu, Ekim 2010, Gebze KOCAELİ GEOST: DOĞUSAL DİZİ UYDU GÖÜNTÜLEİNİN UYDU YÖÜNGE PAAETELEİ İLE DEET DENGELENESİ H. Toan 1, D. aktav 2 1 Zonguldak Kaaelma Üniveitei, Jeodezi ve Fotogameti ühendiliği Bölümü, Zonguldak. htoan@kaaelma.edu.t 2 İtanbul Teknik Üniveitei, Geomatik ühendiliği Bölümü, 34469, alak, İtanbul. maktavd@itu.edu.t ÖZET GeoSot, doğual dizi düze 1A teeo udu göüntüleinin demet dengelenmeini geçekleştien atlab otamında azılmış bi azılımdı. evcut üüm bi çift ST-5 HG düze 1A teeo göüntüü için kullanılabili duumdadı. Yazılım, göüntülee ait metadata doalaında veilen, iç öneltme (algılaıcının göüntüleme geometii ve dış öneltme (udunun konum, hızı ve duum açılaı aameteleini kullanaak, e kontol noktalaı adımıla aklaşık ±5.0 m (±1.0 ikel konum doğuluğu elde ede. Yazılım, faklı kontol ve denetim noktaı eçimine ve faklı dış öneltme aameteleine göe doğuluk aaştımaına olanak tanı. Anahta Sözcükle: GeoSot, Doğual Dizi, Udu Göüntüü, Demet Dengeleme, Paametik odel GEOST: BUNDLE ADJUSTENT OF LINEA AAY SATELLITE IAGES USING SATELLITE OBITAL PAAETES ABSTACT GeoSot i a comutation ackage which bundle-adjut linea aa level 1A teeo image, witten in atlab. Exiting veion comenate a coule of ST-5 HG level 1A teeo image. GeoSot eache ±5.0 m (±1.0 ixel accuac uing gound contol oint conideing inteio oientation aamete belonging imaging geomet of eno, and exteio oientation aamete (oition, velocit and attitude angle of atellite eceived fom metadata of image. Accuac anali deending on vaiou oint et and exteio oientation aamate i available via the ackage. Kewod: GeoSot, Satellite Image, Block Adjutment, Paametic odel 1. GİİŞ Udu göüntüleinden konum bilgii elde edebilmek için, göüntü koodinat itemi ile konum bilgiinin elde edileceği koodinat itemi (nene/e koodinat itemi aaındaki geometik ilişkinin ağlanmaı geekmektedi. Bu ilişki genelde koodinat dönüşümü olaak adlandıılmaktadı ve uzaktan algılama vea fotogametide algılaıcı öneltmei adını da almaktadı. Bu ilişkinin ağlanmaında aametik ve aametik olmaan iki tü matematik model kullanılı. Paametik modelle, göüntü ve e koodinat itemlei aaındaki geçek geometik ilişkii dikkate alıken aametik olmaan modelle bu ilişkii dikkate almaz. Paametik modelle temelde iç ve dış öneltme aameteleine bağlıken, aametik olmaan modelle ie temelde e kontol noktalaına (YKN ihtiaç dua. Yaılan aaştımala, aametik modellein daha ükek doğuluk ağladığını götemektedi. Ancak günümüzde aametik olmaan modelle de ıklıkla kullanılmaktadı. Bunun ana nedeni, aametik modellein ihtiaç duduğu aametelein çoğunun göüntü atan/dağıtan şiketle taafından kullanıcıa unulmamaıdı. Ülkemizde, udu göüntüleinden konum bilgii elde etmee önelik bilimel aaştıma ve çalışmalada ıklıkla ticai azılımla kullanılmaktadı. Ülkemizden adece 1990 ılında Oun ve 1994 ılında Oun ve Nataajan taafından aametik bi model geliştiildiğini gömekteiz (Oun, 1990; Oun ve Nataajan, Bazı çalışmalada ie aametik olmaan modellei kullanan azılımlaın geliştiildiği göülmektedi (Toan, Ülkemizde özellikle aametik modellele aılan aaştımalada mevcut ticai vea akademik azılımlaın kullanıldığı; bu azılımlaın utdışı kanaklı olduğu ve aaştımacılaın kendi azılımlaını azma eğilimde olmadıklaı göülmektedi. Oa özellikle ticai azılımlaın naıl bi değelendime atığı ve elde edilen onuçlaın hangi koşullaa bağlı olduğu tam olaak bilinmemektedi. Ülkemizin bu konudaki ekikliğini gidemek amacıla Toan taafından 2009 ılında tamamlanan doktoa tezinde aametik modele daanan bi azılım geliştiilmei amaçlanmış ve GeoSot adı veilen azılım otaa çıkmıştı. B çalışmada, azılımın tanıtımından önce, doğual dizi göüntülemenin temel geometii, kullanılan matematik model ve dengeleme öntemi hakkında bilgi veilecek, azılımın tanıtımı onaında önek bi ugulamanın onuçlaı unulacaktı. 53

2 III. Uzaktan Algılama ve Coğafi Bilgi Sitemlei Semozumu, Ekim 2010, Gebze KOCAELİ 2. GÖÜNTÜLEE GEOETİSİ, ATEATİK ODEL VE DENGELEE YÖNTEİ Göüntüleden konum bilgii elde etmede kullanılan matematik modelle, göüntüleme geometiine göe faklılık götei. GeoSot, doğual dizi göüntüle için taalandığından, önce doğual dizi göüntüleme, ona da kullanılan matematik model ve dengeleme öntemi hakkında bilgi veilecekti Doğual Dizi Göüntüleme Günümüzde tüm udu göüntülei aaında otik göüntülemenin önemli bi aı vadı. Otik göüntülemede çoğunlukla doğual dizi algılaıcıla kullanılmaktadı. Dijital çeçeve itemlee göe daha kola üetilebilen doğual dizi algılaıcıla bi dizi Yükten Bağlaşımlı Agıt (CCD: Chage Couled Device vea Bütünleici etal-okit Yaıiletken (COS: Comlementa metal oxide Semiconducto elemanladan oluşu (Şekil 1. CCD, COS'a göe daha çok tecih edilmektedi. Bu algılama önteminde eüzü, genellikle uçuş önüne dik olacak şekilde udua konumlandıılan bi CCD dizii üzeine izdüşüülü ve neneden gelen elektomanetik enejie kaşılık CCD elemanında bi elektik ük üetileek göüntüleme işlemi geçekleşmiş olu. Elde edilen göüntü, anlık olaak an ana elde edilen dizi göüntülein tolamıdı. Bu itemde bi dizinin göüntülenmei oldukça kıa ümektedi. Öneğin bu üe ST-5 HG göüntülei için ~ m di (Lat ve ougé, Göüntünün netliğini attımak için bu üe çeşitli ollala attıılmıştı. Bunladan üçü Zaman Geciktime ve Bileştime (TDI: Time Dela and Integation, avaşlatma (lown-down ve ötelenmiş atıla (taggeed line öntemleidi (Toan, m e önekleme aalıklı ST-5 HG algılaıı ile 2.5 m e önekleme aalıklı Suemode göüntüleinin üetiminde ötelenmiş atıla öntemi kullanılmaktadı (iazanoff, Şekil 1. Doğual dizi göüntüleme (ol ve ST-5 ankomatik algılaıcıına ait CCD dizini (ağ Doğual dizi algılaıcılala elde edilen göüntülein he bi atıı bibiinden faklı dış öneltme aameteleine ahiti. Paametik modellede bu duumun dikkate alınmaı geekmektedi atematik odel Otik olla elde edilen bi göüntü, üç boutlu uzaın iki boutlu göüntü düzlemine izdüşümüdü. Bu temele daanan kolineaite (eşdoğuallık eşitliklei, doğual dizi göüntüle için geliştiilen ekçok matematik modelin de temelini oluştumaktadı. atematik modellei bibiinden aıan özellik ie, eşdoğuallık eşitlikleinin göüntüleme geometiine ve dış öneltme aameteleine göe eniden düzenlenmeindeki faklılıkladı. Doğual dizi bi göüntüleme iteminde göüntü ve e koodinat itemlei aaındaki dönüşümü açıklaan en genel model Wee vb. (2007 ve 2008 taafından tanımlanmıştı. GeoSot taafından kullanılan matematik model ie, ST göüntülei için iazanoff (2002 taafından öneilen ve Fotev vb. (2005 taafından baitleştiilen bi matematik modeldi. Bu 54

3 III. Uzaktan Algılama ve Coğafi Bilgi Sitemlei Semozumu, Ekim 2010, Gebze KOCAELİ matematik modelin, ıaıla göüntü koodinat itemi atı koodinat itemi kamea koodinat itemi udu koodinat itemi öünge koodinat itemi e koodinat itemi şeklinde geçekleştidiği dönüşüm aşağıdaki şekilde göteilebili: [ C + m CP ( c + δ x ] P PS + (1 Buada: P : e koodinatlaına ait konum vektöü, P S : udunun e koodinatlaına ait konum vektöü, : öünge koodinat iteminden e koodinat itemine dönüşüm, : udu koodinat iteminden öünge koodinat itemine dönüşüm, C : kamea koodinat iteminin ududaki konumu ve dönüklüğü, m : ölçek, : kamea koodinat iteminden udu koodinat itemine dönüşüm, CP : atı koodinatlaına ait vektö, c : doğual dizinin kamea koodinat itemindeki konumu ve dönüklüğü, δ x : itematik hata düzeltmeleine ait vektödü. Bu on vektö, ST-5 göüntülei için gözadı edilebili (Wee vb., Bu genel model üzeinde iazanoff (2002 taafından aşağıdaki değişiklikle aılmıştı. Doğual dizinin ududaki konumu ve dönüklüğü bakış açılaı (ψ x ve ψ adımıla tanımlanmıştı. Udu koodinat itemine benze bi navigaon koodinat itemi tanımlanmıştı ve bu koodinat iteminden öünge koodinat itemine dönüşüm (, udu koodinat itemininkinden faklıdı. Yöünge koodinat iteminden e koodinat itemine dönüşüm ( de genel modeldekinden faklıdı. Bakış açılaı, doğual dizinin udu koodinat itemindeki konumunu ve dönüklüğünü, diğe bi deimle iç öneltmei tanımla ve aşağıdaki gibi göteilebili: tan( ψ tan( x ψ C 1 + m CP C CP ( S c S (2 Buada C 0 dı, ani udu ve kamea koodinat itemleinin başlangıçlaı çakışıktı. iazanoff taafından tanımlanan navigaon koodinat iteminden öünge koodinat itemine geçişte a ve a duum açılaı -1 ile çaılı ve dönme matii: ( a ( a ( a (3 X Y Z şeklinde oluştuulu. Duum açılaı çok küçük olduklaından taafından adeleştiileek: dönüklüğü Fotev vb. (

4 III. Uzaktan Algılama ve Coğafi Bilgi Sitemlei Semozumu, Ekim 2010, Gebze KOCAELİ 1 a + a + a 1 a (4 a + a 1 şekline getiilmişti. Bu on eşitlikte tigonometik teimle olmadığından duum açılaına göe doğuallaştıılmış model daha baitti. iazanoff (2002 taafından öneilen on değişiklik ie öünge koodinat iteminden e koodinat X Y Z itemine geçişi ağlaan dönme matiidi ( [ ]. Bu matiin elemanlaı, genel modeldekinden faklı olaak: X Z X Z PS X V S Y,, X Z X (5 PS V S şeklinde tanımlanmıştı. Sonuç olaak nenee ait e koodinatlaı: P S P + m u 3 (6 eşitliği ile healanabili. Buada: u u 3 u 2 u 2 (7 u1 (8 u1 tan( ψ tan( ψ x 1 tan( ψ tan( ψ x 1 tan( ψ tan( ψ 1 1 x şeklindedi ve vektö nomunu ifade etmektedi. Bu modelin dengeleme işleminde kullanılabilmei için aşağıdaki şekilde düzenlenmei geeki: (9 1 1 ( P P S u m tan( ψ X XS 1 1 tan( ψx Y YS m m 1 Z Z S X XS 23 Y YS Z Z 33 S (10 (11 Buada 1 eşitlik elde edili: dı. Bu on eşitliğin ilk ve ikinci teimlei üçüncüe bölüneek aşağıdaki eni 56

5 III. Uzaktan Algılama ve Coğafi Bilgi Sitemlei Semozumu, Ekim 2010, Gebze KOCAELİ F ψ F ψ x 11( X X + ( X X + 31 f1 f3 f2 f tan( ψ 0 ( X X + ( X X tan( ψ 0 x ( Y Y + ( Y Y ( Y Y + ( Y Y ( Z Z + tan( ψ ( Z Z ( Z Z tan( ψ x ( Z Z (12 Bu on eşitlik Konu vb. (2006 taafından ST-5 HG ve HS göüntüleinin değelendiilmei için kullanılmıştı Dengeleme Dengelemede genel amaç ölçümlee (L getiilecek düzeltmelei (v ve aametelee (P getiilecek düzeltmelei (dengeleme bilinmeenleini; dp bilikte healamaktı. Bunun için ek çok öntem kullanılabili. En Küçük Kaele (EKK dengelemei bunladan biiidi. Dengelemede v T v min koşulunun ağlanmaı geekmektedi. Bu aaştımada ölçümle bakış açılaı (ψ x ve ψ, aametele ie YKN laı için dış öneltme aametelei, bağımız denetim noktalaı (BDN için ie hem dış öneltme aametelei hem de bu noktalaın aklaşık e koodinatlaıdı. 9 çeşit dış öneltme aameteine ait tolam 27 kataı aamete olaak kullanılmıştı. Dolaııla he bi noktanın atıına ait dış öneltme aametei 2 olinomla healanabili. Kullanılan tüm aametele şunladı: P X V o Zo X& V& Z X&& Y o Y& Y&& Z o V&& a a& a&& Z o Z& Z&& V a o a& Xo V& a&& X a V&& o X V a& Yo a&& V& Y V&& Y X Y... Z T (13 Buada bilinmeenli koşullu ölçüle dengelemei (Gau-Helmet öntemi tecih edilmişti ve fonkionel model: A dp + B v + w 0 (14 şeklindedi. Buada A ve B ıaıla aametelee ve ölçümlee ait kataıla matiini ve w de kaanma atıklaını tanımlamaktadı. A ve B matilei (12 eşitliğile veilen ve doğual olmaan eşitliklein ugun bi öntemle doğuallaştımaıla elde edili. GeoSot ta doğuallaştıma işlemi Talo eiile geçekleştiilmişti. Dengeleme bilinmeenlei (dp aşağıdaki gibi healanaak aametelein aklaşık değeleine ( P ekleni ve bölece dengelenmiş aametele bulunu: T T T T 1 0 dp ( A ( BB A A ( BB w (15 P P + dp (16 0 Ölçümlee ait düzeltmele de aşağıdaki şekilde healanaak ölçümlee ekleni ve bölece dengeli ölçüle elde edili: v B T ( BB T ( AdP + w (17 L L 0 + v (18 Elde edilen dengeli aametelein ve ölçümlein (12 eşitliğile veilen koşulu ağlaı ağlamadığının kontol edilmei geeki. Bu şat ağlanıncaa dek dengeli aametele ve ölçümle 57

6 III. Uzaktan Algılama ve Coğafi Bilgi Sitemlei Semozumu, Ekim 2010, Gebze KOCAELİ eniden dengeleme işlemine tabi tutulu. GeoSot ta dengeleme işlemi ön ve demet dengeleme şeklinde iki aşamalı olaak geçekleştiilmişti. Ön dengeleme Bu dengeleme işlemi, demet dengeleme önceinde özellikle bakış açılaının ön dengelenmei zounluluğundan doğmaktadı. Ön dengeleme iki çeşitti. İlkinde dış öneltme aametelei abit (dengeli kabul edileek bakış açılaı (ψ x ve ψ dengeleni. Bu duumda dp 0 A dp 0 olacağından fonkionel modele ve düzeltmelee ait eşitlikle: B v + w 0 (19 v B T T ( B B w (20 şeklinde azılı. Düzeltilmiş bakış açılaı ham kabul edileek eşik değee ulaşılıncaa kada bu işlem devam ettiili. İkinci tü ön dengelemede ie önce bakış açılaı ukaıda anlatıldığı şekilde düzeltili, ona bu düzeltilmiş bakış açılaı abit kabul edileek dış öneltme aameteleinin düzeltilmeine geçili. Bu duumda v 0 B v 0 olacağından fonkionel modele ve düzeltmelee ait eşitlikle: A dp + w 0 (21 T T dp ( A A A w (22 şeklinde olacaktı. Düzeltilmiş bakış açılaı ve dış öneltme aametelei demet dengelemede eniden dengeleme işlemine tabi tutulu. Demet dengeleme Demet dengelemede amaç biden fazla göüntüe ait ölçümlein ve aametelein bilikte dengelenmeidi. Aıca bağlama vea denetim noktalaının aklaşık e koodinatlaı da o noktalaa ait aametele olaak kabul edili ve bu koodinatlaa ait düzeltme değelei de healanı. Bu duumda (14 eşitliği A1 0 L O L 0 L 1 dp1 B1 + Am dp m 0 O L 0 v1 w + 0 Bm v m wm (23 şeklini alı. Buada m tolam göüntü aıını ifade etmektedi. Bağlama vea denetim noktalaının e koodinatlaının aklaşık değelei en az iki göüntüe ait dış öneltme aametelei ve noktalaın göüntü koodinatlaı adımıla healanı. 3. İŞLE ADILAI Yazılımın genel akış şemaı Şekil 2 de göteilmektedi. Öncelikle he iki göüntüe ait metadata doaladan alınan veile okunmakta, veile ön işlemee tabi tutulmakta, he iki göüntü için ön dengeleme işlemi geçekleştiilmektedi. Sona ön dengelenmiş değele adımıla demet dengeleme işlemi geçekleştiilmektedi. Yazılım, göüntülee ait veilei göüntülein metadatalaından henüz doğudan okuamadığından, azılımın okuabileceği biçimde eniden metadata doalaı oluştumak geekmektedi. Ön işleme aşamaında azılım, he bi noktanın atıına ait göüntüleme zamanını ve konum, hız ve duum açılaını ve bu değeleden konum, hız ve duum açılaına ait 2 olinom kataılaını heala. Dengeleme işlemine tabi tutulacak aametele ve hangi noktalaın BDN olaak kullanılacağı tüm göüntüle için otak olaak belileni. Kullanıcı, ön dengeleme tüünü (biinci vea ikinci tü, döngü aıını vea döngülein onlanmaı için geeken eşik değelei belileebili. 58

7 III. Uzaktan Algılama ve Coğafi Bilgi Sitemlei Semozumu, Ekim 2010, Gebze KOCAELİ 1. göüntü 2. göüntü Veinin okunmaı Veinin okunmaı Ön işleme Ön işleme Paamete ve BDN eçimi Ön dengeleme Ön dengeleme Demet dengeleme Sonuçlaın göteimi ve kadedilmei Şekil 2. Yazılımın genel akış şemaı 1. tü ön dengeleme 2. tü ön dengeleme Bakış açılaının dengelenmei Bakış açılaının dengelenmei H F ( l, P 1 H F ( l, P 1 E E Sonuçlaı göte/kadet Paametelein dengelenmei Son H ΔP Δ j 3 E H E Sonuçlaı göte/kadet Son Şekil 3. Ön dengelemenin akış şemaı. Ön dengeleme ile he göüntü için aı aı dengelenen bakış açılaı ve dış öneltme aametelei demet dengelemee tabi tutulaak hem bunlaın demet dengelenmei hem de noktalaın (YKN ve BDN e koodinatlaının dengelenmiş değeleinin healanmaı ağlanı. Şekil 3 de iki tü ön dengelemee ait akış şemalaı göteilmektedi. Döngünün ne zaman onlandıılacağı bakış açılaı ve aametele için aı aı belilenebili. Eğe aametele aaı doğual bi bağımlılık vaa azılım kullanıcıı uaaak onlanı. Noktalaın, GPS gözlemleile ve demet dengelemele elde edilen koodinatlaı kaşılaştıılı ve doğuluk değelei metik biimde healanı. Bu kaşılaştıma ile elde edilen ata ve düşe koodinatlaa ait hata vektölei eçime bağlı olaak nokta tülei için faklı 59

8 III. Uzaktan Algılama ve Coğafi Bilgi Sitemlei Semozumu, Ekim 2010, Gebze KOCAELİ ölçeklede çizdiilebili. Bölece hata vektöleinin itematik bi aıda olu olmadığı anlaşılabili. Sonuçlaın itenen biçimde doaa azdıılmaı da olaıdı. Ancak mevcut üüm bu konuda henüz itenen düzede değildi. 4. ÖNEK UYGULAA GeoSot un mevcut üümü, adece ST-5 HG düze 1A teeo göüntüleini değelendiebilmektedi. Bu bölümde, ST-5 HG göüntülei için elde edilen değelendime onuçlaından bazı önekle unulacaktı. Göüntüle, çoğunluğu ükek dağlala kalı Zonguldak ilinin büük bi bölümünü ve Batın, Bolu ve Kaabük illei ile Kaadeniz in bi bölümünü kaamaktadı (Şekil 4. Göüntülein koodinatlandıılmaında kullanılan ek çok matematik model düz alanlada ükek doğuluklu onuçla vemekteken dağlık alanlada duum faklıdı. Bu nedenle, ukaıda tanımlanan ve kıaca Zonguldak tet alanı olaak adlandıılan alan, udu göüntüleinin ağladığı konum bilgiinin belilenmeinde büük öneme ahiti. Bu ugulamada noktala aazide atada ve düşede ugun dağılacak şekilde eçilmişledi. Ancak bu eçimde noktalaa ulaşım önemli bi etken olmuştu. GeoSot, göüntü üzeinde noktalaın eçilmeine ve YKN vea BDN olaak kadedilmeine henüz izin vememektedi. Ancak şimdilik buna çok geekinim de oktu. Göüntünün ugun bi azılımda açılaak noktalaın göüntü koodinatlaının ikel biiminde kaıt edilmei ve bi metin doaına noktaı tanıtan numaaı ve e koodinatlaı ile kadı etelidi. Hangi noktanın YKN vea BDN olaak kabul edileceği bi metin doaı ile azılıma tanıtılı. Şekil 4. Steeo göüntü çiftinin ol göüntüü ve YKN/BDN dağılımına bi önek (H-20 (+: YKN, : BDN, #YKN: 27, #BDN: 20 Tablo 1 de biinci tü ön dengelemee ve demet dengelemee göe elde edilen doğuluk değelei unulmaktadı. Ham bakış açılaı kullanıldığında doğuluk ±1000 km iken, ön dengelenmiş bakış açılaı ile YKN laında < ±1 m ve BDN laında ~±5 m düzeindedi. Bu duum, faklı dağılımda noktala için de hemen hemen anıdı (Toan, Tablo 1. Ham ve dengelenmiş bakış açılaına göe doğuluk değelei. Nokta L L B Set Tü # m X m Y m Z m X m Y m Z m X m Y m Z GCP H-20 ICP L : ham bakış açıı, L : ön dengelenmiş bakış açıı, B: demet dengeleme, koh (m ± m 60

9 III. Uzaktan Algılama ve Coğafi Bilgi Sitemlei Semozumu, Ekim 2010, Gebze KOCAELİ Ön ve demet dengelemee göe elde edilen hata vektölei gafik olaak göteilebili. Yazılım, YKN ve BDN lein faklı şekillede ve hata vektöleinin faklı ölçekte göteimine olanak tanımaktadı. Şekil 5 de göteilen H-20 nokta etine ait hata vektölei incelendiğinde he iki dengeleme onucuna göe elde edilen hata vektöleinin büüklüğünün ve önünün hemen hemen anı olduğu göülmektedi. Şekil 4 de köşegen doğula ata koodinatladaki hataı, ukaı-aşağı öndeki doğula ie düşe koodinatladaki hataı götemektedi. Göteimi aılan hata vektölei üç boutlu olduğundan, azu edilie azılım üç boutlu bi koodinat iteminde de hata vektöleini göteebili. Ancak bu duumda vektölein göel analizi zolaşmaktadı. O nedenle azılım gafik göteimi Şekil 5 deki gibi iki boutlu bi koodinat iteminde amaktadı. Buada noktala ikel koodinatlaıla konumlandıılmış, mete biiminde olan hata vektölei ie ikel biimine çevileek unulmuştu. Şekil 5. Ön dengeleme (ol ve demet dengeleme (ağ onaı elde edilen hata vektölei. Dış öneltme aameteleinin doğulukla üzeindeki etkii incelendiğinde, doğuluğun bu aametelee bağlı olmadığı göülmektedi. Öneğin Şekil 6 da udu konumuna ait iki aamete etine göe doğuluğun değişimi göteilmektedi. Bu değişimin aameteden bağımız olduğu kolaca göülebili. 5. SONUÇ Şekil 6. Udu konumuna ait P S ve P So aamete etleine göe doğuluk değelei. Uzaktan algılama, teknolojik gelişmelee koşut olaak hızlı bi şekilde gelişen ve değişen vei olanaklaı ile ekçok ugulamaa hizmet etmektedi. Ye önekleme aalığının küçülmei ile göüntülein konuma bağlı ugulamalada daha çok kullanım olanağı bulduğu göülmektedi. Bu ugulamalada, genellikle ticai azılımla kullanılmaktadı. Düşündüücü olan ie bilimel aaştımalada da azılımlaın kullanılmaındaki agınlıktı. Oa bu azılımlaın hangi matematik temele daandığı gibi ekçok bilgiden okun olunmaı, elde edilen onuçlaa nelein etkidiğinin de 61

10 III. Uzaktan Algılama ve Coğafi Bilgi Sitemlei Semozumu, Ekim 2010, Gebze KOCAELİ bilinmemeine neden olmaktadı. Bu duum, adece ülkemiz için değil, diğe ülkele için de geçelidi. Dowman bu duumu şöle ifade etmektedi: Şöle bi tehlike va: inanla, kuumla ve oganizaonla, naıl elde edildikleini anlamadan vea anlış açıklaaak vei kullanıola......ve en azından Bileşik Kallık eektefinden bakıldığında şunu düşünmee başladım: üniveitee daha fazla genç gidio, fakat matematik ve bilim içeen çalışmalaı tecih etmiola (GI, GeoSot, ukaıda özetlenen bu duuma bi çözüm olaak otaa çıkmış olu şu özetlenen olanaklaı unmaktadı: Doğual dizi göüntülein aametik bi model kullanılaak demet dengeleme ile göüntüleden konum bilgii elde edilmeini ağlaabilen bi azılımdı. evcut üümü bi çift teeo ST-5 HG düze 1A göüntüünü değelendimektedi. atlab otamında delenmişti. atlab ın unduğu alt ogamla dışında healamada hehangi bi ek ogam kullanılmamaktadı. Yazılımın ekiklei ie aşağıdaki gibi ıalanabili: Sadece bi çift teeo ST-5 HG düze 1A göüntüü için ugulanabili. Kullanımı için atlab azılımına ihtiaç duulmaktadı. Gafik bi aaüzle kullanıcı dotu haline getiilmelidi. Sadece bi çift teeo göüntü kullanmaktadı. Göüntülein metadataını doğudan okumamaktadı. İleleen üeçte bu ekiklein ivedilikle gideilmei amaçlanmaktadı. Tüm bu ekik önleine ağmen GeoSot, ülkemizde geliştiilmiş alanında ilk ve tek azılım olma özelliğindedi. Yutiçi ve dışı aaştımacıla, GeoSot ile ugulama ve azılıma katkı amaa davetlidile. Ümit edilmektedi ki bu azılım, ülkemizde benze azılımlaın azılmaına öncülük edecekti. TEŞEKKÜ Yazala, GeoSot un geliştiilmeindeki değeli katkılaından dolaı D. Ohan Kut a ve Pof.D. Filiz Suna a, aazi çalışmalaındaki adımlaından dolaı D.. Güven Koçak a ve uat Ouç a, göüntülein teminindeki katkılaından dolaı TÜBİTAK ve JULICH e (Almana teşekkü ede. KAYNAKLA Fotev, S., Geogiev, and Nedkov, N.., 2005, Viewing geomet model evaluation fo acebone uhboom image, Poceeding of 2nd Intenational Confeence on ecent Advance in Sace Technologie, 9-11 June, Itanbul GI, 2010, Pof. Ian DOWAN ile öotaj: Need to each Out to Othe Science, GI Intenational, 24(7. Konu, W., Alamú,., uiz, A., Talaa, J., 2006, DE geneation fom ST-5 3-fold along tack teeocoic image uing autocalibation, ISPS Jounal of Photogammet and emote Sening (60, Lat, C., ougé, B., 2003, Sue eolution: quincunx amling and fuion oceing, Poceeding of IEEE IGASS, Jul, Touloue, Fance. Oun, A. B., 1990, ST atellite image fo toogahic maing, Yükek lian tezi, Deatment of Civil Engineeing, Oxfod Poltechnic, United Kingdom. Oun, A. B., Nataajan, K., 1994, A modified bundle adjutment oftwae fo ST image and hotogah: Tadeoff, Photogammetic Engineeing and emote Sening, 60(12, iazanoff, 2002, ST atellite geomet handbook, efeence S-NT SI, Edition 1, Date Toan, H., Yöünge düzeltmeli IS-1C/1D ankomatik mono göüntüünün geometik doğuluk ve bilgi içeiği açıından incelenmei, Yükek lian tezi, Zonguldak Kaaelma Üniveitei, Zonguldak. Toan, H., 2009, Geometic anali of high eolution ace image uing aametic aoache conideing atellite obital model, Doktoa tezi, İtanbul Teknik Üniveitei, İtanbul. Wee, T., ottenteine, F., Willneff, J., Fae, C. S., 2007, A geneic uhboom eno model fo higheolution atellite image alied to ST 5, QuickBid and ALOS data, Poceeding of ISPS Wokho High eolution Eath Imaging fo Geoatial Infomation, 29 a-1 June, Hannove, Geman. Wee, T., ottenteine, F., Willneff, J., Poon, J., Fae, C., 2008, Develoment and teting of a geneic eno model fo uhboom atellite image, The Photogammetic ecod, 23(123,