Prof. Dr. Mehmet CANDEMİR Gediz üniversitesi MYO Öğretim Üyesi. Yrd. Doç. Dr. Fatih Mümtaz DURAN Gediz Üniversitesi MYO Öğretim Üyesi

Transkript

1 İZMİR 6. BÖLGE BİRLİĞİ TARIM KREİ KOOPERATİFLERİNE TEKNİK ETKİNLİK ÖLÇEK ETKİNLİĞİ TEKNİK İLERLEME ETKİNLİKTEKİ EĞİŞME VE VERİMLİLİK ANALİZİ: 2-28 Prof. r. Mehme CANEMİR Gediz üniversiesi MYO Öğreim Üesi Yrd. oç. r. Faih Mümaz URAN Gediz Üniversiesi MYO Öğreim Üesi Yrd. oç. r. Nursel KOYUBENBE Ege Üniversiesi Ödemiş MYO Öğreim Üesi ÖZET Bu çalışma ile Ege Bölgesinin İzmir Manisa Adın enizli ve Muğla illerindei arım redi ooperaiflerinin performanslarının ölçümü amaçlanmışır. Arıca 2 ve 28 ıllarında medana gelen eonomi rizlerin ooperaif birimlerinin eni einli endesleri üzerindei eileri oraa onmaa çalışılmışır. İzmir 6. Bölge Birliğine bağlı 22 ooperaif birimi değerlendirilere eni einlileri ve oplam faör verimlililerindei değişmeler nispi olara ölçülmüşür. Kooperaif birimlerinin 2-28 dönemine ai eni einlilerinin ve oplam faör verimlililerindei değişimlerin sapanmasında Veri Zarflama Analizi VZA ve Malmquis Verimlili Endesi önemlerinden ararlanılmışır. Birimlerin ölçeğe göre sabi geiri ÖSG varsaımı alında ıllar iibarile oralama eni einli asaıları sırasıla olup am ein ooperaif saısı ise ile 24 arasında değişmeedir. Kooperaif birimlerinin oralama oplam faör verimliliğinde ise %.6 oranında gerileme olduğu sapanmışır. Bu gerilemede enoloji gelişmenin belirleici olduğu anlaşılmaadır. Anahar Kelimeler: Tarım redi malmquis oplam faör verimliliği ooperaifleri veri zarflama analizi

2 M.CANEMİR-F.M.URAN-N.KOYUBENBE/İzmir 6.Bölge Birliği Tarım Kredi Kooperaiflerinde TECHNICAL EFFICIENCY SCALE EFFICIENY TECHNICAL PROGRESS CHANGE IN EFFIENCY AN PROUCTIVITY ANALYSIS IN 6h. REGIONAL UNION AGRICULTURAL CREIT COOPERATIVES OF İZMİR :2-28 ABSTRACT This paper eamines he producivi performance of İzmir Agriculural Credi Cooperaives In he Aegean Region regarding he provinces İzmir Manisa Adın enizli and Muğla. Also he effecs of economic crises of 2 and 28 on he echnical efficienc indices of credi cooperaive unis are presened b evaluaing 22 cooperaive unis which are bound o he 6h Region Union of İzmir. we use relaive measures of echnical efficienc and he changes of he oal facor producivi are calculaed b using he aa Envelopmen Analsis and Malmquis Producivi Inde. The empirical resuls of he echnical efficienc indices of he cooperaive unis are and he number of cooperaives which have full efficienc changes beween -24. I has been observed ha here is a decline of.6 % in he cooperaive uni s average oal facor producivi. I has been found ha echnical developmen is he facor behind his decline. Kewords: Agriculural credi cooperaives daa envelopmen analsis malmquis oal facor producivi.giriş Tarım üreim ve isihdama aısı nedenile Tür eonomisinin önemli seörlerinden biridir. Tarım seörünün üreim önemile ahmin edilen 27 sabi fialarıla gari safi ur içi hasılaa GSYİH aısı % 8.6 olara espi edilmişir. Anca son ıllarda arımda isihdam edilenlerin saısında azalmalar medana gelmesine rağmen seör özellile vasıfsız işgücü açısından önemini orumaadır hp:// Türie de arımsal isihdamda 2-27 döneminde 2 milon 284 bin azalma medana gelmiş olup oplam işgücünün 29 Maıs aı iibarile % 253 ü hala arım seöründe çalışmaadır. Bu da arımın üle eonomisinde ne adar öneme sahip olduğunu gösermeedir. AB üleleri ile arşılaşırıldığında Tür arımında çalışanların daha fazla olduğu anlaşılmaadır hp:// ünanın birço ülesinde serbes 4

3 Alana İşleme Faülesi ergisi/ piasa eonomisi oşulları ugulanmasına rağmen arım seörü üm üleler arafından orunmaa ve deselenmeedir. Özel finans urumları arımı finanse emede iseli davranmamaadırlar. Çünü arımda sanai ve hizme seörlerine göre ris ve belirsizli daha üse sermae devir hızı ise daha düşüür Rehber 998. O nedenle arım seörünün finansman ihiacını arşılama amacıla 63 saılı ooperaifler asası çerçevesinde devle arafından arım redi ooperaifleri urulmuşur. Tarım redi ooperaifleri 996 ılında özerleşirilmiş ve öneimi gerçe sahipleri olan çifçilere devredilmiş devlein vesaei önemli ölçüde azalılmışır. Tarım redi ooperaifleri üle genelinde 66 il 622 ilçe ve 9 asaba ve ö olma üzere ısal esimde 3657 erleşim biriminde oplam.3 milon çifçi ailesine hizme vermeedir Türie Tarım Kredi Kooperaifleri 28. Tarım seörüne arılan TL redinin %22.48 i arım redi ooperaiflerine aarılmışır. Üle çapında arım redi ooperaiflerince çifçie verilen oplam redinin %7.57 gibi önemli bir miarı İzmir 6. Bölge Birliğini bağlı ooperaif birimleri arafından ullandırılmışır Türie Tarım Kredi Kooperaifleri 29. Bu çalışma ile Tür arımının finansmanında önemli bir mison üslenmiş olan Tarım Kredi Kooperaifleri İzmir 6. Bölge Birliğine bağlı 22 ooperaif biriminin göreceli üreenli performansları eni einli eni einliei değişme enoloji değişme ve oplam faör verimliliğindei değişme avramları ullanılara ölçmeedir. Bir ooperaif biriminin performansını belirlemede eni einli ve verimlili endesleri agın olara ullanılan ölçülerdir. Einli en ii üreim enileri ullanılara elde edilen masimum çıının fiili çııa olan oranı ile vea bir üreim biriminin veri girdi enoloji sepeile mümün olabilen masimum çııı üremedei apasiesi ve iseliliği olara anımlanıren verimlili çıının girdilere olan oranı şelinde anımlanmaadır eliaş 22. Üreenli performansını belirlemede diğer bir rier ise oplam faör verimliliğindei TFV değişmedir. Toplam faör verimliliğindei değişme i eni einliei değişme ve ii enoloji değişme olma üzere ii ısma arılır. Teni einli ve enoloji değişme endeslerindei iileşmeler işleme düzeinde üse eonomi performans seviesine erişmenin ve bu nedenle üse bir reabe gücüne sahip olabilmenin emel nedenini oluşurmaadır. Bu çerçevede einliei değişme milli eonominin üresel enolojii uarlaara içselleşirebilmesi ve bunu oplam faör verimliliğine aarmasının bir gösergesi olara abul edilmeedir Coelli and Rao 998. Toplam faör verimliliği ve bileşenlerindei değişmelerin ölçümüne ilişin lieraürde değişi meolar bulunmaadır. Bu önemlerden agın olara ullanılanlar Soasi Fronier Analizi ve Veri Zarflama Analizi VZA alaşımlarıdır. Her ii alaşım da bazı işlemelerin analarını ein olara ullanmadıları varsaımından ola çımaadır. iğer bir ifadele bir ısım ooperaif birimleri en ii ullanım enolojisi arafından anımlanan üreim sınırının alında vea ein olmaan bir üreim apmaadırlar. Bu durumu analiz emede Soasi Fronier alaşımı parameri eonomeri meoları ullanıren Veri zarflama analizi parameri olmaan doğrusal programlama 5

4 M.CANEMİR-F.M.URAN-N.KOYUBENBE/İzmir 6.Bölge Birliği Tarım Kredi Kooperaiflerinde meolarını içermeedir. Anca oplam faör verimliliğindei değişmei ölçmede her ii alaşım da Malmquis verimlili endesinden fadalanılmaadır. 2. METOOLOJİ Bu çalışmada İzmir 6. Bölge Birliği Tarım Kredi Kooperaiflerine bağlı 22 ooperaif biriminin performanslarını ölçülmesinde Malmquis oplam faör verimliliği ve Veri Zarflama Analizi alaşımından ararlanılmışır. oğrusal programlama enilerini ullanan Veri Zarflama Analizi alaşımı Malmquis oplam faör verimliliği endesinin hesaplanmasında gereli olan uzalı fonsionlarını ahmin eme için ullanılan en ugun önemdir. Burada öncelile Veri Zarflama Analizini açılama önem aşımaadır. 2.. Veri Zarflama Analizi Malmquis oplam faör verimliliği endesinin M hesaplanmasında gereli olan uzalı fonsionlarını ahmin eme için ullanılan en popüler meo Veri Zarflama Analizi alaşımıdır. Charnes vd. 978 her hangi bir üreim enolojisi sınırlaması olmasızın en ii üreim sınırını oluşurmada VZA alaşımını önermişlerdir. Veri zarflama analizi Lovell 993 Ali ve Seiford 993 Fare vd. 994 Charnes vd. 995 Seiford 996 Coelli vd. 998 Zaim ve Taşın 997 eliaş 22 Candemir ve eliaş 25 Karadağ vd. 25 arafından çeşili çalışmalarda ullanılmışır. Veri Zarflama Analizi merezi eğilimlerden ziade uç verileri de apsaan ve üreim enolojisi üzerine herhangi bir sınırlama omasızın en ii üreim sınırını üreim eğrisini oluşurmaı hedefleen bir meodolojidir. iğer bir ifadele veri merezine en ii uumu sağlaaca regreson düzlemi erine gözlemlenen uç verileri avraaca doğrusal ısmi bir üzein oluşurulmasını içermeedir Arnade 994. Fare vd. 994 aip edere bu çalışmada ooperaif birimlerine öneli olara her bir dönem ve enoloji için en ii üreim sınırını oluşurmada VZA alaşımı ullanılmışır. Kooperaif birimlerinin dönemindei referans enoloji üreim sınırı için ölçeğe göre sabi geiri varsaımı alında doğrusal programlama problemini şu şeilde oluşurabiliriz: K R = { : m Z m m=...m = n=.n Z =.K} Burada =...K çalışmada er alan işlemelerin her birisini; m=...m her bir işlemenin çıısını m ; n=...n her bir işlemenin girdisini n ve =... T dönemleri ifade emeedir. 6

5 Alana İşleme Faülesi ergisi/ Z ÖSG Üreim Sınırı A R K V Q P ÖG Üreim Sınırı Şeil. Ölçe Eonomilerinin Hesaplanması Şeil de ölçe einliği vea einsizliği ÖSG üreim sınırı ile ÖG üreim sınırı arasındai uzalı ile ifade edilmeedir. R noası her ii üreim sınırının üzerinde er alması nedenile opimal üreim ölçeğinde faalie göseren bir ooperaif birimini emsil emeedir. Bu opimal noanın al arafında er alan S ve V noaları ölçeğe göre aran geiri alanını emsil ederen R opimal noasının üsünde er alan Q noası ise azalan geiri alanını emsil emeedir. Ölçeğe göre azalan geiri alanında faalie göseren bir ooperaif birimi üreimini opimal noaa ulaşılıncaa adar azalması gereir. iğer andan ölçeğe göre aran geiri ısmında faalie göseren ooperaif birimlerinin S ve V opimal ölçe büülüğüne ulaşılıncaa adar üreimlerini arırmaları gereir. ÖSG enolojisi alında P noasındai eni einsizli PK mesafesi ile ifade ediliren ÖG enolojisi alında eni einsizli alnızca PV mesafesi ile ölçülmeedir. Bu ii ölçüm arasındai far KV ölçe einsizliği nedenile oraa çımaadır. Bu einli endesleri oran olara şu şeilde ifade edilebilirler Coelli vd TE ÖSG =AK/AP TE ÖG =AV/AP ve SE= AK/AV 2 Ölçeğe göre sabi geiri alında eni einli endesi = ölçeğe göre değişen geiri alında eni einli endesi ölçe einliği endesi dir. Yani TE ÖSG =TE ÖG SE vea AK/AP=AV/APAK/AV dir. Bu eşilie AV/AP oranı saf eni einliği ve AK/AV oranı da ölçe einliğini gösermeedir. Einli endesleri ile arasında er alır. Birden sıfıra doğru alaşma daha büü einsizliği ifade ederen değeri am einliği ifade eder. 7

6 M.CANEMİR-F.M.URAN-N.KOYUBENBE/İzmir 6.Bölge Birliği Tarım Kredi Kooperaiflerinde Bu çalışmanın onusunu oluşuran İzmir 6.Bölge Birliğine bağlı ooperaif birimlerinin Malmquis verimlili endeslerini hesaplamada VZA alaşımı her bir ooperaif birimi için dör uzalı fonsionu hesaplamaadır: ve. Bu uzalı fonsionları Farell in çıı-odalı eni einli ölçümü fonsionlarının ersidir. Farrell in eni einli ölçümünü hesaplama için aşağıdai doğrusal programlama programları ullanılmaadır Fare vd. 994 Coelli vd. 998 Mao ve Koo 996. [ ] S. : K = K = Z o λ m Z = K = Z = maλ m Z n n burada m=.m; n=..n; = K ve değişen geiri 2.2. Malmquis Toplam Faör Verimliliği Analizi 3 K Z = = Ölçeğe göre 953 ılında Malmquis arafından gelişirilen ve uzalı fonsionlarına daalı olara ifade edilen bu endes ooperaif birimlerine ai her bir veri noasının ora enolojie göre nispi uzalılarının oranlarını hesaplaara ii veri noası arasındai oplam faör verimliliğindei değişmei ölçer. Uzalı fonsionları hem girdi odalı hem de çıı odalı uzalı fonsionları olara ele alınabilir. Girdi abanlı uzalı fonsionu çıı veörü verien girdi veörünün minimum oransal daralmasını diae alan üreim enolojisini ifade eder. Çıı abanlı uzalı fonsionu ise girdi veörü verien çıı veörünün masimum oransal arışını diae alır. Çıı abanlı uzalı fonsionunda üreim enolojisi çıı ümesi R ullanılara anımlanmaadır. Üreim enolojisi R her dönem için M M = T girdilerin R çıılara R dönüşümünü gösermeedir. Yani = K K girdi veörü ullanılara 8

7 Alana İşleme Faülesi ergisi/ üreilebilece çıı veörü çıılar = K M olacaır. Fare ve diğerleri 994 izlenere bu meodoloji şu şeilde ifade edilebilir. R = { : }. 4 Fare ve diğerleri 994 izlenere dönemi enolojisi alında çıı uzalı fonsionu şu şeilde azılabilir. { θ : / R } = min θ 5 = min{ θ : θ R Uzalı fonsionu girdi veörü veri ien çıı veöründei masimum oransal arışın ersi olara anımlanabilir. Eğer verileri dönemi üreim sınırının üzerinde ise uzalı = olur ve Farrel in 957 ifadesile üreim için am einli söz onusu olur. Eğer ise üreimin döneminde ein olmadığına arar verilir. Uzalı fonsionu farlı dönemlerdei eni einliği ve einliei değişimi de ölçer. dönemi için uzalı fonsionu şu şeilde azılabilir: = min{ θ : / θ R }. 6 Bu endes dönemi enolojisi alında veri girdi sei ile çıısında oraa çıaca masimum oransal değişmei ölçer. Anı şeilde dönemi için de arma uzalı fonsionu ifade edilebilir. Bu fonsion ise enolojisine nispeen veri girdi sei ile çıısında oraa çıaca masimum oransal değişmei ölçer. Malmquis verimlili endesini şu şeilde azabiliriz Mao ve Koo 996. M = 7 Bu endes dönemi enolojisi alında döneminden dönemine olan eni einlileri değişmelerin neden olduğu verimlili değişmelerini ölçer. Öe andan döneminden dönemine olan eni einli değişmeleri dönemi enolojisi alında da ölçülebilir. Malmquis verimlili endesi şöle azılabilir. M = 8 Fare ve diğerleri 994 çıı-abanlı Malmquis verimlili değişim endesini uarıdai ii endesin 7 ve 8 geomeri oralaması olara aşağıdai gibi ifade emişlerdir. } 9

8 M.CANEMİR-F.M.URAN-N.KOYUBENBE/İzmir 6.Bölge Birliği Tarım Kredi Kooperaiflerinde = M 2 9 enlem şu biçimde de ifade edilebilir: 2 = M Yuarıdai denlemde öşeli paranezin dışında er alan oran ve ılları arasındai çıı-esenli eni einliei değişmei ölçer. Einliei değişim; dönemindei eni einliğin dönemindei eni einliğe olan oranıdır. Köşeli paranez içinde er alan ii oranın geomeri oralaması ii dönem arasındai enolojide ve medana gelen değişmei ifade eder. Einliei eğişme = Tenoloji eğişme = 2 2 Formül 3 de Einliei eğişme ölçeğe göre sabi geiri varsaımı alında eni einliei değişme endesidir. Bu endes ii dönem ve arasında her bir gözlem için en ugun üreim sınırını aalama eisi olara ifade ediliren Tenoloji eğişme endesi fronier eisi üreim sınırları eğrisinin aması vea enili olara ifade edilmeedir. Toplam faör verimliliğindei değişme ise eni einliei değişme ile enoloji değişmenin çarpımı Mahadevan 22 şu formülle ifade edilmeedir.. M o =E TE 3 M endesinin 'den büü olması oplam faör verimliliğinin döneminden dönemine arığını vea iileşiğini bu değerin 'den üçü olması oplam faör verimliliğinin döneminden dönemine azaldığını göserir. 3. EĞİŞKENLERİN TANIMI VE VERİ KAYNAKLARI Bu çalışmada ullanılan orijinal veriler İzmir 6. Bölge Birliğine bağlı 22 ade ooperaif biriminin 2-28 dönemini apsaan 8 ıllı muhasebe aılarından derlenmişir. Söz onusu ooperaif birimlerine ai veriler çalışmanın amacına ugun olara düzenlenmiş ve analize hazır hale geirilmişlerdir. iğer arafan bu çalışmada başa uruluşlar ve araşırma 2

9 Alana İşleme Faülesi ergisi/ birimlerince onu ile ilgili apılmış olan aınlardan isaisisel verilerden de fadalanılmışır. Kooperaif birimlerine ai girdiler personel giderleri sermae amorismanlar ve ullandırılan arımsal redi olma üzere dör alemden oluşmaadır. Çıı olara da ooperaif birimlerinin ıllı saışları faiz gelirleri ve işiralerden oluşan parasal değerleri er almaadır. Kooperaif birimlerine ai cari parasal değerler TÜFE 994= ile reel hale geirilmişlerdir. 4. AMPRİK SONUÇLAR 4.. Teni Einli Endeslerindei eğişim Çalışmada Veri Zarflama Analizi ve Malmquis Verimlili endesi önemlerinden ararlanılara İzmir 6. Bölge Birliğine bağlı arım redi ooperaiflerinin 2-28 dönemine ilişin eni einli eni einliei değişme enoloji değişme ve oplam faör verimliliğindei değişme endesleri sapanmışır. Bu endeslerin sapanmasında Coelli 996 arafından azılan aa Envelopmen Analsis Programming EAP 2. bilgisaar programından ararlanılmışır. eğerlendirmee alınan İzmir 6. Bölge Birliğine bağlı 22 ooperaif biriminin girdi ve çıı gözlemlerinden am ein üreim sınırları oluşurulmuş ve am ein olmaan birimler bu ein sınırlarla arşılaşırılmışır. Tam ein ooperaif birimlerinin eni einli endesleri e eşiir. O nedenle am ein ooperaif birimleri en ii üreim sınırı üzerinde bulunmaadırlar. Kooperaif birimlerinin eni einli endeslerinin den üçü olması oransal olara eisizli derecelerini gösermeedir. iğer bir ifade ile eni einli endesleri den üçü olan birimlerin mevcu enoloji oşullarda veri girdilerle en üse üreimi gerçeleşiremedileri anlamına gelmeedir. Tablo. Kooperaiflerin Birimlerinin Ölçeğe Göre Sabi Geiri Varsaımı Alında ÖSG Teni Einli Endesleri Teni Einli Y I L L A R Endesleri <=E<=.9.9<=E<=. E= Toplam Oralama TE Minimum TE Masimum TE Teni einli endesleri ölçülen 22 ooperaif biriminin 2-28 dönemine ai analiz sonuçları Tablo de dealı olara göserilmişir. Tablodai veriler incelendiğinde arım redi ooperaiflerinin 2 ve 28 ılında medana gelen eonomi rizlerden önemli ölçüde eilendileri anlaşılmaadır. Örneğin 2 eonomi rizini aip eden 22 ılında am ein ooperaif saısında öncei ıla göre % <=E<=. eni einli endesi sınırlarında bulunan ooperaif saısında % oranında 2

10 M.CANEMİR-F.M.URAN-N.KOYUBENBE/İzmir 6.Bölge Birliği Tarım Kredi Kooperaiflerinde azalma medana gelmiş ani birimlerin performanslarında gerileme olmuşur. Anı nedenle 27 ılının sonlarında iibaren hissedilmee başlanan üresel eonomi rizin eisile 28 ılında am ein performansa sahip ooperaif birimlerinin saısında % <=E<=. aralığında eni einliğe sahip birimlerin saısında ise % 557 oranında gerilemenin olduğu açıça görülmeedir. eğerlendirme sonuçları ooperaif birimlerinin performanslarının en ii olduğu 27 ılı anı zamanda ülemizde maro eonomi dengelerin iileşme göserdiği ıldır. Söz onusu ılda ooperaif birimlerinin % sinin eni einli endeslerinin.9<=e<=. olduğu ve am ein ooperaif saısında da arışın medana geldiği ablodan açıça görülmeedir. Şeil 2. Kooperaif Birimlerinin Ölçeğe Göre Sabi Geiri Varsaımı Alında ÖSG Teni EinliEndeslerinin ağılımı Şeil 2 den de izlenebileceği gibi ooperaif birimlerinin dönemindei eni einli endeslerinin genel eonomi duruma göre ugun iniş ve çıışlar göserdiği anlaşılmaadır. Üle çapında genel eonomi gösergelerin iie doğru bir önelme göserdiği ıllarda am ein E= ve.9<= E<=. aralığında eni einli endesine sahip ooperaif birimlerinin saısında önemli arışların olduğunu ine şeilden görülmeedir. iğer arafan eonomi riz dönemlerinde ve aip eden ıllarda ise am ein ooperaif birimi saısında azalma.8<=e<=.9 aralığında eni einliğe sahip olanların saısında arış medana gelmişir. Tam ein olan arım redi ooperaiflerinin oranlarında ülemizde medana gelen eonomi riz dönemlerinde önemli oranlarda düşüşlerin medana geldiği anlaşılmaadır. Üreim einliği sınırı üzerinde faalie göseren ve ullandıları girdileri ii değerlendiren ooperaif birimleri ile ilgili bilgiler 22

11 Alana İşleme Faülesi ergisi/ dealı olara Tablo 2 de verilmişir. Tablo incelendiğinde bu ooperaiflerin Ege Bölgesinde arım poansieli üse poli-ülür üreim apan işlemelerin bulunduğu örelerde faalie göserdileri anlaşılmaadır. Genellile sulu arım apan bu arım işlemeleri uru arım apanlara göre daha fazla girdi ullandılarından örelerindei ooperaif birimlerinin redi ve girdi saışlarının armasına neden olmaadırlar. iğer arafan birim alandan geirisi üse değişi ürünlerin de arımını apmaları arşılaşabileceleri eonomi risleri de azalmaadır. Yöre çifçileri sahip olduları söz onusu eonomi avanajlar nedenile borçlarını da zamanında ödemeleri ooperaif birimlerinin eni einli endeslerinin üselmesine olumlu önde ei emişir. Tablo 2. Yıllar İibarile Tam Ein Olan E=. Tarım Kredi Kooperaifleri Koop. Adı Koop. Adı Koop. Adı Koop. Adı Koop. Adı Koop. Adı Koop. Adı Koop. Adı Ören Gelenbe Esioba Sulanhisar Turgu Gölmarmar Kiraz Esioba a Ovaen Çameli Alaçaı Yaağan Karacasu Balçova Germenci Büüale Gülbahçe Göepe Menemen Kırağaç Oraö Oraö Saruhanlı İncirliova Zeinli Gülbahçe Yenice Kemer Çöele Canlı Köş Yenice Çapalı Oraö Bafa Yeşilur Kaalıoğlu Üçpınar enizli Eziler Yeşilur Çapalı Yeşilur Üçpınar Çalı Mumcular Göçen Tepeö Yeşilova Bafa Kemalpaşa Soma Güllü Balan Bozö Göepe Yenice Honaz Kalıç Urganlı Balan Şenö Hosunlu Bozur Gürpınar Oraca Karacahisar Kaışlar Yeşilur Göepe İsabeli avular Pınar Yeniö Boğaziçi Kalıç Göepe Nifer Ahmeli Esiçine Yaaırıld Pirlibe Hacıaliler Göepe Emirhisar Kızılca Yağcılı ı Hacıaliler Yeşilava Nifer Gümüldür Gümüldür Kaışlar avular Karabörlen Çiğiller Yamala Eziler Bozur Yamanlar Sancalı Kocabaş Hacıaliler Kalı Gümüldür Karaağaçlı Yazıen Kızılca enizler Bağlıca erben Beağaç Bağlıca Bölce Göepe Irgıllı Yeniö İğdeli Bozur Yamala Oraca Acarlar Yenice Gümüldür enizler Arancılar Acarlar Tarım redi ooperaiflerinin 2 ılında medana gelen eonomi rizden sonra üm üle çapında oralarından alacalı olduları 4.92 milon TL. redi borçlarını ahsil edememişler ve söz onusu borcun 7.24 TL si eniden apılandırılmışır. Bu nedenle arım redi ooperaifleri Ziraa Banasına olan borçlarının eniden apılandırılmasından analanan indirim uarı olan.28 milon TL hariç 7.24 milon TL. zarara uğraılmışlardır. Bu dönemde Tarım redi ooperaifleri ile ilgili olara abancı uzmanlara bir rapor hazırlaırılmışır. Raporda arım redi ooperaiflerinin misonlarını amamladılarını ve bundan sonra fonsionunu erine geiremeecelerini sonucuna varılmışır. Anaca arım redi ooperaifleri bir dizi önlem alara birimlerinin hizmelerinin devamını sağlamışlardır. Bölge birlileri endi bölgelerinde verimsiz çalışan ve zarar eden ooperaifleri a apamışlar a da başa bir ooperaifle birleşirmişlerdir. Kooperaifei oralar biri birilerine müeselsil efil oldularından herhangi bir nedenle redi borcunu 23

12 M.CANEMİR-F.M.URAN-N.KOYUBENBE/İzmir 6.Bölge Birliği Tarım Kredi Kooperaiflerinde ödeemeen orağın borcu efilden ahsil edilmişir. iğer arafan sıfır faizli fon analı redi ullandırılara ooperaiflerin mali durumları düzelilere sürdürülebilir bir redi anağına sahip olmaları sağlanmışır. Sözü edilen fon anaları ise ooperaiflerin ıllı faalieleri sonucu oluşan gelir-gider farından analanan % Yaırım ve Gelişirme Fonu ile % 5 Tasfie Fonundan oluşmaadır Tarım Kredi Kooperaifleri Toplam Faör Verimliliğindei eğişim Bu bölümde ooperaif birimlerinin ölçeğe göre sabi geiri varsaımı alında Malmquis oplam faör verimliliği bileşenlerindei değişimlerin analiz sonuçları değerlendirilmeedir. Toplam faör verimliliğindei değişme TFV eni einliei değişme E ve enoloji değişme T endeslerinin den büü olması oplam faör verimliliğindei ve eni einliei enoloji ilerlemei göserir. Söz onusu değerlerin endeslerinin den üçü olması ise ooperaif birimlerinde enoloji gerilemei ifade eder. iğer arafan einliei değişme endesinin E den büü olması ooperaif birimlerinin en ii faalie sınırını aalama anlamına geliren enoloji endesinin T den büü olması ise faalie sınırının uarıa amasına ve birimlerde eniliği ifade eder. Teni einliei değişme de endi arasında saf einliei değişme SE ve ölçe einliğindei değişme olara iie arılmaadır. Ölçe einliği ooperaif biriminin en ugun ölçee faaliee bulunma başarısını ifade emeedir. İzmir 6. Bölge Birliğine bağlı 22 ooperaif biriminin 2-28 dönemine ilişin ıllı oralama oplam faör verimliliğindei değişme eni einliei değişme ve enoloji değişme endesleri Tablo 3 de dealı olara göserilmişir. Anca referans ıl olan 2 ılı değerleri ise abloda er almamışır. Tablo 3. Kooperaif Birimlerinin Yıllar İibarile Oralama Toplam Faör Verimlili eğerleri YILLAR E T SE ÖE TFV Oralama E=Teni Einlie eğişme; T=Tenoloji eğişme SE=Saf pür Einliei eğişme; ÖE= Ölçe Einliğindei eğişme; TFV=Toplam Faör Verimliliğindei eğişme Tablo 3 en de anlaşılacağı gibi Tarım Kredi Kooperaiflerinin oralama oplam faör verimlililerindei değişimde 23 ılında % ılında % ılında ise %.6 oranında ilerleme adedilmişir. Yıllar oralamasına göre oplam faör verimliliğindei değişimde %.6 azalma olmuşur. Tenoloji değişme endesine göre 2-28 döneminde en fazla enoloji ilerleme sağlaan Kooperaiflerin 75 adedinde %35.36 ilerleme adedildiği 24

13 Alana İşleme Faülesi ergisi/ sapanmışır. iğer arafan ine E Tablo den de izlenebileceği gibi 35 ooperaif biriminde einliei değişmenin E den büü olduğu anlaşılmaadır. Einliei değişimin den büü olması bu ooperaif birimlerinin referans ooperaif birimlerince ain edilen en ugun üreim sınırını aalamada başarılı olduları anlamına gelmeedir. Einliei değişime göre ilerleme adeden ooperaifleri dealı olara E Tablo den izleme mümündür. Kooperaif birimlerinin 2-28 dönemi iibarile ıllı oralama enoloji değişme endesi E daha önce de ifade edildiği gibi 992 ve oplam faör verimliliğindei değişme TFV indesi de.984 olara ölçülmüşür. Bu dönemde ooperaif birimlerinde ıllı oralama %.8 li bir enoloji gerileme oluren oplam faör verimliliğinde %.6 oranında gerileme olduğu sapanmışır. Kooperaiflerin oplam faör verimlililerinde ıllı oralama %.6 lı enoloji gerilemee eni einliei %.8 li gerilemenin neden olduğu anlaşılmaadır. Teni einliei değişmenin ve oplam faör verimliliğindei değişmenin hesaplanması da ısaca şu şeilde formüle edilebilir: TFV = E T = =.984 E= SE ÖE = =.992 olur. Tarım Kredi Kooperaiflerinin 2-28 dönemine ai verilerle apılan değerlendirme sonuçlarına göre enoloji değişme endesi den büü T> olara gerçeleşmişir. Tenoloji değişme endesinin den büü olması T> söz onusu dönem için ıllı oralama olara üreim sınırının uarı doğru adığını ve enoloji ilerleme adedildiğini ifade eder. En ugun üreim sınırının uarı amasında rol onaan ooperaif birimleri Fare ve aradaşlarınca 994 gelişirilen aşağıdai formülden ararlanılara espi edilmişir: TC > > = 4 Tenoloji değişme açısından ooperaif birimleri değerlendirildiğinde: Tenoloji değişim endesi den büü T> olan birimlerin oranı 22 ılında % ılında %7.69 ve 28 ılında ise % olara espi edilmişir. Anı zamanda bu ooperaif birimlerinin eni einli endesleri e eşi E= olup oplam faör verimlilileri de den TFV> büüür. Bu onuda daha dealı bilgiler E Tablo de verilmişir. SONUÇ VE ÖNERİLER Özellile ırsal örelerimizde arımla uğraşan vaandaşlarımızın girdi ve nadi redi ihiaçlarını arşılaan arım redi ooperaiflerinin eni einli endeslerinin ve oplam faör verimlililerinin ölçümü bu çalışmanın emel 25

14 M.CANEMİR-F.M.URAN-N.KOYUBENBE/İzmir 6.Bölge Birliği Tarım Kredi Kooperaiflerinde amacını oluşurmaadır. Bu nedenle Ege Bölgesinde arım poansieli üse illerinde örgülenmiş İzmir 6.Bölge Birliğine bağlı arım redi ooperaiflerinin 2-28 dönemine ai muhasebe aılarından ararlanılara Veri Zarflama ve Malmquis Verimlili analizleri apılmışır. Bu çalışmada ölçeğe göre sabi geiri varsaımı alında ÖGS gerçeleşirilen analiz sonuçlarına göre eni einli endesleri e eşi olan ooperaif saısın en az en fazla 24 olduğu espi edilmişir. olaısıla bu ooperaiflerde am üreim einliğine ulaşılmışır dönemindei eonomi rizlerin olumsuz eileri nedenile bazı ıllarda am ein ooperaif saılarında azalmaların medana geldiği görülmüşür. iğer arafan ülemizde maro eonomi gösergelerin iie giiği ve 27 ıllarında am ein ooperaif saısında arış olmuşur. Söz onusu dönemde değerlendirmee abi uulan oplam 22 ooperaif biriminin oralama eni einli asaıları.9 dan büüür. 7 ade ooperaif biriminin ıllı oralama eni einli seviesinde ise gerilemenin olduğu görülmeedir. Malmquis verimlili analiz sonuçlarına göre oplam 22 ooperaif biriminden 4 adedinin oplam faör verimliliğinin den büü olduğu anlaşılmaadır. Bu da ilgili ooperaiflerin oplam faör verimlililerinde arışın olduğu anlamına gelmeedir. Söz onusu arışa enoloji degişimdei gelişme eili olmuşur. Toplam faör verimliliği endesinin den büü olması ooperaif birimlerinin en ii üreim sınırına alaşılarını ve üresel enolojii adape edere üreim performanslarına ansıılarını gösermeedir. Seiz ıllı dönemi apsaan değerlendirme sonuçlarına göre oralama oplam faör verimliliğindei değişme.984 olmuşur. Kooperaif birimlerinden 73 ünde ıllı oralama enoloji ilerlemenin olduğu espi edilmişir. Genel olara oralama enoloji değişme endesinde ise %.8 oranında gerileme adedilmişir. Yapılan analiz ve değerlendirme sonuçları ışığında Tarım Kredi Kooperaifleri 6. Bölge birliğine bağlı ooperaif birimleri ile ilgili şu önerilerde bulnulabilir: Yalaşı onbeş ıl önce arım redi ooperaifleri idari özerliğe avuşmalarına rağmen amamen endi özanalarına daalı bir redi sisemi oluşurmaları açısından herhangi bir ilerleme adedememişlerdir. Kooperaifler günümüzde büü ölçüde Ziraa Banasının finansman deselerine ihiaç dumaadırlar. Bu nedenle zaman zaman siasi iradenin müdahalelerine maruz almaa ve görev zararına uğraılmaadırlar. Bunu önleme için redi veriren seçici olunmalıdır. İşinde başarısız ve borcunu ödemede ihmali görülen oralara redi açmada diali davranılmalıdır. Tarım redi ooperaifleri arımsal girdilerin pazarlamasında piasa oşullarına ugun reabe edebilir esne bir apıa avuşurulmalıdır. iğer arafan girdileri sağlaren oralarını biisel ve havansal üreim onusunda bilglendirmeli ve bu amaçla birimlerinde eeri adar eni eleman ve veeriner heim isihdamına da er verilmelidirler. Tarım redi ooperaifleri ırsal esimdei çifçilerin redi ihiaçlarının arşılanmasının sürdürülebilirliğini sağlaabilme için AB ülelerindei 26

15 Alana İşleme Faülesi ergisi/ arımsal amaçlı ooperaiflerde olduğu gibi örgülenmelidirler. Bu nedenle üreimden pazarlamaa adar olan süreçe arımın içinde er alabilmelidirler. KAYNAKÇA Ali A.I. Seifor L.M The Mahemeical Programming Approach o Efficienc Analsis. İn Fried H.O C. A. K. Lowell and S.S Schmid eds. The Measuremen of Producivi Efficienc Oford Universi Pres 2-59 New Yor. Afria S. N Efficienc Esigmaion of producion Funcion İnernaional Economic Review Arnade Carlos A Using aa Envelopmen Analsis To Measure Inernaional Agriculural Efficienc and Producivi. Unied Saes eparmen of Agriculure Technical Bullein Number Candemir M. eliaş E. 25 Küçü Menderes Havzası Gıda İşlemelerinde Üreim Einliği ve Einliği Eileen Olası Faörler Verimlili ergisi MPM Yaını No: 2. S Charnes A. vd Measuring he Efficienc of ecision Maing Unis. European Journal of Opereional Research Vol Charnes A. vd aa Envelopmen Analsis : Theor Meodolog and Applicaions Kluwer Academic Publishers Boson. Coelli T.J. vd An Inroducion o Efficienc ve Producivi Analsis Kluwer Academic Publishers Boson. Coelli T.J. Rao.S.P. 998 A Cross-Counr Analsis of GP Growh Cach-up and Convergence in Producivi ve Inequali Cenre for Efficienc and Producivi Analsis CEPA Woring Papers 5 eparmen of Economerics Universi of New England Ausralia Woring Papers -39. Coelli T.J A Guide o EAP Version 2. : A aa Envelopmen Analsis Programming CEPA Woring Papers 8/96eparmen of Economerics Universi of New England Ausralia-49. Cooper W.W. vd EA and Sochasic Fronier Analsis of he 978 Chinese Economic Reforms Socio-Economic Planning Sciences 29:85-2. eliaş E. 22. Türie Özel Seör İmala Sanaiinde Einli ve Toplam Faör Verimliliği Analizi OTÜ Gelişme ergisi Cil 29 Saı 3-4 ss Anara. Fare R Producivi GrowhTechnical Progress and Efficienc Change in Indusrialized Counries The American Economic Review March 994 Vol.84 :

16 M.CANEMİR-F.M.URAN-N.KOYUBENBE/İzmir 6.Bölge Birliği Tarım Kredi Kooperaiflerinde Farrel M.J The Measuremen of Producive Journal of Roal Saisics SocieSeries A Karadağ M. vd. 25. Growh of Facor Producivi in he Turish Manufacuring Indusr a Provincal Level Regional Sudies Vol 39.2 pp Kö R. eliaş E. 23. Endüsri İisadında Verimlili Ölçme ve Sraeji Gelişirme Tenileri ouz elül Üniversiesi İisadi ve İdari Bilimler Faülesi Yaını 25-8/ İzmir. Lowell C.A.K Producion Froniers ve Producive Efficienc in Fried H.O. C.A.K. Lovell ve S.S. Schmid Eds. The Measuremen of Producivie Efficienc Oford Universi Press 3-67 New Yor. Mahadeva R. 22 A EA Approach o Undersanding he Producivi Growh Malasia s Manufacuring Indusries Asia Pasific Journal of Managemen Mao W. Koo W.K. 996 Producivi Growh Technolog Progress and efficienc Change in Chinese Agriculural Producion From 984 o 993 Agriculural Economics Repor No. 362 Nor aoa Sae Univ. Fargo N. Rehber E Tarımsal İşlemecili ve Planlama Uludağ Üniversiesi İİBF. İşleme İisadı ve Muhasebe Ugulama Merezi Yaın No:58 ss Seiford L.M aa Envelopmen Analsis The Evoluion of he Sae of he Ar Journal of Producivi Analsis 72/ Tarım Kredi Kooperaifleri İzmir Bölge Birliği. 26. Bölge Birliği Müdürlüğü 26 Yılı Faalieleri İzmir.Türie Tarım Kredi Kooperaifleri. 28. Sraeji Gelişirme ve Teşilalandırma aire BaşanlığıBasın Yaın ve Halla İlişiler Müdürlüğü Yaın No: 78 Anara. Türie Tarım Kredi Kooperaifleri. 29. İsaisi Yıllığı Türie Tarım Kredi Kooperaifleri Merez Birliği Yaını Anara ss TÜİK Türie İsaisi Kurumu Raamlar Ne ior? hp:// TÜİK Türie İsaisi Kurumu e-posa Bilgilendirme Hane Halı İşgücü İsaisileri hp:// Zaim O. Taşın F The Comparaive Performance of Public Enerprise Secor in Ture: A Malmquis Producivi Inde Approach Journal of Comparaive Economics

17 Alana İşleme Faülesi ergisi/ E Tablo. Tarım Kredi Kooperaiflerinin Toplam Faör Verimliliği Bileşenleri Kooperaifler E T SE ÖE TFV 58 Esioba Ören Menderes Kahra Büüale Kiraz Ovaen Birgi Alaçaı Oralar Menemen Kuşadası Seferihisar Karaburun Emiralem Sullanhisar Zeindağı Bağarası Aasö Germenci Turgulu Bedağ Selçu iili Yaağan Çobanisa Saruhanlı Yenice Yaağan Turgu Köş Koçarlı

18 M.CANEMİR-F.M.URAN-N.KOYUBENBE/İzmir 6.Bölge Birliği Tarım Kredi Kooperaiflerinde 3 87 Muğla enizli Adın Nazilli Karacasu alama Yenipazar Söe Kuuca Manisa Güzelbahçe Baır Gölmarmara Tire Gölhisar Karaağaç Buharen İncirliova Umurlu Aça Karaoğlanlı Bıılı Aliağa Selimie Subaşı Yazırlı Bağarası Sülemanlı Balçova Aö Zeinli Oraö Saraö Çöele Sar

19 Alana İşleme Faülesi ergisi/ Çamönü Muradie Selendi Ahisar İsabe Kırağaç urasıllı Çapalı Çırpı Poracı Göçbeli Zeinova Canlı Bafa Kemer Göçen A. Bozö Yeşilur Ömerbeli Üçpınar Horsunlu İsabeli Yeşilova Hacırahmanl Cincin Soma Yılmaz Açaova Hacıhaliller Üzümlü Mecidie Yenice Kumuuca Bağurdu Milas

20 M.CANEMİR-F.M.URAN-N.KOYUBENBE/İzmir 6.Bölge Birliği Tarım Kredi Kooperaiflerinde Mumcular Ahmeli Kaalıoğlu Çalı Eşen Kemalpaşa Haliller Urganlı Kemalie Gelenbe Sarıgöl Yağcılı Kaışlar Gürpınar Kalıç Kesiö Karpuzlu oğanur Pınar Kuruan Çıa Güllü Karacahisar Kızılcabölü Eziler Yaaırıldı Balan Kale Buldan Çameli Hançalar Şenö Baır Kula Adala

21 Alana İşleme Faülesi ergisi/ Yeşilur Boğaziçi Hacıaliler Tepeö Killi Göçeö Büübelen Koldere Ödemiş Yazıen Paşaö erben avular Kavalıdere Göepe Cumalı Nurie Irlıganlı Goncalı Aö Bozur Beoba Kalı Honaz Nifer Pamuören Kızılca oraca arıveren Çiğilller enice adağlı Çaırbeli Yeşilava Bozdağ

22 M.CANEMİR-F.M.URAN-N.KOYUBENBE/İzmir 6.Bölge Birliği Tarım Kredi Kooperaiflerinde Kemer Karabörlen Yamanlar Emirhisar Gümüşsu seçili Sancalı Esiçine Gülbahçe Işılı Bergama Karaağaçlı Gümüldür ereö Uluen Kisir sarıemer Aşağıırıl denizler arancılar Musallı Bağlıca Çanaçı Sei Hamzabeli donduran Bölce Beağaç Irgıllı Yeniö İğdeli Çağırgan Yamala Kocabaş Karahisar

23 Alana İşleme Faülesi ergisi/ Özdemirci Pancar Acarlar Çobanisa Pirlibe Oralama E=Teni Einlie eğişme; T=Tenoloji eğişme SE=Saf pür Einliei eğişme; ÖE= Ölçe Einliğindei eğişme; TFV=Toplam Faör Verimliliğindei eğişme 35