Alternatif Piyasa Oynaklıklarında Meydana Gelen Kırılmaların ICSS Algoritmasıyla Belirlenmesi ve Süregenliğe Etkileri: Türkiye ve Londra Örneği

Transkript

1 Yrd. Doç. Dr. Erhan Demireli Alernaif Piyasa Oynalılarında Meydana Gelen Kırılmaların ICSS Algorimasıyla Belirlenmesi ve Süregenliğe Eileri: Türiye ve Londra Örneği Arş. Gör. Erdos Torun Yrd. Doç. Dr. Erhan DEMİRELİ Douz Eylül Üniv. İİBF. Arş. Gör. Erdos TORUN Douz Eylül Üniv. İşleme Faülesi Öze Bu çalışmada Türiye ve İngilere için 17/07/003 06/08/009 dönemini apsayan serbes piyasa alın fiyaları analize onu edilmişir. Çalışmada, Yinelenen Biriimli Kareler Meodu(Ieraed Cumulaive Sums of Squares Mehod - ICSS) aracılığıyla serbes piyasa alın fiyalarına ai ırılma arihleri belirlenmiş, ardından bu arihlerde Türiye (TR) ve İngilere (UK) için serbes piyasa alın fiyalarını eilediği düşünülen eonomi, polii, sosyal olaylar incelenmişir. Ayrıca çalışmada, uyarlanmış IT esi sonucunda bulunan anlamlı ırılma noalarının ısa ve uzun dönemli oynalı süreğenliği üzerindei eisini espii amacıyla söz onusu ırılma arihlerini emsil eden ula değişenler, CGARCH modelindei alıcı rend bileşeni ve geçici bileşen eşililerine dahil edilmişir. Çalışma sonucunda alernaif yaırım araçları olması nedeniyle Türiye ve İngilere serbes piyasa alın fiyalarının, döviz ve faizde meydana gelen değişililerden ve bu değişilileri yaraan faörlerden eilendileri ve özellile siyasi gelişmeler nedeniyle fiya isirarını sağlayamadıları düşünülmeedir. Bununla birlie CGARCH modeline ilişin sonuçlar incelendiğinde ırılmaların diae alınmasıyla birlie TR için ısa ve uzun vadeli süreğenlilerin sırasıyla %89 ve %15 azalıren; UK için ise süreğenlilerdei azalma oranının sırasıyla %87 ve %15 olduğu espi edilmişir. Bu noadan hareele oynalıa meydana gelen şoların ısa ve uzun dönemli olara fiya hareelerinde dalgalanma meydana geirdiği söylenebilir. Anahar Sözcüler: Yinelenen biriimli areler meodu, süreğenli, serbes piyasa alin fiyalari, oynali, ICSS, CGARCH. JEL Sınıflaması: C, C51, E 44. Absrac (Defining he Financial Breas on Alernaive Mare Volailiies hrough ICSS Algorihms and Effecs on Persisency: Cases of Turey and London) In his sudy, volailiy behavior and srucural breas in uncondiional variance are invesigaed by using Ieraed Cumulaive Sums of Squares Mehod ICSS and Componen GARCH-CGARCH on he 19

2 free mare gold price ha includes he 17/07/003 06/08/009 periods for Turey and England. Afer brea daes for free mare gold prices were deeced via ICSS, he economic, poliic, social evens ha hough as impressive on free mare gold prices a ha daes in Turey and England were examined. Also in his sudy, he effec of significan brea poins deeced by ICSS on long and shor erm volailiy persisence was analyzed by inroducing he dummy variables represening he brea daes o he permanen rend componen and emporary componen equaions of CGARCH model. In his sudy, i is found ha because hey are alernaive invesmen ools, he free mare gold prices are being effeced from he changes on boh foreign exchange and ineres raes along wih he facors ha creaes hose change. Moreover, gold prices are unable o provide he sabiliy of prices because of he poliical evens. Besides, he resuls of CGARCH model indicae ha when he breas are aen ino consideraion for Turey he shor and long erm persisence respecively decreased by 89% and 15% where for England i is respecively 87%and 15%. Wih he guidance of hose resuls i can be said ha he shocs ha occurs on volailiy creaes price flucuaions a long and shor erm. Key Words: Ieraed cumulaive sums of squares mehod icss, persisence, free mare gold prices, volailiy, ICSS, CGARCH. JEL Classificaion: C, C51, E Giriş Son 0 yılda Sovyeler Birliği nin dağılması ile başlayan süreçe Ameria Birleşi Devleleri (ABD), e güç odağı olara oraya çımışır. Çin in yeni bir üreim gücü olması, ABD nin sorunları aseri güç ullanara çözmeye çalışması ve Ira ile Afganisan ı işgali, son zamanlarda oraya çıan siyasi ve eonomi gelişmelerdir. Ayrıca ileişimin hızla arması sonucunda eonomilerin daha liberal hale gelmesiyle birlie, üreim faörlerinin sınır öesi hareelerinin ve üreimin önündei sınırların aldırılmasının üresel olara sağlanması hedefi oraya çımışır. Gerçee ise gelişmee olan ülelerin üsünde yü o- lan sınırlamalar halen devam emeedir. Son zamanlarda oraya çıan perol ve hammadde fiyalarının arışı, gelişmee olan üleler için oraya çıan icare anlaşmaları ve engeller ile bu ülelerin dış borç yüleri üreselleşmenin adil olara uygulanmasını güçleşirmeedir. Ayrıca ço uluslu şirelerin uumları da gelişmee olan ülelerin poliialarını eilemeedir (Apa ve Ayaç, 009). Bu gelişmeler ile ülelerin değişililere aya uydurma zorluları da finansal isirarsızlıları oluşurmaadır. Finansal isirarsızlıların alernaif bir sebebi de apializm olara arşımıza çımaadır. Kapializm; üreim araçları müliyeinin özel işilerin ellerinde olduğu ve ar elde eme amacıyla ullanıldığı, üreimin, yaırımın, gelirin bölüşümünün, mal ve hizme fiyalarının serbes piyasada belirlendiği bir eonomi sisemdir (Eğilmez, 009). Kapializmin doğası gereği eonomi bazen büyümee, bazen durgunluğa girmee bazen de üçülmeedir. Krizlerin bu şeilde onjonürel bir eğilim izliyor ve genellile büyü sıçramaların ardından geliyor olması apializmin balonlar yaraığını ifade emeedir. Bu balonların oluşumlarının engellenmesi rizlerin de çımasını önleyeceir. O halde apializm, riz yaraan bu balonların oluşumunu önleyemiyorsa, rizlerin öldürücü eisinden urulma için bunların aşırı biçimde şişmesini deneim alına alaca meanizmaları gelişirme zorundadır. Balonları izleyebilmenin alernaif bir yolu da seçilmiş maddelerin fiyalarını ya da indeslerini izleyebilmeir (Eğilmez, 009). Ayrıca, globalleşme sonucunda sermaye piyasaları, sadece endi ülelerindei iç dinamilerden değil, diğer ser- 130

3 maye piyasalarında da oluşan polii, e- onomi ya da sosyal olaylardan eilenir hale gelmişir. Dolayısıyla piyasaların ris durumunu yansıan piyasa oynalığının söz onusu olaylardan ne ölçüde eilendiğinin bilinmesi ris ahmini ve hedging sraejilerinin uygulanması baımından önem azanmaadır. Önemli üresel ya da bölgesel polii ve eonomi olaylar yaırım araçlarının fiyalarında dalgalanmalar meydana geirmee ve volailiede ani sıçramalara neden olara oynalı süreğenliğini eilemeedir. Dolayısıyla günümüzde oynalı modellemesinde sıça ullanılan GARCH modellerinde oynalıa meydana gelen ırılmaların diae alınmaması durumunda oynalı süreğenliği ve model asayıları gerçe değerinden farlı olabilmeedir 1. Tüm bu nedenlerle, bu çalışmada gelişmiş ve gelişmee olan ülelerde yapısal ırılmalara neden olan faörlerin belirlenmesi ve finansal isirarsızlılar sonucunda eonomilerin birbirlerinden eilenme düzeylerinin sapanması amaçlanmışır. Bu amaca yöneli olara Türiye ve İngilere ye ai serbes piyasa alın fiyaları veri sei olara seçilmişir. Serbes piyasa alın fiyalarından hareele Türiye ve İngilere piyasaları değerlendirilmiş, gelişmiş ve gelişmee olan ülelerdei isirarsızlıların oluşum nedenleri ve bu isirarsızlıların sözonusu piyasaları eileme düzeyleri belirlenmişir. Çalışma apsamında oynalıa meydana gelen ani değişimlerin içsel olara espi edilmesine iman veren Yinelenen Biriimli Kareler Meodu (Ieraed Cumulaive Sums of Squares Mehod - ICSS) algoriması ullanılmış, söz onusu ırılmaların oynalı süreğenliğindei ısa ve uzun dönemli eisi CGARCH modeli aracılığıyla 1 Ayrınılı bilgi için bz. Lamoureux and Lasrapes (1990) incelenmişir. Çalışmanın ana amacı alın piyasalarında meydana gelen oynalı davranışlarının ve süreğenliğin eilerinin incelenmesidir. Oynalı süreğenliğinin, finansal zaman serilerinde meydana gelen şoun alıcığını ölçmesinden öürü, süreğenliği eileyen olayların bilinmesi poliia yapıcılar ve yaırımcılar açısından ö- nemli hale gelmeedir. Oynalıai ırılmaları eileyen olayların incelenere geleceei fiyaları eileyebilece olayların emel nielilerinin belirlenmesi alernaif yaırım sraejilerinin uygulanması baımından rii önem aşımaadır. Çalışmanın bundan sonrai bölümleri şu şeilde düzenlenmişir. İinci bölümde onuya ilişin yapılan lieraür araması sunulmuşur. Üçüncü bölümde analizler sırasında ullanılan meodoloji haında bilgi verilmişir. Dördüncü bölüm çalışmada ullanılan veri seine ayrılmış, beşinci bölümde ise ampiri sonuçlar yer almışır. Son olara, alıncı bölümde çalışmanın sonuçları değerlendirilmişir.. Lieraür Taraması Yaırım araçlarının seyrinde eonomi, polii ve sosyal nedenlerle birço değişenliler gözlemlenmeedir. Öylei ris düzeyinin yüseliğine bağlı olara süreli azandıran bir yaırım alernaifine ai geiriler, piyasalara yansıyan olumsuz bir haberin eisiyle azanç eisini yiirebilmee, yaırımcılar belemediği durumlarla arşılaşabilmeedirler. Finansal alanda volailie üzerinde bu ür azanç ve ayıp noalarının belirlenmesi amacıyla birço çalışma gerçeleşirilmişir. Çalışmanın bu bölümünde volailie üzerindei yapısal ırılmaların ICSS algoriması ve GARCH meodolojileri ile belirlenmesine yöneli araşırmalara yer verilmişir. 131

4 Klaassen (00) çalışmasında, GARCH modeli ile yapılan volailie öngörümlemelerinde şoların süreğenliğini incelemişir. Mali (003), çalışmasında volailiedei ani değişimleri ve bu değişimlerin gerçeleşiği arihlerdei eonomi olayları Oca 1990 Eylül 000 döneminde ICSS algorimasıyla incelemişir. Çalışmada, GARCH modeliyle hesaplanan volailiedei ani değişimlerin süreğenliğinin azaldığı sapanmışır. Mali ve Hassan (004), çalışmalarında volailiedei ani değişimleri ICSS algorimasıyla es emişlerdir. Oca 199- Ağusos 003 dönemi için 5 büyü seör endesi verileri üzerinden gerçeleşirilen analizlerde, sandar GARCH modelinin volailiedei ahmin edilen süreğenliği azalığı sapanmışır. Mali vd. (005), çalışmalarında sandar GARCH modeli yerine ICSS modeli ile varyansai ani değişimleri incelemişlerdir. Çalışmada Kanada borsası için hafalı verilerden hareele dönemi incelenmişir. GARCH modeline göre oluşurulan volailie modelinde, öncei çalışmalara zı olara varyansai değişenliğin azaldığı sapanmışır. Marcelo vd. (006), İspanya sermaye piyasalarında üçü ve büyü ölçeli porföyler için varyansai ani değişimleri incelemişlerdir. Çalışmada varyansai ani değişenlileri espi için ii değişenli GARCH modelleri çerçevesinde ICSS algorimasına dayalı yeni bir model gelişirilmişir. Çalışma sonucunda Avrupa Parasal Birliği oluşurulduan sonra volailiede ani değişimler olduğu durumlarda asimeri eilerin meydana geldiği bulgulanmışır. Alshimmiri ve Aldihani (006) çalışmalarında, Kuvey Borsası nda büyü ve üçü ölçeli porföy geirileri arasında geri bildirim ve bilgi aışı eisi olup olmadığını araşırmışlardır. Çalışma sonucunda lieraürü deseler nielie, hisse senedi geirilerinin ve bu hisse senelerine ilişin volailienin her zaman bilgi aışından eilendiği bulgulanmışır. Anca çalışma sonuçlarına göre bu ei, porföyün ölçeğine göre değişmeedir. İnceleme döneminde Kuvey Borsası nda volailie süreğenliği de sapanmışır. Bu süreğenli yine bu dönemde üçü ölçeli porföyler için daha uzun sürmüşür. Chen vd. (006), çalışmalarında ürev ürünlerin değerlenmesi ve volailie davranışının sapanması için S&P 500, NASDAQ, Yen, Pound, Avusurya Doları, domuz ve sığır ei üzerine yazılmış fuure sözleşmelerinin volailielerini modellemişlerdir. Çalışmada gün içi geirilere ai volailie ahminleyicilerinin gizli volailienin sapanması için sapmasız ölçümler sağladığı sonucuna ulaşılmışır. Fernandez ve Lucey (006), porföy yöneimi uygulamalarında oşullu heerosedasisieyi, volailiedei ani değişimleri Dow Jones Counry Tians ile Chicago Borsası devle ahvilleri için döneminde araşırmışlardır. Çalışmada uzun dönem volailie hareelerinin belirlenmesi için ICSS algorimasından yararlanılmışır. Çalışma sonucunda, GARCH eisinin ve volailie süreğenliğinin göz ardı edilmesiyle uzun dönemde finansal risin olduğundan yüse hesaplandığı sonucuna varılmışır. Cheong vd. (007) çalışmalarında Malezya sermaye piyasalarındai 8 büyü seör endesi arasındai volailie ilişini incelemişlerdir. Çalışmada ısa ve uzun dönem volailie süreğenliğinin belirlenmesinde ullanılan zaman serisi modellemeleri ullanılmışır. Çalışma sonucunda üm seörler için geirilerin süreli (reurn spillovers) olduğuna ilişin bulgular olduğu sapanmışır. Wang ve Moore (007), volailiedei ani değişimleri Avrupa Birliği üye üleleri borsaları için döneminde hafalı verilerle ve ICSS algorimasıyla incelemişlerdir. Ça- 13

5 lışmada volailie değişimlerinin özellile gelişmee olan üle borsalarından, döviz uru poliialarındai değişimlerden ve finansal rizlerden aynalandığı sapanmışır. Mansur vd. (007) çalışmalarında volailie süreğenliğindei değişimi ICSS- GARCH modeli ile araşırmışlardır. GARCH (1,1) modeli emel alınara yapılan çalışmada, örnelem sonuçlarına ai volailiedei arışların, volailie süreğenliğini ve ARCH-GARCH model asayılarının anlamlılığını azalığı sapanmışır. Çalışmada GARCH ve ICSS-GARCH modelleri arşılaşırılmış, ICSS-GARCH modellerinin volailiedei süreğenliği belirlemede daha yüse performans göserdiği bulgulanmışır. Çalışmada dinami orunmanın önemli olduğu durumlarda volailiedei ani değişimlerin göz ardı e- dilemeyeceği vurgulanmışır. Hammoudeh ve Li (008) çalışmalarında, dönemi için Körfez Eonomi Alanı Körfez İşbirliği Konseyi (GCC) üleleri o- lan Bahreyn, Kuvey, Umman, Kaar, Suudi Arabisan ve Birleşi Arap Emirlileri finansal piyasalarındai ani varyans değişimlerini ve bu ani değişimlerin volailie üzerindei eilerini ICSS algorimasıyla incelemişlerdir. Çalışmada Körfez ülelerinin birçoğunun yerel ve bölgesel faörlerden ço global değişimlere arşı daha duyarlı olduları sapanmışır Asya rizi, rizden sonra 1998 yılında perol fiyalarında görülen düşüş, 000 yılında OPEC arafından fiya bandı meanizmasının benimsenmesi ve 11 Eylül saldırıları süreli olara Körfez piyasalarını eileyen faörler olara bulgulanmışır. Rapach ve Srauss (008) çalışmalarında, GARCH modelleri ile döviz uru oynalılarındai yapısal ırılmaları örnelem içi ve örnelem dışı eslerle incelemişlerdir dönemi için yapılan çalışmada döviz uru oynalılarına ilişin oşulsuz varyanslardai 8 yapısal ırılmanın 7 sinde süreğenliğe ilişin önemli anılar sapanmışır. Bununla birlie çalışmada yapısal ırılmaların döviz uru oynalıları ile gerçe zamanlı olara ahmin edilebildiğinde neredeyse her zaman oraya çıığı da bulgulanmışır. Éger ve Zumaquero (008) çalışmalarında, 10 Avrupa ve Doğu Avrupa geçiş eonomileri için döviz uru oynalılarının ihraca performansına doğrudan ve dolaylı eilerini araşırmışlardır. Veri sei olara üm ihraca raamları yerine, seörel ihraca raamları seçilmişir. Çalışmada döviz uru poliialarındai değişiliğin, döviz uru oynalığına eileri değerlendirilmişir. Çalışma sonucunda çeşili seörlerdei rejim değişilileri ve döviz uru eilerinin yönü ve büyülüğünün belirli dönemlerde çeşili seörler, haa üleler için birbirleriyle ilişili olduğu oraya onulmuşur. Fang vd. (008), çalışmalarında gayri safi yuriçi hasıla büyüme oranlarındai oşullu volailieyi Kanada, Almanya, İalya, Japonya İngilere ve ABD. için incelemişlerdir. Öncei çalışmalar volailiede süreğenliği bulgulamışlardır. Fang vd. çalışmalarında ise bu çalışmalardai bulguların durağan olmayan varyansı yansıığını sapamışlardır. Çalışmada gayrisafi milli hasılaya ai varyansai değişimlere ilişin yapısal ırılmaların sapanmasında ICSS algoriması ullanılmışır. Çalışmada arış oranlarına ilişin 6 ülede 1 ade yapısal ırılma sapanmışır. Daha sonra volailiedei ırılmalar diae alınmasızın GARCH modeli ile gayrisayfi milli hasıla arış o- ranları modellenmişir. Çalışma sonucunda Kanada ve Japonya için zamana bağlı değişen varyansın azaldığı, Almanya, İ- alya, İngilere ve ABD için amamen oradan alığı sapanmışır. Çalışmada daha sonra varyansai ırılmalar da 6 üle için modele dahil edilmişir. Çalışmada oşullu sandar sapmanın Japonya dai 133

6 negaif ei dışında üm üleler için isaisisel olara anlamsız olduğu sapanmışır. Japonya ve Almanya için ise gecimeli büyüme oranlarının oşullu varyans üzerinde negaif ve poziif eiye sahip olduları bulgulanmışır. Kanada, İalya, İngilere ve ABD için ise herhangi bir isaisisel öneme sahip ei bulunamamışır. Kormaz vd. (009) çalışmalarında, İsanbul Menul Kıymeler Borsası sında uzun dönem hafıza eisini, varyansai yapısal ırılma ve ARFIMA- FIGARCH modellerini ullanara es emişlerdir. Çalışmanın sonucunda volailie için uzun dönem hafıza eisi görülmesine rağmen özsermaye arlılığında bu ei görülememişir. Çalışmada, bu durumun volailie nedeniyle İsanbul Menul Kıymeler Borsası nın zayıf formda dahi ein olmadığı hipoezini deselediği vurgulanmışır. Shamiri ve Isa (009) çalışmalarında volailie ahmin modellerini arşılaşırmışlardır. Bu apsamda simeri GARCH, Asimeri E- GARCH ve doğrusal olmayan asimeri NAGARCH modelleri es edilmişir. Ayhan ve Kasman (009) ise çalışmalarında Türiye de dönemi için ur rejimlerinin maro eonomi değişenlerin oynalığına eisini de jure ve de faco ur rejimleri sınıflandırması apsamında incelemişlerdir. Çalışmada, ICSS algoriması ullanılara yapısal ırılmalı simeri ve asimeri oşullu varyans modelleri ahmin edilmişir. Elde edilen bulgular, ihraca, ihala, oplam redi hacmi ve hisse senedi fiya endesi oynalığının de jure ur rejimlerinden; döviz rezervleri, nominal döviz uru, reel döviz uru, ihraca ve oplam Tür Lirası mevdua oynalığının ise, de faco ur dua oynalığının ise, de faco ur rejimlerinden eilendiği sapanmışır. Çalışma sonucuna göre bu bulgular, de jure ur rejimi yansızlığı ya da de faco ur rejimi yansızlığının olmadığını oraya oymaadır. 3. Meodoloji Bu çalışmanın amacı Türiye ve İngilere alın piyasaları oynalığında meydana gelen ırılmaların espii ve söz onusu ırılmaların alın piyasalarına ai alıcı (permanen) ve geçici (ransiory) oynalı süreğenliği üzerindei eisinin incelenmesidir. Geiri serilerindei ırılmaların belirlenmesi için Sanso vd. (004) arafından Yinelenen Biriimli Kareler Meodu emel alınara gelişirilen uyarlanmış IT esi ullanılmışır. Oynalı süreğenliğindei değişim ise serilerdei oynalığı alıcı ve geçici oynalı olara ayrışıran Componen GARCH (CGARCH) ullanılara analiz edilmişir. Yinelenen Biriimli Kareler Meodu (Ieraed Cumulaive Sums of Squares Mehod - ICSS) Inclan ve Tiao (1994), zaman serilerinin oşulsuz varyanslarında meydana gelen ırılmaları espi eme amacıyla Yinelenen Biriimli Kareler Meodu nu (Ieraed Cumulaive Sums of Squares Mehod - ICSS) gelişirmişir. ICSS, haa erimlerinin arelerinin oplamı ullanılara elde edilen IT esinin hesaplanmasına dayanmaa olup aşağıdai biçimde göserilmeedir: 134

7 IT sup T / D (1) Burada C C D C C T T. haa eriminin biriimli aresini ifade emee olup 1, 1,..., T, şelinde göserilmeedir. ~ iid(0, ) Ma T / D değerinin rii değerden büyü olması durumunda sıfır hipoezi red edilere varyansa ırılma olduğu sonucuna varılmaadır. Çolu ırılma durumunda serinin büün olara analiz edilmesi ırılma noalarının espiini güçleşirmeedir, dolayısıyla söz onusu gizleme eisinin (masing effec) yo edilmesi için ICSS anlamlı ırılma arihleri arasında (ieraive) yinelemeli olara uygulanmaadır. IT es isaisiği haa eriminin i.i.d. dağıldığı varsayımına dayanmaadır. Anca yapılan çalışmalar gösermişir i finansal zaman serileri genellile lepouric dağılmaa ve değişen varyansa sahip olmaadırlar. Sanso vd (004) haa eriminin i.i.d. dağılmadığı durumlarda IT isaisiğinin gerçee olduğundan daha yüse hesaplandığını oraya çıarara haa eriminin dağılımını bozucu söz onusu eenleri de diae alan uyarlanmış IT esi (modified IT - MIT) gelişirmişir. MIT es isaisiği aşağıdai biçimde göserilmeedir: 1/ supt G () G ˆ Burada ifade edilebilir: T 1/ 4 ( C CT ). ˆ 4, 4 in uarlı ahmincisi olup aşağıdai biçimde ˆ 1 T m T 4 ( ˆ ) ( l, m) ( ˆ )( l ˆ ) T 1 T l 1 l1 (3) Burada ( l, m), Barle Kernel fonsiyonu emel alınara ( l, m) 1 l( m 1) olara anımlanmışır. Gecime parameresi, m, Newey-Wes (1994) prosedürü ullanılara hesaplanmışır. Componen GARCH (CGARCH) Bollerslev arafından gelişirilen (1986) genelleşirilmiş ARCH (GARCH) modeli aşağıdai biçimde göserilebilir: 135

8 R q j 1 I j 1 ~ N(0, ) j p i 1 i i (4) Burada ( ) 1 olması durumunda oşullu varyans ( )üsel olara azalara oşulsuz varyansa ( )yaınsama- a olup söz onusu oplam volailie süreğenliğini ifade emeedir. GARCH modeli oşullu varyansai oralamaya dönüş eğiliminin modellenmesinde ullanılmala beraber Chrisoffersen e al. (004) varyans serisinin ısa ve uzun dönemli bileşenlerine ayrışırılara volailie dinamilerinin daha iyi anlaşılabileceğini ileri sürmüşür. Engle vd (1999) GARCH modelindei sabi oşulsuz varyans değişeni ( ) yerine uzun dönemli oynalığı emsil eden ve zamana bağlı olara değişen alıcı bileşeni ( q ) eleyere CGARCH modelini gelişirmişir. CGARCH (1,1) modeli aşağıdai biçimde ifade edilebilir: q 1( 1 q 1) 1( 1 q 1 ) q ( ) ( q ) (5) (6) Burada 1 ( 1 1) ayrıca ( 1 1) ( ve ) 1 q 1 sırasıyla; alıcı rend bileşeninin zamana bağlı hareeini ve oşullu varyansai geçici bileşeni modellemeedir. Dolayısıyla, CGARCH oşullu varyansı zamana bağlı değişen uzun dönemli alıcı (permanen) rend bileşeni ve söz onusu rend bileşeninden ısa dönemli sapmaları ifade eden geçici (ransiory) bileşene ayrışırmaadır. Eşili (5) geçici bileşeni ifade emee olup ( ) 1 1 uvveiyle sıfıra yaınsamaadır; Eşili (6) ise uvveiyle ye yaınsayan alıcı bileşeni ifade emeedir. CGARCH modelinde oynalıai meydana gelen şoun geçici bileşen süreğenliğindei eisini ( ) 1 1, uzun dönemli volailie süreğenliğine eisini ise ifade emeedir. Dolayısıyla GARCH ve CGARCH modelleri arasındai emel far; oynalıa meydana gelen bir şoun eisi GARCH modelinde azalara oşulsuz varyansa yalaşmaa; CGARH modelinde ise ısa dönemli oynalı sıfıra yaınsaren biriimli oynalı ise uzun dönemli rend bileşenine yaınsamaadır. Sanso (004) arafından gelişirilen MIT esi sonucunda bulunan anlamlı ırılma noalarının ısa ve uzun dönemli oynalı süreğenliği üzerindei eisini espii amacıyla söz onusu ırılma arihlerini emsil eden ula değişenler, CGARCH modelindei alıcı rend bileşeni ve geçici bileşen eşililerine dahil edilmişir. Süreğenlileri modelleme için gelişirilen CGARCH(1,1) modeli aşağıdai biçimde ifade edilebilir: 136

9 q q ( q 1( 1 q 1) 1( 1 q 1) D i i (7) 1 ) ( 1 1) idi (8) Burada eşili (7) dei ula değişen oynalıa meydana gelen ırılmaların süreğenli üzerindei ısa dönemli eisini eşili (8) dei ula değişenler ise uzun dönemli oynalı süreğenliğindei eisini ölçme için ullanılmışır. 4. Veri Sei Bu çalışmada Türiye ve İngilere için 17/07/003 06/08/009 döneminde serbes piyasa alın fiyaları analize onu e- dilmişir. Türiye ve İngilere ye ai serbes piyasa alın fiyaları Fores Bilgi İleişim Hizmeleri A.Ş. den emin edilmişir. Analizde ullanılan geiri serileri, fiya serilerinin logarimi farı alınara oluşurulmuşur. Tablo 1 de belirilen geiri serilerine ilişin anımlayıcı isaisiler incelendiğinde geiri serilerine ilişin dağılımların çarpı özelli göserdiği espi edilmişir. Bu bulgu serinin normal dağılıma uymadığını beliren Jarque Bera esinin sonucuyla uyuşmaadır. Serilerin çarpılığa e olara alın uyru özelliği gösermeleri nedeniyle serilerin lepouri dağıldıları gözlemlenmeedir. Ayrıca geirilerin arelerine ai Q isaisiği ooorelasyonun varlığını işare emee olup serilerde farlı varyans özelliğinin varlığını ve dolayısıyla da serilerin modellenmesinde GARCH ipi modellerin ullanılması gereliliğini ifade emeedir. Sadece Türiye piyasası için geiride ooorelasyon gözlemlenmişir. Tablo 1. Geiri serilerine ai anımlayıcı isaisiler UK TR Oralama Sandar Sapma Çarpılı Basılı Minimum Masimum J-B * * Q(10) *** Qs (10) 30.30* 94.10* Nolar: J-B Jarque-Bera (1980) es isaisiği anlamına gelmeedir. *,**,*** sırasıyla %1, %5, %10 seviyelerinde isaisisel anlamlılığı emsil emeedir. Q(.) ve Q s (.) geiri ve geirilerin aresi için 10 gecimeli değerde Ljung-Box Q saisiğidir. 137

10 Tablo de Augmened Dicey Fuller (ADF) ve Philips-Perron (PP) eslerine ilişin sonuçlar yer almaadır. Her ii birim ö esinin sonuçlarına göre geiri serileri durağandır ve analiz yapılmaya uygundur. Tablo. Geiri serileri için birim ö es sonuçları Tes UK TR ADF Trendsiz (0)* (0)* Trendli (0)* -4.04(0)* PP Trendsiz (6)* -4.07(19)* Trendli (6)* (19)* Nolar: *,**,*** sırasıyla %1, %5, %10 seviyelerinde isaisisel anlamlılığı emsil emeedir. Paranez içindei sayılar ADF esi için Aaie Bilgi Krieri (AIC) ne göre belirlenmiş gecime sayısı; PP esi için ise Newey Wes (1994) e göre belirlenmiş ban genişliğini ifade emeedir. 5. Ampiri Sonuçlar Tablo 3 e Türiye ve İngilere serbes piyasa alın fiyalarına ilişin gelişirilmiş ICSS esi ullanılara elde edilen geiri serilerinin oşulsuz varyanslarında oluşan ırılma arihleri verilmişir. Belirlenen ırılma arihlerinde yaşanan olaylar ise aşağıda özelenmişir. Tablo 3: Gelişirilmiş ICSS esi ullanılara bulunan oynalıa meydana gelen ırılma arihleri Kırılma No TR UK Türiye Serbes Piyasa Alın Fiyalarını Eilediği Düşünülen Olaylar : 00 yılı Haziran ayında urulan Vadeli İşlemler ve Opsiyon Borsası A.Ş. (VOBAŞ) arihinde, Sermaye Piyasası Kurulu na (SPK) başvurara borsa için son bir yıllı süreyi başlamışır. Bu durum İMKB ye alernaif bir borsanın oraya onulması sürecini ve yaırımcıların yaırım alanlarının çeşilendirilmesini hızlandırmala birlie finansal derinleşme sürecini bir ez daha gündeme geirmişir. Bununla birlie Türiye İsa- 138

11 isi Kurumu, Eim ayı enflasyon raamlarını açılamışır. 003 yılı Eim ayında TÜFE %1,4 araren, TEFE %0,6 oranında yüselmişir. Yılın 10 ayında oplam enflasyon oranı, opan eşyada %11,3 ve üeici fiyalarında ise %15,5 olara gerçeleşmişir. Yıllı oranlar incelendiğinde ise TÜFE %0,8 ve TEFE %16,1 olmuşur. Çeirde enflasyon da Eim 003 e %0,6 o- lara gerçeleşmişir. Aynı arihe Hazine ve Dış Ticare Müseşarlığı, Eim ayında ihracaın milyon dolar olara gerçeleşiğini belirere, Cumhuriye arihinin ihraca reorunun söz onusu ayda ırıldığını bildirmişir. Bununla birlie banacılı seöründe bilanço açılayan e şire olan Aban T.A.Ş. üm zamanların en yüse ar raamını açılayara bir reora imza aaren üm zamanların en yüse zararını açılayan Sabah Yayıncılı ve Sabah Pazarlama ise bu alanda bir reor ırmışır : arihinde uluslararası redi derecelendirme uruluşu Fich Raings, Türiye nin redi nou görünümünü durağan dan poziif e yüselmişir. Değişiliğe gereçe olara eonomidei güçlü büyüme, azalan büçe a- çığı ve borçlar ile geniş abanlı eonomi ve siyasi isirarı göseren Fich, cari açığın ise en büyü endişe aynağı olduğunun alını çizmişir. Eonominin dış şolara arşı hala ırılgan olduğu belirilen açılamada, başa enflasyondai isirarlı düşüş, serbes ur rejimi ile mali sisemdei belli başlı gelişmeler gibi yapısal değişililer sayesinde bu rislerin üçüldüğüne dia çeilmişir : Kuzey Kore arafından gerçeleşirilen nüleer deneme, sözde Ermeni soyırımının inarını suç sayan yasa asarısının Fransa parlamenosunda abulü, enflasyona yöneli aygıların orunduğuna işare eden Amerian Merez Banası (FED), Eylül ayı oplanı uanaları, Uluslararası Para Fonu (IMF) heyeinin 9 Eim de başlayan Türiye emasları ve faiz oranlarını değişirmeme ararı ile sonuçlanan Japonya Merez Banası oplanısı, hafa içinde yaından aip edilen, anca piyasanın seyri üzerinde önemli bir ei yaraan başlıca gündem maddeleri olmuşur. Bu dönemde ciddi ölçüde arış göseren nai girişleri ve güçlenen işlem hacminin, piyasadai iyimser havayı deselediği görülmeedir. İMKB Tahvil ve Bono Piyasası ndai oranlarda hafa orasına adar arış, daha sonra da düşüş eğilimi göze çarpmışır : arihinde işsizli raamları açılanmışır. Türiye genelinde işsiz sayısı Mar-Mayıs döneminde geçen yılın aynı dönemine göre 14 bin işi arara.450 bin işiye yüselmişir. İşsizli oranı 007 yılı Mar-Mayıs döneminde %9,8 seviyesinde gerçeleşmişir. İşsiz birey sayısının arması asarruf eğilimini düşürmüş, bu durum yaırım araçlarının fiyalarına olumsuz yansımışır. Bununla birlie Tür sermaye piyasalarında 007 yılı Temmuz ayında Çuurova Holding, yur dışındai yaırımcılara saılma üzere JP Morgan a hisse devri gerçeleşirmişir : FED in liidie sıışılığına yöneli açıladığı edbirlerin olumlu eisi Mar ayı başında devam emişir. Buna arşılı dünyanın en büyü eonomilerinden İngilere de enflasyon son 11 yılın zirvesine çımışır. Yıllı enflasyon Haziran ayındai % 3.8 seviyesinden % 4.4 e ırmanmışır. Aylı 0.6 puanlı arış da 1997 yılından, 008 yılına adar yaşanan en yüse aylı arışa işare emişir. İngilere de yaşanan enflasyonda en büyü sorumlu olara yıllı bazda yüzde 13.7 yüselen gıda fiyaları göserilmişir. 139

12 : arihinde ABD. başanı Barac Obama Türiye ziyareini gerçeleşirmişir. Aynı arihe perolün varil fiyaı 51 doların alına gerilemişir: Perolün Mayıs ayı varil eslim fiyaı 31 cenli düşüşle 50,74 dolara inmişir. Perolün düşmesinde, dünya perol alebindei azalma eili olmuşur. Bu dönemde dış piyasalardai olumsuz hava ve eurodolar pariesinin eisiyle dolar-tl yüselmiş, anca piyasa hacimsiz olduğundan bu ei geçici nielie gerçeleşmişir. Avusralya Merez Banası da bu dönemde faizleri iinci ere indirmişir. Bana, faizleri çeyre puan indirere, son 50 yılın en düşü faiz düzeyi olan yüzde 3 e çemişir. Avusralya Merez Banası nın faiz oranlarını reor düzeye indirmesinde, eonomi durgunlu ve yüse işsizliğe dair verilerin devam emesi eili olmuşur. İngilere Serbes Piyasa Alın Fiyalarını Eilediği Düşünülen Olaylar : arihinde, FED in ii gün süren Açı Piyasa İşlemleri Komiesi Toplanısı sona ermişir. Toplanıda aran enflasyonis ris nedeniyle faizlerin 0.5 puan yüselilere yüzde 1 seviyesinden yüzde 1.5 e çıarıldığı belirilmişir. Bununla birlie bundan sonrai arırım için eonomi verilerde yaşanaca değişimlerin izleneceği ve arırımın ölçülü bir oran ve zamanda gerçeleşirilebileceği dile geirilmişir. Bu ılımlı açılamalar sonrası ABD ahvillerinin faiz oranları gerileren ABD borsaları yüselmişir. Euro - Dolar pariesi ise bu arihe son 3 hafanın en yüse seviyesine ulaşmışır. Tüm bunlardan sonra bu arihe Ira ın devri lideri Saddam Hüseyin Ira yöneimine eslim edilmesi, piyasalar arafından o- lumlu bir siyasi gelişme olara algılanmışır : Avrupa Merez Banası(AMB) nın çeyre puanlı faiz arırımına arşın dolar, euro arşısında yüzde 1 daha değer azanmışır. AMB nin FED gibi u- zun solulu arırım yapmayacağı sinyali doları güçlendirmişir. Bu arihe siyasi basılara boyun eğmeyen AMB, son 5 yıldır il ez faiz arırmışır. AMB ısa vadeli faizi yüzde 'den,.5 seviyesine çemişir. Bu dönemde Euro Bölgesi'nde enflasyon yüzde.5 larda seyremeedir.. Avrupa yavaş yavaş aran enflasyon basısının yanı sıra düşü büyüme hızıyla da uğraşmışır. AB de 005 orası iibariyle büyüme %1 dolaylarında gerçeleşmişir. AB li siyasiler yeni yeni başlayan canlanmanın deselenmesi için faiz arırımına gimenin doğru olmayacağını elin emeye çalışmışlardır. ABD. de açılanan son verilerin güçlü büyümeye işare emesi de doların euro arşısında güçlenmesine neden olmuşur : Dünya borsalarının piyasa değerlerini.4 rilyon dolar düşüren ve bir hafadır süren saışların arası Mar 007 de esilmişir. Asya, Avrupa ve ABD de ucuzlayan hisselere gelen alımlarla borsa endesleri yüselmişir. Asya da hisseler son 3 ayın en büyü arışını aydederen Avrupa borsaları da Şuba ayının sonundan Mar ayının il hafasına adar il ez yüselmişir : Başbaan Tayyip Erdoğan ın ABD Başanı George W. Bush ile yapığı görüşmenin ardından Kuzey I- ra a operasyon onusundai ansiyonun düşmesi, piyasalara olumlu yansımışır. Ayrıca yurdışı borsalardai olumlu seyir de içeridei alımların armasını sağlamışır. Perol fiyaları dolardan fazla bir arışla erar 96 doların üzerine çımış ve reor ırmışır. Perolde yaşanan arışa dolardai değer aybının sürmesi ve solara ilişin olumsuz belenilerle spe- 140

13 ülaif alımlar eili olmuşur. Perol fiyalarında Ağusos oralarında 70 dolardan başlayan yüseliş, düşü dolar, speülaif alep ve jeopolii gerginlilerin arza yöneli endişeleri örülemesiyle 100 dolar sınırına adar dayanmışır. Uluslararası piyasalarda perol fiyalarındai arış hız eseren, aynı arihe alın fiyaı son 8 yılın zirvesine yüselmişir. Alının ons fiyaı, spo piyasada 807 dolar 60 senle son 8 yılın en yüse seviyesine çımışır. Fiyaların armasında yüse perol fiyaları ve doların zayıflığı eili olmuşur. Alının hızlı yüselişinde reora ulaşan perol fiyalarının yanısıra doların Euro arşısında en düşü seviyelere gerilemesi de eili olmuşur. Alın bundan öncei arihi reorunu, 1980 yılında onsu 875 dolarla ırmışır. Bir öncei hafa 96 dolara adar yüselere reorlar ıran perol fiyaları, ar saışıyla gerilemişir : Morgage rizinin yaraığı hasarı en aza indirmeye çalışan ABD hüümeinin morgage redi finansörleri o- lan Fannie Mae ve Freddie Mac i devralması global borsalara doping eisi yapmışır. Asya borsalarında yüseliren, Avrupa ve ABD borsalarında da alış sesleri yüselmişir. Hafanın il işlem günü ABD borsalarının vadeli işlemlerinde Dow Jones %.5 Nasdaq endeslerinde % 3 civarında yüseliş gözlenmişir. ABD. 10 yıllı Hazine ağıları da arihinde son ayın en iyi gününü yaşamışır. Avrupa borsaları da il işlem gününe büyü coşu ile başlamışır. Alman Dax Endes i gün içinde % 4 e dayanan yüseliş aydemişir. Fransa Cac Endesi ise % 4.59 oranında değer arışı yaalaren, İngilere de borsanın azancı % 3.81 düzeyini bulmuşur. Dünya borsalarında bayram havası esiren Fannie Mae ve Freddie Mac e amulaşırması ile piyasaların endisini güvende hissemeye başladığı ve ABD yöneiminin rizin derinleşmesine izin vermeme için elindei üm ensrümanları ullanacağı yönündei beleninin olumlu bir hava esirdiği vurgulanmışır. Anca dünyanın en büyü üçüncü borsası olan Londra Borsası (LSE), bu arihe yaşanan eni bir asalı nedeniyle am yedi saa boyunca apalı almışır. Tüm dünya borsalarında büyü bir coşu yaşanıren Londra da daha farlı bir hava esmişir. Teni bir asalı nedeniyle işlemler dururen, am 7 saa boyunca hiç bir işlem gerçeleşmemişir. Diğer arafan Londra Borsası ile birlie TradElec işlem plaformunu ullanan Güney Afria Borsası nda da işlemlerde asalı yaşanmışır : Uluslararası piyasalarda perol fiyaları, yaırımcıların Perol İhraç Eden Üleler Örgüü nün (OPEC) büyü bir üreim esinisine gideceği belenisi nedeniyle yüselmişir. Avrupa da öğle saalerinde Oca eslimi ABD ipi hafif ham perolün varil fiyaı,47 dolar arara 48,75 dolar olmuşur. Londra da Bren ipi ham perol de,06 dolar değer azanara varili 48,7 dolara adar yüselmişir. Bununla birlie Uluslararası Para Fonu (IMF) heyeinin Oca ayı başında Türiye ye geleceği bildirilmişir arihinde Hazine ve Dış Ticare Müseşarlığından yapılan açılamaya göre, Türiye ile IMF arasında bir program yapılmasına ilişin eni çalışmalarda önemli ilerlemeler sağlanmışır. Bununla birlie ABD eonomisi derin durgunluğa doğru gideren FED, birço Amerian vaandaşının hisseiği eonomidei gerilemenin eilerini azalma umuduyla göserge faiz o- ranını indirmeye hazırlanmışır. Piyasada FED in faizleri indireceğine belenisi gerçeleşmiş gibi algılanmışır. Düşü maliyeli borçlanmayla, insanlar ve iş sahipleri daha fazla harcama yapmaya eşvi edile- 141

14 re, eonominin canlandırılması hedeflenmişir : arihinde Avrupa nın Euro ullanım urallarını gevşemesi önerisinde bulunan IMF, Eurolizasyon olmadan döviz borcunun ehdi yaramaması için iç asarrufun daha fazla önem azandığını ifade emişir. IMF Başanı Dominique Srauss-Kahn, G-0 liderlerinin Londra zirvesinde aahhü eiği 1.1 rilyon dolar uarındai fonların bir bölümünün bir aç hafa içinde ullanılma için hazır olabileceğini belirmişir. Dünyanın en büyü iinci eonomisi Japonya, yine bu arihe en az 100 milyar dolarlı (10 rilyon Yen) yeni bir eonomiyi canlandırma paeini devreye soacağını açılamışır. Önlem paei, enerji, sağlı, sosyal yardım, çevre enolojileri, ülür, moda, urizm, işçilere ve üçü işlemelere yardım, bölgesel eonomileri deselemeyi apsamışır. Alın fiyalarındai ırılma arihlerinde birço eonomi, siyasi, sosyal olayın yaşanması ve alernaif yaırım araçları olan döviz urlarında ve faiz oranlarında biraım değişimlerin sözonusu ırılma arihlerinde gerçeleşmesi, alın piyasasının gelişmiş ülelerdei eonomi, polii, sosyal olaylardan eilendiğini, bununla birlie döviz urları ve faiz oranlarındai volailienin ve fiya isirarsızlarının Türiye ve İngilere de serbes piyasa alın fiyalarına ei eiğini gösermeedir. Çalışmanın bu bölümünde ırılma noaları belirlendien sonra oşulsuz varyansai ırılmaların oynalı süreğenliğinde meydana geirdiği ısa ve u- zun vadeli eileri ölçme amacıyla CGARCH(1,1) modelinde ırılma noaları ula değişen olara modele elen- Aaie bilgi rieri (AIC), Ljung-Box Q esleri sonucunda en iyi model GARCH(1,1) olara bulunmuşur. mişir. CGARCH modeline ilişin sonuçlar Tablo 4 e göserilmişir 3. Tüm CGARCH paramereleri isaisisel olara anlamlı çımışır. Oynalıa meydana gelen ırılmalar diae alınmadığında TR ve UK için ısa dönemli oynalı süreğenlileri sırasıyla ve 0.749; uzun dönemli oynalı süreğenlileri ise sırasıyla ve olara hesaplanmışır. Kırılmalar diae alındığında ise TR ve UK için ısa vadeli oynalılar 0.07 ve ya düşmeedir. Uzun vadeli oynalı süreğenliler ise TR için 0.531, UK için 0.84 ye inmişir. Kısaca ırılmalar diae alındığında TR için ısa ve uzun vadeli süreğenliler sırasıyla %89 ve %15 azalıren; UK için ise süreğenlilerdei azalma oranı sırasıyla %87 ve %15 olmaadır. Dolayısıyla oynalıa meydana gelen şolar ısa ve uzun dönemli olara fiya hareelerinde dalgalanma meydana geirmeedir. 3 CGARCH ahminlemesi aşamasında varyans eşililerindei sadece anlamlı ırılmaların dahil edildiği model ile üm ırılma noalarının elere elde edilen model sonuçlarında oynalı süreğenliği değerleri birbirine ço yaın çımasından öürü modellerden biri ablo olara göserilmişir. Ayrınılı bilgi için bz. Marcelo e al (007), Wang ve Moore (007), Mali e al (005), Mali ve Hassan (004). 14

15 Yaay ablo girece 143

16 6. Sonuç ve Öneriler Finansal piyasalarda ris unsurunun önem azanmaya başlaması ve ölçülebilirliği ile birlie yaırımcılar, asarruflarını değerlendiriren daha somu verilerle, daha diali ararlar almaya başlamışlardır. Bu nedenle finansal sınırlar oradan almaa, yaırımcılar asarruflarını alernaif piyasalarda, alernaif yaırım a- raçlarıyla değerlendirmeyi ercih emeedirler. Finansal sınırların oradan alması yaırımcılar açısından birço avanajla birlie biraım dezavanajları da beraberinde geirmeedir. Öylei özellile az gelişmiş ve gelişmee olan üle eonomileri gelişmiş finansal piyasalarda oraya çıan her ürlü haberden, eonomi, polii ve sosyal gelişmeden eilenmeedir. Bu durumun en güzel örneği gelişmiş bir eonomi olan ABD eonomisinde 006 Mayıs arihi iibariyle başladığı abul edilen morgage rizidir. Sözonusu riz, içsel dinamilerle ABD eonomisine zarar vermenin öesinde öncelili olara gelişmiş üle eonomilerini barındıran Avrupa Birliği ni eilemişir. Daha sonra ise gelişmee olan Türiye eonomisini eilemiş ve Çin e adar uzanmışır. İçinde bulunulan dönemde ise eilerini yavaş yavaş yiirmee, eonomi gösergeler normal seyirlerine dönmeedirler. Bu eiler nedeniyle siyasi liderler ve devle başanları Merez Banaları aracılığıyla çeşili önlemler alma zorunda almışlar, diğer bir ifadeyle devle müdahaleleri gündeme gelmişir. Finansal sınırların oradan almasıyla birlie elaffuz edilmeye başlanan eonomiler arasındai bu eilenme süreci finansal isirarı bozmaa, finansal gösergelerde ırılganlılara neden olmaadır. Türiye ve İngilere için 17/07/003 06/08/009 döneminde alernaif yaırım aracı olara serbes piyasa alın fiyalarını apsayan bu çalışmada, Yinelenen Biriimli Kareler Meodu (Ieraed Cumulaive Sums of Squares Mehod - ICSS) aracılığıyla serbes piyasa alın fiyalarına ai finansal ırılma arihleri belirlenmiş, ırılma arihlerinde Türiye ve İngilere için eonomi, polii ve sosyal gelişmeler incelenmişir. Ayrıca çalışmada, MIT esi sonucunda bulunan anlamlı ırılma noalarının ısa ve uzun dönemli oynalı süreğenliği üzerindei eisini espii amacıyla söz onusu ırılma arihlerini emsil eden ula değişenler, CGARCH modelindei alıcı rend bileşeni ve geçici bileşen eşililerine onmuşur. Çalışma sonucunda alernaif yaırım araçları olması nedeniyle Türiye ve İngilere serbes piyasa alın fiyalarının, döviz ve faizde meydana gelen değişililerden ve bu değişilileri yaraan faörlerden eilendileri ve özellile siyasi gelişmeler nedeniyle fiya isirarını sağlayamadıları espi edilmişir. Bununla birlie CGARCH modeline ilişin sonuçlar incelendiğinde ırılmaların diae alınmasıyla birlie TR için ısa ve uzun vadeli süreğenlilerin sırasıyla %89 ve %15 azalıren; UK için ise süreğenlilerdei azalma oranının sırasıyla %87 ve %15 olduğu espi edilmişir. Bu noadan hareele oynalıa meydana gelen şoların ısa ve uzun dönemli olara fiya hareelerinde dalgalanma meydana geirdiği söylenebilir. Kaynalar AYHAN A. D., KASMAN A., (009). De Jure ve De Faco Kur Rejimlerinin Maroeonomi Değişenlerin Oynalığına Eisi, İisa İşleme ve Finans Dergisi, 4, (78), 46-69, ISSN: X SHAMIRI A. ve ISA Z., (009). Modeling and Forecasing Volailiy of he Malaysian Soc Mares, Journal of Mahemaics and Saisics 5 (3): SANSÓ A., ARAGÓ V., CARRION J. L., (004). Tesing For Changes in he Uncondiional 144

17 Variance of Financial Time Series, Revisa de Economía financiera,, 1-4 ÉGERT B. ve ZUMAQUERO M. A., (008). Exchange Rae Regimes, Foreign Exchange Volailiy, and Expor Performance in Cenral and Easern Europe: Jus anoher Blur Projec?, Review of Developmen Economics, 1(3), , BOLLERSLEV, T. (1986). Generalized Auoregressive Condiional Heeroscedasiciy, Journal of Economerics 31, CHEONG C. W., NOR A.H. S. M., ISA Z., (007). Long Persisence Volailiy and Lins Beween Naional Soc Mare Indices, Inernaional Research Journal of Finance and Economics, ISSN Issue 7, LAMOUREUX C. G. ve LASTRAPES W. D.,, (1990). Persisence in Variance, Srucural Change, and he GARCH Model Journal of Business & Economic Saisics, 8, (), 5-34 RAPACH D. E., STRAUSS J. K., (008). Srucural Breas and GARCH Models of Exchange Rae Volailiy, Journal of Applied Economerics, 3: ENGLE, R.F. (198) Auoregressive Condiional Heeroscedasiciy wih Esimaes of he Variance of U.K. Inflaion, Economerica 50, ENGLE, R.F., T. BOLLERSLEV (1986). Modeling he Persisence of Condiional Variances, Economeric Review 5, 1 50 MALIK F., EWING B. T., PAYNE J. E., (005). Measuring Volailiy Persisence in he Presence of Sudden Changes in he Variance of Canadian Soc Reurns, Canadian Journal of Economics / Revue canadienne d Economique, 38, (3), Prined in Canada / Imprime au Canada MALIK F, (003). Sudden Changes in Variance and Volailiy Persisence in Foreign Exchange Mares, Journal of Mulinaional Financial Managemen 13: MALIK F., HASSAN S. A., (004). Modeling Volailiy In Secor Index Reurns Wih GARCH Models Using An Ieraed Algorihm, Journal of Economıcs And Fınance, Volume 8, Number, Summer KLAASSEN F., (00). Improving GARCH Volailiy Forecass wih Regimeswiching GARCH, Empirical Economics 7: INCLAN, C., and G.C. TIAO (1994) Use of Cumulaive Sums of Squares for Rerospecive Deecion of Changes of Variance, Journal of he American Saisical Associaion 89, MANSUR I., COCHRAN S. J., SHAFFER D., (007). Foreign Exchange Volailiy Shifs and Fuures Hedging: An ICSS-GARCH Approach, Review of Pacific Basin Financial Mares and Policies, 10, (3): MARCELO J. L. M., QUIR OS J. Luis Miralles, QUIR OS M. D. M. M., (008). Asymmeric Variance and Spillover Effecs Regime Shifs in he Spanish Soc Mare, Inernaional. Financial Mares, Insiuions and Money 18: 1 15 EĞİLMEZ M., (009). Küresel Finans Krizi: Para Siseminin Eleşirisi, Remzi Kiabevi, 4. Basım, NEWEY, W. K., WEST, K. D. (1994), Auomaic Lag Selecion in Covariance Marix Esimaion, Review of Economic Sudies, 61: HAMMOUDEH S., HUIMIN L., (008). Sudden Changes in Volailiy in Emerging Mares: The case of Gulf Arab Soc Mares, Inernaional Review of Financial Analysis APAK S., AYTAÇ A., (009). Küresel Krizler: Kronoloji Bir Değerlendirme ve Analiz, Avcıol Basım Yayın, İsanbul, KORKMAZ T., ÇEVİK E. İ., ÖZATAÇ N., (009). Tesing for Long Memory in ISE Using ARFIMA-FIGARCH Model and Srucural Brea Tes, Inernaional Research Journal of Finance and Economics, ISSN Issue 6: ALSHIMMIRI T., ALDIHANI T., (006). Informaion Transmission beween Small and Large Soc Reurns In Kuwai Soc Exchange, JGC, 14 (1),, 5-36 FERNANDEZ V., LUCEY B. M., (007)., Porfolio Managemen Under Sudden Changes in Volailiy and Heerogeneous İnvesmen Horizons, Physica A 375: FANG W S., MILLER S. M., LEE C. S., (008). Cross-Counry Evidence on Oupu Growh Volailiy: Nonsaionary Variance and GARCH Models, Scoish Journal of Poliical Economy, 55, (4): CHEN Z., DAIGLER R. T., PARHIZGARI A. M., (006). Persısence Of Volaılıy In Fuures Mares, The Journal of Fuures Mares, 6, (6), Finans-Almana; 003, 004, 005, 006, 007, 008, 009 Hürriye Gazeecili ve Mabaacılı AŞ., 003, 004, 005, 006, 007, 008, 009 Arşivleri Doğan Gazeecili A.Ş., 003, 004, 005, 006, 007, 008, 009 Arşivleri Turuvaz Gazee Dergi Basım A.Ş., 003, 004, 005, 006, 007, 008, 009 Arşivleri 145