ETM BA ARISININ ARTIRILMASINDA SÜREÇ GEL TRME YÖNTEMLERNN KULLANILMASI VE BR UYGULAMA Yrd.Doç.Dr Ali ELEREN *

Transkript

1 ETM BA ARISININ ARTIRILMASINDA SÜREÇ GEL TRME YÖNTEMLERNN KULLANILMASI VE BR UYGULAMA Yrd.Doç.Dr Ali ELEREN * ÖZET Eitim sisteminde baar en önemli hedeflerden birisidir. Sistemin baars iç ve d faktörler ile sistemin iyi kurulmas ve iletilmesine baldr. imdiye kadar eitim sisteminde baarnn ölçülmesi, iyiletirilmesi üzerine birçok aratrma yaplmtr. Eitimde baarnn artrlmas için öncelikle yaplmas gereken çalmalardan bir tanesi baarszla iten nedenlerin belirlenmesidir. Bu konuda istatistiksel veya matematiksel yöntemler olmak üzere birçok nicel ve nitel yöntemlere bavurulabilir. Bu yöntemler içersinde kolay ve pratik uygulanabilen Hata Türü ve Etkileri Analizi (HTEA) yöntemi öne çkmaktadr. Ancak imdiye kadar eitim sürecinin iyiletirilmesi amacyla bu yöntemin kullanlmas örneklerine özellikle ulusal literatürde rastlanlmamas çalmann önemini artrmaktadr. Çalmann konusu +letme lisans programlarnda bulunan üretim yönetimi dersinin eitim sürecinde baarszla neden olan hata türlerinin HTEA ile deerlendirilmesi üzerinedir. Ayn zamanda eitim sürecinin gelitirilmesi (iyiletirilmesi) çalmasnn da ilk aamasn oluturmaktadr. Üretim yönetimi dersinde elde edilen deneyimler, gözlemler ve örencilere yaplan anket uygulamalar çerçevesinde elde edilen bilgiler nda derste baarszla neden olan hata türleri belirlenmi ve HTEA yöntemi ile verilerin deerlendirilmesi sonucu risk öncelik göstergesi (RÖG) puanlar hesaplanmtr. Bu puanlarn büyükten * Afyonkarahisar Kocatepe Üniversitesi, +ktisadi ve +dari Bilimler Fakültesi, +letme Bölümü Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.IX,S II, 2007) 1

2 küçüe doru srlanmas sonucunda risklerin önem düzeyi sralamalar da elde edilmi ve sürecin gelitirilmesine hazr hale getirilmitir. Bu çalmann devam olarak süreç iyiletirme faaliyetlerine bir çevrimlik iyileme salanmtr. Tekrar HTEA yaplarak önceki sonuçlarla karlatrldnda risklerde %21,14 azalma salanmtr. Anahtar Kelimeler: Üretim Yönetimi, Süreç +yiletirme, Hata Türü ve Etkileri Analizi (HTEA). ABSTRACT Achievement is one of the most important targets for the educational system. Achievement of the system depends on internal and external factors, construction and operation of the system successfully. There have been several studies on its evaluation and improvement so far. However, determination of the couses behind the failure has the priority to ensure to achievement. For that purpose, it is possible to use many qualitative and quantitative methods. Among such methods Failure Mod And Effect Analyse (FMEA), has got an easy and practical aspect to be applied. The fact that the number at the studies using this method is rare in the national literature in Turkey increases the significience of the present study. This study focuses on the evaluation, through FMEA, of the each factor that couses for failure in the learning process of the course of Operation and Production Management Course at the department of management at graduate level. It also constitutes the first step in the improvement of the educational process. The study first determines the risk factors cousing for failure at the Opertion and Production Mnagement Course in the light of past experiences, personal observations and the survey applied to the students. Then it calculates Risk Priority Number (RPN) for each factor through FMEA method. Finally, it ranks such factors in order of increasing importance according to the calculated numbers. In addition to study, process has been developed only first stept. And then FMEA method is iterated again. Finally it is 2 Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.IX,S.II, 2007)

3 implicated that total risks has been reduced 21,14% when it was compared with initiate solution. Keywords : Operation and Production Management, Process Improvement,, Failure Mode And Effect Analyses (FMEA). I. GR Eitim sisteminde baar en önemli hedeflerden biridir. imdiye kadar eitim sisteminde baarnn ölçülmesi ve iyiletirilmesi konusunda birçok aratrma yaplmtr. Eitimde baarnn artrlmas için yaplmas gereken çalmalardan ilki baarszla iten nedenlerin belirlenmesidir. Bu konuda arlk verilen yöntemler istatistiksel yöntemler olsa da bu yöntemlerin devam veya alternatifi olarak farkl nicel ve nitel yöntemlere de bavurulabilir. Alternatif yöntemler içersinde kolay ve pratik uygulanabilirlii ile Hata Türü ve Etkileri Analizi (HTEA) yöntemi öne çkmaktadr. HTEA, ürün gelitirilmesinde, servis, sistem ve süreçlerin iyiletirilmesinde hata türlerinin belirlenmesi ve snflandrlmas üzerine skça kullanlan bir yöntemdir. Çalmann konusu +letme lisans programlarnda bulunan üretim yönetimi dersinin eitim sürecinde HTEA yöntemiyle baarszla neden olan hata türlerinin deerlendirilmesi üzerinedir. Ayn zamanda eitim sürecinin gelitirilmesi, iyiletirilmesi çalmasnn da ilk aamasn oluturmaktadr. Üretim yönetimi dersinde örencilere yaplan anket sonuçlar, geçmi deneyimler, gözlemler çerçevesinde elde edilen bilgilerin katksyla deerlendirilmi ve örencilerin baarszlna neden olan hata türleri belirlenmitir. Sonra hata türleri HTEA yöntemi yardmyla deerlendirilmi ve risk öncelik göstergesi (RÖG) puanlar hesaplanmtr. Bu puanlarn büyükten küçüe doru sralanmas sonucunda risklerin önem düzeyi sralamalar elde edilmi ve süreç gelitirmeye hazr hale getirilmitir. HTEA yönteminin devam olarak en yüksek puana sahip be hata türü belirlenmi ve bu hatalarn ortadan kaldrlmas için baz önlemler gelitirilmitir. Bir ders döneminde yeni süreç uygulanm ve iyileme salanan hata türü kalemlerindeki ikayet skl takip edilmitir. Son olarak iyiletirilen sürecin verileri tekrar HTEA Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.IX,S II, 2007) 3

4 analizine aktarlarak iyileme oran hesaplanmtr. HTEA yöntemi kullanlmas üzerine ulusal ve yabanc literatürde birçok çalmaya rastlamak mümkündür. Ancak imdiye kadar eitim sürecinin iyiletirilmesi amacyla bu yöntemin kullanlmas örneklerine özellikle ulusal literatürde rastlanlmamas çalmann önemini artrmaktadr. II. ETMDE KALTE KAVRAMI Kalite kavram günümüzde hayatn tüm aamalarna girmitir. Ksaca belirli bir bedel karl sunulan mal ve hizmetlerin müteri beklentilerini karlama düzeyi veya uygunluk düzeyi olarak tanmlanabilen kalite, gerek mamul ve gerekse hizmet üreten tüm iletmeler için büyük önem tamaktadr 1. Kalite, Juran a göre, kullanma uygunluk, Deming e göre amaca uygunluk, Feigenbaum a göre, en düük maliyetle müteri tatminini salamak olarak tanmlanmaktadr. 2 Tüm sektörlerde olduu gibi eitim sektörü için de kalite, ulusal ve küresel rekabet için gerekli standartlara ulamas gerekmektedir. Eitim iletmeleri kaliteyi salarken, kaynaklar da israf etmeden etkin kullanmak ve bu balamda maliyetleri snrlamak zorundadr. Rekabetin temel faktörleri içersinde her ne kadar kalite olsa da maliyet, verimlilik, esneklik, yenilikçilik gibi faktörler de önem tamaktadr. Kalitenin ölçülmesi, kalitenin artlarnn oluturulmas kadar önem arz etmektedir. Mamul üreten iletmelerde ürünlerin kalitesinin tanmlanmas ve ölçülmesi nicel kriter ve yöntemlere bal olarak kolayca gerçekletirilmektedir. Bu konuda istatistiksel kalite kontrol yöntemleri gelitirilmi ve bu sayede belirli bir önem düzeyinde belirlenen örneklem üzerinden tüm ürün partilerinin kalitesi 1 Mahmut TEK+N, Toplam Kalite Yönetimi, 3. Bask, Selçuk Üniversitesi,2007, s Besim AKIN B.; Canan ÇET+N ve Vedat EROL, Toplam kalite Yönetimi ve ISO 9000 Kalite Güvence Sistemi, Beta Yaynlar, No:805, +stanbul,1998,s Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.IX,S.II, 2007)

5 ölçülebilmektedir. Ancak hizmet üretiminde, hizmet kalitesinin tanmlanmas ve ölçülmesi daha zor olmakta, nicel ölçüm yöntemleri bu konuda mamul kalitesi ölçümündeki kadar baarl olamamaktadr. Bir hizmet üretimi yapan eitim iletmelerinde kalite belirlenirken klasik yaklamda sadece çktnn kalitesi kavramna dikkat edilmekteydi. Ancak sadece kaliteyi çktda aramak günümüzde yanltc ve bir o kadar da çözümleyici olmaktan uzak görülmektedir. Günümüzde eitim kalitesi belirlenirken eitim tasarm kalitesi (müfredat tasarm) ve çktnn (sonuçlarn) kalitesi olarak iki yönlü deerlendirilmektedir. Bu kalite yaklamnda süreçlerin kalitesi konusuna deinilmemektedir 3. Sistem yaklam ile deerlendirdiimizde; bir eitim sisteminin kalitesi, girdi, süreç ve çkt kalitesinin toplamndan olumaktadr. Buradan girdi, süreç ve çkt deikenleri aadaki gibi tanmlanabilir : Girdi Deikenleri (Öretmen, örenci, fiziksel imkanlar ve donanmlar, öretim yöntemi, temel bilgi ve tecrübe,eitim materyalleri,..vb.) Süreç Deikenleri (Eitim müfredat veya program, öretim teknikleri, strateji, süreç yönetimi, denetim, planlama, zamana dayal faktörler,..vb.) Çkt Deikenleri ( Teknik baar (bilgiye dayal geliim), tutum ve davrana dayal baar (tutum ve davranlarn iyilemesi), bir sonraki eitime hazr olma ve baar, i bulma, topluma kazanlma, sosyo-kültürel gelimeler,..vb.) Toplam kalite yönetimi çerçevesinde, eitim iletmelerinde eitim kalitesinin artrlmas ve dolaysyla baarnn artrlmas amaçlanmaktadr. Buna ek olarak kalitesizlie neden olan faktörler belirlenerek, giderilmek suretiyle gerek süreçlerin ve gerekse tüm eitim sisteminin iyiletirilmesi ve dolaysyla da kalitenin artrlmas 3 Servet, ÖZDEM+R, Eitimde Toplam Kalite Yönetimi. Krgzistan-Türkiye Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi,2002, s.255 Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.IX,S II, 2007) 5

6 amaçlanmaktadr. Çktnn kalitesi, girdi ve sürecin kalitesiyle orantl olarak artmakta veya azalmaktadr. Eitim sisteminin baars, dardan çktya dayal odaklamay salasa da; çkt kalitesinin artrlmasnn temelinde girdi ve sürece dayal iyileme ve gelimelerin yattnn bilinci ve eitim kalitesinin artrlmas çalmalarnn yürütülmesinde fayda bulunmaktadr. III. HATA TÜRÜ VE ETKLER ANALZ Eitim sürecinin iyiletirilmesi üzerine literatür taramasnda HTEA konusunda bir yayna rastlanlmamtr. Genelde çalmalar, ürün ve süreç gelitirme üzerinde younlamaktadr. HTEA analizinin ilk kullanld yllarda ürün tasarm gibi teknik konularda kullanm daha yaygn iken sonralar sistem,süreç ve servis tasarmlar ile gelitirme ve iyiletirme uygulamalarna kaymtr. Günümüzde çalmalarn son zamanlarda yaygnlaan bulank mantk, çok kriterli karar verme, yapay sinir alar, simulasyon, vb. yöntemlerle birlikte yapld görülmektedir. HTEA analizinin önemli bir parças olan risk öncelik göstergesinin hesaplanmas ve ona göre risk faktörlerinin sralanmas aamasnda çok kriterli karar verme yöntemlerinden Analitik Hiyerari Süreci veya Fuzzy TOPSIS yöntemlerinin kullanlmas örnek olarak verilebilir. 6 Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.IX,S.II, 2007)

7 Tablo-1 : HTEA Analizi Literatür Özeti YIL YAZARLAR ÇALI MA KONUSU 1978 LEG Mühendislere HTEA yönteminin tantlmas amaçlanmtr 1992 KARA vd. Risk önem düzeylerinin belirlenmesine çallmtr GILCHRIST Maliyet analizleri ve bu amaçla maliyet artran risklerin deerlendirilmesi amaçlanmtr PRICE Is sistemlerinde oluan risklerin deerlendirilmesine çallmtr VANDENBRANDE Çevresel risklerin belirlenmesi ve deerlendirilmesi üzerine çallmtr YILMAZ Kalite gelitirme problemlerinde HTEA yönteminin nasl kullanlaca incelenmitir HOUTEN ve KIMURA 2000 CRISTIANO vd. Ürün yönetiminde kalite gelitirme modeli üzerinde çalmlardr. Sanal ürün tasarm ve görsel bakm sistemleri gelitirilmesinde kullanmlardr SANKAR ve Risklerin önem düzeylerine göre sralanmas üzerine çallmtr PRABHU 2002 PRICE Hata/risk olaslklarnn simulasyon yardmyla belirlenmesine çallmtr SCIPIONI vd. Üretim döngüsünde HACCP sistemine uygun operasyonel performansn artrlmasnda kullanlm ve bir italyan gda iletmesinde uygulanmtr SEUNG ve KOSUKE Bir imalat sürecinde maliyet tabanl htea yönteminin uygulanmasna çallmtr ERYÜREK ve TANYA 2004 MUSUBEYL+ ERG+NEL 2004 TEOH ve CASE 2004 TARI ve SABATER 2005 ATMACA 2005 LAUL vd. Maliyet artran riskler ELECTRE yöntemi ile sralanm ve HTEA ile deerlendirilerek azaltlmaya çallm. Müteri beklentilerinin AHP yöntemi ile deerlendirilmesi ve sonrasnda HTEA' da uygulanmas Bilgi tabanl modellerde verilerin analiz edilmesinde kullanlmtr ve bu amaçla yazlm tasarm yaplmtr. TKY de kullanlan kalite gelitirme yöntemleri ve sonuçlara etkileri deerlendirilmektedir. Bu amaçla vaka analizi üzerinde baz kritik faktörler belirlenerek süreç kalite için gelitirilmeye çallmaktadr. Otomotiv sektöründe kalite yönetim sistemlerinin gelitirilmesinde istatistiksel çalmalarla HTEA 'nn uygulanabilirlii aratrlmtr. Kimya sektöründe çalanlar üzerinde kimyasallarn olumsuz etkilerini incelerken HTEA analizinden yararlanmtr GARCIA vd. Risklerin belirlenmesi ve sralanmasnda Fuzzy DEA yöntemi kullanlmtr 2005 KILIÇ +çi Sal ve + Güvenlii yönetim sistemlerinde bir metod olarak FMEA yöntemini incelemitir LEWIS 2006 HO ve XIE 2007 SU ve CHOU 2007 PLAZA ve MEDRANO 2007 ELEREN ve EL+TA 2007 ELEREN ve SOBA Teknoloji eitiminde ideal ve baarl bir sürecin gelitirilmesinde uygulanabilir yöntemler ele almakta ve bunlardan birini de HTEA olarak tantmaktadr. Çalma yüksek örenimde 6 sigma çerçevesinin uygulanmasnn fizibilitesi üzerine uygulanmtr. +çinde HTEA analizine de yer verilmitir. Burada 6 sigma uygulanabilirliinin belirlenmesindeki amaç mühendislik eitim sürecinde baarl ve etkin eitim süreci planlamasdr. Alt Sigma projelerinde kriterlerin önem düzeylerine göre AHP ile deerlendirilmesi ve sonrasnda her proje için risk analizinin HTEA ile yaplmasn amaçlamtr. Çalmada, iki yl kadar süren elektronik laboratuar kursunda kalite felsefesinin yerlemesi ve dolaysyla eitim kalitesinin ve baarsnn artmas üzerine hazrlanmtr. +ki hedef bulunmaktadr: Birincisi örencilerle ilgili problemlerin yönetimi ve sürekli iyileme; ikincisi de örencilerin seviyelerinde ve baarlarnda istenen artn salanmasdr.bu çalmada eitimde problemlerin belirlenmesi ve analizinde FMEA uygulanmtr. Hedef maliyetleme yöntemi uygulayan bir iletmede maliyetleri artran risklerin belirlenmesinde HTEA analizinin uygulanmas yer almaktadr. +çi Sal Ve + Güvenlii Odakl Süreç Gelitirme Faaliyetlerinde Hata Türü Ve Etkileri Analizi Yönteminin Uygulanmas Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.IX,S II, 2007) 7

8 Hata Türü ve Etkileri (HTEA), sistem, süreç, yöntem, model, servis veya ürünler gelitirilirken veya iyiletirilirken; mevcut veya potansiyel hata/risk türlerini önceden belirlemek, sralamak ve iyiletirme/gelitirme aamasnda öncelikleri belirlemek üzere gelitirilmi bir yöntemdir. HTEA ilk olarak A.B.D. ordusunda uçu kontrol sistemlerinin gelitirilmesinde kullanlmtr. Bu amaçla 1949 da ilk olarak Hata Türleri, Etkileri ve Kritii Analiz Etmek +çin Prosedürler el kitab yaynlanm, sistem ve ekipman arzalarnn etkilerini belirleyecek güvenirlilik analiz teknii olarak gelitirilmitir l yllarda ABD havaclk sanayinde kullanlmaya balanmtr. +letmelerde ise ilk Ford otomobil iletmesi tarafndan kullanlmtr. 4 HTEA yönteminin uygulanmasnn temel nedenlerin banda sürekli iyileme ve gelime ihtiyac yatmaktadr. Sürekli iyileme ve gelime Toplam Kalite Yönetimi nin de temel hedefidir. Bu nedenle HTEA yöntemi, TKY uygulamalarnda da skça bavurulabilir bir kalite yöntemi olarak düünülebilir. HTEA yöntemi, arlkl olarak potansiyel hatalar üzerine younlamaktadr ve zamanla güncelliini korumaktadr. HTEA yöntemi her süreçte ve tüm zaman periyotlarnda tekrarlanmak suretiyle hatalarn ayklanmas ve gelimelerin salanmasna imkan vermektedir. HTEA yöntemi ; Yeni bir sistem, ürün, süreç, yöntem, model tasarmna ihtiyaç olduunda, Mevcut sistem, ürün, süreç, yöntem veya modelde bir deiiklik olduunda, Sistem, ürün, süreç, yöntem veya modelde bir gelitirme 4 Adil BAYKASOXLU, vd., Hata Türü ve Etkileri Analizi ve Gaziantep te Orta Ölçekli Bir Firmaya Uygulanmas1, II. Makine Tasarm ve +malat Teknolojileri Kongresi, Konya, 2003, s Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.IX,S.II, 2007)

9 veya iyileme düünüldüünde, kullanlabilir. HTEA çalmas genellikle bir ekip çalmas olarak görülmektedir. Bu çalmalarda yer alacak ekibin konuya vakf, çok disiplinli çalmaya uygun konuyla dorudan ilgili kiilerden olumas çalmalarn baars açsndan önemlidir. Bunun yannda, yöntem tek yönlü olmaktan uzak, ürün/süreç vb gelitirme programlarnda tüm programn bir parças olarak yer almaktadr. A) HATA TÜRÜ VE ETKLER ANALZ ÇE TLER HTEA Yöntemi genellikle dört türde ele alnmaktadr: 5 Sistem HTEA: Sistemleri ana ve alt sistemler olarak analiz eden ve sistemi oluturan faktörler arasndaki potansiyel hata türlerini belirlemeyi amaçlayan bir yöntemdir. Tasarm HTEA: Ürün ve teknolojilerin tasarm veya gelitirilmesi aamasnda geçmite oluan hata ve ikayetleri deerlendiren ve yeni ürün ve teknolojilerin tasarm veya gelitirmesi aamasnda potansiyel hata türlerini belirlemeyi amaçlayan bir yöntemdir. Servis HTEA: Henüz servis müteriye ulamadan servisin analizine imkan veren ve potansiyel hata türlerini belirlemeyi amaçlayan bir yöntemdir. Süreç HTEA : Süreçleri ana ve alt süreçler olarak analiz eden ve süreci oluturan faktörler arasndaki potansiyel hata türlerini belirlemeyi amaçlayan bir yöntemdir. B) HATA TÜRÜ VE ETKLER ANALZ UYGULAMA SÜREC HTEA uygulama süreci üç aamadan olumaktadr 6 : 5 BAYKASOXLU vd., : Ali ACILAR vd.. Hata Türü ve Etkileri Analizi (HTEA) ve Orta Ölçekli Bir +letmede Uygulanmas, KOB ler ve Verimlilik Kongresi, +KÜ, Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.IX,S II, 2007) 9

10 Hazrlk Aamas, Sistem Analizi Aamas, Sonuçlarn Deerlendirmesi Aamas. HTEA süreci aadaki srayla uygulanabilir : Fonksiyonlarn belirlenmesi ve tanmlanmas, Hata türlerinin belirlenmesi ve tanmlanmas, Hata nedenlerinin belirlenmesi, Hata olaslklarnn belirlenmesi, Hata iddetinin belirlenmesi, Hatann tespit edilebilirliinin belirlenmesi, Risk Öncelik Göstergesi (RÖG) hesaplanmas ve büyükten küçüe doru sralanmas, Risk ve hatalar azaltc önlemlerin alnmas olarak özetlenebilir. Potansiyel hata türleri, nedenleri ve olas etkilerinin belirlenmesinden sonra hatann oluum sklnn da belirlenmesi gerekmektedir. Geçmi veriler incelenmek suretiyle her hata karlalma skl nicel olarak belirlenebilir veya uzman tarafndan nitel olarak deerlendirilebilir. Hata olaslklarnn belirlenmesinden sonra, önemli bir çalma da hatann iddetidir. Hata iddeti ile kastedilen ürün, hizmet veya sürecin ana hedefine ulamada hatadan kaynaklanan olumsuzluklarn etki düzeyidir. Hatann tespit edilebilme zorluu, üretiminin veya sürecin tamamlanmadan hatann bulunabilme olasl veya zorluudur. HTEA yönteminin uygulanmas ve süreç iyiletirme çalmalar birlikte bir tablo üzerinde yürütülmektedir. Bu tabloda; Süreç (Fonksiyon) Analizi: +ncelenecek ürün veya sürece +stanbul,2006,s.454 ; Burcu Selin YILMAZ, Hata Türü ve Etkileri Analiz i, Dokuz Eylül ++BF, Dergisi, C.2., S.4, 2000,s Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.IX,S.II, 2007)

11 ait bölümler, safhalar yer almaktadr. Her safha snflandrma ve sra ile gösterilmek üzere tanmlanmaktadr. Risk Analizi: Potansiyel hata veya risk faktörlerinin belirlenmesi ve tanmlanmas ile risk öncelik göstergesi (RÖG) hesaplanmas ve sralanmas aamalarndan olumaktadr. Süreç Gelitirme : Süreç gelitirme, mantk olarak önceki bölümde belirlenen ve tanmlanan potansiyel hata veya risk faktörlerinin önlenmesi amacyla alnabilecek önlemler ve uygulamalardan olumaktadr. Bu bölümde öncelikle alnacak önlem veya uygulamalar ve artlar tanmlanr. Sonra RÖG puannn büyüklüüne veya her fonksiyonun toplam RÖG puanndaki arlna göre bir sralama ile dönemlik önlemler belirlenir ve uygulanarak iyiletirme yaplr. Risk Analizinin Tekrarlanmas: Bir aama (dönem) iyiletirilmi süreç için RÖG puanlar tekrar hesaplanr ve önceki admda hesaplanan puanlarla karlatrlr. Bu ekilde iyileme yüzdesi teorik olarak hesaplanm olur. HTEA yöntemi ve süreç iyiletirmeyi birlikte ele alan iki örnek Tablo-2 ve Tablo-3 de görülmektedir. Tablo-2:Bir Ürün Geli3tirme Sürecinde HTEA Uygulama ve Önlemler Erginel, 24 Tablo-2 de iyileme RÖG puanlarnda deiim yüzdesi ile belirtilmektedir. Ancak bu farkllk Tablo-3 te risk veya hatalarn Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.IX,S II, 2007) 11

12 maliyeti üzerinden oluan farkllkla açklanmaktadr. Tablo-3:Bir Ürün Geli3tirme Sürecinde HTEA Uygulama ve Önlemler Eryürek ve Tanya5, 2003 Uygulamalarda sürecin iyiletirilmesinde hata türlerinin en büyük RÖG puanndan aaya doru deerlendirilmesi esas düünülecek olursa, baz uygulamalar için yüzlerce hata türünün deerlendirilmesi durumunda i yükünü hafifletmek ve yöntemi kolaylatrmak için bir basamak deeri belirlenmektedir. Basamak deeri belirleyebilmek için istatistiksel yöntemlere bavurulabilir. Bu amaçla öncelikle belirli bir güven aralnn kabul edilmesi uygun olacaktr. Her üç öncelik kriteri için 10 lu derecelendirme kullanld varsaylrsa, basamak deeri 1000 üzerinden belirlenecektir. Örnein %95 güven aralnda kabul edilebilir hata veya baka bir ifade ile önem düzeyi %5 tir. Bu deer 50/1000 e karlk gelmektedir. Buradan basamak deerinin 50 puan olduu görülmektedir. Yani 50 puan üzeri RÖG deerlerini deerlemeye almamz %95 güven aralnda istediimiz amaca ulatracaktr. Bu basamak deeri ayn hesaplamayla %99 güven 12 Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.IX,S.II, 2007)

13 aralnda 10, %90 güven aralnda ise 100 puana karlk gelmektedir. Aslnda basamak deerinin sadece istatistiksel bir hesaplamaya dayandrlmas düünülemez. Gelitirme program çerçevesinde tüm artlar ve öncelikler dikkate alnarak ekibin sorumluluunda bu deerin belirlenmesi gerekir. HTEA uygulandktan sonra belirlenen öncelikli riskler, gelitirme programnda mevcut para,süre, kaynak vb imkanlar dikkate alnarak giderilmeye veya bir baka ifadeyle iyiletirmeye çallacaktr. Bu amaçla i görev programlar yaplarak ilgili gelitirme ekibi üyelerine görevler datlr. Bu ekilde gelitirme program döngüsel olarak tamamlanr. HTEA, gelitirme program tamamlandktan sonra da yaplmaldr. Bu aamada ikinci kez uygulanan HTEA yönteminde bir önceki riskler en aza indirgenmi olmas, gelime ve iyilemenin düzeyini gösterecektir. IV. ETM SÜRECNDE HATA TÜRÜ VE ETKLER ANALZ YÖNTEMNN UYGULANMASI HTEA yöntem olarak genellikle ürün/üretim yönetimi konularnda yaygn olarak kullanlan bir yöntemdir. Süreçlerin gelitirilmesi veya iyiletirmesi çalmalar çounlukla üretim veya servis süreçleri temelinde uygulanmtr. Bu uygulamalarda temel amaç, süreçlerin kalite, süre veya maliyet odakl gelitirilmesi olmutur. Süreçlerde elde edilen ürün ve hizmetlerin kalitesinin artrlmas, maliyetlerin ve üretim-ilem sürelerinin azaltlmas ile rekabet avantaj elde edilmesi düünülmektedir. HTEA yöntemi uygulamasyla ilgili amaç, kapsam ve yönteme dair bilgiler aadaki gibidir : A) AMAÇ Üretim yönetimi dersinde baarszla neden olan hata türlerinin analiz edilmesi ve sürecin baary artracak ekilde iyiletirilmesidir. B) YÖNTEM Hata türlerinin analizinde Hata Türü ve Etkileri Analizi, süreç Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.IX,S II, 2007) 13

14 iyiletirmede ise süreç iyiletirme döngüsü yöntemi kullanlacaktr. C) KAPSAM Afyonkarahisar ve Uak ++BF iletme bölümlerinde tek dönem ve zorunlu ders olarak okutulan üretim yönetimi dersini, dersi alan örencileri ve ders içeriklerini kapsamaktadr. D) VERLERN HAZIRLANMASI Risk öncelik göstergesinin hesaplanmasnda kullanlan girdiler, sklk, iddet ve belirleme zorluu deerleri nitel deerler olup 1-10 aras deiim göstermektedir. Risklerin ve her riske ait nitel deerlerin belirlenmesi amacyla 2 yl süresince güz dönemi ve yaz okulu programlarnda örenciler üzerinde gözlem ve anket uygulamas yaplmtr. Anketler 5 li likert ölçeine dayal (1:Hiç katlmyorum.. 5: Tamamen katlyorum) sorularndan olumaktadr ve dersi alan tüm örencilere (602 örenci) uygulanmtr. Güvenirlilik katsays Cronbach Alpha 0,827 çkmtr. E) UYGULAMA Uygulama safhalar dört grupta deerlendirilmektedir: Süreç analizi ile sürecin safhalarnn tanmlanmas, Risk analizi ile risklerin tanmlanmas, öncelik gösterge puanlarnn hesaplanmas ve sralanmas, Alnabilecek önlemlerin ve iyileme artlarnn ve harcanacak kaynaklarn belirlenmesi ve iyileme plannn bir dönemlik yaplmas, Tekrar HTEA uygulanmas ve ilk RÖG puanlar ile karlatrlarak teorik iyileme yüzdesinin belirlenmesidir. 1. Süreç Analizi Bu aama, uygulamann ilk aamasn oluturmaktadr. Sürecin safhalarnn tanmlanmas veya baka bir ifade ile süreç (fonksiyon) analizinde süreci oluturan her bir alt sürecin veya etki eden faktörlerin sralanmasna ve tanmlanmasna çallmaktadr. Uygulamann baarsnda ilk art doru ve mantkl bir süreç 14 Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.IX,S.II, 2007)

15 çalmasdr. Bu nedenle bu aamann üzerinde titizlikle durulmas gerekmektedir. Her bir fonksiyon, riskler olsun veya olmasn bütünlüün salanmas için çalmaya dahil edilmektedir. Bu amaçla üretim yönetimi dersine ait fonksiyon analizi Tablo- 4 de verilmitir. 2. Risk Analizi Üretim yönetimi dersinin her alt sürecinde baary engelleyen riskler (hata türleri) belirlenmitir. Alt süreçlerin herhangi birinde hata türleri hiç olmayabilir veya çok sayda da olabilir. Bu durum ana ve alt süreçlerin temel artlarndan kaynaklanmaktadr. Burada dikkat edilmesi gereken husus, gerek alt süreç saysnda gerekse her alt sürece ait hata türü saylarnda problemi tanmlayabilen yeterli saylara ulamaktr. Baka bir deyile arya kaçmamak gerekmektedir. Çalmada hata türleri anket yoluyla örencilerin verdikleri bilgiler ile dersi veren öretim elemannn gözlem ve ahsi deerlendirmeleri çerçevesinde belirlenmitir. Bu ekilde 42 tane hata türü belirlenmi ve 5 li likert ölçeinde anket formuna dönütürülerek örencilere tekrar anket uygulanmtr. Sonra her sorunun ortalamas alnmtr. Anket sorular potansiyel sorunlarn belirlenmesi ve buna dayal frekans dalmlar ile her sorunun önem düzeylerinin belirlenmesi ve bu düzeylere göre derecelendirilmesi olmak üzere iki bölümden olumaktadr. Buradan frekans dalm ile sklk, önem düzeylerine göre deerlendirme sonuçlar yardm ile de iddet sütunlar 1-10 aras deerlere dönütürülerek doldurulmutur. Hatann belirlenme zorluu sütunu karar verici tarafndan deerlendirilmitir. Sonra her hata türü için bu üç deer çarplarak aras deerlerden oluan risk öncelik göstergesi (RÖG) hesaplanmtr(bkz :Tablo-4). Tabloda RÖG puanlar iki farkl türde incelenebilir : Tüm hata türleri RÖG puan sralamasna tabi tutulur ve önem düzeylerine göre deerlendirilir. Tüm alt süreçlerin puanlarnn toplam (ana süreç) RÖG puan içersindeki arlklar belirlenerek sralamaya tabi tutulur ve önem düzeyine göre deerlendirilir. Bu yöntem süreçlerde bir bütün Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.IX,S II, 2007) 15

16 olarak iyiletirme amaçlandnda uygulanabilir. +lk deerlendirme temel alndnda; (RÖG) puanlarnn 0,020 0,324 arasnda deitii görülmektedir. Burada en öncelii Ölçme ve Deerlendirme bölümünde 0,324 puanla Sorularn yanl veya eksik anlalmas riski oluturmaktadr. Bunu 0,280 puanla Sorularn zorluk düzeyinin yüksek olmas takip etmektedir. +kinci deerlendirme temel alndnda; Ölçme ve Deerlendirme grubu, %19,9 arlkla öne çkmaktadr. Bu, risk arlnn ölçme ve deerlendirme aamasnda younlatn göstermektedir. Üretim Planlama ve Kontrol grubu %13,82 ile takip etmektedir. Risklerin en az bulunduu grup ise %3,07 ile ürün yönetimidir (Bkz :Tablo-4). 3. Süreç yile3tirme Analizi HTEA sonuçlar, eitim sürecinin iyiletirilmesi aamasnn ilk basaman oluturmaktadr. +yiletirme uygulamalar iki aamada yürütülmektedir : Risk ve hatalarn azaltlmasna dönük önlemlerin alnmas, Yeni iyiletirilen sürece HTEA analizinin tekrar yaplmas ve teorik iyileme yüzdesinin belirlenmesidir. +yiletirme süreci bir dönemlik döngülerden olumaktadr. Her döngü tamamlandnda süreç belirli bir düzeyde iyileme gösterecektir. Burada amaç, bir dönemde harcanacak kaynaklarn (zaman,insan gücü, araç.-gereç, para,..vb.) ktl sebebiyle RÖG puanlar en yüksek olan hatalara yönelmek, dolaysyla en az kaynakla en etkili hata türlerini iyiletirmektir. Çalmada ilk dönem için iyiletirme programna en yüksek RÖG puanna sahip ilk be hata türü alnmtr. Hatalarn nedenleri dikkate alnarak uygulanabilir önlemler gelitirilmitir. Bu önlemler sonucu olarak dönem sonunda tekrar HTEA analizi uygulanmtr. Sonuç olarak be hatann görülme sklnda azalma olmu ve bu da yeni RÖG puanlarna azalma eklinde tablolara yansmtr. (Bkz: Tablo-5 ve Tablo-6) Eski ve yeni HTEA analizi karlatrldnda; 16 Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.IX,S.II, 2007)

17 Hata türlerine ait RÖG sralamas deimi, iyileen hatalar daha alt sralara kaymtr, Toplam RÖG puan 3907 den 3081 e dümü ve tüm süreçte teorik olarak %21,14 azalma belirlenmitir. +yiletirme fiilen bir dönem uygulanm ve konusal anlamda benzer sorulara dayal bir ölçme ve deerlendirme sisteminde dersi ilk defa alanlar üzerinde yaplan bir deerlendirmede; önceki dönemin baar not ortalamas ile yeni dönemin ortalamalar arasnda %19.85 lik bir art gerçekletii görülmütür. Sürekli iyiletirme amacyla her dönem süreç iyiletirme döngüleri tekrarlandkça RÖG toplam puanlarnda azalma ve sralamalarda da sürekli deiim beklenmektedir. Ancak temel artlar deimedii sürece, sürekli iyilemenin adm büyüklüü azalarak devam edecek ve bir noktadan itibaren sabit hale gelecei söylenebilir. Çünkü belirli bir noktadan itibaren iyiletirme faaliyetleri tüm riskler için tamamland ve her riskin %100 iyilemesi söz konusu olamayaca için bu sonuç beklenmektedir. SONUÇ HTEA ürün, servis, sistem ve süreçlerin gelitirilmesi /iyiletirilmesi faaliyetlerinin ilk aamalarnda kolayca uygulanabilmekte ve faydal sonuçlar vermektedir. Üretim yönetimi iletme programlarnda zorunlu bir derstir ve iletme lisans eitimi alan örenciler için üretim fonksiyonu ve bu fonksiyonu icra eden üretim iletmeleri hakknda gerekli bilgilerin alnmas, dier bilgilerle karlatrlmas açsndan önemli bir derstir. Bu nedenle derste baarnn artmas örencilerin lisans eitiminden kazanmlarn da artracak ve pekitirecektir. Çalma her ne kadar üretim yönetimi dersinin eitim süreci üzerine kurulsa da dier eitim konular için uygulanabilir bir örnek tekil etmektedir. Bu tür yöntemlerin eitim bilimlerinde pek kullanlmad düünülürse çalmann önemi artmaktadr. Çalmada üretim yönetimi dersinde baarszla neden olan hata türleri fonksiyonel olarak gruplanm ve HTEA yöntemi ile sralanmtr. Hata türlerinin tek tek veya grup arlklar dikkate Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.IX,S II, 2007) 17

18 alnarak deerlendirmesi sonucunda ölçme ve deerlendirme aamasnda oluan hata türlerinin göreceli arlklar öne çkmtr. Çalma sonucunda bir dönemlik iyileme yüzdesinin teorik olarak %21,14, fiili olarak %19,85 olarak gerçekletii görülmütür. +yiletirme için ayrlacak imkanlar snrl olduu için tüm riskler bir dönem içersinde düürülmeyebilir. Her dönem yeni belirlenecek önceliklere göre risk önleyici çalmalar tekrarlanarak sürekli iyileme salanacaktr. KAYNAKLAR ACILAR,A.; ÖZCAN,G. Hata Türü ve Etkileri Analizi (HTEA) ve Orta Ölçekli Bir +letmede Uygulanmas, KOB ler ve Verimlilik Kongresi, +KÜ, +stanbul, AKIN B.; ÇET+N, C. ve EROL V., Toplam kalite Yönetimi ve ISO 9000 Kalite Güvence Sistemi, Beta Yaynlar, No:805, +stanbul,1998. ATMACA, E., Bursa +li Otomotiv Sektöründe TS16949 Kalite Yönetim Sisteminin Rekabetçi Avantajlar, Üretim Ara5t1rmalar1 Sempozyumu, Ticaret Üniversitesi, 2005, ss BAYKASOXLU,A.;DEREL+,T.;YILANKIRAN,N.;YILANKIRAN, A., Hata Türü ve Etkileri Analizi ve Gaziantep te Orta Ölçekli Bir Firmaya Uygulanmas,II.Makine Tasar1m ve malat Teknolojileri Kongresi, Konya,s , BEN-DAYA, M., RAOUF, A. "A Revised Failure Mode And Effect 18 Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.IX,S.II, 2007)

19 Analysis Model", International Journal of Quality & Reliability Management, Vol. 13 No.1, 1996, pp CIISTIANO, J.J., LIKER, J.K., WHITE, C.C. Customer-driven productdevelopment through quality function deployment in the US and Japan.Journal of Product Innovation Management, 17, 4 (2000), pp DALE, B. G ve SHAW, P., Failure Mode and Effects Analysis in the U.K. Motor Industry, A State-of-the-art Study. Quality and Reliability, 1995, pp ELEREN,Ali;EL+TA,Cemal,(2007), "Hedef Maliyetlemede Hata Türü ve Etkileri Analizi ile Risklerin Deerlendirilmesi ",MUFAD Dergisi, Ekim ELEREN, Ali, (2007), +çi Sal Ve + Güvenlii Odakl Süreç Gelitirme Faaliyetlerinde Hata Türü Ve Etkileri Analizi Yönteminin Uygulanmas; Mermer Ocak +letmesi Örnei, Verimlilik ve KOB+ ler Kongresi, +KÜ,+stanbul. ERYÜREK,Ömer.; TANYA Mehmet, Hata Türü ve Etkileri Analizinde Maliyet Odakl Yeni Bir Karar Verme Yaklam, TÜ Dergisi, C.2, S.6,2003,s FORD MOTOR COMPANY, Potential failure mode and effects analysis in design (design FMECA) and for manufacturing and assembly process (process FMECA): instruction manua, Internal report, September,Ford Motor Company,Detroit,MI, Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.IX,S II, 2007) 19

20 FORD, FMEA Handbook, Ford Motor Company Engineering Materials and Standarts, Dearborn, Michigan,1992. GARCIA, P.A.A., SCHIRRU, R, FRUTUOSO E., A Fuzzy Data Envelop Analysis Approach For FMEA, Progress In Nuclear Energy, V.46, N.2-4,2005,pp GENERAL MOTORS, FMEA Reference Manual, General Motors Corporation,Detroit, Michigan,1998. GILCHRIST, W., "Modeling failure mode and effect analysis", International Journal of Quality & Reliability Management, Vol.10 No.5, 1993,pp KARA-ZAITRI. C. ve FLEMING, P. V., Applications of Fuzzy Inference Methods to Failure Modes Effects and Criticality Analysis, International Conference on Safety and Reliability,1997,pp KARA-ZZAITRI, C., KELLER, A.Z., FLEMING, P.V., "A smart failure mode and effect analysis package", Proceedings of Annual Reliability and Maintainability Symposium, 1992,pp KILIÇ, Özlem, 5 SaGl1G1 Ve GüvenliGi, Yönetim Sistemleri Ve Risk DeGerlendirme Metodolojileri, T+SK Yayn No: 246, LAUL, B.J., etc. Perspektives on chemical hazard characterization and analysis proceed at DOE, Division of Chemical 20 Afyon Kocatepe Üniversitesi,..B.F. Dergisi (C.IX,S.II, 2007)