Sivil Toplum Endeks Projesi Kavramsal Çerçeve

Transkript

1 Sivil Toplum Endeks Projesi Kavramsal Çerçeve 1. STEP (Sivil Toplum Endeksi) nin Kavramsal ve Analitik Yapısı Sivil toplum karmaık bir kavramdır. Kavramın tanımlanması ve hayata geçirilmesi, sivil toplumun temel özelliklerinin saptanması ve sivil toplumun durumunu deerlendirmek için bir strateji tasarlanması, balı baına karmaık (ve muhtemelen de tartımalara yol açan) bir süreçtir. Bu bölümün amacı, STEP'in kavramsal ve analitik yapısının balıca özelliklerini tanımlayarak, bu yapıya ekil veren ve yapının temelinde yatan balıca ilkelerden bazılarını ve önemli kararları anlatmaktır. Bölüm dört kısma ayrılmıtır: STEP'in kavramsal yapısına yön veren ilkeler STEP kavramsal yapısının temel özellikleri STEP in Sivil toplum ve STK tanımı STEP'in analitik yapısı 2. Balıca ilkeler Aaıda, STEP'in kavramsal yapısının tasarımına yön vermi olan bazı temel ilkeler sıralanmıtır. Bu ilkeler, STEP'in sivil toplum sorumlularına sivil toplumu güçlendirmek için pratik bilgiler ve mekanizmalar salama amacının yanı sıra, hem bilimsel çabanın, hem de ülkeler arasında karılatırma yapabilme yetisinin belli balı kriterlerini tutturabilen bir sivil toplum deerlendirmesi gerçekletirme amacına dayanılarak oluturulmutur. Tüm dünyaya uygun ve tüm dünyada uygulanabilir yapı Hem sivil toplum kavramı, hem de sivil toplum gerçei dünyanın her yerinde çok çeitlilik gösteriyor.step'in küresellii göz önüne alındıında; yapısı da sivil toplum anlayılarındaki kültürel farklılıklara ve dünyanın her yerindeki farklı ülkelerde tanık olunan sivil toplumun deiik ekil ve ilevlerine uyum salamayı amaçlıyor. STEP temel kavramları tanımlarken ve göstergeleri seçerken Batılı önyargılardan kaçınmaya özellikle çaba gösteriyor. Ülkeler arasında karılatırma yapabilme STEP sivil toplumla ilgili ülkeler arasında karılatırma yapılabilecek nitelikte bilgiler oluturmaya çalıır. Böyle ülkelerarası verilere erime olanaına sahip olmak, uluslararası düzeyde (özellikle de siyasetçiler ve akademisyenler arasında) önemli çıkarlar salasa da, STEP'in ülkeler arasında karılatırma yapabilme yetisini - 1 -

2 arama kararının altında aslında ulusal sivil toplum ortaklarının talebi yatıyor. STEP'in pilot aamasına katılanlar, karılatırılabilir bilginin, dier ülkelerde yaananlardan ders almak ve (daha baarısız olanların yanı sıra) en iyi uygulamaları saptamak açısından taıdıı önemi dile getirdi. Bununla birlikte, ülkeler arasında karılatırma yapılabilecek nitelikte, standart hale getirilmi bilgiler isteyenlerle her ülkeye özgü etkenlerin göz önüne alınmasını salayabilecek yeterli esneklii koruyanlar arasında bir gerginlik söz konusu. STEP özellikle bu iki zıt istek arasında bir denge oluturmak amacıyla tasarlanmıtır. Kapsamlı yapı: (1) sivil toplum kavramının hayata nasıl geçirilecei ve etkisinin nasıl hesaba katılacaı; (2) gerçek sivil toplumların nasıl güçlendirilecei konusundaki tartımalar daha yeni yeni ortaya çıkıyor. Sivil toplum kavramı konusunda günümüzde bir görü birlii olmadıını göz önüne alarak STEP'in yapısı, çok çeitli kuramsal bakı açısını ve çıkarları, sivil toplumun bir çok farklı özellii ve boyutuyla ilgili bilgiler oluturarak badatırmaya çalııyor. te bu nedenle STEP, sivil toplum göstergeleri, aktörleri ve süreçleri konusunda çok kapsamlı ve bir çok disiplini bünyesinde barındıran bir yaklaım benimsemitir. Sivil toplum gerçeinin yansıması: Sivil toplum konusunda önde gelen bir tartıma da sivil toplumun kuralcı içeriiyle ilgilidir. Kimileri sivil topluma ait olmak için aktörlerin demokratik (örnein Diamond 1994), kendini kamu yararına adamı (Knight/Hartnell 2001) ya da en azından temel vatandalık kurallarına uyan (Shils 1991, Merkel / Lauth 1998) kiiler olması gerektiini savunuyor. STEP, bu tür tanımların / kavramların sivil toplumu bir ideal olarak tanımlamak açısından faydalı olduunu, ancak bütün dünyadaki sivil toplum gerçeini anlamaya ve deerlendirmeye çalıırken pek faydalı olmadıını düünüyor. STEP, sivil toplumun durumunu deerlendirmeyi hedefledii için, daha balangıçta her türlü istenmeyen ya da sivil olmayan unsurlar, olumlu bir sonuç elde etmek adına tanım itibariyle aratırmadan çıkarılırsa bu deerlendirmenin önceden belirlenmi olacaı açıktır. te bu yüzden STEP, sivil toplumun, sosyal geliimi salayabilecek veya engelleyebilecek olumlu-olumsuz, barıçı ve iddet yanlısı güçlerden olutuunu kabul eden gerçekçi bir bakı açısı benimsemektedir. STEP, sivil toplumun homojen ve birleik bir yapı olmadıını; daha çok, çeitli deerlerin ve çıkarların etkileim halinde olduu ve güç mücadelelerinin yaandıı karmaık bir arena olduunu kabul eder. Bu konular, STEP'in temel sivil toplum tanımının verilip açıklandıı bölüm 3.3 te daha ayrıntılı ilenmektedir. Eylem odaklı olma: Bazı aratırma giriimlerinden farklı olarak, STEP'in balıca amacı, sivil toplum çalıanlarının ve dier önde gelen sorumluların günlük yaamda ilerine yarayacak bilgiler oluturmaktır. Bu nedenle yapısı, (1) sivil toplumun deitirilebilecek yönlerini saptamayı ve (2) eylem odaklı hedeflere ilikin veriler ve bilgiler oluturmayı amaçlar. Göstergelerin - özellikle yapıdaki deerlerin ve etki boyutlarının seçimi STEP'in eylem odaklılıına dayanılarak gerçekletirilmitir

3 3. STEP kavramsal yapısının temel özellikleri STEP kavramsal yapısının temel özelliklerinden bazıları öyle sıralanabilir: a) Açıkça ortaya koyduu kuralcı tutum: STEP, belirli göstergeleri seçerken ve bunları en olumsuzdan en olumluya doru sıralarken, sivil toplumun belirleyici özelliklerinin neler olduu, sivil toplumun hangi ilevleri görmesi, hangi deerleri benimsemesi gerektii v.b. konularda ister istemez kuralcı yargılara varır. STEP, bütün bunları yaparken evrensel standartlardan (örnein BM nsan Hakları Beyannamesi), CIVICUS un deerlerinden (bkz. ve sivil toplumun özellikleri, üstlendii roller ve imkan tanıyan etkenleri konusundaki akademik ve bu ile uraan kiilerin oluturduu geni literatürden yararlanır. Kapsamlı olma ilkesine sıkı sıkıya balılıın sonucunda 74 göstergeden oluan ayrıntılı bir yapı oluturulmutur. b) Balamın öznellii ve uluslararası karılatırılabilirlik: STEP in bulgularında ülkelerarası karılatırılabilirlik özellii aransa da, sivil toplumun ülkelere özgü özelliklerini anlamaya ve dikkate almaya öncelik verilir. CIVICUS her ne kadar ortak bir tanım, kavramsal bir yapı, aratırma ve sıralama prosedürü öngörse de, bunu yaparken kayda deer bir esneklik salar. Bunun yanı sıra CIVICUS bütün bunların uyarlanması / deitirilmesi / yeniden tanımlanması gerektii konusunda STEP ekiplerini tevik eder. Kılavuzda, sonuçlarım ülkeler arsında karılatırılabilmesini salamak amacıyla, STEP yapısının ve yaklaımının hangi temel özelliklerinin korunması gerektiinin yanı sıra deiime açık yerler konusunda da yol gösterilmektedir. Deiimlerin gerekli görüldüü yerlerde STEP ekiplerinden bu kısımları vurgulamaları ve mazur göstermeleri istenir. Eer göstergeler deitirilirse, o zaman STEP ekiplerinden aratırma yöntemlerini duruma uyarlayabilmek için CIVICUS la görü alıveriinde bulunmaları istenir. c) Ana Gösterge Dizisi: Balamın öznellii ve ülkelerarası karılatırılabilirlii dengelemek amacıyla; önerilen göstergeler her yerde uygulanabilecek göstergelerin sadece iskelet kısmını oluturur. Bir çok ülkede, ülkeye özgü ek göstergeler (mesela barı ortamı salamada, kriz yönetiminde ya da acil yardım konusunda sivil toplumun rolü) STEP Ekibi tarafından eklenebilir; böylece gösterge dizisi sivil toplumun bütün temel özelliklerini en ince ayrıntısına kadar kapsar hale gelir. Bizce eklenen göstergelerin, ilgili (alt) kısım için geçerli bir gösterge olduu sürece ülkelerarası karılatırılabilirlii tehlikeye düürmez; lütfen bunu da aklınızda bulundurun. Sivil toplumun bütün dünyadaki çok çeitli toplumsal, kültürel ve siyasi balamlarını göz önünde bulunduran STEP, aynı deil, edeer sivil toplum deerlendirmeleri için çalımaktadır (van Deth 1998, Przeworski / Teune ). Böylece farklı ülkelerdeki farklı gösterge dizileri dikkatlice deitirildiinde gerçekten de geçerli (yani balama göre) bir deerlendirmenin belirtisi olabilir. d) Karmaıklıı benimsiyoruz: Kolay ölçüm yapmak ve dorudan kesinmi izlenimi veren sonuçlar elde etmek adına STEP de birkaç dierlerinin de yerine geçebilecek gösterge kullanma ve ülkelerin, sivil toplumlarının durumlarına dayanarak basit bir sıralamasını oluturma yoluna gidebilirdi (mesela BMGP nın nsan Gelitirme Endeksi gibi). Ancak STEP sivil toplum - 3 -

4 kavramının bu ekilde aırı biçimde basitletirilmesinin ters etki yapabileceini düündü. Öncelikle bütün dünyadaki sivil toplumların karmaık yapısını, çok az sayıda göstergeye dayanarak (ne kadar dikkatli seçilirse seçilsin) saptamanın imkansız olduu göz önüne alındı. Böylesi bir sıralamanın pratik deeri de sınırlı olurdu, çünkü örnein düük bir puan bir eyin yanlı olduunu gösterebilirdi; ancak sahip olduu güçlü ve zayıf yanları saptamaya ya da altında yatan nedenleri anlamaya yaramazdı. STEP bunun yerine çok çeitli göstergeler kullanıyor ve sivil toplumun belli balı güçlü ve zayıf yanlarını saptayabilen ve bunların altında yatan nedenleri ortaya çıkarabilen kapsamlı bir deerlendirme için çabalıyor. STEP, sivil toplum deerlendirmesini tek bir sayısal deere indirgemiyor, daha ziyade sivil toplumun bir çok boyutunu, yanında ayrıntılı tanım ve analizle birlikte deerlendirip puanlıyor. e) Veri daılımı: Aratırma yöntemleri, bulguların mümkün olabildiince uygun biçimde daılımına olanak verecek biçimde tasarlanır. [Aratırma yöntemleri] mümkün olduunca çok ayrıntılı bilgi toplamayı amaçlar. Bir çok gösterge ve deikenin söz konusu olduu durumlarda, aratırma bulgularının balıca demografik özelliklere göre (mesela cinsiyete, sosyo-ekonomik duruma, corafi yerleime, STK sektörüne v.b. göre) daılımı çok tevik edilir. Özellikle sivil toplum yetkililerinin yaptıı bölgesel toplantılardan ve toplum model aratırmalarından elde edilen veriler, sivil toplum özelliklerinin, temelde yatan çok çeitli deikene göre daha derin analiz edilmesine elverilidir. f) Mevcut bilgilere dayandırma: Yapıyı tasarlarken (özellikle de alt kısımları ve göstergeleri tanımlarken) CIVICUS mümkün olduunca mevcut kavramlardan, sıralamalardan, göstergelerden ve ilem araçlarından yararlanır. Bu, hem kavramsallatırma ve veri toplama iini kolaylatırır; hem de sivil toplum ve demokrasi, yönetim ve gelitirme gibi sivil toplumla ilgili konulardaki aratırmalara katılımı kolaylatırır. 4. Sivil Toplumun Tanımı STEP sivil toplumu, aile, devlet ve piyasanın dıında, insanların ortak çıkarlarını gelitirmek için bir araya geldii arena olarak tanımlıyor. Aaıda, tanımda yer verilmi önemli terimlerin etkilerinin yanı sıra çok sık kullanılan bazı kriterlere tanımda yer verilmemesinin mantıklı nedenleri anlatılmaktadır. STEP tanımının temel özellikleri: a) Arena: STEP, sivil toplumu bir arena olarak kavramsallatırırken, sivil toplumun, farklı toplumsal deerlerin ve çıkarların etkileim halinde olduu bir kamu alanı salamadaki rolünün önemini vurgular. Arena terimi, bir toplumda insanların tartımak, müzakere etmek, fikir birliine varmak için bir araya geldii ve toplumun daha geni kesimini etkilemeyi amaçladıı belli bölgeyi ya da alanı tanımlamak için kullanılır. CIVICUS, bu arena nın ; piyasa, devlet ya da aile gibi toplumdaki dier arenalardan kesinlikle çok farklı olduuna inanıyor. STEP, kendisinin sivil toplumu güçlendirmekteki mantıklı çıkarına dayanarak, sivil toplumu ( kar amacı gütmeyen sektör le aynı anlama gelen ekonomi terimleri yerine) siyasi bir terim olarak kavramsallatırır. Bunun nedeni, öncelikle kar amacı gütmeyen kuruluların toplumdaki - 4 -

5 ekonomik rolleriyle deil de yönetim ve geliimin daha geni balamında toplu halk hareketiyle ilgilenmemizdir. Sivil toplumun bu siyasi bakı açısı, STEP'in hem sivil toplum arenası içerisinde, hem de sivil toplum aktörleri ve devlet kurumlarıyla özel sektör arasındaki güç meselelerine dikkat çekmesini salamaktadır. b) Belirsiz sınırlar STEP, sivil toplum, devlet, piyasa ve aile arasındaki kuramsal sınırların varlıını tanımakla beraber, gerçekte bu alanlar arasındaki sınırların belirsiz olduunu da kabul eder. lk olarak, ekil 2 de de gösterildii gibi farklı alanların kesitii bazı yerler de olabilir. Örnein, (hem kara hem de deere dayanan hedefleri olan) kooperatiflerin sivil toplumla piyasanın kesitii alanda yer aldıkları görülebilir. 2 kinci olarak, STEP sivil toplumdaki üyelii, kuruluun ekline göre deil, ileve (aktörün üstlendii eylem veya role) göre tanımlar. Bu da, aktörlerin, eylemlerinin yani toplu halk eyleminin - türüne / ilevine balı olarak bir arena / alan / sahadan bir bakasına geçebilecei (ve hatta aynı anda birden fazla alanda yer alabilecei) anlamına gelir. Örnein, kar getiren faaliyetlerle uraan özel bir irket, tabii ki piyasa alanı içerisinde faaliyet göstermektedir. Ancak aynı irket hayır ileri gerçekletirdiinde bu irketin sivil toplum içerisinde faaliyet gösterdii söylenebilir. Bu yapı, kurumsal ekilleri daha az vurgularken, resmi olmayan kuruluların, toplu yurtta eylem ve hareketlerinin ilev ve rolleri üzerinde daha çok durulmasını salar. Böylesi bir tanımlama, sivil topluma kimin ait olup kimin olmadıının belirlenmesini, sivil toplumu kurumsal ekillere göre tanımlamaya (örn, kar amacı gütmeyen, devletten baımsız v.b.) oranla daha zorlatırmasına ramen; ancak böyle eylem odaklı bir tanımlama sivil toplum aktörlerinin tamamını hesaba katabilir. STEP göstergelerinin sadece küçük bir kısmı (büyük ölçüde yapıdaki ve deerler kısmındaki) STEP ekiplerinin, hangi kuruluların sivil toplumun bir parçası olup hangilerinin olmadıı konusunda keskin çizgilerle ayrım yapmalarını gerektirir. Çounluu oluturan dierleri, (hogörünün desteklenmesi, devlet politikasını etkileme gibi) sivil toplum alanında gerçekletirilen (hangi aktörün yaptıı önemsenmeden) faaliyetlere odaklanırlar. 2 Örnein, parastatals(devlete yardımcı kurumlar) hükümetle piyasa arasındaki çizgiyi temsil ederler; siyasi partiler de zaman zaman sivil toplumla hükümet arasındaki sınır çizgisine örnek olarak verilir

6 ekil 2: Sivil Toplum Alanının Belirsiz Sınırları Devlet Özel sektör Sivil toplum Aile c) Aile: STEP bireylerin kamusal eylemleriyle ilgilendii için, özel nitelii nedeniyle aile, genellikle sivil toplumun bir parçası olarak düünülmez. Ancak STEP, belli toplumlardaki aile dernekleri veya klan gruplarının toplumsal rolünün deerini kabul eder ve kamu faaliyetlerine dayanarak onları da sivil toplumun bir parçası olarak görür. d) Devlet: Devlet, tek baına toplumdaki meru güç kullanımı üzerinde tekele sahip olarak sivil toplumdan ayrılır (Gerth / Mills 1946). Devletin zayıfladıı ve/veya parçalandıı durumlarda sivil toplum geçici olarak kısmen zorlamaya yönelik bir rol üstlenebilir (örn. Bazı devrimlerde veya Somali de olduu gibi devletin zayıfladıı durumlarda). Bununla beraber, böyle bir durum, sivil toplumla devlet arasındaki bu temel farkı ortadan kaldırmaz. Belli balamlarda, yerel idari kurumların büyük ölçüde vatandalarca kontrol edildii ve/veya geleneksel kuruluların yerel düzeyde belli otoritelere verildii durumlarda bu kurumlar bazen sivil toplumun bir parçası olarak görülürler. Ancak STEP'in benimsedii görüe göre, yerel hükümetin o yer için balayıcı kararlar vermek üzere sahip olduu yetki gücü, yerel hükümeti devletin bir unsuru yapar. e) Piyasa: Piyasa (ya da özel sektör) insanların çıkarlarını gelitirmek için bir araya geldii toplumun bir baka alanıdır. Ancak bu alanda gerçekleen etkileimler kar itici gücüyle hareket ettikleri için sivil toplum tanımına dahil edilmemitir. Bu, piyasa aktörlerinin sivil toplumda yer alamayacakları anlamına gelmez. Daha önce de anlatıldıı gibi, sivil topluma katılma, kurumsal ekline dayanılarak deil, ilevine dayanılarak belirlenir. Bu da demek oluyor ki, piyasa aktörleri kamu alanında, kar amacı gütmeyen faaliyetlerde veya yardım faaliyetlerinde bulunduklarında sivil toplumda faaliyet gösterdikleri anlaılabilir. Piyasayla alakalı, (ticaret odaları ve meslek dernekleri gibi) kendi ortak çıkarlarını savunan kurulular bu nedenle sivil toplum arenasının üyesidirler

7 f) Bir araya gelme: STEP, bir araya gelmek fiilini kullanarak, sivil toplumun en temel yapı taının insanları birbirine balama, aralarında bir ba kurma becerisi olduunu gösterir; bu ister bir kuruluun ya da bir grubun çatısı altında olur, ister bir miting eklinde. Tam tersine, böylesi yakınlık ve ibirlii balarının olmadıı yerlerde, insanların yalnız balarına, dılanmı, birbirleriyle kopuk olduu bir topluluktan söz ediyoruz demektir ( Hadenius / Uggla 1996: 1621) g) Ortak çıkraların gelitirilmesi: Çıkarlar terimi; deerleri, ihtiyaçları, kimlikleri, kuralları ve dier istekleri de içine alarak çok geni bir çerçevede yorumlanmalıdır. Farklı kategorideki çıkarları sıralamaktansa en basit ve en kapsamlı terimi kullanma yolunu seçtik. 5. Sivil Toplum Kuruluları Kategori Listesi. Sivil toplumun durumunu deerlendirmede karılaılabilecek zorlukların baında, çok farklı grupları/ çıkarları temsil eden fazlasıyla geni STK yelpazesinin göz önünde bulundurulması ve kurumsal oluumlar açısından çeitliliin salanması gelmektedir. Bu yüzden Sivil Toplum Endeks Projesi, sivil toplum üyelerini nasıl göründüklerine (sektörel özellikleri veya kurumsal ekilleri açısından) göre deil ne yaptıklarına (etkinlikleri/ilevleri açısından) göre tanımlamaktadır. Dier yandan, bazı temel STK türlerinin belirlenmesi mümkündür. Aaıda, CVCUS un STEP metodolojisi kapsamında hazırladıı ve proje ekibinin ülkemizdeki tüm STK yelpazesini belirlemekte yararlandıı, farklı STK kategorilerini içeren bir liste bulunmaktadır. Aaıdaki liste tüm ülkelerde bulunması gereken her kategoriyi kapsama iddiasında deildir. STK kategorilerinin bir kısmı bazı ülkelerde sivil toplumun parçası olarak görülürken dierlerinde ise bu kategorilerin sivil toplumun dıında kaldıı düünülmektedir (ör: siyasi partiler, sendikalar, topluluk düzeyinde yönetiim yapıları). Dolayısıyla bu liste ülkemizin artlarına göre STEP danıma kurulu tarafından uyarlanmıtır. Sivil Toplum Kuruluu Kategori Listesi: 1. nanç temelli kurulular 2. çi Sendikalar 3. Savunuculuk yapan STK lar (ör: halk hareketi, sosyal adalet, barı, insan hakları, tüketici grupları) 4. Hizmet veren STK lar (ör: okur-yazarlık, salık, sosyal hizmetler ve toplumun gelimesine destek veren STK lar) 5. Eitim, gelitirme, aratırma gibi alanlarda aktif olan STK lar (ör: think tank ler/ düünce üretme merkezleri, aratırma merkezleri, kar amacı gütmeyen okullar, kamu eitimi veren kurulular) 6. Kar amacı gütmeyen medya 7. Kadın kuruluları 8. Örenci ve gençlik dernek/ birlikleri - 7 -

8 9. Sosyo-ekonomik olarak toplum dıında kalan/ bırakılan (desavantajlı) grupların oluturduu dernek/ birlikler (ör: yoksullar, evsizler, topraı olmayanlar, göçmenler, mülteciler) 10. Meslek ve i örgütleri (ör: ticaret odası, meslek birlikleri) 11. Topluluk düzeyinde gruplar/ birlikler (ör: bakasına muhtaç olmadan kendi ihtiyaçlarını karılamaya çalıan gruplar, ebeveyn birlikleri) 12. Ekonomik çıkara dayalı STKlar (ör: kooperatifler, kredi birlikleri, karılıklı tasarruf birlikleri) 13. Etnik/ geleneksel/ yerel birlikler /kurulular 14. Çevre ile ilgilenen STKlar 15. Kültür ve sanat ile ilgilenen STKlar 16. Sosyal konular ve elence ile ilgilenen STKlar & spor kulüpleri 17. Hibe daıtan vakıflar & fon gelitirme organları 18. STK aları/ federasyonları /destek merkezleri 19. Toplumsal hareketler (ör: barı hareketi) 6. STEP xivil toplum tanımında yer verilmeyen sık kullanılan terimler a) Yardımseverlik/vatandalık kuralları: Yukarıda da belirtildii gibi, sivil toplum durumunun gerçekçi ve doru bir deerlendirmesini yapmak amacıyla; içinde yardımseverlik, toplum içi demokrasi, yatay yapılar v.b. kriterler barındıran sınırlı bir sivil toplum tanımının yararlı olduunu düünmüyoruz. Mevcut sivil toplum tanımlarında böyle kuralcı kriterlerin yaygın biçimde kullanılmasının sivil toplumu sadece iyi insanlardan oluan bir yapı olarak tanımlayan talihsiz eilimden (sivil toplumu destekleyen akademisyenler ve aynı biçimde sivil toplum çalıanları arasında yaygın olan) kaynaklandıını düünüyoruz. van Rooy un da dedii gibi bizler analizi beklentilerden ayırmalıyız (van Rooy 1998:30), böylece sivil toplum gerçeinin temelinde yatan etkin güçlendirici stratejiler oluturabiliriz. Bu gerçeklikte, kamu alanında toplu olarak gelitirilmi olan çıkar kapsamı (ve bu aktörlerin kullandıı yöntemler) çok genitir ve demokratik, gelimeye açık ve medeni çıkar ve yöntemlerin yanı sıra demokratik olmayan, tutucu ve medeni olmayanları da içerir; örnein iddet içeren mitingler, nefret bildiren konumalar, kapalı kapılar ardında varılan grev anlamaları v.b. te bu nedenle STEP'in amacı, (a) sivil toplumu bir bütün halinde ( karanlık ve medeni olmayan yanları da dahil) deerlendirmek ve (b) olumlu anlamda toplumsal deiime katkıda bulunan unsurları (ve mümkün olduunca medeni olmayan unsurları daha medeni hale getirmeye katkıda bulunanları) güçlendirmeye çalımaktır. b) Kamu yararı: Sivil toplum tanımlarında çounlukla yer verilen bir baka nitelik de kamu yararını gelitirilmesidir (Knight / Hartnell 2001). Fakat STEP ye göre kamu yararı balı baına tartımalı bir kavram olduundan böyle bir tanımı hayata geçirmek imkansızdır. Bir kuruluun kamu yararına çalııp çalımadıı nasıl söylenebilir ki? Neyin kamu yararına olup neyin olmadıına kim karar veriyor? Bir ülkenin ekonomisini dıa açmak, o ülkenin çıkarına - 8 -

9 (yani kamu yararına) mı deil mi tartıması (sivil toplum aktörleri, özellikle i dünyası kuruluları, sendikalar ve devlet dıı kurulular arasında ateli biçimde yaanan) yerinde bir örnek. Her iki taraf da ülkenin genel çıkarını gözetmemekle birbirini suçlar; bu nedenle de dier tarafı kamu yararına çalıan sivil toplum tanımına dahil etmez. Yasa dıı göçmenleri zengin Avrupa ve Kuzey Amerika ülkelerinden sınır dıı etmek, sa görülü kurululara göre bu ülkelerin bütün vatandalarının çıkarınadır, ve bu yüzden de kamu yararınadır. Bu örneklerin de açıkça gösterdii gibi, kamu yararı kavramı öyle tartımalı bir kavramdır ki sivil toplumun neye ilikin olduunu tanımlamaya yaramaz. c) Organizasyon /organize olma: Bir çok yazar, sivil toplumu bir kurulular topluluu olarak tanımlar (örn. Chazan 1992:281, Foley / Edwards 1996:38, Salamon 1999:3). STEP kuruluları vurgulamaktan bir çok neden yüzünden özellikle kaçınmayı seçmitir. Öncelikle, insanlar genellikle aralarında, bir sivil toplum kuruluuna ait olmakla yakınlık kursalar da, bu yakınlıı bir sokak mitingine katılarak veya resmi olmayan bir gruba üye olarak da kurabilirler. Kuruluları vurgulayan sivil toplum tanımları, toplu hareketin bu tür resmi olmayan ve kısa süreli biçimlerini hesaba katmazlar. kinci olarak, böyle tanımlar sivil toplumu mevcut kuruluların sayı ve ekillerine göre deerlendirmeye yol açma eilimindedir. Böyle bir yaklaım, resmi ya da kayıtlı kuruluların daha yaygın olduu ülkelere karı (genellikle Batı ülkeleri) olumlu; (bir çok kültürel, siyasi veya gündelik nedenlerden dolayı) çou sivil toplum kuruluunun gayr-ı resmi (ya da kayıt dıı) olduu ülkelere karıysa olumsuz önyargılara neden olur. STEP, (kuruluları deil) vatandaları sivil toplumun yapı taları olarak görür ve sivil toplumun büyüklüü ve canlılıı konusundaki deerlendirmesini kuruluları saymak yerine toplu vatanda hareketinin (her türden) yaygınlıına dayandırır. STEP, sivil toplumla, kendine özgü özellikler taıyan bir kamu arenası veya alanı olarak ilgilenir; ve bu özellikleri, sivil toplumu basit bir kurulular topluluu olarak ele aldıımızda görmemiz mümkün olmayabilir. Van Rooy dan yine bir alıntı yaparsak, kurulu odaklı yaklaımın eksiklii konusunda öyle demi: Aaçlara hayranlıkla bakarken, ormanları göremeyiz (van Rooy 1998:29)

10 7. Analitik Çerçeve: Göstergeler, Alt-boyutlar ve Boyutlar Çerçevenin Tasarımı STEP, sivil toplumun dört farklı boyutunu deerlendirmek ve puanlamak için tasarlanmıtır; bunlar: (1) sivil toplumun yapısı, (2) sivil toplumun varlıını ve ilevlerini sürdürdüü ortam, (3) sivil toplum arenasında benimsenen ve savunulan deerler, (4) sivil toplum aktörlerinin gerçekletirdii faaliyetlerin etkisidir. 74 farklı gösterge kullanmaktadır ve her gösterge sivil toplumun durumunda önem verilen belli bir yönünü deerlendirmektedir; Bu göstergeler 25 alt boyutta gruplanır; ve Bu alt boyutlar da daha sonra 4 ana boyutta (yapı, ortam, deerler ve etki) toplanır. STEP in uygulama sürecinde, bu göstergeler temel alınarak aratırma ve analiz yapılır. (Bakınız: GÖSTERGE PUANLAMA TABLOSU) STEP Analitik Çerçeve Göstergeler Alt-boyutlar Boyutlar SSi ivvi ill Tooppl luum Kaarroossuu

11 7.1 Göstergeler Göstergeler seçilirken ve planlanırken aaıdaki temel deerler uygulanmıtır: lgili olma: STEP, sivil toplumun durumunu kapsamlı bir biçimde deerlendirmeyi amaçlar. Sivil toplumun durumu konusunda ilgi kurulmaya müsait sayısız konu, soru ve özellik vardır. Ancak STEP, sivil toplumun sadece en temel noktalarla balantılı özelliklerini deerlendirmeyi amaçlar. Hem pratik biçimde yönetilebilir olma, hem de bilimsel titizlik ilkeleri, hayati önem taıyan sınırlı sayıdaki konuya odaklanmayı gerektirir. Ölçülebilir olma: Göstergeler ölçülebilir konulara odaklanmalıdır. Sivil toplumun durmuyla ilgili olan ancak gerçekte gözlenebilir olmayan ve / veya veri toplaması çok zor olan (özellikle deerlendirmelerle ve STK'ların iç meseleleriyle ilgili) konular vardır. STEP göstergelerini planlarken ilgili bilgilerin makul bir süre içinde ve kaynak sınırları dahilinde ulaılabilir olması gerektii de göz önünde bulundurulmalıdır. Net biçimde tanımlanmı olma: STEP'in ülkeler arası karılatırılabilirlik hedefi, bütün göstergelerin, belirsizlii en aza indirme ve öznel yoruma mümkün olduunca az yer verme görüüyle net bir biçimde tanımlanmasını gerektirir. Evrensel deerlendirme çıtaları oluturmak için göstergelerin anlamlarını net bir biçimde ve gerçek hayatta kullanılan terimlerle tanımlamak (yani niteliksel puan tanımları) önemlidir. 'Harekete geçirilebilir'olma: Göstergeler ve aratırmada toplanan dier veriler, sivil toplumun güçlü ve zayıf yanlarının, sonuç olarak da hareket noktalarının analizinin dayandırıldıı bilgilerin büyük bölümünü salar. Bu nedenle 'deiime' yatkın; yani belirli göstergeye yapılacak müdahalelerin gösterge puanını artırıp sivil toplumun durumunu iyiletirebilecek biçimde planlanabilecei göstergeleri seçtik Boyutlar ve Alt boyutlar Yukarıda da anlatıldıı gibi, STEP'in 74 bireysel göstergesi 25 alt boyuta ve dört boyuta toplanır. Her bir boyut ve altboyut aaıda anlatılmıtır. 1. Boyut - YAPI Sivil toplumun yapısı (ya da oluumu, büyüklüü, düzeni, biçimi, sınırları) kavramı, literatürde uzun zamandır varlıını sürdürmektedir (Salamon 1999, Welzel 1999, Bratton 1994:2). Bu boyut, sivil toplum arenasındaki aktörlere, onların temel özelliklerine ve aralarındaki ilikilere bakar. Bu boyut aaıdaki 6 altboyuttan (ve 21 tek göstergeden) oluur: (1) Vatanda katılımının yaygınlıı - Sivil toplumun genel büyüklüü v gücünün önemli bir temel göstergesi olarak bu alt boyut, sivil toplumdaki vatanda katılımının derecesini deerlendirir.göstergeler; siyasi faaliyetlerde bulunan, hayır kurumlarına baı yapan, bir STK'ya üye olan, gönüllü çalıan ve toplum faaliyetlerine katılan vatandaların yüzdesini kapsar. (2) Vatanda katılımının derinlii - Sivil toplumun büyüklüünün / gücünün deerlendirilmesinde insanların ne kadar sıklıkla / younlukta ST faaliyetlerine katıldıklarını bilmek

12 de önem taır.bu altboyut, kaç insanın hayır kurumuna baıta bulunduuna, ne kadar gönüllü çalıtıklarına ve kaç farklı StK'ya üye olduklarına bakar. (3) Sivil toplum katılımcılarının çeitlilii - STEP, sivil toplumu, çatıan çıkarların ve güç ilikilerinin sergilendii bir arena olarak gördüü için, farklı toplumsal grupların (özellikle genel olarak dılanmı grupların) sivil toplumda eit olarak temsil edilmesi çok önemli bir unsur olarak görülür. Bu altboyut, kadınların, azınlıkların ve dier toplumsal grupların STK liderliindeki ve üyeliindeki katılımlarına bakar. Ayrıca, kırsal kesimde yaayanların veya ülkedeki belli bölgelerin yeterince temsil edilip edilmediini belirlemek için STK'ların corafi olarak temsil edilmesine de bakar. (4) Organizasyon düzeyi - Bu altboyut, sivil toplumun toplu eylem için sahip olduu kapasitenin yanı sıra istikrarını ve olgunluunu da gösteren altyapı özelliklerine bakar. Bireysel göstergeler; STK'ların tek bir çatı altında toplanan varlıı ve etkinliini, kendi kendilerini yönetme çabalarını, altyapıya ve uluslararası balantılara verilen destein seviyesini deerlendirir. (5) Sivil toplumdaki ilikiler - Sivil toplumun gücünün önemli bir belirleyici etkeni de, farklı aktörlerin birbirleriyle ne derece iletiim kurup ibirlii yaptııdır. Bu altboyut, bilgi paylaımı ve ittifak oluturma örneklerini aratırarak sivil toplum aktörleri arasındaki balantıların ve verimli ilikilerin düzeyini deerlendirir. (6) Kaynaklar - Bu altboyut, sivil toplumun elindeki kaynakları kullanma düzeyi açısından sahip olduu kapasiteye bakar. STK'ların hedeflerini gerçekletirmek için ne denli yeterli (mali, insan ve teknolojik) kaynaklara sahip olduunu deerlendirir. 2. Boyut - ORTAM STEP'in ORTAM ı kavramsallatırması, yasal etkenler üzerine yapılan mevcut vurgulamanın da ötesine geçer ve sivil toplum üzerinde çok çeitli etkileri olduunu dorular. Ayrıca, güçlü bir sivil topluma katkıda bulunan etkenlerde bir dizi farklı kuramsal yaklaıma da (örn. siyasi, kurumsal, toplumsal, kültürel ve ekonomik) yer vermeyi amaçlar. Sivil toplumun bir parçası olmasa da sivil toplumun durumunun deerlendirilmesinde ve olası güçlendirici girimlerin planlanmasında çevre de önemlidir; çevre, olası sorunların temelinde yatan nedenlere de dikkat çekebilir. ORTAM boyutu, sivil toplum için dı çevrenin ne denli kolaylatırıcı olduunu deerlendirmeyi amaçlayan 23 tek göstergeden oluan 7 tane altboyuta ayrılmıtır.bu boyut, devlet sektörü ve özel sektördeki aktörlerin sivil topluma karı takındıkları tutum ve yaklaım kadar; siyasi, anayasal, toplumsal, ekonomik, kültürel ve yasal etkenleri de deerlendirir. (1) Siyasi Balam - Belli bir ülkedeki siyasi balam, bütün perde arkasını verirken sivil toplum faaliyetlerinin önemli parametrelerini de oluturur.bu altboyut, ülkedeki siyasi durumun çeitli yönlerini ve bu durumun sivil toplum üzerindeki etkisini aratırır. Bireysel göstergeler unlardır: vatandaın siyasi hakları, siyasi rekabetin derecesi (tek veya çok partili sistemler), hukukun üstünlüü, yolsuzluk, devletin etkinlii ve merkezden uzaklama. (2) Temel hak ve özgürlükler - Bu alt boyut, sivil toplumun ilerliiyle dorudan ilgili anayasal haklara, yani temel medeni özgürlüklere (ifade, toplanma & biraraya gelme özgürlüklerine), bilgi

13 edinme hakları ve basın özgürlüklerine bakar.bu hak ve özgürlüklerin yasalarla ve uygulamada ne derece güvence altına alındıını deerlendirir. (3) Sosyo-ekonomik balam 4 - Bu alt boyut, ülkedeki sosyo-ekonomik durumu ve bu durumun sivil toplum üzerindeki etkisini deerlendirir. Bunu yaparken, ülke balamında sivil topluma ciddi biçimde engel tekil eden koullardan kaç tanesinin mevcut olduunu belirler, (örn. yaygın yoksulluk, iç sava veya çatıma, ciddi ekonomik ve toplumsal kriz, ciddi boyutlarda sosyo-ekonomik eitsizlik, yetikinlerin olur-yazar olmamasınınyaygın olması). (4) Sosyo-kültürel balam - (Güven gibi) medeni deerler çounlukla toplumsal sermayenin temel unsurlarından (Putnam 1993), zaman zaman da sivil toplumun parçalarından biri sayılırken (Bratton 1994:2), STEP bu deerleri, sivil toplumun yararlanacaı önemli bir toplumsal kaynak; bu yüzden de sivil toplumun dı çevresinin bir parçası olarak görür. Bu alt boyut, sosyo-kültürel deerlerin ve tutumların sivil topluma ne denli yardımcı olduunu deerlendirmek için toplumdaki güven, hogörü, birlik-beraberlik ruhunun düzeylerine bakar. (5) Yasal Ortam - Bu alt boyut, mevcut yasal çevrenin, sivil toplumun iini ne derece zorlatırıcı ya da kolaylatırıcı olduunu deerlendirir. Bu konu literatürde hatırı sayılır derecede dikkat çekmitir (CIVICUS 1997, International Centre for Non-for-Profit Law 1998, Salamon/Toepler 2000) Bu alt boyuta özgü göstergeler, bu çalımalardan yararlanır. Bu çalımalar, STK'ya kaydolma prosedürlerinin, STK'ya destek faaliyetlerindeki sınırlamaların, yardımseverlii tevik etmek için yapılan STK vergi muafiyetlerinin ve vergi olanaklarının bir deerlendirmesini içerir. (6) Devlet-sivil toplum ilikisi - Devletle sivil toplum arasındaki ilikilerin önemi literatürde yer etmi bir konudur. (Boris/Steuerle 1999, Greenstein/Heinrich et al. 1998, Rosenblum/Post 2002, Kuhnle/Selle 1992). Bu alt boyut, STK özerklii, devletle sivil toplum arasındaki siyalog ve ibirlii / destek konularına bakarak sivil toplumun türüünü ve niteliini deerlendirmeyi amaçlar. (7) Özel sektör- sivil toplum ilikileri - Sivil toplumla özel sektör arasınadaki ilikilerin önemi ve etkisine imdiye kadar literatürde pek önem verilmemitir, ancak bu alana ilgi yeni yeni artmaktadır. (CIVICUS 1999, SErrano 2001, Covey/ Brown 2001, Yablonski 2001, Social Venture Network 1999). Bu alt boyut, özel zektörün sivil topluma karı tutumunu, aynı zamanda da kurumların toplumsal sorumluluunun ve kurumsal yardımseverliin seviyelerini deerlendirir

14 3. Boyut -DEERLER Bu boyut, sivil toplum tarafından benimsenmi, uygulanan ve tevik edilen ilke ve deerlerle ilgilenir. Dier boyutlardan farklı olarak, sivil toplumun bu yönüne mevcut literatürde fazla önem verilmemitir. Bunun nedeni birazda sivil toplum deerlerinin çou kavramsallatırmada, seçilen sivil toplum atnımı nedeniyle olumlu, ilerici, veya demokratik olarak önceden tanımlanmı olmasından kaynaklanır. STEP'in görüüne göre, bir ülkedeki hogörülüye karı hogörüsüz, ilericiye karı köktenci, yoksul yanlısına karı yoksul karıtı sivil toplum aktörlerinin oranı, o ülkenin genel durumunu deerlendirmede büyük önem taır. Sivil toplumun yasallıı ve güvenirlii konusunda, demokrasi ve effaflık gibi deerler de önemli ölçütlerdir. DEERLER boyutu toplam 14 göstergeli 7 alt boyuttan oluur. Alt boyutlar evrensel olarak kabul edilmi bir dizi toplumsal ve siyasi normu yansıtır (bunlar, örnein nsan Hakları Evrensel Beyannamesi gibi kaynaklardan alınmıtır). Göstergeler, hem bu deerlerin sivil toplumda nasıl uygulandıına, hem de bu deerlerin toplumun tamamında tevik edilmesi için sivil toplumun yaptıı çalımalara bakar. (1) Demokrasi - Bu alt boyut, sivil toplum kurulularının, iç yapılarında demokrasiyi ne derece uyguladıına (mesela lider seçimlerinde ve karar alımlarında) ve tolumsal düzeyde demokrasinin tevik edilmesinde ne kadar aktif rol oynadıklarına bakar. (2) effaflık - Bu alt boyut, sivil toplumdaki yolsuzluk ve mali effaflıa, aynı zamanda sivil toplumun effaflıı toplum düzeyinde tevik faaliyetlerine bakar. (3) Hogörü - Bu alt boyut, sivil toplumdaki hogörülü ve hogörüsüz güçler arasındaki dengeye ve sivil toplumun hogörüyü toplum düzeyinde tevik etmeye ne denli katıldıına bakar. Burada, STEP'in sivil toplum tanımında kuralcı ( medeni ) bir unsur olmaması ilevselliini gösterir, çünkü bu alt boyut sivil toplumdaki hogörüsüz grupların etkisine özellikle bakar. (4) iddet Kullanmama Sivil toplum, iddetin kınanmasında, anlamazlıkların çözümünde ve barı salamada önemli bir rol oynayabilirken zaman zaman grupların çıkarlarını ifade etmek için iddet kullandıı bir arenaya dönüebilir. Bu alt boyut, sivil toplumdaki iddet kullanan güçleri, aynı zamanda iddet kullanmamayı (bireysel, ailevi ve / veya toplumsal düzeyde) tevik için sivil toplumun sergiledii çabaları deerlendirir. (5) Cinsiyet eitlii Bu alt boyut, STK lardaki kadın-erkek eitliine dayanan uygulamaları ve kadın-erkek eitliinin toplumsal düzeyde tevik eden sivil toplum faaliyetlerini deerlendirir. (6) Yoksulluu azaltma Bu alt boyut, sivil toplum aktörlerinin yoksulluk meseleleriyle ne denli ilgilendiklerini ve sivil toplum deerlerinin önemli bir göstergesi olan yoksul yanlısı politikaları ne denli tevik ettiklerini inceler. Yoksulluun ortadan kaldırılması kavramı, çounlukla Güney deki yoksul ülkelere uygulanırken (daha nadiren eski komünist ülkelere) STEP, bunun OECD ülkeleriyle de alakalı olduuna inanıyor. Batı da yoksulluk meseleleriyle ilgilenme çabaları genellikle belli bir toplumsal grup üzerinde (örnein çocuksuz aileler veya yalılar gibi) younlaır. (7) Çevresel sürdürülebilirlik Çevreyi korumanın ve hem bugünkü hem de gelecek nesillerin ihtiyaçlarını karılayabilen sürdürülebilir kalkınma biçimlerini tevik etmenin önemi evrensel olarak Kabul edilmi bir deerdir. Son olarak, bu alt boyut da, çeversel sürdürülebilirlii tevik etmede sivil toplumun ne denli aktif olduunu deerlendirir

15 4. Boyut ETK Sivil toplumun durumunun sn bir önemli ölçütü de, sivil toplumun kendi insanlarının hayatları ve toplumun geneli üzerindeki etkisidir. Sivil toplumun yönetim ve kalkınma alanlarında oynaması beklenen rollerin türleri (ve bu rollaerin arzulanan etkisi) literatürde oldukça youn biçimde tartıılagelmitir. (Smith 1983, Salamon / Hems 2000, Fowler 1999, Kendall / Knapp 2000). Bu boyut, mevcut literatürden yararlanarak be alt boyut belirler ve bu alt boyutlardan her biri önemli bir sivil toplum rolü ya da etki alanı nı temsil eder. ETK boyutu 16 göstergeli be alt boyuta ayrılır. Bu göstergeler, sivil toplumun her belirlenen görevi gerçekletirmede (a) ne kadar aktif ve (b) ne kadar baarılı olduunu aratırır. Bu yüzden bu boyut, sadece nihai sonuca (yani sadece sivil toplumun belli bir alanda ne kadar etkili olduuna) atıfta bulunan deil; aynı zamanda süreci de (yani sivil toplumun o alana ne kadar aktif katıldıını) dikkate alan geni bir etki kavramını benimser. (1) Kamu politikalarını etkileme 8 lk alt boyut, sivil toplumun kamu politikalarını etkilemede ne kadar aktif ve baarılı olduuna bakar. Bunu yapmak için sivil toplumun etkisini üç belirli konu alanında deerlendirir; bunlar: ulusal bütçe süreci, öncelikli insan hakları konusu ve buna ilikin bir toplumsal politika konusudur. Bu durum çalımaları, sivil toplum paydalarının ve önde gelen bilgili kiilerin deerlendirmeleriyle; ayrıca medyanın, sivil toplumun kamu politikalarını etkileyen faaliyetleri konusundaki genel bir analiziyle birletirilir. (2) Devlet ve özel sektörün hesap verebilirliini salama Sivil toplumun gözetleme rolünün önemi, devlet ve özel sektörü karar ve eylemleri noktasında hesap verir hale getirmesi, literatürde yerlemi bir konudur. (Lanegran 1995, Diamond 1994, Hyden 1995). Bu alt boyut, sivil toplumun denetleme, effaflatırma ve mümkünse, hükümet ve özel sektörün, belirlenen hedefleri, amaçları ve aktörlerin görevlerini ihlal eder nitelikteki eylemlerine karı çıkma faaliyetlerine bakar. (3) Toplumsal meselelere cevap verebilme Sivil toplumun konum ve önceliklerinin, halkın genel ikayetlerini yansıtmada ne kadar baarılı olduu; sivil toplumun, toplumun tabanına indiinin çok önemli bir göstergesidir. Dünyadaki sivil toplumlar, bu göstergede büyük farklılıklar sergiliyor bazı sivil toplumcular seçkinci türden olup vatandalarından kopuk iken bazıları duyarlı türden sivil toplumlardır, bunlar toplumsal sorunları etkili biçimde ele alıp duyururlar. Bu alt boyut, sivil toplumun, toplumsal çıkarların temsilcisi veya uzlatırıcısı ilevini analiz eder. Bunu yaparak da, hem sivil toplumun öncelikli toplumsal sorunlara ne kadar etkin cevap verdiine hem de sivil toplumdaki halk güveninin düzeyine bakar (bu duyarlılıın bir baka türü olarak görülür). (4) Vatandaların güçlendirilmesi Sivil toplumun çounlukla kabul gören bir baka rolü de vatandaların güçlendirilmesine katkıda bulunmadaki rolüdür. STEP'in amaçları uyarınca vatandaların yetkilendirilmesi, vatandaların daha fazla seçenee ve hayatlarını etkileyen kararlarda daha fazla kontrole sahip kılındıı bir sürece katkıda bulunma olarak tanımlanır. Bu alt boyut, güçlendirmenin bir çok farklı öesine bakar; bunlara sivil toplumun vatandaları bilgilendirme / eitmedeki, toplu eylem için kapasite oluturmadaki ve sosyal sermayenin oluturulmasındaki etkisi

16 dahildir. Ek göstergeler de, özellikle hep dılanmı iki toplumsal grubun kadınların ve yoksul insanların yetkilendirilmesine bakar. (5) Toplumsal ihtiyaçların karılanması Sivil toplumun son bir esas rolü de, acil toplumsal ihtiyaçların karılanmasına, özellikle yoksul insanların ve dier dılanmı grupların ihtiyaçlarının karılanmasına katkıda bulunmaktır. Bu alt boyut, hem sivil toplumun bu ihtiyaçları dorudan karılamadaki performansına (mesela kendi iini kendin yap giriimlerini ve daıtım hizmetlerini tevik etme yoluyla), hem de daha gelimi hizmet salanması için devlet içinde lobi yapmadaki performansına bakar. Alt boyut, ayrıca sivil toplumun, özellikle dılanmı grupların ihtiyaçlarının karılanmasındaki görece etkinliine de bakar