~astanelerde İnsangücü Planlaması: İşyükü Analizine Dayab Bir Çalışma

Transkript

1 astanelerde İnsangücü Planlaması: İşyükü Analzne Dayab Br Çalışma H.İbrahm Cankul Bayram Şahn Cesm Demr (jıet: Personel gderler, toplam hastane gderlernn yaklaşık üçte ksn oluşturduğu çn hastane malyetlernn kontrol edlmes yljnfbıdek en Jneml malyet unsu11lnu 0 luşturmaktadır. Ancak, br hastanenn personel batçes, toplam bütçes çersnde en Jneml gder kalemlernden brn oluşturmasına rağmen, hastanenn fonksyon/annı yerne getreblmes çn htyaç duyduğu personel sayısını tespt etmek çn standartlar gelştrlmemştr. Bu çalışmada, Gülhane Asker Tıp Akadems hastanesnn Radyodagnostk Radyoloj Anablm Dalı Başkanlığı çn şyülcune dayalı nsangücü plonlamqsı yapılması ve mevcut personel sayısı le olması gereken personel sayısını karşılaştırmak amaçlanmıştır. Araştırmada radyoloj departmanında tüm üntelerdek (konvansyonel rjntgen antes, skop antes, mamogra.f üntes, toraks üntes, MR üntes, BT üntes, DSA üntes, ultrasonogra.f üntes) radyoloj uzmanı, teknsyen ve sekreter faalyetler değerlendrlmştr. lşyü/clnü belrlemek çn gjzlem teknğnden yararlanılmış ve radyoloj departmanındak tüm üntelerde yapılan her br tetkkn ortalama süres hesaplanmıştır. GJzlemler Mayıs 2003 le Şubat 2004 tarhler arasında toplam 10 aylık sürey kapsamış ve djnem boyunca 429 farklı tetlekten 94 'ü gjzlenmştr. Oluş sıklığı düşük olduğu çn gözlenemeyen tetkkler çn se gjzlenen tetkkletn ortalama süreler kul/anılmıştır. Yapılan gözlemlere dayalı şyükü hesaplamalan sonucunda; 4 radyolog ve 16 teknsyene daha htyaç olduğu, buna karşılık sekreter sayısı açısından 2 sekretern fazla olduğu gjrllmüştür. Anahtar Sözellder: Insangücü planlaması, şylkü analz, ş Jlçüma, rady%j. Grş. Ülkelern saa}lk harcamasında son yıllarda tıbb teknolojde yaşanan gelşmelere, nüfusun gderek yaşlanmasına ve toplumsal algı ve beklentlern artmasınaparalel olarak öneml artışlar gözlenmektedr (Yıldınm, 1994: 23). SaA}lk harcamalarının GSMH çndek payı ncelendgnde; ABD, İngltere, Almanya ve Fransagb gelşmş lkelerde bu oranın % 9-15 arasındaolduau, Türkye'de. se % 6.6 cvarında gerçekleştğl blnmektedr (Orozs ve Morgan, 2004: 27). Dr., GATA Saghk Hzmetler YOnetm BD. Başkanhgı.. ög. Gör. Dr., Hacettepe Ünverstes Saghk ıdares Yüksekokulu - Doç. Dr., GATA Salltk Hzmetler Yönetm BD. Başkanltgı A",,,,eltltıns; Dergs, Clt 39 Sayı 4 Aralık 2006, s

2 246 Amme Idares Dergs Ülkemzde saa}ık sektöruneaynlakaynakların yaklaşık % 40'ı, se hastanelerde kullanılmaktadır (Kartal vd., 2004: 10). Günümüzde saalık sektörqıün karşı karşya kaldığı öneml problemlerden ',br de nsan kaynaklarının, özellkle saalık personelnn malyet ve şyük.üne göre dengel' dağıtılmamış olmasıdır (Hennnger ve Daley, 1983: 20). Emek yop örgütler olan hastanelerde,' gelşen tıbb tekqolojye raamen personeln blg, becer,ve yeteneklerne duyulan gereksnm ortadan kalkmış dealdr. Personelden ve topluma hasta bakım hzmet sunmaktan vazgeçrnek olası olmadı Ama göre, söz konusu nsangücü kaynaamdan olablecek en yüksek verm saalamayaçalışmak zorunluluk b8lne gelmştr (Ergüçve Tekeş, 2003: 35). Üstelk personel gderler, toplam hastane gderlernn yaklaşık üçte ksn oluşturduau çn hastane malyetlernn kontrol' edlmes yönündek en öneml malyet uıısurunu oluşturmaktadır (Kavuncubaşı, 2000: 229; Gupta vd., 2003: 1). Herhang br hastanenn personel bütçes, toplam bütçes çersnde en öneml gder kalemn oh.ışturmasına raen, hastane, fonksyonlarının yerne getrleblmes çm htyaç duyulan: personel sayısını tespt etmek çn standartlar gelştrlmemştr (peursem vd., İ995: 37). Hastane yönetmnn esas fonksyonu; kaltel sağlık hzmetlern en düşük malyetle sunmak oldupdan mevcut nsaıgücü kaynaklarının verml şeklde kullanılmasını sağlayacak denetm ve deaerlendme araçlarına gerek duyulmaktadır. ış, ölçümü sözü' edlen bu blg ve, teknklerden br olmakla brlkte (Ergüç, 1992: 146), hastane organzasyonlarında bu blg ve teknklern,öne,. mnn henüz,kavranmadığı' blnmektedr. özellkle' ler düzeyde uzınaılaşmış personel' sthdam etmes nedenyle daer' hastanelere göre şletlmes çok daha, pahalı olan eatm hastanelernde, ş ölçümü ve şyüküne' dayalı nsangqcü de':' Aerlendrmelernn neredeyse hç yapılmadığı. görülmektedr (KaVU:rtcubaşı,, 2000: 220). ' Türkye'de saa1ık nsaıgücü planlaması ve sthdamı pek çok ülkede olduau gb, nüfus ve yatak başına düşeı personel sayısı gb bast kıstaslara göre yapılmaktadır Bu yöntem, toplam personel htyacını saptamak açısından lk planlama dönemlcrnde yararlı olmuşsa da, mkro düzeyde tek tek saalık ları'; nın kadro htyacını belrlemekaçısındanyetersz kalmıştır (Seçm, 1988: 13; Shpp,,1998: 3; Ülker vd., 2001: 23). Dolayısıyİa hastanelerde personel htya 'cına cevap vereblecek br kadrolama yöntemnn öncelkle şyüküı'ıü'dkkate a lan br yöptem olması gerekta söyleneblr. " ' c ' Bu çalışmada, Gülhane Asker Tıp Akadems bastadesnn radyoloj üntesnde zaman etüdü tekna yoluyla mevcut şyükünü değerlendrmek ve mevcut personel sayısıle olması'gereken personel sayısının farklı olup olmadıamı or. taya' koymak amaçlanmıştır. Çalışıtıa çnradyoıoj üntesnnseçlmesnn ne den se; teknoloj ağırlıklı olması ve yüksek sermaye gerektrmes nedenyle

3 Hastanelerde Insangücü Planlaması: JşyQk Analzne Dayalı Br Çalışma 247 hastane bütçes çersnde öneml yer tutmasıdır. Genel olarakradyolojbütçesnn asıl kısmının (yaklaşık % 65) personel ücretler olduğu ve bunun sabt malyet oluşturduğu, dğer temel sabt malyetn se sermaye majyetnden (yıllık amortsman % 10) kaynaklandığı blnmektedr (Nag ve Pettnger, 1997: 554). Radyasyonun metah9lzma üzernde yaptığı olumsuz etk nedenyle mevzuata. göre personeln günde 5 saat çalışması, radyoloj bölümündek şgücü gereksnmn artırmakta, hastaneye daha çok personel malyet getrmektedr. Bu nok-: tada' şyükünü kontrol etmek çn etkl br'metot gelştrlmeldr. ABD'dek Radyologlar Brlj'nn standardına göre br radyoioj uzmanının yıllık flm ncelemes'gerekr (Brndle vd., 1994: 49). Ancak şyükü'hasta kompozs": yonuna (vakakaması) göre değştğçn şyükü hesaplamalarında vaka kaıınası değşkennn de dkkate alınması gerekmektedr. Uygulamadş farklı hastane-' lerde benzer şyükü çn. farklı düzeyde personel kullanıldığı ve buna etk eden temel faktörlern se ş.gücü karması ve kullanılan teknolojye jlş,kn yapılan sermaye harcamaları olduğu görülmektedr (Nag ve Pettnger, 1997: 553). Radyoloj bölümünü hastane örgütler ve yönetmler açısından özel kı,lan nedenlerden br 9ğer se hastanelern en çok gelr getren bölümler arasında yer almasıdır. Ayrıca, radyoloj bölümü dğer laboratuvarıara nazaran hzmet esnasında hasta le teması en yoğun olan bölümlerdr. Bütün bu nedenlerden dolayı, yüksekmalyetl teknoloj le brlkte büyük şgücü gerektren radyoloj'bölümünün vermllğ hastane yönetmler açısından önem etmektedr; Hastane yönetmnn radyoloj bölümünde vermllğ artırablmes çn;, öncelkle toplam ' şyükünü ortaya çıkarması ve buna dayalı personel sayısını saptaması gerelpr.. Aşağıda önce nsangücü planlamasının önemne ve nsangücü planlamasında kullanılan yöntemlere, daha sonra br eğtm hastanesnn RadyOıoj departmanında şyüküne dayalı brnsangücü planlaması çalışmasına yer verlmştr. Son bölümünde se sonuç ve önerlerele alınmıştır. Genel Blgler İnsangcl Planlaması Kavramı ve 'Önenl İnsangücü planlaması, düşünce,olarak 20. yüzyılın başından tbaren ele a lınmaya başlanmış se de esastbarıyle, 1960'h yıllarda geleneksel personel yönetmnn konulan arasında yer almaya başlamıştır (Kaynak, 1996:' 7), Kamu, kuruluşlarındakullanılmaya başlaması se 1970'l yılların ortalarından tbaren olmuştur (Eyuboğlu, 1998: 51). Bazı kaynaklarda beşer kaynaklar planlaması (Bngöl, 1990: 187), bazı kaynaklarda şgücü planlaması şeklnde adlandınlan bu kavram nsan kaynaklan yönetmnn en öneml konularından brsdr (Aykaç, 1999: 21). Kavram en yalın halyle örgütün.gelecekte htyaç duyacağı personeln ntelk ve ncelk a çısından.önceden belrlenmes ve bu htyacın nasılye ne'derecede karşı1anab

4 . 248 Amme Idares Dergs leceğnn saptanması faalyetlernn tümü ldnde tanımlanmaktadır (Yüksel, :. nsanglcü planlaması le lglpek çok yöntem ve yaklaşı,m gelştrlmştr. Böyle olmasının önde gelen nedenler arasında, örgütlern nsan kaynaklarına verdkler önemn' gderek artması ve nsangücünün br malyet unsuru ol çıkararak br kaynak bçmnde deıedendrlmeye başlanmasıdır(aykaç, 1999: 62). Günümüz ş dünyasındak gelşmelern, örgütler tüm fonksyon ve faa1yetlernqe dah8. esnek ve nsan faktörüne daha önem veren br duruma getrda görülmektedr. Dolaysıyla örgütler, başanh br kadrolama faalyet çn, öncelkle ellerndek nsangücünü tanımak, onun kend amaçiandoıruıtusunda saptadıklan krterler vasıtasıyla yapısını ortaya koymak durumundadırlar. Daha sonra nsanglcü planlamasına dayanak teşkl eden bu. yapı le, örgütlerde kadrolama faalyet çok daha verml br şeklde uyguıanabiecektr. Böylece örgüte greek yen nsangüc.ünün, mevcut nsangücü yapısında meydana getreblecea değşmeler de önceden planlamak mümkün olablecektr (Koçel, 2003: 339). İnsangücü planlamasının örgüte saalayacaaı temel yararlar aşaaıda1c gb sıralana blr (Fındıkçı. 1999: 15-21):.,Br örgütün htyaç duyduau yeteneklnsangücünü kalte ve mktar yönünden saalamak ve personel örgltte tutablmek,. örgütte görevl personelden en verml şeklde yararlanmak, örgütte zamanla değşen" teknolojk düzeye göre oluşaı nsangücü fazlaltaının örglte vereceğzaran tahmn ederekgerekl. önlemlerönceden a lablmek, Yapılan yatınmtn krlthaı göz önünde tutularak, personel malyetlernn normal düzey aşmamasını sağlamak, Personel le lgl sorunların tanı ve çözomünü kolaylaş Etkl nsangücü planlaması le yönetmn denetme lşkn ş' yükünü a zaltmak:. İnsangücü planlanası, özellkle kamu kesm cn özel br anlam taşımaktadır. Uygulamaya mskn gözlemler genellkle kamu kesmnde, personel'sth": damının gerçek gereksnmlere dayanmadıaını ve.kamu kuruluşıannın personel sayılannı sürekl artırma eğlmnde olduklannı.göstermektedr. Bunda hç kuşkusuzdevlet memurluaunu şsz1ğ azaltma aracı olarak kullanma stegnn rclü büyüktür (Eyüpoğlu, 1998: 51). Gerçekgereksnmlere dayanmayan br personel poltkası, nsangücünün boşa lıarcanmasıve gderlerr gereksz bçmde. artınlması sonucunu doaurmaktadır. öte yandan personel alma br esasa dayanmadıaı n kamu' kesmnde bazı yerlerde yıaılmalara, bazı yerlerde se perso.

5 Hastanelerde İnsangücü Planlaması: İşyükü Analzne Dayalı Br Çalışma 249 nel eksklğ SOrununWl yaşanmasına neden olmaktadır. Buda nsangücünün gereğ gb planlanmadını göstermektedr (Tortop, ı 994: 26). İısangücüplanlaması le yalnızca gelecekte sthdam edlecek personel sayısına karar verlmez. Personel-gereksnmes belrlendkten sonra mevcut personel envanteryle karşılaştınlır. Bazı' durumlarda örgütün gereksnmesnden daha fazla personel sthdam ettğ görüleblr. Bu durum kuşkusuz personel gderle-. rn artıncı roloynadı çn personel fazlalığını ertrnek gerekldr. Bu amaçl&; atamalan kısıtlama, geçc görevlendrme, çalışma saatlernn azaltılması ve erken -emekllk gb yollar zleneblr (Can, Akgün, Kavuncubaşı, 2001: ı O). Br örgütün amaçları dogrultusunda nsangücü yapısına sahp olablmes, nsangücü planlaması le yakından lgldr. İnsangücü planlamasıyla, şmdk ve gelecekteknsangücü gereksnmlernn analz.ortaya konur. Dolayısıyla örgütler sağlıklı br nsangücü planlaması le lşk kurmazlarsa, kadrolama süre.. cnn rasyonelolarak organze edlp yürütülmes zorlaşır.. İnsanglcd İhtyacınm Saptanmasmda ullandan Yöntemler Br örgütün kısa, orta ve uzun vadelpersonel htyacıın belrlenmes örgütün sunacağı hzmetlern aksamaması bakımından büyük önem taşıırlaktadır. Bu yüzden,.örgütün htyaç duyduğu nsan kaynaklarının tahmn le lgl uzman tahmn, trend projeksyonu, zaman serler, smülasyon ve ş standartları gb bazı yöntemler gelştrlmştr (AyIcç, ı 999: 62). Bu yöntemlerden uzman tahmn özellkleküçük örgütlerçn çok sık başvurulan br yöntemdr. Trend projeksyonu yöntemnde se, örgütün geçmştek ve şmdk nsan kaynaklarıpotansyel temel ver alınarak, gelecektek nsan kaynakları htyacı tahmn edlmeye çalışılır. En sık kullanılan yöntemlerden br dğer olan zaman serler yöntemnde, belrl br zaman kest le bu zaman kest çndek personel sayısının br barem oluşturulur ve lerk yıllar çn personel. sayısı belrlenr. Bu yöntem çok bast, kolay ve ekonomk bçmde uygulanablr. Ancak personel sayısındak aşın dalgalanrn&lardan etklenrnektedr. Br dğer öneml sakıncası da gelecektek değşmler dkkate almamasıdır. Smüas.,; yon yöntemnde se, deneylern gerçek br sstem modelne uygulanması çn blgsayarlardan yararlanılır. Br smülasyon modelnde gerçekte ne olacağını tahmn çn matematksel. mantık kullanılmaktadır (Can, Akgün, Kavuncubaşı, 2001)..Son olarak ş standartları yöntem se, ş ölçümünden yararlanarak personel sayısının.belrlenmesn çermektedr. Bu teknkte her görevn tamamlanma süres (standart zaman) belrlenerek, tahmn edlen ş yüküne göre ne kadar personele htyaç duyulacağı saptanır (Tmur, 1984: 26). Standartları yalnz en y çalışanın ulaşableceğ düzeyde saptamak, bu standartlara dayanılarak yapılan planların gerçekleşme oranını azaltır. En yavaş çalışana göre saptanacak stan

6 250 Amme dares Dergs dartlarse çok gevşek olacağından yarardan çok zarar getrr (Akal, 1991: 256). Bu nedenle, çalışanlann görevn yaparken sergledğ hızın normale göre derecelendrmes gerekr. Perfonnans derecelendrmes adı verlen bu şlernde normal hızda çalışan personeln hızı esas alınır ve normal perfonnansa 100 puan verlr. Ancak, normal zaman ş öğesnn standart zamanı anlamına gelmemektedr. Standart zamana nonnal zamana bazı payların eklenmesyle ulaşılır. Çalışan, fzk durumu uygun olsa ble, bütün gün düzenl olarak çalışamaz. Çalışanın, kşsel htyaçları ve tahmn edlmeyen dğer faktörler, şn normal zamanda yapmasını yan, performansını etkleyecektr. Standart zamanın bulunması çn, çalışanın performansını etkleyen. bütün faktörlern (payların) normal zamana eklenmes gerekr. Standart zamanı bulmakçn normal zamana eklenecek payların neler olması gerektğ zaman etüdünün en tartışmalı tanesdr. Lteratürde genelde önerlen oran % 6 kşsel gereksnm ve % 4 yorgunluk payıdır (Tmur, 1984: 88).. Materyal ve Metod konularından br Bu çalışmada, Gülhane Asker Tıp Akadems hastanesnn Radyodagnostk Radyoloj Anablm Dalı Başkanlığı çn şyüküne daalı nsangücü planlaması yapılması amaçlanmıştır. Araştırma yapılan hastanenn Radyodagnostk RadyolojMlümü, 9 chazın olduğu (djtal toraks, mamograf ve skop chazları dahl) konvansyonel radyoloj üntes, 3 chazia çalışan ultrasonograf (US) üntes, 2'şer chazla hzmet veren blgsayarlı tomograf (BT) ve manyetk rezonans (MR) ünteler ve br chazla hzmet veren djtal subtraksyon anjograf (DSA) üntesnden oluşmaktadır. Çalışmada radyoloj departmanına lşkn nsangücü planlaması yapılması çn radyoloj uzmanı (radyolog), röntgen teknsyen ve sekreterlern bu sekz üntede yaptıklan faalyetlern şyükü hesaplanmıştır. Bu Uç meslek grubunun yıllık toplam şyükünü belrlemek çn konvansyonel röntgen, toraks, skop, mamograf, US, BT, MR ve DSA üntelernde yapılan her br tetkk çn gerekl ortalama radyolog, teknsyen ve sekreter süreler gözlenmş ve Çzelge 2'dek değerlere ulaşılmıştır. Gözlem aşamasında zaman etüdü formları kullanılmış, ölçümlern yapılmasında kronometreden yararlanılmıştır. Personeln gözlemden rahatsız olmaması çn çalışmanın amacı ve her zamank hızlarında çalışmalannın gerektğ konusunda açıklamalar yapılmıştır. Tetkk ortalama sürelerne ulaşablrrek çn yapılan asıl gözlemlere geçmeden önce, ön gözlem yapılmış ve tüm tetkkler 3 kez gözlenerek her br tetkk çn yapılması gereken gözlem sayıları belrlenmştr. Çzelge 2'de görüldüğü gb, yapılması gereken gözlem sayıları konvansyonel tetkkler çn 1-11, toraks. tetkkler çn 3, skop tetkkler çn 1-8, mamograf tetkkler çn 2-4, US tetkkler çn 1-12, BT tetkkler çn 1-7, MR tetkkler çn 2-3 ve DSA tetkk

7 Hastanelerde İnsangücü Planlaması: lşyükü Analzne Dayalı Br Çalışma 251 Ler çn 1-4 arası olarak belrlenmştr. Yapılan gözlemler se; konvansyonel tetkkler çn arasında, toraks tetkkler çn arasında, skop tetkkler çn 15, mamograf tetkkler çn arasında, US tetkkler çn arasında, BT, MR ve DSA tetkkler çn 15 olarak gerçekleşmştr. Böylece yapılması gerekenden daha fazla gözlem yapılmıştır.. Gözlemler Mayıs 2003 le Şubat 2004 tarhler arasında topıam l0 aylık sürey kapsamıştır. Toplam şyükünü belrlemek Çn her br tetkke lşkn personel zamanı çeklen flm sayısı le çarpılarak dnlenme payı önces toplam şyüküne ulaşıhnıştır. Üntelern çektkler flm sayısına Hastane Blg Sstem (HBS) kayıtlarından ulaşılmıştır.hbs'den ele edlen verler ışığında; 2003 yılı çersnde konvansyonel röntgen üntesnde 211, toraks üntesnde 16, skop üntesnde 19, mamograf üntesnde 7, US üntesnde 28, BT üntesnde 34, MR ve nsa üntelernde 57 olmak üzere toplam 429 farklı tetkk yapıldığı tespt edlmştr. Ancak yıl çersnde çekm sayıları düşük olan tetkkler göziemenn pratk olmayacağı düşünülerek tüm tetklder gözlernek yerne rastlama sıklığı yüksek (çekmsayısı 50'nn üzernde olan tetkkler) ve şyükü açısından ağırlık taşıyan tetkklern dkkate alınmasına karar verlmştr. Dger yandan, statstksel degerlendrmeler açısından daha anlarrıı sonuçlara ulaşmak çn çekm süres, kullanılan flmsayısı ve ebadı açısından farklılık göstermeyen tetkklern, uzman görüşüne dayalı olarak brleştrlmesne karar verlmş ve sonuçta 429 farklı tetkk 94 adet tetkk grubuhamdrlmştr. Ancak toplam şyükünün'ortaya konulmasında gözlenmeyen tetkklern dkkate alınmaması önemlbr yanılgıya ne..; den olacağı çn gözlenmeyen tetkkle- çn gözlenen tetkklern ortalama süres esas alınmıştır. Personeln dnlemneden aralıksz br şeklde çalışması söz konusu olmayacağı çn hesaplanan şyüküne lteratürde önerlen % 10 dnlenme payı (% 6 kşsel gereksnm, % 4 yorgunluk çn) lave edlmştr (Tmur, 1984: 88). Toplam şyükünün personel htyacına dönüştürülmes çn se radyolog, teknsyen ve sekreterlern brüt çalışma süres hesapianmıştıt. Radyologlarınve teknsyenlern yıllık çalışma süres hesaplanırken günlütç 5 saatlk yasal çalışma süres esas alınırken, sekreterler çn günlük 8 saatlk yasal çalışma süres esasalmmıştır. Böylece br radyolog ve teknsyen çn yıllık çalışma süres saat (5x22xI2) olarak, s.ekreter çn se saat (8x22xI2) olarak hesaplanmştır. Daha sonra hesaplanan brüt çalışma süresnden personeln 2003 yılı çersndek znl ve raporlu oldugu günler çıkarılarak fl çalışma süresne ulaşılmıştır. Bulunan deger toplam şyüküne. bölünerek o ünte çn gerekl radyolog, teknsyen ve sekreter sayısı belrlenmştr. son olarak se gerekl radyolog, teknsyen ve sekreter sayısı le o üntedek mevcut personel sayısı karşılaştınlara}cpersonel htyacına karar verlmştr.

8 252 Amme dares Dergs BuJgular Çzelge l'de Radyodagnostk Radyoloj Ana Dalı'nda 2003 yılında yapılan tetkklern alt üntelere göre dalımı yer almaktadır. Çzel&e ı. Radyoloj Departmanında Yapılan 'Tetkldern 'Üntelere Göre Dalılımı (2003) 'Ünte Adı Sayı % KODvansyonel Rön.tgen Üntes ,77 Toraks Üntes ,54 Skop Üntes 597 0,34 Mamograf Üntes ,39 Ultrasonograf (US) Üntes ,98 Blgsayarlı Tomogrıf (BT) Üntes ,39 Manyetk Rezonans (MR) Üntes ,48 Djtal Subtraksyon Anjyograf (DSA) Üntes ,10 Toplam ,00 Buna göre; 2003 yılında toplam adet tetkk yapılmıştır. Yapılan tetkklern % 47,8' konvansyonel tetkklerden oluşurken, bunu % 29,5 le toraks tetkkler, % 8,9 le US, % 8,4 le BT tetkkler zlemş, en düşük payı se % 0,3 le skop tetkkleralmıştır. Tetkklern % 55,S' erkekhastalara, % 86,3'ü po 'lklnk hastalarına, % 13,7's se yatan hastalarayapılmıştır. Çzelıe 2. Radyolej Departmanında Yapılan Tetklder İçn Gered Ortalama Radyolojf Uzmam, Röntgen Teknsyen ve Tıbb Sekreer Süres (2003) Teknsyen Radyolog Sekreter 2003 yılı faalyetlerdn fuuyetlernn faalyetlerdn KoRvansyoDeI rödtpo toplam tetıdk ortalama ortala_ ortala_' laltesl sayli siires (dak) sires (dak) IIresl(dak) Gözlenen 54 'konvansyonel tetkk ı.05 Gözlenmeyen tetkkler Toraks ebltes! Gözlenen 3 toraks tetkk Gözlenmeyen tetkkler SbpIIIDltesl Gözlenen 4 skop tetkk Gözlenmeyen tetkkler

9 Hastanelerde Insangücü Planlaması:!şyülcü Analzne Dayalı Br Çalışma 253 M.mot1 antes Gözlenen 2 mamograf tetkld Gözlenmeyen tetkılder US fnltes Gözlenen 13 US tetkld Gözlenmeyen tetkkler BT Bnlta Gözlenen 13 BT tetklc Gözlenmeyen tetkkler MR anıtes Gözlenen 3 MR tetlck Gözlenmeyen tetklder DSA I.ltes Gözlenen 2 OSA tetkk Gözlenmeyen tetkkler Çzelge 2'e, Radyoloj deparrnanı çersnde yer alan konvansyonel röntgen, toraks, skop, mamografı, US, BT, M1,t ve OSA üntelernde yapılan tetkklere lşkn radyoloj uzmanı, teknsyen ve sekreter ş ölçüm sonuçları yer al. maktadır. Radyolog faalyetler; rapor okuma ve doğrudan tetkk çekm şeklnde k temel faalyetten oluşmaktadır. Konvansyonel röntgen, toraks, mamografı, BT ve MR ünteler çn radyol<>8 faalyetler sadeeerapor okuma şlemnden oluşurken, skop ve OSA ünteler çn rapor ola.ma süres yanında tetkk çekmn. de çermektedr. US üntesnde se radyologlar rapor okuma şlemnde yer almayıp sadeeetetkk çekm aşamasında yer almaktadır. Yapılan gözlem sonucunda; ÇZelge 2'de görüldügü gb, konvansyonel. toraks vemamograf tetkklerne lş ortalama radyoloj uzmanı süresnn standart olduu ve 2.24 dakka olarak gerçekleştğ; skop tetkkler çn dakka arasında; BT tetkkler çn 6.10 dakka; US tetklder çn dakka; MR tetkkler çn 9.95 dakka, OSA tetkkler çn se dakka arasında olduu bulunmuştur. ". Radyoloj uzmanlarının şyukünübelrlemek çn Çzelge 2'dek tetkk.başı gerekl ortalama radyolog süreler 2003 yılı çnde yapılan tetkk sayıları le çarpılarakdnıenme payı önces radyolog şyuküne ulaşılmıştır. ÇZelge 3'de görüldügü üzere, 2003 yılında çeklen konvansyonel röntgen tetkk çn gerekl radyolog çalışma s1re.s ,37 dakkadır. Bu değere % 10 dnlenme

10 254 Amme Idares Dergs. payı lave edldğnde 3.391,05 saatlk radyolog çalışma süresne htyaç olduğu anlaşılmaktadır. Ancak radyolog şykü ortaya konurken eğtm ve dar faalyetlern de dkkate alınması gerekmektedr. Bu amaçla Çzelge 3'de görüldüğü üzere tek başına radyolog eğtm ve dar faalyetsüreler hesaplanmıştır. Eğtm ve dar faalyetler belrlenrken radyoloj uzmanlannın görüşlerne başvurulmuş ve günlük mesalernn ne kadarını eğtm ve dar faalyetler çn harcadıklarını oranlamalan stenmştr. Ayrıca yıllık katıldıklan kongre ve blmsel toplantılar le eğtm ders saatler de hesaplanarak toplam şyüküne lave edlmştr. Sonuçta toplam tetkkle lgl radyolog ş yükü ,26 saat olarak sonuçlanmış_ ve bunun en büyük kısmını % 20'lk br pay le konvansyonel tetkkler oluşturmuştur.. Üntelern radyolog htyacınıbelrlemek çn; radyologların yıllık brüt çalışma süres hesaplanmış ve günlük 5 saatlk yasal çalışma süreler esas alınmıştır. Böylece br radyoloj uzmanı çn yıllık çalışma süres saat (Sx22xI2) olarak bulunmuştor.ancak hesaplanan radyolog başı yllık çalışma süres zn ve rapor gb devamsızlıklan çermedğ çn her br personeln 2003 yılı çersndek znl ve raporlu olduğu günler belrlenmş ve kş başı ortalama devamsızlığın 480,85 saat olduğu bulunmuştur. Devamsızlık süres kş başına yıllık çalışma süresnden çıkarılmış ve toplam şyüküne bölünerek o ünte.çn gerekl radyoloj uzmanı sayısı belrlenmştr. Mevcut şyükü ve devamsızlıklar dkkate alınarak hesaplanan gerekl radyolog sayısı o üntedek mevcut radyolog sayısırdan çıkarılarak personel htyacına karar verlmştr. Bu çerçevede, tüm tetkkler çn gerekl radyolog sayısının 23,41=24, buna karşın mevcut radyolog sayısının 20 olduğu ve mevcut şyükü esas alındığında 3,41:4 tabbe daha htyaç bulunduğu görühnüştür. Yapılan tetkldere lşkn röntgen teknsyen şyükü deerlendrldğnde se; gözlenen 54 farklı konvansyonel tetkk çn gerekl teknsyensüresnn dakka arasında; 3 farklı toraks tetkk çn dakka arasında; 2 farklı mamograf tetkk çn dakka arasında; 13 farklı BT tetkk çn arasında; 3.farklı MR tetkk çn dakka arasında ve 2 farklı DSA tetkk çn dakka arasında olduğu bulunmuştur (Çzelge 2). Üntelere lşkn teknsyen faalyetler doğrudan tetkk çekm sürec' le lgl olan faalyetler ve tetkk türüne göre değşen faalyetler olmak üzere k temelbölümden oluşmaktadır. Tetkk türüne göredeğşmeyen teknsyen faalyetler sadece konvansyonel röntgen üntes, toraks üntes ve mamograf ünteler çn söz konusu olup bu faalyetler; kaset yerleştrme, kaset çıkarma, kontrol paneln ayarlama ve tuşlama, çekm kafasını ve sedyey ayarlama, hastaya talmat verme ve çekm odasını terk etme, çekm odasına ger dönme, hastaya at blgler flm üzerne yazma maknesne. grme ve basma, hastınun anons edlmes, kaset ve zarfları çekm odasından çıkarma, kaset ve zarfları banyo chazına götürme, flmn cntazda banyo edlmes, flmn negatoskopta kontrol

11 Çzelge 3. Radyodlagnostk Radyolo) Ana Dahında Yapılan Tetkkler İçn Tplam Radyolog İhtyacı (2003) [I!J t- lt- cı. oqcı.,!! - ::: ar: -cı. ı:ı. Eo.c -o.-- : :ı -.- \" f "' o :ı == =-0 s! :ı ır :ıf 5!! Z!!. [ a- Z cı." alo = cı. cı! c:ı :ı 1 =: t lii\". J a. (\> =: 1 "! j.e -.:ı. {.e.. t c:ı ı: ı: c:ı ;..e TetklkAdl, 2, Konvansyonel tetkkler , , ,05 264,00 211, , l 508,00 812,00 4,76 1! "tl LS" Toraks tetkkler ,71 ı'ı.440,07 2.1l97,35 264,00 211, , ,00 840,00 3,06 1 ::ı LS" Skop tetkkler , ,54 394,08 264,00 211,20 869, ,00 84Q,OO 1,03 1. M.amograf tetkkler 9.257,37 925,74 169,72 264,00 211,20 644, ,80 771,20 0,84 1 r. :... US tetkkler , , , ,00 211, , ,00 870,00 4, BT tetkkler , , , ,00 211, ,01 ' L ,00 900,00 3,21 4 MR tetkkler , ,91 468, ,00 211, , ,00 840,00 2,38 S OSA tetkkler , , ,87 792,00 211, , ,00 840,00, 3,91 3 Toplam ,54 6!);930, , , , , ,85 839,15 23,58 20 ::ı s' (\> tl g... e v vı vı

12 256 Amme Idares Dergs edlmes ve boş flm kasetlern çekm odasına götürme gb toplam 13 ş öğesnd oluşmaktadır. Standart olarak yapılan bu şlemler daha çok tetkkn çekmnden önce ve sonra yapılan faalyetlerdr ve tetkk çekm aşamasını çermemektedr. Bu nedenle toplam teknsyen faalyetlerne ulaşablmek çn standart olarak yapılan bu ş öğeler yanında tetkklern çekm sürelernn de gözlenmes gerekmektedr. Dolayısıyla konvansyonel röntgen üntes, toraks üntes ve mamograf üntes çn standart olarak yapılan teknsyen faalyetler yanında ortalama tetkk süreler de gözlcımş ve bu k değern toplamı o üntelerdek teknsyen faalyetlernn toplam süresn vermştr. Buna karşın BT ve MR üntelernde konvansyonel röntgen üntes, toraks üntes ve mamograf üntelernde yapılan standart teknsyen faalyetler bulunmamaktadır. Bu üntelerde doğrudan tetkk çekm aşaması ya da bu aşamaya lşkn ortalama tetkk süres teknsyen faalyetlern oluştunnaktadır. DSA üntesnde se tetkk çekm aşamasında hem teknsyenler hem de radyologlar yer aldığı çn tetkk süres hem teknsyen hem de radyolog faalyet olarak değerlendrlmştr. Skop ye US üntelernde se teknsyen faalyetler söz konusu olmadığı çn toplam teknsyen şyükü 2003 yılı çnde yapılan adet tetkk üzernden değl tetkk üzernden hesaplanmıştır. Her- br tetkke lşkn ortalama teknsyen süreler 2003 yılı çnde yapılan tetkk sayıları le çarpıldığında dnlenme payı öncesteknsyen "şyükünün ,75 dakka olduğu görülmüştür (Çzel ge 4). Bu değere % 10 dnlenme payı lave edldğnde, 2003 yılı çersnde yapılan adet tetkk çn htyaç duyulan toplam teknsyen şyükünün ,90 saat olduğu bulunmuştur. Toplam şyükü ünteler açısından ncelendğnde; toraks tetkklerne at teknsyen şyükünün toplam teknsyen şyükü çersndek payının % 36 olduğu, bunu % 28 le konvansyonel tetkklern zledğ belrlenmştr. Her br ünte çn gerekl teknsyen htyacını belrlemek çn skop ve US dışındak üntelerde 1 teknsyenn, yıllık brüt çalışma süres hesaplanmıştır. Radyologlarda olduğu gb günlük 5.saatlk yasal çalışma süreler esas alınmış ve br teknsyenn yıllık brüt çalışma süres saat(5x22xi2) olarak hesaplanmıştır. Br teknsyenn, yıllık fl çalışma süresne ulaşmak çn se radyoloj departınanındaçalışan mevcut 18 teknsyenn 2003 yılı çersndek znl ve raporlu olduğu günler belrlenmş ve saatcnsnden kş başı ortalama devamsızlığın 288,33 saat olduğu görülmüştür. Kş başı devamsızlık süres brüt çalışma süresnden çıkarıldığında yıllık fl çalışma süresnn 1.031,67 saat olduğu bulunmuştur. Son olarak, net ya da fl çalışma süres toplam şyüküne bölündüğünde tüm tetkkler çn gerekl teknsyen sayısının 33,52=34, buna karşın mevcut teknsyen sayısının 18 olduğu ve mevcut şyükü esas alındığında 15,52=:16 teknsyene daha htyaç bulunduğu görülmüştür.

13 Hastanelerde Insangücü PlanlamasF LŞYÜICÜ Analzne Dayalı Br Çalışma 257 TetldkAdl Çzelge 4. Radyodagnostk Radyoloj Ana Dalı'nda Yapılan Tetkkler İçn. Toplam Teknsyen hıtyaeı(2003) l.:ı;ı L...5ı:ı!-.l!' 5 cı... s S o-'1t. 'ı:.. 5- :.! l '.5 "1' 1 S.. ; O.....:ıf -aı:ı '1t 'l-s t ị..! A..:ıf a - t! -s e..c o!.. l 1 ı:ı.. -a t..:ıf == >S! ;.. Eo '!! ; Konvansyo nel tetkkler , , , ,00 306, ,00.. 9,60 6 Toraks tetkkier , , , ,00 250,00 1.Q70;00 11,61 1 Skop tetkkier Mamograf tetkkler , ,64 917, ,00 278, ,00 0,88 1 US tetkkler BT tetkkler , , , ,00 333,00 987,00 7,84 4 MR tetkkler , , , ,00 288, ,00 1,56 4 DSA, tetkkler , , , ,00 275, ,00 1,99 2 Toplam 1.88l.303,75 ı88.13o, , ,00 188, ,67 33,45. ıs III t ı.5... t :r Araştınnada şyükü değerlendrlen dğer personel grubu se sekreterlerdr. Sekreter olarak tanımlanan personeln faalyetler; kasete okunan raporların Hastane Blg Sstemne grlmes, çıktılarının alınması, raporu okuyan tabbe. onaylatılması, raporların hasta dosyalarına lştrlmesnden oluşmaktadır. Sekreter faalyetler konvansyonel röntgen. üntes,. toraks üntes ve mamograf ü ntes çn standart olarak yapılmaktadır. Bu nedenle bu üntelere lşkn yapılan gözlem sonucunda ulaşılan sekreter faalyet süres üç üntede de kullanılmıştır. Buna karşın skop, US, BT, MR ve nsa üntelernde sekreter faalyetler değşkenlk gösterdğ çn ayrı ayrı ölçülmüştür. Çzelge 2'de görüldüğü üzere, sekreter faalyetlernn konvansyonel, toraks ve mamograf' tetkkler İÇnaynı olduğu ve 2.05 dakka 91arak gerçekleştğ, en uzun sekreterlk faalyetlernn se rapor yazma şlem nedenyle 7.70 dakka olarak BT tetkkler çn gerçekleştğ görülmüştür.çzelge 5'de 2003 yılında yapılan toplam tetkkle lgl sekreter ş yükü 8.81S saat olarak hesaplanmış ve bunun en büyük kısmını % 35'lk br pay le konvansyonel tetkkler oluşturmuştur.

14 258 Amme ıdares Dergs Çzelge 5. Radyodagnostk Radyoloj Ana Dah'nda Yapılan Tetkkler ıçn Toplam Sekreter ıbtyacl (1003) TetldkAdl j ı;i }ı..' ā " ]! 5 cı. u e.!!.11 S ọ.. z" c! :; ı;i lı.. ;ı!! 5 cı..; S ọ.. ı;i c!.:: a.... ı;i os..' z" c.a!!! u ı:ı ı:...' j e c e.! c ;;. c Z" -;;.c! Konvansyonel tetkkler , , , ,00 48, ,00 1,51 0,2 Toraks tetkkler , , , ,00 32, ,00 0,92 0,2 Skop tetkkler 4.001,99 400,20 73, ,00 32, ,00 0,04 0,2 Mamograf tctkklcr 8.481,44 848,14 155, ,00 32, ,00 0,Q7 0,2 US telkkler , ,07 956, ,00 492, ,00 0,59 2 BT telkkler , , , ,00 480, ,00 1,26 2 MR tcddkler , ,75 357, ,00 484, ,00 0,22 2 OSA tetkkler 1O.93, ,35 '200,45' ,00 32, ,00 0,10 0,2 Toplam , , , l,OO ,00 4,63 7 'e!!' 1. =E > ;ı :ı,.. ol ı : c ụ. LI :ı.. t... Radyodagnostk Radyoloj AD çn sekreter yıllık çalışma süres hesaplanırken radyolog ve teknsyenlerden farklı olarak günlük 5 saat yerne 8 saatlk yasal çalışma süres esas alınmıştır. Böylecebır sekreter çn yıllık çalışma süres saat (8x22x12) olarak bulunmuştur.,fl sekreter çalışma süresnn bulunması çn se radyoloj departmanında çakşan 7 sekretern yılçndek zn ve rapor gb devamsızhkları hesaplanmış ve ortalama devamsızlık süresnn 204 saat olduğu buluştur. Devamsızlık süres brüt çalışma süresnden çıkanldıktan sonra sekreter başı yıllık fl çalışma süresnn saat olduğu saptanmıştır. Toplam şyükü fl çalışma süresne bölünerek gerekl sekreter sayısı belrlenmştr. Bu çerçevede, tüm ıetkkler çn gerekl sekreter sayısının

15 Hastqnelerde İnsangücü Planlaması: /şyakü Ana/zne Dayalı Br Çalışma 259 4,70=5, buna karşın mevcut sekreter sayısının 7 olduğu ve mevcut şyükü esas alındığında 2 sekreternfazla olduğu görülmüştür. Tartışma Türk sağlık sektörünün en öneml sorunlarından br de vermszlk sorunu. dur. Sağlık sektörüne aynılıil kaynağın yaklaşık % 40'ı hastanelerde kuuliilıldığı çn sektörel vermllğn sağlanınası büyük ölçüde hastanelern verml şletlmesne bağlıdır. Sağlık sektörünün özellğndendolayı, hastaneler toplam gelrn artırmak amacıyla brm hzmet fyatlarını yükseltmek yerne, rekabet ortamında varlığını sürdüreblmek çn malyetlern düşürmek zorundadır. Yüksek derecede eğtlmş personel ve teknoloj kullanan hastanelern en ö neml gder kalem personel gderlerdr (Menderes, 1990: 28). Bu nedenle, hastanelerde vermllğn artınlablmes başta şgücü vermllğnn sağlanması olmak üzere tüm üretm faktörlernn (sermaye ve malzeme) etkl kullanılmasını gerektrr (peurseınvd., 1995:44). İşgücü vermllğn artınlablmesçn se öncelkle personel sayısının gerçekç olarak 'tespt edlmes, bunun çn de nesnel ve ölçüleblr ölçütlern gelştrlmes gerekr. Oysa bugün hastanelermzde kadrolamada nesnellğ sağlayacak, böylece vermllğn artırılmasına katkıda bulunacak br yöntemden söz etmek mümkün değldr. Ntekm toplam hastanesayısının % 60'ına, yatak sayının % 51 'ne sahp 0-, lan Sağlık Bakanlığı hastanelernde (SB, 003) personel. sthdamı 974 yılında yayınlanan Kadro Dağılım ve Kadro Kıstas Yönetmelğne göre gerçekleşmektedr (SB, 1998). Kadro Dağılım ve Kadro Kıstas Yönetmelğ görünürde sadece Sağlık Bakanlığı'na bağlı hastaneler çn geçerl olsa da uygulamada Şubat 2005 tarhnde Sağlık Bakanlığı'na devredlen SSK hastaneler ve ünverste hastaneler açısından da bu yönetnelğr,krterlerne benzer krterler uygulandığı söyleneblr. Hatta, Türk Slahl Kuvvetler (TSK) hastanelernde de kadrolama'çalışmaları adı geçen yönetmelğe benzer olan Teşklat, Malzeme. ve Kadro çzelgelerne (TMK) göre yürütülmektedr. Bu yönetmelğe 'göre hastaneler SO, 106, 200, 400, 600 yataklı olarak büyüklüklerne göre sınıflandmlmış, heryatak sınıfı hastanede yer alacak tbb, dar ve destek hzmet ünteıer belrlenmş ve her üntede çalışacak personel sayısı tespt edlmştr (400 yataklı br hastanede 3 adet ç hastalıkları uzmanı.gb). Söz konusu yönetmelkte 1979 yılında yapılan değşklkle kadrolamada yatak sayısı, polklnk sası ve tahll sayısı gb kıstaslar getrlmştr. Örneğn her yatak çl br, yoğun bakım servslernde her br yatak çn beş, acl servslerde her yatak çn k hemşre, her laboratuvara br laboratuvar teknsyen ya da her tahll çn br laboratuvar teknsyen öngörülmektedr (Seçm, 198:.89). TSK' hastanelernae radyoloj bölümler çn mevcut Teşklat, Malzeme ve Kadro çzelgeler uygulamaı lncelendğnde se; 100 yataklı br asker hastanenn radyoloj üntes çn 1 radyoloj uzmanı ve 2röntgen teknsyen olması; 200

16 260 A.mme Idares Dergs / yataklı br hastane çn 1 radyoloj uzmanı ve 3 röntgen teknsyen olması; 600 yataklı hastaneler çn 2 radyoloj uzmanı, 3 röntgen teknsyen, 3 radyoloj teknker olması; 1200 yatağa sahp olan GATA Eğtm Hastanes çn se 13 öğretm üyes, 1 radyoloj uzmanı, 23 röntgen teknsyen ve 12 sekreter bulunması öngörülmektedr (TSK, 1987a; TSK, 1987b; TSK, 1987c; TSK, 1988). Ancak bugün gerek SllAlık Bakanlığı hastaneler açısından gerekse TSK hastaneler a çısından vermllk ve performans esaslı br kadrolama yöntemnn mevcut olmadığı göze çarpmaktadır. Burada hem Sağlık Bakanlığı hem de TSK açısından temel sorun kadrolama çalışmalarındak mevcut kıstasların sağlıklıbr kadrolama çn yetersz oluşu ve sözgelş aynı yatak kapastesne, fakat farklı kapaste kt1lanım oranlarına sahp hastanelere şyükü dkkate alınmadan aynı sayıda personel tahss edlmesdr. ' Sözü edlen yönetmelklerle lgl dğer öneml br sorun, şyükünün br bleşen olan hasta karmasının. (patent mx) ve ş yükleme yöntemlernn (work assgnment methods) dkkate alınmamış olmasıdır. Oysa, hasta sayısı ve karması hastanenn şyükünü belrleyen k temel faktördür. Hasta karması, yürütülen teşhs ve tedav faalyetler bakımından gerektrdkler şyüküne göre hastaların sınıflandırılmasım fade eder. örneğn hzmet sunulan hastaların kendsne bakablen hastalar, kısmen kendsne bakablen hastalar ve yoğun bakım gerektren hastalar olması halnde buna bağlı olarak şgücüne olan talebn artıp azalacağı söyleneblr (Graff vd., 1993: 1157; Hennnger ve Daley, 1983: 20; Msener vd., 1987: 237). Bu çalışmada, Radyodagnostk ve Radyoloj Ana Dalı'nda yapılan tetkklere lşkn şgücü htyacı hesaplanırken her br tetkkn çekm süresnn değşebleceğ dkkate' alınarak tetkk bazında ölçümler yapılmış, arcak hastalık şddet, cnsyet ve yaş gb tetkk süresne, dolayısıyla' toplam şyükü ve personel sayısına etk eden hasta (vaka) karnlası değşkenler dkkate alınmamıştır. Dolayısıyla sonuçların bu sınırlama dkkate alınarak yorumlanması gerekmektedr. Çalışma açısından br dğer önemlsıilırlama se tetkk sayılarına lşkn k farklı ve tutarlı olmayan ver kaynağının olmasıdır. ömegn,. konvansyonel röntgen üntesnde yapılan tetkk sayısı (toraks ve skop tetkkler dahl) Radyodagnostk ve Radyoloj Ana Dah 'nın tuttuğu statstklere göre olmasına karşın, Hastane Blg Sstem (HBS)'nden elde edlen verlere göre 'dr. Aynı şeklde ınamograf tetkk sayısı Radyoloj AD'ye göre 4.928, HBS verlerne göre 4.142; US tetkk sayısı Radyoloj AD'ye göre , HBS verlerne göre ; BT tetkk sayısı Radyoloj AD'ye göre , HBS'den elde edlen verlere göre ; MR tetkk sayısı RadyolojAD'nn verlerne göre 7.849, HBS'den elde edlen verlere göre 2.567; DSAtetkksayısı Radyoloj AD'nn verlere göre ı.615, HBS'den elde edlen verlere göre 1.906'dır. Toplam tetkk sayısı se Radyoloj AD'nn verlerne göre , HBS'den elde edlen verlere göre 'dr ve HBS rakamlançeklen flm sayısını

17 Hastanelerde nsangücü Planlaması: şyü/cü Analzne Dayalı Br Çalışma 26 ı % 7 daha fazla göstermektedr. Bu k ver setnden hangsnn doğru oldu kesn blnmemekle brlkte, HBS den alınan verler tetkk bazında daha aynnlı blg sağladından bu araştırmada'hbs ver setnnkullanılması terch edlmştr. Bu noktada dkkate alınması gereken dğer öneml br faktör se Hastane Blg Sstemnden elde edlen verlere göre; 2003 yılında yapılan tetkklern yaklaşık % 21 'nn hastalar tarafından yaptınlmamış olmasıdır. Ancak % 21 'lk gerçekleşmemş tetkklern hang tetkkler oldu blnmedğ çn şy1kü.ve şgücü analzler bu sınırlama dahlnde yapılmıştır. Buna lave olarak gözlem esnasında tespt edlen dğer br husus, tüm üntelerde yapılan tetkklern br kısmının hastalanntetkk sonucunu almaya gelmemes nedenyle çöpe atılmasıdır. Bu. araştırma le lgl br dğer sınırlama se" şgücü hesaplamalannda Uzmanlık öğrencler (asstan hekmler) dkkate alınırken, stajyer teknsyenlern sürekl yer değştrmeler nedenyle dkkate alınmamış olmasıdır. Radyodagnostk ve Radyoloj AD. Başkanlındakmevcut ş yükünün olması gereken teknsyen sayısının (34) yaklaşık yansı (18) le karşılandıgı düşünülürse, stajyer röntgen teknsyenlernn htyaç duyulan lave 16 teknsyenn şn yaptı anlaşılmaktadır. Gözlem dönemnden ednlen zlenme göre; stajyerlern eğtm amacı dışında günlük yoğun şyükünün altında bırakılmalan ş becerlernn gelşmes açısından olumlu olmasına karşın, eğtm ve öğretm açısından zafyete nedenolmaktadır. Aynı sonm uzmanlık öğrencler çn.de geçerl olup, uzmanlık. öğrencs tabp personeln eğtmden, zyade yoğun günlük şyükü le karşı karşıyakaldı gözlenmştr. Ntekm, eğtme ayrılan sürenn toplam radyolog şyükü çndek payı ortalama % 26,7 olup, bu oranın tıpta uzmanlık eğtm veren br kurum çn. oldukça düşük oldu söyleblr;, Son yıllarda 'radyoloj alanında hem çsel hem de dışsal br çok değşm yaşanmaktadır. Eskden hzmet başı' ödeme yöntemlernn de etksyle' brer gelr merkez olarak kabul' edlen bu üntelern, şmd malyet merkez olarak kabul edldğ görülmektedr (Fredenberg, 1999: 3-5; Khorasan vd., 1998: 859). Dışsal değşmler daha çok koruyucu tıbba öhem verlmes ve kamu malyet blncnn oluşmasıyla lşkldr. İçsel değşmler se temelde teknolojyle lşkldr. Djtal radyoloj, resım arvşleme ve letşm sstem (PACS: Pcture Archvng and Communcator System), entegre blg sstemler ve blgsayar destekl teş, hs brmler gb. Gelecek 10 yıl çersnde network sstemde, blgsayar destekl teşhste, blgsayarlı radyolojde ve PACS alanlannda büyük değşmlern yaşanaca tahmn edlmektedr., Geleneksel radyoloj hzmetlernde görüntünün çekm, gösterm, nakl ve saklanması gb hzmetler mevcut olmasına karşın, zamanla radyoloj departmanlannın hastane malyetlernn azaltılması yönündek asıl katkılannın flmn'

18 262 Amme Idares Dergs stenmes le röntgen nceleme ve rapor alma arasında geçensürey azaltmak 01 du anlaşılmıştır (Langlos vd., 1999: 201). Djtal radyoloj, görüntüyü röntgen flm htyacı olmaksızın djtal br for-' 'matta sunan br uygulamadır. Djtal radyoloj sstemnde görüntüler br PACS sstemnde ncelenmektedr. Bugün teşhs nceleme amacıyla DSA, BT, US ve MR gb çeştl djtal radyoloj görüntü sstemler gelşmştr (Sunshne ve Jeffrey, 2000: 816). Vermllğ ve performansı arttmlak çn bu tür djtal sstemlereradyoloj departmanında sıkça yer verlmektedr. Bu yönde yapılan br çalışmada resm arşvleme ve letşm sstemnn (PACS) k flm arasında geçen sürey öneml ölçüde düşürdüğü ve hasta günü malyetnde öneml tasarruflar saladıgj. bulunmuştur (Langlos vd., 1999: 205). Bu alanda' yapılan br baş.., ka çalışmada djtal ve gelel'leksel göğüs graflernn raporlama. süres arasında ortalama 18 dakkalık anlamlı br fark görüldüğü, ulaşılan bu sonuçlann djtal, sstemn daha hızlı ve verml br sstem oldulunu gösterdğ bulunmuştur (La ve Langlos, 1999: 198). Path ve Longlos tarafından (2002) djtal ve geleneksel radyoloj arasında zaman farklılığını değerlendrmek amacıyla yapılan dğer. br çalışmada, djtal sstemde ortalama sürenn 14,4 dakka. ken, geleneksel röntgen sstemnde 47,9 dakka oldu görülmüştür. Buna göre djtal radyoloj sstemler zamanda % 70'lk br tasarruf sağlamaktadır. Bu durum, k tetkk a rasında geçen sürenn % 70 daha kısalmasına şaret etmekte olup hastalann daha hızlı taburcu edlmesneyardımcı olacaktır (Path ve Langlos, 2002: 168)._ Bu çalışmada ncelenen radyoloj bölümünde djtal röntgen ve PACS kurubnası halnde röntgen teknsyennn yerne getrdğ ş öğeler değşecektr. Klask röntgen çekm ş öğelernden olan kaset yerleştrme (5,4 sanye); kaset çıkarma (5,34 sanye), kaset ve zarfları çekm odasından çıkarma (6,29 sanye); kasetler banyochazına götürme (17,28 sanye); flmn otomatk banyo chazında banyo edlmes (133,58 sanye) ve boş flm kasetlern çekm odasına getrme (15,6 sanye) gb ş öğelernegerek kalmayacaktır. Bu ş öelernn ortadalı kalkması halnde konvansyonel tetkklerde 183,49 sanye(3,06 dakka); mamograf tetkklernde 295,55 sanye (4,93 dakka) tasarruf sağlanacaktr (kaset yerleştrme 6,29 sanye, kaset çıkarma 4,79 sanye, çeklen flm banyo chazına götürme 15,1 sanye, flmn banyo edlmes 251,55 sanye, boş kasetler çekm odasına getrme 18,22 sanye). Benzer seklde, radyologların rapor okuma şlemn, kasetlere okumak yerne djtalortamda' ses kayıt dosyalarına okumalar ve bu dosyaların onlne olarak rapor yazma odasına gönderlmes de zaman acsndan öneml tasarru:flar sağlayacaktr. Sonuç ve Önerler Bu çalışmada, GAT A Eğtm Hastanes Radyodagnostk ve Radyoloj Ana Dalı'nda ş ölçümüne dayalı şyükünün ve htyaç duyulan personel' sayısının belrlenmes ve mevcut şyükü karşısında eksk! fazla personel sthdamının 0

19 Hastanelerde /nsangcü Plan1tunası: /fyiicl Ano1zııe Dayalı Br Çalılma '263 lup olmadıalnın, ortayakonulması amaçlanmıştır. Personel başıtetkk adetler ncelendğnde; radyolog başına konvansyonel röntgen, toraks, mamograf, 299 kop, US,'7;270 BT., 513 MR ve 635 nsa tetkk- " nn düştüaü, genel toplam açısından se radyolog başı tetkk sayısının duau hesaplanmıştır. Teknsyen baş tetkk sayısının se konvansyonel röntgen, toraks, maınograf, BT, 642 MR ve 953 adet nsa tetkk şeklnde gerçekleştğ, genel toplamda se teknsyen'b adet tetkkn yapıldıal bulunmuştur.' ' yapılan ş ölçümü sonucunda; gen,el, olarak Radyodagnostk ve,radyoıoj Ana nalı'nda yaklaşık 4 radyolôg ve 16 teknsyene daha htyaç 01duAu, b\dl8 karşılık 2 sekretern fazla oldulu saptanmıştır. Bu bulguya göre, kaltel sallık hzmet sunulablmes ve hzmette herhang br aksamanın yaşanmaması, çn özellkle radyolog ve teknısyen sayısındak yeterszlğn gderlmes gerekmektedr. Sorunun çözümü çn hastane yonetmnn önünde k temel alternatfn, bulundulu söyıeneblr. Alternatflerden br, yen personel sthdam edlmes le lgldr. c alternatf se şyükünde neredeyse % 70. düşüş saalayan djtal radyoloj sstemnn ı le lgldr.' Dğer yandan çalışmada tıbb sekreter sayısııın fazla oldulu Dulunmasına karşın, radyoloj bölümü yönetcler le yapılan g&1lşmelerde tıbb sekreter sa yısının yeterl olmadıal, özellkle raporlama sürecnde yıatlmalarla karşılaşıldıaj fade edlmştr. Yapılangözlemlerde se raporlama sürecndelc YıAllmanın ta bp rapor okuma noktasında meydana geldğ ve yaşanan sonmun, aslında per sonel eksklğnden zyade personeln verml kullanılmamasından kaynaklandı At görülmüştür. Ednlen zienme göre Radyodagnoştk ve Radyoloj AD Baş kanlıat genelnde brmetod etüdonün yapılmasına ve yen br ş akışının oluştu rularak gereksz zaman kayıplarına neden olan unsurların gderlmesne htyaç bulunınaktadır.,ayrıca, tıbb Sekreterler,alt,üntelere daattılmş olarak görev yapmaktadır. Bazı üntelerdek tıbb sekreterler. yop şyüküne sahpken, d Aerler,boş kalablıpekt. Esnek kadrolarna düşüncesndenhareketle, tıbb sekreterlern üntelere daattılması yerıe br araya toplanması ve radyoloj bö lümündek tüm rapor yazma şlemlernn br noktadan yürqtülmes faydalı ola blr. Sonuç olarak, ş ölçümüne dayalı ş yükü analzler htyaç duyulan kaynak ların objektf br şeklde tespt edlmesn sağladıat çn üretm, planlama ve de netm gb süreçlern etkl br şeklde yerıe getrlmesn saalamaktadır. Has tane yonetcleınn de, hastanede yapılan her. br faalyetn performans krtern gelştrmek ve standart süresn hesaplayablmek çn daer' şletmelerde oldulu gbzaman etüdü' teknğnden yararlanması gerekr. Bu yönde yapılacak çalış malar özellkle ünte ve hastalık bazında harcanan personel zaınanınm (a damlsaat' nldarı) ve ücretnn daha gerçekç hesaplanmasına öneml katkılar saalayaca1ctır. Ç0Au zaman kullanılan üret yöntem,' ş yükü, ekpman ve,ş

20 264 Amme Idares Dergs akışı hastaneler arasında farklılıklar gösterdğ çn br hastanede gelştrlen standartların başka br hastanede aynen kabul edlmes uygun bryaklaşım olmayablr. Kaynakça Akal, Zubal (1991); Iş Etüdü, Internatonal Labour Offce (ILO), Dördüncü Basım, MPM Yaymlan: 9,Ankara. ' Aykaç, Burhan (1999), Insan Kaynakları fnetm ve Insan Kaynaklarının Stratejk Planla1'fl4Sı, Blnc Basım, Nobel Yayın Dagıtım, Ankara. Bngöl, Dursun (1990), Personel Yönetm ve Beşer /lşkler, Atatürk Ünverstes Ya yını, Yayın No: 676, Atatürk Ünverstes Basımev, Erzurum. Brndle, M.J., Stabler,J, Rmıner, M.J., Hunnam G. and Gll J. (1994), "Radology Workload-A Soluton Re,vewed After 14 Years' Experence"; Clncal Radology, 49, s Can, Hall, AkgÜD, Ahmet, Kavuncubaşı, Şahn (2001), Kamu ve Özel Kesmde Personel Yönetm, 4.Baskı Syasal Ktabev, Ankara. Ergüç, Gü1sün (1992), "Hastanelerde İş Ölçümü", Hacettepe Sağlık Idares Dergs, Clt 1, Sayı l,s Ergüç, GülsÜD ve Tekeş, Kenan (2003), "Yönetm Hzmetlernde İş Analz ve İş Degercme: Hastane Yönetm Açısından örnek Br Uygulama", Hacettepe Sağlık Idares Dergs, Clt 6, Sayı 1, s Eyüboglu, D. (1998), Isthdam ve Vermllk.: 1970 Sonrasından Günümüze Gelşmeler, MPM Yayınları No: 634, Ankara. Fındıkçı, lham (1999), Insan Kaynak/an Yönetm, Alfa Basım Yayını, İstanbul. Fredenberg, Rchard M. (1999), 'The Future of Medcne and Radology: Part II', Radology, 213, s Graff, Lous G., WolfS., Dnwoode DB., Mucc D. (1993),'Emergency Physcan Workload: A Tme Study', Annals ofemergency Medcne, 22(7), s Gupta, Neeru, Dano, Khassoum, Zum, Pascal & Dal Poz,Maro R (2003), "Assessng humanresources for health: what can be learned from labour force surveys?", Humd" Resourcesfor Health, 1(5), S " " Hennnger, Dawn ve'da1ey Chrs (1983), "Measurng Nursng Workload n An Ou1patent Department", The Journal ofnursng Admnstraton, 13(9), s Kartal, M., Ozbay, H., Erst, H.E. (2004), SHA-based Health Accounts n Thrteen OECD Countres: Country Studes Turkey-Natonal Health Accounts 2000, OECD' Health Techncal Papers No. 13, Pars, France. Kavuncubaşı, Şahn (2000), Hastane ve Sağlık Kurumlar Yönetm, Syasal Ktape,v, Ankara, s Kaynak, Tugray (1996), Insan Kaynakları Planlaması, Alfa Basım Yayın, 2.Baskı, İstanbul.

21 Hastanelerde JhSangücü Planlaması: Jşyükü Analzne Dayalı Br Çalışma 265 Khorasan R., Ooel PK., Ma'lufNM., Fox LA., Seltzer SR, BatesOW. (1998), "TrendS n The Use ofradology Wth Inpatents: WhatHas C}ıanges n ADecade?", Amercan Journal ofroentgenology, 170, s ı.... Koçel, Tamer (2003), İşletme Yönetclğ, BetaYayınları, 9. Baskı, İstanbuL Langlos Le S., Vytalngam ıtc., Azz NA. (1999), "A Tme-Moton Study ofogtal Radographyat Implementon", Avustralasüıtı Radology, 43(2.), s La S.ve Langlos S Le. (1999), "A ComparatveStudy ofa Ogtal Radography Şystem'?, Avustralasan Radology,43(2), s Menderes, Münevver (1990), Hastanelerde Malyet Muhasebes Model. Gelştrme ve Hemodyalz Seans Malyet örnek'uygulaması, Hacettepe Ünverstes Saglık Blmler Ensttüsü, Saglık Kurumları Yönetm Programı Yayın1anmatUş Doktora Tez, Ankara, Msener TR., Freln Al;, Twst PA. (1987), "Sanıplng Nursng Tme Pnponts Stı\ffıng NeedS", Nursng Health Care, 8(4), s Nag D. ve Pettnger NM. (1997), "Health Servce Indcators For Radology Depaİ1ments: HowMeanngful Are They?", Clncal Radology, 52(7), Orpzs E ve Morgan D (2004), SHA Based Natonal Accounts n Thrteen OECD' Countres: A comparatve Analyss: OECD HealthWorkng Papers No. 16, Pars,. France. Path R. ve Langlos S. (2002), "Evaluaton ofthe Effectveness ofdgtal Radography n Emergency Stuatons", Avustralasan Radology, 46(2), s Peursem Van KA., Pratt MJ., Lawrence SR. (1995), "Health Management Performance A Revew ofmeasures and Indcators", Accountng, Audtng & Accuntabtlty Journal, 8(5), s ' Saglık Bakan1ıgt (2003), Yataklı Tedav Kurumları İstatstk Yııııgı. Ankara. ( Saghk Bakan1ıgı Saglık Projes Genel Koordnatörlügü (1998), lşyülcüne Dayalı Personel htyacı Saptama Yönte1n: Iknc Basamak Sağlık Kurumlan Çalışma Raporu, Ankara.. Sçm, Hkmet (1988), "Hastanelerde Vermllg ArtırmaYöntemler: İş Ölçümüne' Dayalı Kadrolama", Vermllk Dergs, ClU7, Sayı 1, s Shpp, J.Peter (1998), Workload Indcators ofstaffng Need (WISN): A ManualFor Implementtaton, World Health Organzaton, Dvson ofhuman Resources Development and Capacty Buldng,Oeneva, SWtzerland. Sunshne, H. Jonathan ve Burkhardt, H. Jeffre>; (2000), "Radology Groups' Workload n Relatve Value Unts and Factors Affectng lt", R.adology, 214, s Tmur, Hkmet (1984), İŞ Ölçümü, Iş Planlaması, Vermllk: Kuramsal ve örnek Uygulamalı, TODİEYayınlan No: 207, Ankara. Tortop, Nur (1994), Personel Yönetm, Yargı Yayınlan, Ankara. TSK (1987a), 100 Yataklı Asker Hastane Tarhl ve TMK: E Nolu Teşklat Malzeme ve Kadro Çzelges..