TRANSPORT SİSTEMLERİN İŞLETME ŞARTLARI VE PERFORMANSLARI

Transkript

1 BÖLÜM 5. TRANSPORT SİSTEMLERİN İŞLETME ŞARTLARI VE PERFORMANSLARI 5. GİRİŞ Kre görev ypığı brmler şleme şrlrıı ve ekolojk süreç ç gereke kre performsıı blmes öemldr. Aslıd bu kou çok geş olmsı krşı; bu bölümde ylızc kre srım şmsıd öeml ol kısımlrı ele lıckır. Tsrımcı, kree ve kre elemlrı servs hylrı boyuc uygulck yükler syısıı ve büyüklüğüü blmeldr. Bu büyüklükler, kre şleme şrlrı ve performsı bğımlıdır. Bu edele üm krkerskler dkke lımsı gerekldr Tekolojk sürec rsgele olduğuu göz öüe lrk ve rsgele foksyolrı eors kullrk belrl br yklşımd buluulblr; çükü gerçeke ekolojk şlemler br çok değşkee bğlıdır ve bu ür br blgy e olrk elde eme çok zordur. Tsrım şmsıd srımcı ked k krer yrdımıyl elde edlmş ol kb yklşıml sıırlmlıdır. Bu k krer: şleme devmlılığı ve yoğuluğudur. Bu krerler, ekolojk şlemler değşke olmdığı kbul edlerek lglele zm çdek orlmsı ele lımlıdır. Devmlılık, lglele zm çde kre şlem devmlılığı; yoğuluk se herhg br dk kre performsıı mksmum performs orı olrk krkerze edlr. Grfksel br örek şekl 5.1 de görülmekedr. Şekl 5.1 Yıl çdek kre şleme koşullrı. 1, 2, 3,..., kre s olrk şleme zm rlığı; T k, s olrk kvm zmı; P, kre çlışm performsı; P mx, kre mksmum performsı ve P m se kre yıl çdek orlm çlışm performsıdır Kre şlemes kesye uğrmsı kre ked ekolojk özellklere bğlı olduğu gb; yrıc d şğıdk şrlr d bğlı olblr: 1. Çlışm şekl vrdylı ble ols, vrdylr rsıd zm kybı olcğıd ve l güler de düşüüldüğüde şlemeler 24 s çlışmzlr. 2. Tekolojk süreçe, krede kyklmy pll vey pllmy kesler olckır (rspor ssem yükleme vey boşlılmsıd kykl, yük um elemıı değşrlmesde kykl, oku uzuluğuu değşmde kykl, Dr İsml GERDEMELİ MAK Trspor Tekğde İler Koulr

2 2 Trspor Tekğ İler Koulr kre yrdımcı ekpmlrıd br hsırlmsıd kykl ve eerj kessde kykl kesler görüleblr). 5. Kre br şleme yerde bşk br yere şımsı. 4. Bkım ve orım şlemler. 5. Kre hsrıd kyklblecek beklemedk durksmlr. 6. Çok kuvvel rüzgr, ss, kr ve düşük dereceler gb kre çlışırılmycğı vey şleme ypılmycğı hv şrlrı kyklı kesler görüleblr. Elbeek hv şrlrı ylız dış ormd çlış kreler ç ekldr. Kre belrl br bölgeye şımsı ş üç kegorye yrılblr: 1. İşleme bölges çde çok kıs mesfel şlemler. 2. Gerekyors kre br kısmıı sökülebleceğ, şleme hzme eğ l çde or mesfel şım. 5. Br bölgede br dğere ve kre mme sökülmesyle sğlblecek, uzk mesfel şım. So grupk şım, kre edüsr vey elekrk srl essde çlışıyors dkke lımlıdır. Bu ür kreler belrl br yerde yıllrc çlışık sor bşk br bölgeye şıırlr ve şlev gördükler k bölge geellkle brbrlere ykıdır. Kreler şım zmı, kre devgelğe ve eğer şım ç kre sökülecekse şıblrlğe bğlıdır. Luk, kreler devgelğ V hreke orıı şleme ssyoudk P performsı orı olrk rf emekedr: V m = (5.1) P Tşıblrlk se kre belrl br ssyod br bşksı şıırke servse olmm sürese T ye bğlı olrk ımlır: m 1 = (5.2) T P Burd L T = + T olrk fde edlr. V T sökme ve ekrr moe emek ç gereke zm, L se şleme ssyolrı rsıdk mesfedr. Eğer kre her zm sökülmes vey ekrr moe edlmes gerekmyors T, 1 de küçük br fkör le çrpılmlıdır. Kre şleme kvrmı e y Luk rfıd, ş mkrıı kosrsyou olrk öerlmşr: W r = (5.3) L W w = (5.4) W, kre rfıd br ssyod ypıl ş mkrıdır. Dr İsml GERDEMELİ MAK Trspor Tekğde İler Koulr

3 Trspor Ssemler İşleme Şrlrı ve Performslrı 3 (5.3) ve (5.4) ü kullrk, kre şımsı ç gereke zmı geel fdes elde edleblr: 1 1 T To rm wm = + T o, kre şleme zmıdır. (5.5) Kre sökülmede şıdığı özel durum ç (=0; w= ) 1 T = T o (5.6) rm İş kess brbrlere bğımsız vey lgl ol br çok fköre bğlıdır. Elbee k ş k vrdy hlde ypılıyors orım ve bkım kesler, üç vrdyy göre dh z olckır. Ayrıc çlışmy hv şrlrı gb br ekde dolyı bell br sezo boyuc r verlyors, orımlrd dolyı olck kes de dh z olckır. Beklemedk br hsrd sor ypılck orımlrl kybedle zm ve pllı bkım zmı rsıd br bğıı vrdır. Bulov, porl krelerde ypığı rşırmlrd şğıdk bğııyı elde emşr: T o p + bexp (5.7) T = o Bu bğııd; p pllı bkım ç gereke zm, beklemedk hsrlrd sor pllmy orımlr ç gereke zm; ve b se sblerdr. Pllmy orımlr ç gerekl zm, büyük ord orım servs orgzsyou ve kre orılblme kolylığı bğlıdır. İş kesler süreler, Rusy dk kre şlemelerdek deeysel çlışmlr bğlı olrk blo 5.1, blo 5.2 ve blo 5.3 e verlmşr. Kre p Özel mçlı köprülü kreler Geel mçlı köprülü kreler Çlışm yer Melürjk essler Tblo 5.1 Kre opersyouu kesler Krede yrrlm şekl Arlıksız vrdy vrdy vrdy çlışm Tl güler dışıd Ay bşı s bşı klme bğlı ol kesler Pllı bkım Hsr k yklı İş kess Mk kosrüksyou Ypı edüsrs Kerese ve mel depolm essler Elekrk Dr İsml GERDEMELİ MAK Trspor Tekğde İler Koulr

4 4 Trspor Tekğ İler Koulr Gezer köprülü kreler Kulel kreler Porl kreler Kedde lmş vçler srller Dökme ml essler Gem kosrüksyou Kerese ve mel depolm essler Edüsryel kosrüksyo Hdroelekrk srller Mhlle kosrüksyou Edüsryel kosrüksyo Hdroekk kosrüksyo Lmlr Hdroekk ve edüsryel kosrüksyolr Yrdımcı şlemler Yerleşrme şlemler (kre şımsı) edeyle kybedle zm [s/yıl] Tblo 5.2 Kre p Kulel kre Kuçuk Gezer Mobl Porl lskler Kmyolrl köprülü kre kre le kre Kldırm kpses 8 > 8 10 > Kre orlm şım mesfes ,07 0,03 0,06 Kre şım zmı [s] * 0,5 0,5 1 0,03 0,1 Yıl bşı kre şım syısı 3 1, ** Kre şımsı edeyle [s/yıl] * Kre sökülmes ve ekrr moe edlm es le brlke ** G em yolcul uğu süres (8y) Tblo 5.2 de kre sh b değşmesde dolyı oluşck zm kyıplrı göz öüe lımmışır. Tblo 5.3 İş mühedslğde kullıl kreler şleme şrlrı klm koşullrıı eks Bölgeler I II III IV V VI Fırıy, yğmur, kr, sse bğlı kesler [gü/yıl] Kulel kreler Oklu kreler Ayklı köprülü kreler Kış süres [y] Kış süresce performs zlmsı İş mühedslğde 0,9 0,85 0,8 0,8 0,75 0,75 Nehr şımcılığı 0,95 0,95 0,94 0,92 0,9 0,83 0,92* 0,87 0,84 0,82 0,75 * Küçük değerler, lk ve so kı ş ylrı ç geçerldr Dr İsml GERDEMELİ MAK Trspor Tekğde İler Koulr

5 Trspor Ssemler İşleme Şrlrı ve Performslrı Yukrıd lıllrı ışığıd, kre yıllık orlm şleme süres s olrk elde edeblrz. Bu değer, kre şlemes devmlılığıı krkerze emekedr. Prk hesplmlrd, yıl boyuc kre şleme süres elde edlmesde sor bu büyüklüğü orlmsıı lııp, şleme sürelere göre grupldırılmış krelere bölüür. Bu şlem blo 5.4 e ypılmışır. İşleme şrlrıı göz öüe lıdığı blo 5.4 ek pk şleme dygrmlrı şekl 5.2 de görülmekedr. Grup o. IV Tblo 5.4 İşleme sürekllğ bkımıd kreler sııfldırılmsı İşleme şekl Uzu sürel devmlı Yıllık orlm şleme zmı [s] 6000 III Devmlı 4500 II Peryodk 2500 I Kıs sürel 500 Çlışm şrlrı Tek br yerde, l güü olmd, 3 vrdylı 1)Tek br yerde, sezoluk keslerle, 3 vrdylı 2)Hv şrlrı göre ve l gülerde kesl, 3 vrdylı 1)Sezoluk keslerle, 1 vey 2 vrdylı 2)Yıl boyuc, 1 vrdylı Güde 2 se fzl olmmk üzere 1 vrdylı Örekler Melürjk srllerdek, Hdroekk kosrüksyo llrıd çlışlr 1)Lm kreler, büyük ölçekl mr kosrüksyolrıd çlışlr 2)Demryolu ssyolrıd kerese yığmk mcıyl çlış yklı köprülü kreler 1)Kerese lıd çlışlr 2)Mk kosrüksyo fbrklrıd çlışlr Yrdımcı şlemler ç çlışlr, mk odlrıdk köprülü kreler, hdroelekrk srllerde kpk yükseleler Şekl 5.2 Tblo 5.4 ek gruplr göre kre şleme süreler. ) uzu sürel devmlı; b) devmlı; c) peryodk; d) kıs sürel Dr İsml GERDEMELİ MAK Trspor Tekğde İler Koulr

6 6 Trspor Tekğ İler Koulr Tekolojk şlem yoğuluğu sb şeklde değşm göserr. Ufk sslrı symzsk; üm ekolojk süreçler şğıdk gruplr yrılblr: 1. Yoğuluğu eredeyse sb ol değşmeye (sb) şlemler. 2. Yoğuluğu peryodk olrk değşe şlemler. Bulr, ş yoğuluğu le r ve gkçe zl ş yoğuluğu uygu devm ede şlemlerdr. 5. Yrdımcı şlemler ve orım ç kullıl kreler ç yoğuluğu rsgele ol şlemler. Tpk yoğuluk eğrler şekl 5.3 e görülmekedr. Şekl 5.3 Tekolojk şlemler yoğuluklrı. ) sb şlemler; b) peryodk olrk değşe şlemler; c) rsgele değşm gösere şlemler. Q m : orlm yoğuluk; Q mx : mksmum yoğuluk Dr İsml GERDEMELİ MAK Trspor Tekğde İler Koulr

7 Trspor Ssemler İşleme Şrlrı ve Performslrı 7 Şekl 5.3 e de görüldüğü gb lk grup ç mksmum yoğuluk, yıllık orlm yoğuluğ ykıdır. Ack dğer k grubu orlm şlem yoğuluklrı blo 5.5 e göserle k fkörü yrdımıyl yklşık olrk hesplblr Kre şleme şrlrı, kre br çok mekzmlrıı şleme şrlrı rfıd belrler. Çlışm s syısıı ve şlem yoğuluğuu blmes le yük kış orı elde edlr. Yük dğılımı (dğıımı) ve yükler lıcğı ve leleceğ oklrı koordlrı verlrse; sele performsı sğlblmes ç herhg br kre hızı ve vmes bulublr Kre performsı kre s bşı şıdığı yük syısı göre fde edlr. Bud sor bu bölümde bu kvrm; ekolojk süreçe kre kldırdığı ve şıdığı fydlı yükler olrk bhsedlecekr. Eğer fydlı yük br koeyırı çdeyse ve yük koeyır le brlke kldırılıyors; koeyırı ğırlığı d bu ğırlığ eklemeldr. Ack kepçe gb kre elemlrıı ğırlıklrıı, yükü ğırlığı eklememeldr. Bu edele, bzı durumlrd kes br yrım ypmk çok zordur. İ ş Tblo 5.5. Proses yoğuluğu göre şler pylşırılmsı g r u b u Y o ğ u l u k f k ö r ü k Bezer yklşım kldırm kpses krrlşırmk çde kullılmlıdır. Bu bze zorluklr ede olblr. Bu edele değşrleblr yük kvrm chzlrıı kullımı, Dr İsml GERDEMELİ MAK Trspor Tekğde İler Koulr

8 8 Trspor Tekğ İler Koulr kldırm kpses brkç değer belrmey gerekrr. Eğer kre geş kldırm yükseklğe (200 m de fzl) vey lçlm derlğe shpse, yükseklkek hg okı belrle kldırm kpses ç bu okyı ımlmk gerekldr. Buu ede e üs pozsyod kldırm hllrıı ğırlığı hml edleblr, oys l pozsyod bu ğırlık kree ekye yükü %10-15 rsıd rmsı ede olblr. Bud dolyı kre kldırm kpses yukrıd belrle durum göz öüe lırk zlılmsı hyç duyul güvelğ grlemek ç gerekldr. Kullıl (ele lı) yükler ğırlığ göre değşm göserdğ zm, performs şu şeklde ımlır: = = P Q = 1 /s (5.8) Burd;, br sek yük çevrm syısı. P = Q /s (5.9) eğer opersyodk her çevrm süresce rsfer edle yük yı ğırlık se; her çevrm süresde çevrm syısı buluur: T = + d + p s (5.10), şım opersyou ç gerekl zm; d, yükleme oksıd boş kvrm chzıı ve boşlm oksıd yüklü kvrm chzıı sblemek ve olrı boşluk yöledrmek ç gerekl zm; p, yükü kvrm ve yük boşlm ç gerekl zm. Tşım opersyolrıı süres; her çevrmde kre rfıd uygul yrık opersyolrı süres oplmıdır. Bu süre kre br ssyod dğere rsfer edldğde uygulmsı gereke yerleşrme opersyolrıı çermemekedr, hlbuk bu opersyolr kre mekzmlrı rfıd sık sık uygulır. Bzı yerleşrme opersyolrı rsfer opersyou olblr, vey buu ks, kre çlışm şrlrı değşrldğ zm olur. Eğer kre dzyı bzı değşklklere z verrse bu mümküdür. Bu edele, ple zcr le sğl kre hreke geellkle yerleşrme opersyoudur. Fk bzı durumlrd her çevrmde ypılblr. Devmlı çlış kre çlışm çevrmler syısı şğıdk şeklde ımlblr: = T = 1 = 3,600 s (5.11) frklı çevrmler süres yıys; 3,600 = T (5.12) Geel durumd her çevrm süres ve ele lı yükü ğırlığıı değşm. Performsı belrleye şdde değşm krrlşırılmış vey değşke olblr. Bu edele, eğer kre hızı ve vmes yüke bğlıys (yrlblr hdrolk ve elekrk şleme Dr İsml GERDEMELİ MAK Trspor Tekğde İler Koulr

9 Trspor Ssemler İşleme Şrlrı ve Performslrı 9 mekzmsı, ves kuusu), her br çevrm boyuc şım opersyou ç gerekl zm rsfer edle yükü ğırlığı bğlıdır. Performsı belrleye rsgele yük değşmler her p krede olur. Bulr, yükü rsfer olmsı gereke mesfedek değşmlerde, yükü kldırılmsı ve sblemes ç gereke zm değerler dğılımıd, klm koşullrıd (kr,ss,rüzgr..), kre sürücüsüü deeym gb edelerde ekleeblrler. Performs çok geş lmler çde değşeblr. Kre çlışm krkersğ olrk kullılble ekl mksmum performs değere krr vermek çok zor olblr. Verle koşullr lıd br slk çlışm essıd elde edle orlm performs değer ımlmk mümküdür. Bulrı şğıdk şddelerle krkerze edeblrz: Ele lı yükü ğırlığı, şım opersyouu hızı ve yolu, yük kvrm chzı le yükü sblemes ve kldırılmsı ç gerekl zm. Muel korol olmsı hlde kre sürücüsüü vsıflrı ve kre çlışığı klm şrlrı dkke lımlıdır. Performs ekk olrk fde edleblr. Çlışm koşullrıdk değşklkler (şım mesfes, ele lı yükler ğırlığı ), performsı ekk performs frklı olmsı ede olur. Terselerde, depolm çöplüklerde vey ele lı yükler sıırldırılmışs ve klye mesfeler ve hızlr z değşmeke se dğer objelerde kullıl kreler çlışm yoğuluğuu değerledrme ç ekk performs çok uygu br özellkr. Fk, kre değşk ğırlıklrd ve boyulrd yüke shp olduğud ve büyük objelerle çlışığıd (yüksek blrı ypımı, hdroekk ypılr, büyük gemler ), br ek obje ypılmsı essıd orlm performsı blmek gerekecekr. Kre hızı ve sbleme, ekleme, yükü sb bırkmk ç gereke zm yükü ğırlığıı foksyolrı olsu. Orlm değerler emel üzerdek yklşık hm sord büyük hy ede olblr. Bzı durumlrd, büü yükler, ğırlıklrı ve krşılm hızlrı bğlı olrk gruplr yırmk ve her grup ç yükü serbes bırkmk ve sblemek ç gereke orlm zmı belrlemek gerekr. Yüklü kre üzerde hreke emes gereke yollr her grup ç kurulmlıdır. Böylece rsfer edle her yük grubuu performsıı ve her csm ç orlmsıı belrlemek mümküdür. Dkle ypı yı k yükseklğde yerleşrle yı elem serler çeryors, geellkle orlm performs, öce her k ç sor büü br ypı (ypıyı br büü lrk) ç belrler. Tm çözüm olsılık eorem kullılrk elde edleblr. Bud sor rsgele değşkeler kullılrk çeşl şlemler süres ve yükü ğırlığıı düşüürüz ve performsı olsılık yoğuluğuu dğıım kurlıı belrlerz. Bu ku her frklı oluşum ç keskl kısm kulrd meyd gelmşr. Kre elemlrıı çlışm şrlrıı hm emek ç; performsı orlm değerler ve verle zm rlığıd bu performsı belrleye fkörler şdde blmek yeerldr. Bu rlık, sürekl çlışm durumud br yıl, sezoluk çlışm durumud gemclk vey Dr İsml GERDEMELİ MAK Trspor Tekğde İler Koulr

10 10 Trspor Tekğ İler Koulr sezou süres, değşe yoğuluk çlışm durumud se, şddel çlışmı peryodu olblr. Bu orlm performs, çlışm çevrm orlm sürekllğ ve kullıl yükler orlm ğırlığı kdr olck şeklde, düşüüle zm rlığıd kre çlışmsıd meyd gelecek keslere z vererek belrler. Kre çlışm şrlrıı hm emek ç, ele lı yükü orlm ğırlığıı ve yıllık yük kldırm şlemler orlm syısıı kullmk dh y olckır. Bu değerler ürüü çıkç yoğuluk fkörü k (Tblo 5.5) le ekk performsı oplyrk belrlee performsı yıllık orlmsı eş olckır. Büü kreler her br yıldk çevrm syısı göre dör grub yrılblrler (Tblo 5.6). Tblo 5.6 Kre Grubu Yıllık çevrm syısı Örekler (x1000) A 20 Ev ve edüsryel ypılr ç kullıl her p kre B 40 Lmdk kepçel kreler,sezoluk k vrdylı kullılır; hdroekk ypılrd beo ç kullıl kreler. C 100 Lmdk kepçel kreler,yıld k vrdylı olrk kullılır; D 200 Kepçel kreler ve melurjk esslerde kullıl kreler yıld üç vrdylı olrk çlışırılır. Yük ğırlığıd dolyı kre üzerde oluş kuvveler mme belrlemes, orlm ğırlık yıd, orlm ğırlık meyd gelecek değşm hkkıd d blg gerekrr. Ağırlık dğılımı hkkıd sksel prmereler Bölüm 5.4 de bhsedlecek Kre çlışm yoğuluğu ve çlışm çevrm hkkıd edle blg, düşüüle zm rlığıd çeşl mekzmlrı çlışm süres belrler. Bu süre çlışm şrlrıı krkersklerde brdr. Mekzm üzere ekye kuvveler; ele lı yükü ğırlığı, düşüüle mekzm rfıd hreke erle kre prçlrı ve buu gb brçok dğer fköre bğlıdır. Yerleşrme mekzmsıı çlışm şrlrı yrıc düşüülmes gereke rsferler sürese ve koşullrı bğlıdır. Yük kvrm, yöledrme ve serbes bırkm opersyolrıı doğsı ve süres ; bu mçlr ç sğl mekzmı çlışm şrlrıı belrler. Mekzmlr her k pek çlışmyı d yürüürse; her çlışm grubuu verler oplır. Bu edele, kldırm vçler ve kıskçlı kepçeler çlışm şrlrı, şım opersyolrı ve kürekleme ve kepçe çm çlışmlrı le belrler. İc mekzmlrı çlışm sürekllğ, şım ve yerleşrme opersyolrıı süreler oplmıdır (kre hreke bu ks de çerdğ zm) İk vey dh fzl kldırm mekzmsı shp ol kre performsı kldırm mekzmlrıı performslrıı oplmı eşr. Bud sor, kre dzyı ve çlışm şrlrı bğlı olrk şğıdk durumlr düşüülmeldr: 1) kldırm mekzmlrı, bğımsız ve prlel olrk çlışır; Dr İsml GERDEMELİ MAK Trspor Tekğde İler Koulr

11 Trspor Ssemler İşleme Şrlrı ve Performslrı 11 2)kldırm mekzmlrı, bğımsız sırd çlışır; 3)kldırm mekzmlrı brlke çlışır. Aşğıdk bölümler, çevrm elemeler ve kldırıl yük ğırlıklrıı belrlemek hkkıd dh deylı blg verr. Bulr kre mekzmlrıı çlışm şrlrıı belrlemek ç emel blglerdr Mk İşlemler ve Mekzmlrı Çlışm Zmı Mekzmlr yrdımıyl yürüüle şlemler (şım, yerleşrme, kldırm, yük boşlm v.s.), mke şlemler olrk düşüüleblr. Bu çlışmlrı süres, gdle yol, hız ve vmeye bğlıdır. Tşım essıd kedle yol, yükü kldırılmsı ve ulşırılmsı gereke oklrı koordlrı ve çevrm bşlgıcı ve soud kre buluduğu pozsyo bğlıdır. Bu kesdr k; kre ser yüklemş, ser boş olsu yük kvrm chzıı hreke ermek ç e kıs yol ek seferde seçlmeldr. Yükler oplmsı ve dğıılmsı gereke oklrı koordlrıı blrz.. Bu problem çözümü bzı durumlrd zordur, çükü; 1) ek yöde kedle mesfe zlmsı, dğerde kedle mesfe rmsı y d m msıyl k hreke koorde emey gerekreblr k; bu durum muel korol hlde kre sürücüsü ç oldukç zordur. 2) vmeleme ve freleme koşullrı her hreke ç frklı olblr; mesfey korum, vmeleme ve frelemede dolyı oluşck rış kyıplrı d bu eşlk edeblr. 3)şım boyuc vmeleme ve frelemeler yük ve kre sllmsı ede olur. Bu d; yükü sblemey dh zor hle gerr ve yük kvrm chzıı dleme durumu germek ç gereke zmı rırır. Opmum hızlrı ve yük hreke opmum yöü seçme problem, mbrlr (repolr) hzme ede oomk forklf kreler çlışmsıı lz boyuc düşüüldü /5.8/. Bu problem düşüülmes bu kbı lıı şckır Hızlm ve freleme şrlrı seçle hrk pe bğlıdır. Bölüm1 de bhsedle kuvve kller le prke krşılşıl şrlr Tblo 5.7 ye şlemşr. H ı z d e ğ ş Tblo 5.7 Freleme ve vmeleme krkerskler S S b b o l m o l m İ v m e - z m Dr İsml GERDEMELİ MAK Trspor Tekğde İler Koulr

12 Trspor Tekğ İler Koulr 12 m k u u y h r e k e s ü r e s f o k s y o u o l r k h ı z ı V y h r e k e s ü r e s b o y u c l ı y o l u ı m l f k ö r ü φ Dr İsml GERDEMELİ MAK Trspor Tekğde İler Koulr

13 Trspor Ssemler İşleme Şrlrı ve Performslrı 13 ı m l m s ı m s ı L e e r ( v ) 0. 5 v 1 S ü s o d l v 2 s π v π o k P r b l v v Ü s e l v exp 1.684v C o s ( 2 cos 1 v π v Dr İsml GERDEMELİ MAK Trspor Tekğde İler Koulr

14 14 Trspor Tekğ İler Koulr ü s o d l Tblo 5.7 de belrle koşullr lıd vmeleme ve freleme süres; v = ϕ γ (5.13) şekldedr. Burd; v.sb durumdk hız; γ,mx. vmeleme; ϕ, Tblo 5.7 de verle vmeleme-süre fkörüdür. Leer vmeleme, yükü kldırm, seyh eme ve kolu drlp kldırılmsı essıd olur. Elekrk hrkl, yüksek hızlı (1.5 rpm de fzl) döel krede vmeleme ve freleme süsodl kuu zleyeblr. Medvedk gösermşr k; üsel ku göre vmeleme vk kybıı rırıyorke prbolk ku göre vmeleme, süsodl ku göre vmelemeye göre kc derecededr. Ayrıc Medvedk, cosüsodl ku göre vmeleme umu verc olduğuu gösermşr /5.33/ Tşım opersyouu mmlm süres (); vmelemey, sb hreke ve frelemey çermekedr, ' = + + y '' (5.14) ' ; vmeleme ç gerekl zm, y ; sb hreke süres, '' ;freleme ç gerekl zm mekzmı oplm çlışm süres ( ), sblemek ç gereke zm ekleerek bulublr, eğer kre çlışm koşullrı buu gerekrrse, eğer mekzm eşzmlı olrk kde fzl çlışırs. ' '' s ϕ ϕ + v + ' ' v γ γ = ' (5. 15) ' '' ' burd; γ ve γ ; sırsıyl, hızlm ve fre sırsıdk e büyük vmelemedr; ϕ ve Tblo 5.7 de lı vmeleme-süre fkörüdür. '' ϕ, Dr İsml GERDEMELİ MAK Trspor Tekğde İler Koulr

15 Trspor Ssemler İşleme Şrlrı ve Performslrı 15 İvmeleme şrlrı bğlı olrk şım süres %4 de dh fzl değşmez. Eğer; ' '' ' '' + < 0. 1 y + < y. Eğer; se klye süres krrlşırılmsıd geellkle vmeleme ve freleme süresce oluş zm kybı hml edleblr. Fk, yük hreke mesfes kıs olduğud, vmeleme ve freleme ç gerekl zm ' '' ' '' öeml olmy bşlr. s < s + s ( s vmeleme mesfes, s freleme mesfes) olduğud y = 0 = dır. y 0 olmsı ç, dh büyük ol γ, dh küçük ol s değer olur. Kbul edle orlm vmeleme ve yvşlm değerler le, orlm şrlr ç opersyou süres yklşık olrk hesplyblrz (Şekl 5.4.c de göserlmşr). Dr İsml GERDEMELİ MAK Trspor Tekğde İler Koulr

16 16 Trspor Tekğ İler Koulr Şek l 5.4: İvmeleme ve freleme durumlrıdk V=f() eğrler: )sb hreke peryolrı le leer vmeleme ve freleme; b)p rbolk ku göre vmeleme ve freleme, (sb hreke peryolrı hrç); c) çl kol kldırıcılı kre hreke ç gerçek ve bsleşrlmş dygrmlr; d) yükü serbes düşüşü Dr İsml GERDEMELİ MAK Trspor Tekğde İler Koulr

17 Trspor Ssemler İşleme Şrlrı ve Performslrı 17 Güç kullmd hreke eme olsılığı (güç ües şler kpdık sor le le hreke emek, v.s.) bze kullılblr. Sldr (drum), hrke eşzmlı çlışırılmdığı sürece sürüm e vçl kepçel kreler boş kıskçlı kepçeler bze düşürüleblr. Alçl kıskçlı kepçe kek eerjs kzılck mlzeme çe grmes eşvk eder. Kıskçlı kepçe ş hızı sord sb vmeyle rr. Bu opersyo ç gerekl zm; s m = 2 g F m (5.16) burd; F, kepçe erke kldırm mekzmsıdk sürüme. Şekl 5.4, pk vmeleme ve freleme durumlrı ç v= f() eğrler göserr. Kedle mesfe kıs olduğud ve vmeleme (freleme) süsodl ku göre uyguldığıd sb hreke yer lmz. Çevrm boyuc üm mke opersyolrıı oplm süres, yrı çlışmlrı süresde geellkle zdır, çükü deeyml kre kullıcılrı olrı dm yı d uygulmyı deeyeceklerdr. Buu ç olers, β fkörü le hesplrd ypılblr. Tşım süres; = k = 1 = β şeklde buluur. Burd k; her br çevrmdek opersyolrı syısı. (5.17) Şekl 5.5, çevrm boyuc uygul büü opersyolr ç pk s=f(v) dygrmıı göserr (sslogrm). Bulr kydedld: )yığı hldek mlzemeler oply hrekel, meyll vç kolu shp kreler ç, b)uğl fbrk bsıı ypımı ç kullıl kule kre ç, c)rj kvrm chzlı çl kol kldırıcılı kre ç; bulr, yükler yüksek hsssyel oplmsı ve dğıımı ç krkerze edlmşrler ve m oomk korole shprler. Şekl 5.5 ek sslogrm, hcm çdek kre kolu mlzemeler krkerskler göserr. Kumu mvd çöplüğe şıy kepçel kre ç kydedlmşr. Oomkleşrle yükü küreklemes ve bırkm sırsıd muel şlemler ç bu koşullr lıd gereke zm sıfırdır. Mvd yükü küreklemes ve çöpe boşlılmsı kepçe kes pozsyod olmsıı gerekrmez, bu yüzde sbleme şlemler bu durumd uygulmz ( d =0). Sslogrm, süsodl ku göre hreke ede (herheg br sb hreke olmd) kre dresel hreke göz öüde buludurrk krkerze edlmşr. Kepçe, sb vme ve yvşlm le kldırılıp drld. Dr İsml GERDEMELİ MAK Trspor Tekğde İler Koulr

18 18 Trspor Tekğ İler Koulr Şekl 5.5: Kre çlışm sslogrmlrı: )mvd çöplüğe kum boşlmk ç kullıl, ek hl sılı kclı 2 o porf kollu vç; AB)kumu küreklemes ve kepçe mvd kldırılmsı; BC)kepçe hze yüzeye lçlılmsı; CD)Kepçe kldırılır ve çılır; DE) kepçe mvy doğru lçlılır; A B ve B C ) sırsıyl hzeye ve mvy doğru kolu dresel hreke; MN ve M N ) Kolu sırsıyl, lçlmsı ve yükselmes; b)tuğl fbrksı bsıı ypımıd kullıl kule kre; AB)kldırıl yük; CD)Alçl yük; EF)Yüksele kc; GH)Alçl kc; A B )Yüklü kolu döme hreke; C D )Ters yöde boş kc le kolu döme hreke; MN)Yüklü kre hreke; M N )Yüksüz kre hreke; c)çl kol kldırıcılı kre ç Dr İsml GERDEMELİ MAK Trspor Tekğde İler Koulr

19 Trspor Ssemler İşleme Şrlrı ve Performslrı sye çersde k opersyo ve 8 sye çersde 3 eş zmlı opersyou ypble br profesyoel sürücü rfıd vç kullıldığıd sklogrm uygu koşullr lıd kyı ypr. Devr oplm zmıı % 76 sı sırsıd eş zmlı şler ory çıkmkdır. Srosk /5.41/ ve Medvedk /5.33/ rfıd porl kollu vçler ç eş sklogrm deyldırılmış lzler göserlmekedr. Yükü yerleşrmek ve bğlmk ve sökmek ç elle opersyolrı se, kcı esekce skıy lıd ığı moj vçler durumlrı çersde devr büyük br prçsıı lmkdır. Bu opersyolr devr oplm zmıı % 60 l % 70 lmkdır. Tşım zmıı bölümler, zmı % 20 s geçmedğ edüsryel blrı şsı ç kullıl kollu vçler çlışm devr çde ble dh zdır /5.21/. Dk kollrı le kule vçler şım opersyolrı yükü yukrı kdırrk ve vc gezdrme ve çevrme şeklde sele yere yy vzyee hreke ermeke brer. Bu p vçler, sodj yükler ç doılmışır. Buul brlke, geş ve değşk hızlmlr edeyle yük ve vc gerg sllmsı ede olmsıd dolyı vç sürücüler rfıd erch edlmemekedr. Yük rvy vgou hreke ede krşl kollu vçlere eş pek vçler, br yerde durur. Yük, kcı dödürülmes ve rvy vgouu hreke erlmes le rsfer edlr. Bu dh verml br düzelemedr. Uzu kblolr sıl yükler yy hrekeler, durğ kuvveler ve (çık hvd) rüzgr edeyle dödürmeye ede olur. Yerleşrme opersyou, yükü durğ br şeklde lmk ve gereke oky şımk dhldr. Bu opersyolrı deylı lzler şğıd belrlmşr; Dh öce sdece o edldğ gb eğer gerekl hsssye le yerleşrmey ypmk ve yükü slıımıı zlmk ç hç ölçüm lmzsk şım hızı ve vmes rmsı devr zmıı rırblr. Ş ekl 5.5.c dek sklogrm, rfdk kuulr yükler şımsı ve ger lımsı ç çlış sfc vçler yüksek hsssyeler edeyle elle opersyolrd hç zm kybedlmez. Oomk koroller, çeşl opersyolrı eş zmlrıı geş kdeme ve k mekzmı eş zmlı çlışmsıı sğlr. Kvrm ekpmlrıı rjd prçlrı ve yy hrekeler ç kullıl büü mekzmlr ç yyılm hızlrıı vrlığı, yükü yerleşrmede kybedle zmı egeller. Kvrm ekpmlrı, gerekl hsssye le see oky yöledrlmşr ) Belrlem ş p vçler ç değşk opersyolrı sürme zmlrı ve sb yükseklğ rsıd belrl br lşk vrdır. Arşırmlr TsNIIOMTP de /5.22/, MBTK-80 p kule vçler (dk kollrı le, beş klı prefbrk blrı şsıd kullılmk ç) çeşl mekzmlrıı opersyouu yüzde olrk süres; yükseğe kldırm % 47; vç gezs % 26; dödürme % 21; dkleme % 6 olup bu durumd sork opersyo yöledrme opersyouu gerçek eylemdr. Opersyo sırsıd mesfeler lıırke dkke değer çeşllkler rfıd krkerze edle vçler modeller frklıdır. Yük rvylrı küçük mesfeler boyuc hrke eğde, zmı br bölümüü l geş çıklıklı kblo vçler kldırm opersyolrı yüksek değerlere erşeblr. Yük lıdığı okd uzk mesfelere bırkıldığıd bu or kesk br şeklde zlır. Yüksek blrı şsıd kullıl kule vçlerde de yısı geçerldr. Yükseğe kldırmk ç gerekl ol zm orı küçükür. Fk b yükseldkçe rr; opersyo sırsıd dğer vç mekzmlrıı sürme zm yüzdes zlır Yöledrme opersyouu sürme zmı, yrdımcı mekzmlrı çlışırmk ç gerekl ol zm bğlı ke herbr şım opersyou sürme zmı vc mekzmlrıı çlışırmk ç gerekl ol zm bğlıdır. Dr İsml GERDEMELİ MAK Trspor Tekğde İler Koulr

20 20 Trspor Tekğ İler Koulr Vc büü prçlrı, zmı boyuc şlemede değldr. Freler ve elekrk moorlrı buu gösermekedr. Freler çlışmsıı sürme zmı, freleme ç gereke zmd dh z olblr. Elekrk mooru, kızklm ve mkk freleme boyuc kpılır. Mekzm dfersyel vey br ves kuusu le doıldığıd hesplr zf zm boyuc çlışm çersde hg mevcu vese kıldığı kılmsı gerekmekedr. Br çevrm boyuc düşüüle mekzmı çlışmsı süresce s bşı çevrmler syısı ve düşüüle zm rlığı vc çlışm s le çrpılır. Dh sor bu mekzmı çlışm sürec elde ederz. Ayrıc hesb, eğer vç k vey dh fzl vç le doılmış se her vc çlışm çevrmler zf syısı kılmlıdır. Düşüülmüş zm rlığı boyuc yöledrme çlışmlrıı yere gere mekzmlrı çlışmlrıı sürme zmı, br hreke boyuc çlışmsıı orlm sürme zmıı düşürülmüş devr boyuc hrekeler syısı le çrpılmsıyl belrler. Br mekzmı çlışm koşullrı yıl boyuc çlışm s essı göre e y y edlr. Elekrk mooruu ısımsı krer olrk lıdığıd düşüülmüş devr 1o dkk ve 1 sr. Servs ömrü br vc döer vey sb prçlrıı durumu hesb kılır Yukrıd d lşılcğı gb yı p ve büyüklükek vçler olduğu zm ble mekzmlrı çlışmlrıı sürme zmı geş lmlerde değşeblr. Hesplmlr geellkle mekzmı çlışmsıı sürme zmı bğlı olrk mekzmyı gruplr bölerk ypılmkdır. Br vç seçlrke, kullıcı, vç mekzmsıı hg grub (çlışmı sürme zmı le lgl ol) olmsı gerekğ, beklee çlışm koşullrı dyımıı ve mk çlışm lz belrlemeldr. Bölüm 1 prespler, FEM (Federo Eueopéee de l Mueo) rfıd yyılmışır. /2.4/ Bı vrupı br çok ülkesde elekrk doımlrıı dzyı ç kes FEM presplerde ypıldığı gb uygulmkdır. (Bölüm 9) /2.5/ Her k bölümde de mekzmlr, çlışmlrı sürme zmı göre yed sııf bölümüşür. Tblo 5.8. Mekzmı kullımı göre sııflrı (FEM presplere göre) Sııf Çlışm güü boyuc mekzmı orlm çlışm zmı, s Servs zmı boyuc mekzmı oplm eork çlışm zmı, s V V 0.5 > 0.5 ve < 1 1,600 V 1 > 1 ve < 2 3,200 V 2 > 2 ve < 4 6,300 V 3 > 4 ve < 8 12,500 V 4 >8 ve < 16 25,000 V ,000 Br çlışm güüde br mekzmı orlm çlışm zmı, oml hızdk çlışm durumu ç Tblo 5.8. de verlmşr. V1 de V 5 e kdr ol sııflr gülük düzel çlışm boyuc kullıl mekzmlr dhldr. V 0.5 sııfı yöledrme hrekeler ç mekzmlr olrk dhldr. İş görüle eseler geş l yyıldığı zmd yöledrme şlemler yere gere ked kede hrk edle lsk ekerlekl vçler çlışdırm mekzmlrı güde dör se kdr kullılblr. V 1 de V 3 e kdr sııflrı lıd oplıldığı durumlr vrdır. Sııf V 0.25 çok dr hrekeler yere gerldğ mekzmlr dhldr. Dr İsml GERDEMELİ MAK Trspor Tekğde İler Koulr

21 Trspor Ssemler İşleme Şrlrı ve Performslrı 21 Kolo 3 de göserle kullımı oplm sürec, belrleyc krer ol servs ömrü ç (blylı yk, kes dzy presödürler le ves mekzmsı) mekzmlrı prçlrıı dzyı emel olrk ş göre seğe bğlı eork büyüklük olrk düşüülmekedr. Çlışmı dkör sürec, gr peryodu olrk hç br koşul lıd düşüülmemekedr. VNIIPTMASh ve ITT /5.55/ rfıd e so eor, Comeco brlğ rfıd 1970 de kul edlmş olup kullımıı derecese (Tblo 5.9) göre vç mekzmlrıı sııfldırılmsıı çerr. Tblo 5.10 d, gü bşı çlışm sürec gösere br kolo eklemşr. Tblo 5.9 dk sııf A 1, FEM presplerde V 0.25 ve V 0.5 e krşılık geldğ görülmekedr. Sııf A 2, V 1 ve V 2 sııflrı; sııf A 3, V 3 sııfı ve sııf A 4 de V 4 ve V 5 sııflrı krşılık gelmekedr. Tblo 5.9. Kullım sııflrı Sııf Mekzmı Çlışm Sürec, s Yıllık Gülük (Yıllık 300 çlışm güü) A 1 < 200 < 0.7 A ve < 800 > 0.7 ve < 2.7 A ve < 2,500 > 2.7 ve < 8 A 4 2,500 8 FEM prespler V 0.25 sııfı çlışmı uzu süreçlere shp mekzmlrı olduğu yerde çık olrk lüzumsuz olup VNIIPTMASh eorlerde A 4 sııfı bğlı olrk k grub yrılmkdır. Sork lzler (Kou 9) gruplrı oplm syısıı üçe zldığıı gösermekedr. Tblo 5.10, bu kbı yzrı rfıd eklf edle çlışmlrı sürece göre mekzmlrı sııfldırılmsıı çerr. Tblo Çlışm sürece göre vç mekzmlrıı eklf edle sııfldırılmsı FEM Sııfı Mekzmı orlm çlışm sürec vey Yzr rfıd her çlışm güüde dzy edle prç, s öerle sııfldırm V 0.5 V 1 > 1 1 ve 2 V I V 3 > 4 ve 8 V 2 > 2 ve 4 V II V 4 > 8 ve 16 V 5 > 16 V III 5.5. YERLEŞTİRME ÇALIŞMALARI VE AKIM KESMELERİN SAYISI Yerleşrme çlışmlrı, yükü lıdığı ve srldığı yöledrmede öce reşm söükleşrlmes kdr y oklrd yük kvrm prçsıı yöledrmey kpsr. Desekl ve deseksz olmk üzere k çeş yerleşrme vrdır. Sork koulrd, yük kvrm düze vey yük boş klmkdır. Dkey hrekeler desekl ypıldığıd yy yer değşmler çoğulukl deseksz ypılır. Deseksz yerleşrme, ekolojk proseslerde de sedğ gb hsız yerleşrme olmlıdır. Desek kullıl yerleşrme ssemler le brbre çrp prçlrı gücüe bğlı ol deseğe krşılık vurmı kuvve sdece gerekl olduğu kdr sıırldırılır. B r vc çlışm çevrm, büü syılble yerleşrme opersyolrıı dm kpsmz; deemede de yerleşrme sık olmsı gerekl değldr. Vc yük kvrm düze olduğu yerde bzı durumlrd yerleşrme ç hyç oluşmsı gereke hssye le ş görüle llrı gereke oklrıd doğruc yere yere koymmkır. Tşım proses so oklrıı koordlrı çersde üç leer Dr İsml GERDEMELİ MAK Trspor Tekğde İler Koulr

22 22 Trspor Tekğ İler Koulr olers ve yük vey yük kvrm düze kssler pozsyolrı çersde üç döme olersı rfıd y edlr. Bu olerslr vey ou prçsıı hsss yerleşrme gerekrdğ durumlr vç shb rfıd belrlmeldr Yükü vey yük kvrm düze lmler çde spmlr le l çde sele oky şım olsılığı, vç hrekeler hssslığı bğlı ol durm olerslrı vsısıyl belrler. Soryükü durmsı ç verle lk syl le brlke mksmum ve mmum yer değşmler rsıdk frk değerledrleblr. Bu yer değşmler beş kısımd oluşmk olup; m hızdk yük kvrm düze verle lk durm emrde fre mekzmsıı çlışmy bşlmsı kdr hreke; mekzmı kemk zcr çdek boşluk doğrulusudk yer değşm; freleme boyuc hreke; vc mel ypısıı elsk şekl değşmler; freleme soudk reşm çıklığı. Kbde muel korol durumd, yükü yerleşrme de öem ol görüşü çık olmsıdır. Bu durum vç operörüü zf koumu, yüke (yük kvrm düze) ve düşüüle oky hyüküm hreke ve vç operörüü görüş lıı kesklğ doğrulusu bğlıdır. Dh sor uzklık ve ölçü üzerde eseler gözü görmeye zorly e küçük görüş çısı bğlıdır. Bezer hrekeler boyuc hsslık çıkc değşk mekzmlr rfıd cr edle yer değşmler çde hlrı oplmı bğlıdır. Herbr prç hycı vey brçok gelşgüzel büyüklükler (vç operörler reksyolrıı hızlılığı vey oomk korol durumud kldırmk ç gereke zm, fre bk sırsıd mekzmlrı uygu prçlrıı pozsyolrı ve boşluklrı, mekzmlrı mukveme, yük srkmlrıı ğırlığı ve yükseklğ vb gb) değşrleblr. Büü kısm yer değşmler e küçük ve e büyük değerler degelemes oplmlrı gb e küçük ve e büyük yer değşmler düşüülerek hrekeler hssslığıı belrlemek ylış olur. Tmrler rsı zm rlığı boyuc yer değşmler değerler hesb kılmsı prke çıkç yeerldr. Küçük ve or kldırm kpsel kule kre 16,000 s çlışm sorsıd 1000 oluk br kre ç se 16,000 x 3 = 48, 000 s çlışm ömrü soud elde geçrlr. Olsılığı 1/48,000 de küçük olmsı durumud yer değşmler düşüeblrz. Eğer her br kısmı yer değşm olsılığı deeysel esp edlr se olsılıklrı ürü gb olsılığıd yer oplm yer değşmler olsılıklrı d buluur. Ve sor sb sıırlm l oplm yer değşm esp edlr. Yükü ve yük kvrm düze sllm çıklığı, hreke düzgülüğüe ve vc şekl değşme bğlıdır. Bu düzgülük, şım oksı ulşdığı dk yükü hızlmsıı büyüklüğü rfıd ıılır. Hızlm, hreke olsılığı le lşkl olup yükü durdurulmsı ve yer değşm esr eme ıd sllmlrıı çıklığıı çıklr. Kre hreke hssslığı ve düzgülüğü görevledrle mkse ve ou özellklere bğlıdır. Yerleşrme, yrıc dk düzlüklerde eğlme çılrıı kulrı le hespl l çersde yük ve yük kvrm düze le yöledrlmş hssslık rfıd ek edlr. Yükü yöledre hssslık, dzy pozsyolrıd ğırlık merkez ve ou ksslere spmsı bğlıdır. Brcl olrk krede yükü sllm meodu bğlıdır. Yükü ğırlık merkez, sorsıd rh hreke ede kblolr şekl verdğde her zm sılm kssde yerleşr. Yükü kvrmdk h, yükü dkey düzlemde eğldğ α ve β çılrı rfıd göserlr. (Şekl 5.6) Dr İsml GERDEMELİ MAK Trspor Tekğde İler Koulr

23 Trspor Ssemler İşleme Şrlrı ve Performslrı 23 Şekl 5.6. Yükü loksyou kblolrd ) Öde görüüş b) yd görüüş Yükü eğlme çılrı şğıdk formüller de verlmşr: b α = β = H H ve b, yükü ğırlık merkezde doğru geçe dk ksde yük kvrm düze orsıı ked yer değşmlerdr; H, yükü ğırlık merkez ve yük kvrm düze sılm oksı rsıdk mesfedr (mesfe, yük kvrm düze dzy yükseklğdr). Yük kvrm düze, yük üzerde sğl hlklr bğlmış skı kyışlr kblosu le yyılı krşde meyd gels. ve b büyüklükler, dğııcı krş hlrı (kol uzuluklrı frklılıklrı), yük üzerde yerleşrlmş hlklrı hlrı, skı kyışlrı kblosuu dğılım ve gerlmeler doğrulusud sork uzmsıdk frk bğlıdır. Asılm ve yyılm krş hlrı bulblmek ç örek hesplmlr ory çıkrılmışır. Askı kyışlrıı uzuluklrı büyük çlışmlr soucud mm olrk bulumuşur. büyüklüğü, yrıc vc deseklee ypısı rjd olrk bğlmış yük üzerde uulmk üzere yerleşrlmş kıskcı hlrı bğlıdır. Kvrm hlrı sdece yükseklk H küçük se öemldr. Bu büyüklük mümkü olduğu kdr büyük olmlıdır. Yük kvrm düze dzy yükeklğ H, sork gerçek yükseklğ H 1 ve kldırıl yükü yükseklğe bğlıdır. Yükseklk H 1, dr ve yüksek prçlı durumlrd düşük ve uzulrıd dh zdır. Büyük yükseklk H, kvrm yrıı yrıc vc orlm büyüklüğüü de rırır. İsele yr, kre ypısı rjd olrk bğlmış ve hızlrı yrly yük kvrm düze çlışır küçük yükseklkr. Hız değşm dygrmı Şekl 5.4.c. de göserle şekl elde ermekedr. (Sğdk ce çzg) Or zlıkk hız, yük sllmlrıı durdurmk ç dh sor hız, yükü yere koymk ç sümey düşürmek ç lk kullılır. Yeerce rjd bğlı, sılm büyüklüğü le bğlılı olrk kullıldığıd yrıc ory çıkr. (Şekl 5.7.) İskme yrı, bu durumd sdece kıskcı yerleşrlmesdek hlr ve üremdek kusurlr bğlıdır. Bu kusur, bu durumd sdece yükü eğklğ le değl yl yer değşmlere de bğlıdır. Bu durumd yr, sılmı esek olduğu zmd dh çok yüksek olmsı bü şrlrd kolyc görülmekedr. Buul brlke, kvrm düze ve kre desekleme ypısı rsıdk rjd bğlı, kvrm düze mecbur skme ç üç boyu düzeler kullımı z verr; bu sele hsssye le herhg br düşüüle pozsyod yükü yerleşrlmese z verlr Yük yerleşrme gereke hssslığı ve boş yük kvrm düze, ker h yükü doğsıd kıldığ ı ekolojk şleyş öeml prçlrı bğlıdır. Çok yüksek hsssye, büyük ve krm şık mk düzeler kurulumud gerekldr. Tblo 5.11, mel ve beorme ypılrı mojı çersdek olerslrı gösermekedr. Tblo Svl mühedslk ypılrıı kurulumud gerekl hsssye, SP III, V.5-62 ve V.3-62 Yy yöde olerslr Opersyo (mm) Mel ve Beorme kololrı ve duvr peller mojı ± 5 Krşler mojı ± 15 Kre desekleme krşler mojı ) Akss ece b) Akss boyuc ± 15 ± 5 Depo kurm 20 Drek ve kule kurulumu 10 Hdrolk kpılr ± 5 Dr İsml GERDEMELİ MAK Trspor Tekğde İler Koulr

24 24 Trspor Tekğ İler Koulr Svl mühedslke kullıl kollu ve kule kre, yerleşrme olmd geellkle bu hsssye le br ypıyı kurmz. Ölçüler çevrme ve yer değşrme hrekeler doğrulusud sde p br kule vc ol MBTK-80 rfıd kvr yükler eş zmlı/ bezer yy yer değşmler, oomk korol deemeler boyuc mm olduğu görülmüşür /5.44/. İş bğlm düze kullımı, ypılrı mojıı kolylşırır. Tşım olerslrı böylece yy doğrulu çersde 100 l 120 mm değerlere yükselr. Buul brlke, br çok durum çersde yerleşrmey öüe geçlmez br şlem ypr. Rusy dk yer üzerde dolş yığıcı kreler rfıd yy hrekeler hlrıı sıırl değerler yük br desekle koumldırıldığıd 350 le 500 mm olrk bulumuşur. İy hız yrlmlı zel şlemler kullımı, bu büyüklüğü 5 l 10 mm düşürmek mümküdür. Şekl 5.17 Frklı ölçüm peryodlrı ç gerlm ve r freks dğılımlrı rsıdk krşılşırm. Schweer ve Sweso geellkle 4-6 hf rsıd ked ölçümlere ulşılr. Ölçümler mmlmsı, elde edle dğılımlrı krrlılığıd em olmk ç 6 yı buldu. Bu kreler şım mellerde ypıldı. Bu koroller proses krrlı durumd olduğu düşüülerek oyldı. Goezlger ölçümler 337 çlışm güü y yklşık 6750 se eşdeğer gele br sürede mmlmışır. Bu verler, çeşl koşullr lıd çlış frklı pek kreler rfıd şı yükü ğırlıklrıı rmek orlmsı hkkıd kes olmy fkrler verr. Uyuşmzlık se bzı esler le spblr. Kreler üm ürler ç orml dğılımı geçerl olbleceğ vrsyıl l değer L = L ( ψ=1 ). Dr İsml GERDEMELİ MAK Trspor Tekğde İler Koulr

25 Trspor Ssemler İşleme Şrlrı ve Performslrı Br çok rşırmcıı yeerl syıd es ypmsı rğme, bu esler syısı L (şırı yük rlığı L>L çersde) sıır değerler le lgl br souç çıkrmk ç yeerszdr. Kre rızlrı le lgl verler çere, Eforeev ve Kogr rfıd bsırıl kp göserr k şırı yükleme sırsıd kcdk yük kldırm kpses %300 ü kdr olblmekedr. Aslıd, dğılım kurlıı şırı yük rlığıd, orml yük rlığıdk değerlerde frklı olcğı bekleeblr. Şekl 5.18 ş mühedslğde kullıl kule krelerdek ρ(l) dğılımıı göserr (şekl 5.13, eğr 1 ), lg ρ(l) ve L 2 le çzlmşr. Şu görüür k, A oksı L=6.5>L =5 le bezerdr, orml dğılım kurlıd göserle düz çzg lıddır. Şekl 5.18 Kule kreler kc yükü dpılımı ( L=5 (şekl 5.13, eğr 1 )) lg ρ(l) ve L 2 kordlrıd çzlmşr Ack, Schweer ve Sweso rfıd elde edle verler buu oylmıyor. Şekl 5.19 olr rfıd elde edlmşr ve kc le doıl kreler le şı yükler ğırlıklrıı dğılımı foksyouu göserr. Dr İsml GERDEMELİ MAK Trspor Tekğde İler Koulr

26 26 Trspor Tekğ İler Koulr Şekl 5.19 Aşırı yük lıd ekrr ekrr yüklee krelere lşk egrl yük ğrlığı ψ dğılımı: 1) L =10 ; 2) L = Şüphesz, şı yükler ğırlıklrı le lgl dh fzl ssksel rşırm gerekldr. Fk, kldırm kpseler değerledrlmese göre, mevcu verler le ze kreler yeerl güvelrlke gruplr yrılblr. Tşı yükler grup bşı orlm ğırlığı kılblr, böylece performslrıdk lk kb hm ypılblr. Tblo 5.19 kreler öerle sııfldırrılmsıı çerr. Tblo 5.19 Kldırm kpseler değerledrlmese göre kreler sııfldırılmsı Kre Lv ψ v = Örekler Grubu L 1 > Meyll vç kollu kreler yrdımcı kre hycı, cl durumlr ve mr şler ç kullılırlr. Edüsryel ypılrı kurulmsı ve mk kosrüksyou yp fbrklr ç kullıl kreler Ourmy elverşl prefbrke blrı kurulmsıd kullıl kreler. Kc echzı le brlke br çok mmülü şım şlemde kullılır. Tüm mçlr ç kullıl kpm p kreler, kclrı le brlke, kerese şım şlerde kullılır. Şrjlı, şerl ve kepçel kreler (yrdımcı kullımd değller se ), döer mller çerde elekromgelerle deseklemş köprülü sm vç, kpm p kreler ek çeş ess mlze me mksmum sevyede lımsı ç özellkle kullılır (dmperlerde ve büyük gemlerde ) Dğılım eğrler lz şı yük ğırlıklrıı şğıdk değerlere göre sdr spmlrıı β=σ/l kılm mkı verr. Bulr görüüşe göre br sork üre bğlıdır. Yük örekler Kepçelerdek dökme çelk, kıskç rfıd kpıl çelk külçeler Kpmdk ess mlzemeler, elekromgeler rfıd yükselle sldrk meller Kosrüksyo ç ekl kompoeler β Dr İsml GERDEMELİ MAK Trspor Tekğde İler Koulr

27 Trspor Ssemler İşleme Şrlrı ve Performslrı ψ v ve β blgler, bzm ψ m model değer ve üm şrlr düşüüldüğüde* kbul edleblr ol kc yükler olsı yoğuluğuu orml dğılım eğrsdek sıır değer ç c fkörüü belrlememze mk ır. Olsı yoğuluk, brmsz büyüklükler le verlr. Ψ=L/L, ψ m =L m /L, β=σ/l p( ψ ) c ( ψ ψ m ) exp β 2π 2β = 2 2 (5.22) Açıkç, L=L le lşkl ol eğr üzerdek ok ψ=1 dr. c ve ψ m değerler buludu, sıry göre, eşlklerde c = ve ψ v β 2π ( ψ ψ ) m 2 exp 0 2 = β c 2π 0 2β ψ exp dψ ( ψ ψ ) 2β 2 m 2 dψ (5.23) (5.24) İssksel verler göz öüe uulduğud göserr k, kldırm kpsesde brz yrrlıldığıd ğırlık değerler dğılımı geellkle büyük olur. Böylece, sdece ψ v 0.25 olduğud β=0.3 dür, m e zm kpm kreler krkersğ ψ v = rsıd olurs β 0.2 olur. Kepçel krelerde, ψ v 1 ve β<0.1 dr. Tblo 5.20 ve 5.21 le verle ψ m ve c değerler, sırsı göre hesplılmışır. Tblo 5.20 ψ m değerler β ψ v β Tblo 5.21 c değerler ψ m Dr İsml GERDEMELİ MAK Trspor Tekğde İler Koulr

28 28 Trspor Tekğ İler Koulr Tblo 5.20 ve 5.21 de suul verler bze, dyıklılığ göre gelecek herhg br yük olsılığıı hesplm ve eş yüklerdek servs ömrüde kullm mkı ır. Bu verler belk dzydk şırı yük ve bu eşdeğer fkörler kurm mkı d verr. Bu Bölüm 9 d göserlecekr VİNCİN BOŞ AĞIRLIĞI Br vc ve ou prçlrıı boş ğırlığıı belrlemes srımı lk evres oluşurur, çükü bu ğırlığı ede olduğu yükler vc büü çlışm koşullrıd ekldr. Ayrıc, bu ğırlık vc ve opersyouu mlye belrleye fkörlerde brsdr. Çeşl kre prçlrı ve bleşeler opmum güverlğ belrlemek ç, 2. koud lıldığı gb, söz kousu bleşeler ve bu bleşelerle ems hlde ol prçlrı ğırlıklrıı brlke değerledrlmes gerekmekedr. Böylece kre ğırlığı le lgl mlyeler hesplblr. Heüz, boş ğırlık le kre prmereler, kre üzerdek dğer yükler ve çlışm koşullrı rsıdk bğıılr mmıyl rşırılmmışır. Arşırm k yölü olblr: 1) mevcu srımlrd elde edle verler ssksel bzd değerledrlmesyle ypıl mme deeysel rşırm; 2) kuvve kışlrıı hesplmsıyl belrlee ve ğırlığı gerçek değeryle eork değer üzerdek kçıılmz spmlrı düzelmeye z vere eork rşırm ( kosrüksyo ve srım fkörler). Deeysel yöem, sıırlı pe ve üzerde büyük değşklkler ypılmd uzu peryolrd ürele kreler ve ble şeler ç uygudur. Teork yöem se dh uygulblr br yöem olup, mevcu ürele krelerde frklı olrk ye kreler ğırlıklrıı hm edlmesde öer elğdedr. Ser ürem ypıl krelerde sdr prçlr geş çp kullılmkdır. Bu edele lz sdece ğırlıklrı öcede hesplrk belrlemş bu ür prçlrı çermeldr. Ağırlıklrı öcede belrlememş dğer prçlr göz öüe lımmlıdır. Vc ve prçlrıı ğırlığı, kre bşlıc prmerelere (kldırm kpses, yükseklk, yk çıklığı, performs vb) bğlı olduğu gb çeşl prçlrıı ve çeşl prçlrıı boyulrı d bğlıdır. Bu yüzde, bu büyük syıdk prmerelerle kre ğırlığı rsıd bğıı kurmk, blgsyrlr kullıls ble, oldukç zordur. Ye de, rşırmlr soruu bsleşrlmes mümkü olduğuu gösermşr Ser ürem ypıl kreler üzerdek rşırmlr, bu kreler bşlıc prmereler brbrleryle bğıılı olduğuu gösermşr. Kre kldırm yükseklğ ve y k çıklığıı yük momeyle prlel olrk geel br yükselme eğlm vrdır (Şekl 5.20). Bu durumu brçok sebeb vrdır. İlk olrk, kre yük kpses rırılmsı kre boyulrıı büyüülmes zorulu kılr ve böylece kre kldırm yükseklğ le yk çıklığı yüksellmş olur. Yük ve ğırlık rsıdk bğıı çık olrk doğrusl değldr, çükü boyulr ğırlık dh yvş rr. Buu yıd, köprülü sm vç ve gezer krelerde olduğu gb, yükseklk le yk çıklığı rsıd br bğıı vrdır, çükü köprülerde olduğu gb, yk çıklığı ypısı ve desekler rsıd opmum br or mevcuur (köprülü sm vçler l kısmıdk krşler). Dr İsml GERDEMELİ MAK Trspor Tekğde İler Koulr

29 Trspor Ssemler İşleme Şrlrı ve Performslrı 29 Açık ld kull ıl meyll kldırm kollu vçler kullımd olmdığı sırd (eğer vç kolu ş brldke sor drlmedyse) rüzgr yükler de öem kzır. Br kedde pervel meyll kldırm kollu vc bşlıc prmeres geellkle mmum ulşm mesfesde mksmum kldırm kpsesdr. Bu mesfe o rsı kldırm kpses rlığıd 3 mereyle 7 mere rsıd değşeblr. Kldırm kpses ve ulşm mesfes, meyll vç kolu uzıldığıd emel srımdk vc yük mome mmıyl değerledrlecek şeklde seçlr. Fk, me yll vç kolu uzuluğuu seçerke, vç çlışmdığı süreç çersde mevcu bulu yükler de göz öüde buludurulmsı gerekldr (meyll vç kolu boş ğırlığı edeyle çlışırıldığıd oluş mome gb) Yük mome ve kule kreler yükseklğ rsıd bu bezer br bğıı vrdır, çükü her zm çlışır durumdyke, vc gücüe ve sblese bğlı ol kldırm kpses sou kdr kullılmk selr. Mevcu kule kreler le lgl prmereler değerledrlmes le ory çık souçlr şğıddır: Kre Yük Mome, M Boş Dur Kre Yükseklğ Bu verler lk olrk şğıdk formülle fde edleblr M= H -3 (5.25) Yüksek kreler bu eğlm köprülü sm, porf kollu vç ve gezer krelerde, bu ür kreler kıs boylu csmlere servs sğldığıd dolyı, fzl elffuz edlmemekedr. Hlb uk bu gb durumlrd d emel prmere kldırm kpsesdr. Büyük yükler boyulrı d büyükür. Bu durum köprülü sm vçlerde kldırm yükseklğ ve erşme mesfesde rmy ede olur. Uygulmd kldırm yükseklğ H le erşme mesfes l rsıd belrl bğıılr kurulmuşur. Bu durum gem şsıd kullıl ve büyük br kldırm kpses ol ge zer kreler örek göserleblr (Tblo 5.22). Tblod d görüldüğü gb kldırm yükseklğ erşme mesfese orı H/l = 1.3 le 0.5 rsıddır. Bu H/l orıı köprülü sm vçler ç geel değer 0.5 le 1 rsıddır ve kldırm kpses le doğru orılıdır. (kule krelerde serbesçe durble bom) Şekl 5.20 de göser le kldırm yükseklğ ve yük mome rsıdk bğıı doğrusl değldr fk bu bğıı sem-logrmk koordlrd düz çzgler hlde göserleblr. Bu bğıılrd, üremde değşk srım sdrlrıı uygulmsı, opersyou belrleyc elkler ve frklı fbrklrı f rklı ürem koşullrı yüzüde, öeml spmlr oluşblmekedr. Bu ür spmlr özel mçlı kreler söz kousu olduğud kçıılmzdır. Fk, geel mç lı kreler ğırlıklrıı hm edlmesde bu bğıılr ş e yrmkdır. Dr İsml GERDEMELİ MAK Trspor Tekğde İler Koulr

30 30 Trspor Tekğ İler Koulr Eğer, emel kre srımı, yükseklk ve erşme mesfes değşrlmek sureyle değşrlrse kre yük mome değşr. Nevzorov bu koud deeysel br döüşürme formülü gelşrmşr. (blo 5.23) Böylece, kldırm kpses bldğmz, kldırm yükseklğ ve erşme mesfes geel eğlme uygu olduğuu belrledğmz br kre ğırlığıı yük mome br foksyou olduğuu belrledk yılıd ürele kule kreler ğırlık dexler celemes soucud şğıdk bğıılr ulşık: ) Drekl vçl ve çevresde döeble kulel kreler ç (M= m), g s = /M / m (5.26) b) Yük roleyler bomlrıyl şıy ve döeble kreler ç, g s = /M / m (5.27) Şekl 5.21 de dğer kre pler ç gs ve yük mome rsıdk bğıılr göserlmşr. Tblo /1.54 ve 1974 yıllrıd ürelmş ve gem şsıd kullıl gezer kreler özellkler Ağırlık, M=L l / H,.m L, l,m H,m mel ypı G mekzmı oplm G/G orı H/l G/M G/G, % , /265 0,95 0, /104 0,6 0, , /219 0,77 0, /192 0,83 0, , /255 1,3 0, /364 0,46 0, /367 0,74 0, / 307 0,47 0, / 341 0,93 0, /341 0,84 0, / 481 0,52 0, ,65 0,106 - Tblo 5.23 Yük mome bell kre plerdek değşklklere göre değşm Bom Tp Vç dkmes Modfksy o sırsıd prmere değşme mkrı M ç gelşrle formül Dr İsml GERDEMELİ MAK Trspor Tekğde İler Koulr

31 Trspor Ssemler İşleme Şrlrı ve Performslrı 31 Bomu l kdr kıslmsı M0(1+(2/3)( l /l 0 )) Bomu l kdr uzmsı M 0 (1-(5/4)( l /l 0 )) Krş Bomu l kdr kıslmsı M 0 (1+ l /l 0 ) Bomu l kdr uzmsı M 0 (1-(5/3)( l /l 0 ) Dğer Kldırm yükseklğ h kdr değşrlmes M 0 (1 ± /H 0 ) 0.9( h Dr İsml GERDEMELİ MAK Trspor Tekğde İler Koulr