TEDARİKÇİ PERFORMANS DEĞERLENDİRMESİ İÇİN BÜTÜNLEŞİK BİR MODEL ÖNERİSİ

Transkript

1 TEDARİKÇİ PERFORMANS DEĞERLENDİRMESİ İÇİN BÜTÜNLEŞİK BİR MODEL ÖNERİSİ Emir ALTINOK İstnbul Ticret Üniversitesi Ali GÖRENER İstnbul Ticret Üniversitesi ÖZET Kuruluşlrın müşteri isteklerine cevp verebilmesi, mliyetlerini zltbilmesi ve mçlrın ulşbilmesi için mmül vey hizmet üretimine ktkıd bulunn tedrikçilerinin performnslrını izlemesi ve değerlendirmesi gereklidir Tedrikçi performnsının değerlendirilmesi, tedrikçilerin belirlenmiş ölçütler çerçevesinde nlizini ve eksiklerinin tespitini hedeflemektedir Mevcut tedrikçilerin durumlrının, nhtr performns göstergeleri olrk ifde edilebilecek ölçütler kullnılrk, çlıştığımız süre içerisinde orty çıkn verilere göre nliz edilmesi, geleceğe yönelik plnlrın ypılmsınd d önemli fydlr sğlycktır Bu çlışmd, hvcılık sektöründe uçk bkım-onrım lnınd fliyet gösteren firmd tedrikçi performns değerlendirmesi için kullnıln modelin geliştirilmesi mçlnmıştır Mevcut değerlendirme ölçütleri, litertür rştırmsı ve çlışm grubu fliyetleri kpsmınd güncellenerek, Anlitik Hiyerrşi Süreci (AHS) yöntemiyle ölçütlerin önem dereceleri belirlenmiştir Tedrikçilerin ölçütler kpsmınd değerlendirilmesi şmsınd ise, İdel Çözüme Dylı Sırlm Tekniği (TOPSIS - Technique for Order Preference by Similrity to Idel Solution) kullnılmıştır Son şmd ise, işletmenin benzer ürünler tedrik ettiği, beş frklı tedrikçi nliz edilerek performns sırlmsı orty konulmuştur Anhtr Kelimeler: Performns Değerlendirme, Hvcılık, AHS, TOPSIS 1 GİRİŞ Uçklr, yüzlerce frklı prçdn oluşmktdır Prçlrın tmmını Airbus ve Boeing gibi n üreticilerin iml etmesi etkili bir tedrik zinciri ypısı kurulmsı çısındn mümkün gözükmemektedir Bu kpsmd, uçk prçlrının üretimini ypn ve tedrik eden çok syıd firm bulunmktdır İşletmelerde tedrik fonksiyonu, toplm mliyetleri ve mmül oluşumunu birinci derecede etkilediğinden, önemle üzerinde durulmlıdır (Prk vd, 2010) Firmlrın mçlrın ulşbilmesi, mliyetlerini minimize etmesi ve müşterisini memnun edebilmesi için tedrikçilerinin performnslrını değerlendirmesi gerekmektedir Tedrikçi performns değerlendirmesi, tedrikçilerin belirlenmiş ölçütler çerçevesinde nlizini ve eksikliklerinin tespitini hedeflemektedir (Kbdyı, 2002) Tedrikçilerinin kötü performnsındn y d beklenen performnsı gösterememesinden dolyı firmnın performnsı d kötü etkilenebilir Firmnın bşrısı sdece kendisinin gösterdiği performnsl değil, iş ortklrı ile de ilgilidir (Piv vd, 2008) Tedrikçi performns değerlendirmesi, pek çok nitel ve nicel ölçütü bünyesinde brındırn bir problemdir Tüm tedrikçilere uygulnbilmesi mümkün olck şekilde tsrlnmsı gerekir ve tedrik zincirinin bşrılı bir şekilde yönetilmesini sğlmlıdır (Akmn ve Alkn, 2006) Performns değerlendirmesi ile tedrikçilerin mliyet, esneklik, klite performnslrının iyileştirilmesi ve termin sürelerinin kısltılmsı mçlnır (Bşky ve Öztürk, 2012) Litertürde, tedrikçi performnsını değerlendirilmesine yönelik ypıln çeşitli çlışmlr mevcuttur Dğdeviren vd(2006), üretim kpsitesi, krlılık ornı, coğrfi konum, miktr performnsı, teslimt performnsı, tedrikçi geliştirme progrmın uyum, klite, fiyt ve pketleme ölçütlerini kullnrk tedrikçi değerlendirme sürecinde AAS yöntemini kullnmışlrdır Akdeniz ve Turgutlu (2007), perkende sektöründe

2 yptıklrı çlışmlrınd, tedrikçi performnsını AHS yöntemi ile fiyt, stış trihçesi, teslimt, klite, pzr hkimiyeti ve hizmet ölçütlerine göre değerlendirmişlerdir Thriri vd (2008), çelik üretimi ypn firmdki tedrikçi değerlendirme uygulmsını AHS yöntemi ve klite, teslim, direkt mliyet, güven, cevp verebilirlik, disiplin, finnsl durum, yönetim-orgnizsyon, teknik yeterlilik, fbrik ve kpsite, geçmiş dönem performnsı, grnti ve çevresel performns ölçütleri ile gerçekleştirmişlerdir Elnchezhin vd (2010), AAS ve TOPSIS yöntemleri ile tedrikçileri zmnınd teslimt, ürün klitesi, fiyt, tesis ve teknoloji, müşteri ihtiyçlrın cevp verebilirlik, personelin profesyonelliği ve tedrikçi ile ilişkilerin klitesi ölçütlerine göre değerlendirmişlerdir Aksoy ve Öztürk (2011) ise tm zmnınd üretim ortmınd tedrikçi seçimi ve performns değerlendirmesine ilişkin bir çlışm gerçekleştirmişlerdir Loksyon, klite, mliyet ve tm zmnınd teslimt performnsı ölçütlerini dikkte ln rştırmcılr ypy sinir ğlrı tbnlı bir model önermişlerdir Bşky ve Öztürk (2012), bulnık TOPSIS yöntemini kullndıklrı çlışmlrınd tedrikçileri, ürünün klitesi, ürünlerdeki kusur miktrı, teslimt, ürün fiytlrı, teknolojik kpsite, esneklik, ödeme koşullrı, stış sonrsı hizmet, ilişkilerin ykınlığı ve nlşmzlık çözme kpsitesine göre değerlendirmişlerdir Setiwn vd (2013), ANP yöntemini uygulyrk yptıklrı tedrikçi performnsı değerlendirme çlışmsınd fiyt, klite, uygunluk ve tedrikçi sygınlığı ölçütlerini kullnmışlrdır Setmnit (2014), petrol çıkrımı ve üretimi ypn Tylnd firmsını bz lrk yptıklrı tedrikçi performnsı değerlendirme çlışmlrınd AHS yöntemini kullnmış ve klite, teslimt, hizmet, esneklik ölçütlerine göre değerlendirme ypmışlrdır Govindn vd (2015) ise ypmış olduklrı rştırmd litertürdeki doğy sygılı, bir bşk deyişle yeşil odklı tedrikçi performns değerlendirme çlışmlrını incelemişlerdir Lim-Junior vd (2016), tedrik zinciri yönetiminde kullnıln SCOR modeli bileşenleri kpsmınd bulnık TOPSIS modeli ile tedrikçi değerlendirmesi ypmışlrdır Mliyet, çeviklik, güvenilirlik, isteklere cevp verebilme, mliyet ve vrlık yönetimi ölçütlerini dikkte ldıklrı çlışmlrınd kurgusl bir otomotiv sektörü örneği sunmuşlrdır Bu çlışmd, teknik fliyetlerde uzmnlşmış bir hv yolu şirketinin bkım şmsınd ihtiyç duyduğu bzı uçk prçlrını tedrik ettiği firmlrın performnslrının değerlendirilmesi ve sırlnmsın ilişkin bir model önerilmiştir Çlışm kpsmınd firmnın kullndığı mevcut değerlendirme ölçütleri, litertür ve krr verme grubu çlışmlrı sonucund güncellemiştir 13 ölçüt kpsmınd mevcut 5 frklı tedrikçi firm AHS ve TOPSIS çok ölçütlü krr verme yöntemiyle değerlendirilmiştir Ypıln nliz sonucund tedrikçi firmlrın performnslrı krşılştırılmış ve çeşitli önerilerde bulunulmuştur 2 KULLANILAN YÖNTEMLER 21 Anlitik Hiyerrşi Süreci Anlitik Hiyerrşi Süreci, ölçütler ve lterntifler rsındki ilişkiyi dikkte ln, hiyerrşik bir ypı oluşturulrk bileşenlerin nlizine imkân veren bir yöntemdir Bu yöntemle; birçok ölçütün dikkte lındığı krr problemlerinde, ölçütlerin mc ulşmd hngi miktrd göz önünde bulundurulmsı gerektiğinin belirlenmesi için ölçüt ğırlıklrı hesplnbilir ve uygun krr lterntifi seçilebilir AHS tekniğinde, ölçütler ve lterntifler krr vericiler trfındn ikili krşılştırmlr tbi tutulurlr Ypıln işlemlerde Sty nin (1980) geliştirmiş olduğu 1-9 punlı tercih ölçeği kullnılır Ölçütler ve lterntiflerin ikili krşılştırılmlrı ypılır Ölçütlerin önem ğırlıklrı sptnır Alterntifler rsındn seçim ypm şmsınd ise, her bir ölçüt için lterntiflerin yrı yrı krşılştırılmlrı sonucund, önem ğırlığı en yüksek oln lterntif seçilir (Sty, 1980; Beyzid, 2005) AHS yöntemi çok ölçütlü krr verme problemlerinde, tek bşın vey diğer yöntemlerle birlikte ölçütlerin önem derecelerinin belirlenmesi mcı ile kullnılbilmektedir

3 Tblo 1 İkili Krşılştırm Ölçeği (Sty, 1980) Önem Değerleri Açıklm 1 Krşılştırıln iki ölçütün eşit öneme ship olmsı durumu 3 İlk ölçütün ikinci ölçütten önemli olmsı durumu 5 İlk ölçütün ikinci ölçütten çok önemli olmsı durumu 7 İlk ölçütün ikinci ölçüte çok güçlü bir öneme ship olmsı durumu 9 İlk ölçütün ikinci ölçüte göre mutlk üstün bir öneme ship olmsı durumu 2, 4, 6, 8 Gerekli durumlrd kullnılbilecek r değerler Bu yöntemde ilk bsmk problemin tnımlnmsıdır Problemde n ölçütler, lt ölçütler ve lterntifler tnımlnır Tblo 1 deki ölçek kullnılrk, problem içerisinde yer ln ölçütlerin önem ğırlıklrının belirlenmesi mcıyl, krr vericiler trfındn ikili krşılştırmlr ypılır Krşılştırm mtrisleri oluşturulur Değerlendirmeye lınck n det ölçüt vr ise, i ölçütünün j ölçütüne göre önemini belirlemek üzere A mtrisi oluşturulur Bu mtrisin elemnlrı rsınd; ij = 1 / ji ve ii = 1 ilişkisi bulunmktdır Krşılştırm mtrisinin köşegeni üzerindeki bileşenler (i=j olduğundn) 1 değerini lır Ypılmış oln ikili krşılştırmlr sonucund öncelikler belirlenir Öncelik vektörü olrk dlndırıln sütun vektörü elde edilir Bu vektör, ölçütlerin önem ğırlıklrını belirtmektedir Sonr ise tutrlılık ornlrı hesplnır Hesplnn tutrlılık ornı (CR) değerinin 0,10 dn küçük olmsı hlinde ypıln krşılştırmlrın tutrlı olduğunu, CR değerinin 0,10 dn büyük olmsı ise ikili krşılştırmlrın tutrsız olduğunu ifde eder CR değeri; Tutrlılık indeksinin (CI), rstsl indeks (RI) değerine bölünmesiyle elde edilir Ölçüt syısın bğlı rstsl indeks değerleri Tblo 2 de verilmiştir CR = (1) CR = (2) Bu ifdede mx en büyük öz değeri, n ise ölçüt syısını ifde etmektedir mx hesplnırken A vektörü ile ölçütlerin krşılştırmlrı sonucu elde edilen w vektörü çrpılır Elde edilen sütun vektörünün elemnlrının, w i değerlerine bölünerek elde edilmesiyle oluşn değerler toplnır Bulunn bu toplm ölçüt syısın bölünerek mx elde edilir Bu nokty kdr ypıln işlemlerle, problemin çözümüne etki eden ölçütlerin ğırlıklrı belirlenir (Dinçer ve Görener, 2011) Tblo 2 Ölçüt Syısın Bğlı Olrk Rstsl İndeks Değerleri (Sty, 1980) n RI 0,00 0,00 0,58 0,90 1,12 1,24 1,32 1,41 1,45 1,49 22 TOPSIS TOPSIS metodu, krr lterntiflerinin idel çözüme ykınlığı ve negtif idel çözüme uzklıklrını dikkte ln bir krr verme tekniğidir (Hwng ve Yoon, 1981) TOPSIS metodunun dh önceki çlışmlrd kullnıldığı lnlr örnek olrk; fbrik yeri seçimi (Chu, 2002), mkine seçimi (Athwle ve Chkrborty, 2010), tedrikçi seçimi (Shhnghi ve Yzdin, 2009; Srı ve Timor, 2015), robot seçimi (Chu ve Lin, 2003), bkım strtejilerinin değerlendirilmesi (Shyjith vd, 2008), mlzeme seçimi (Shnin ve Svdogo, 2006) ve ürün tsrım süreçleri (Lin vd, 2008) verilebilir

4 Metodun uygulnbilmesi için öncelikle; stırlrınd lterntifler, sütunlrınd ise değerlendirme ölçütleri yer ln krr mtrisi oluşturulur A krr mtrisindeki ij, i lterntifinin j ölçütüne göre değerini temsil etmektedir (3) numrlı ifde de, krr mtrisi görülmektedir Mtristeki m, lterntif krr noktsı syısını, n ise değerlendirme ölçütü syısını ifde etmektedir A mtrisinin elemnlrı kullnılrk, (4) numrlı denklem yrdımıyl stndrtlştırılmış (normlize edilmiş) krr mtrisi oluşturulur Değerlendirme fktörlerine ilişkin ğırlık değerleri (w i ) ile stndrtlştırılmış krr mtrisinin elemnlrı çrpılrk, ğırlıklndırılmış stndrt krr mtrisi (V) elde edilir Mtris, (5) numrlı ifde ile gösterilmiştir A A 1 A 2 A 3 A 4 A 5 A m m m2 1n 2n mn (3) ij r ij m i= 1,2, m ; j= 1,2, n (4) 2 i1 ij V w1r w1r w1r m1 w r 2 12 w r 2 22 w r 2 m2 wnr1 n w nr2 n wnrmn (5) İdel çözüm setlerinin oluşturulbilmesi için ğırlıklndırılmış stndrt krr mtrisindeki değerlendirme fktörlerinin (sütun değerlerinin) en büyükleri seçilir Değerlendirme fktörü minimizsyon yönlü ise en küçüğü dikkte lınır İdel ve negtif idel çözümler (6) ve (7) numrlı denklemlerde ifde edilmiştir Denklemlerde; I, fyd sğlyck ölçüt olrk tnımlnırken, I ise negtif fyd sğlyck ölçüt olrk ifde edilmektedir Her bir lterntifin idel çözümden ne kdr spm gösterdiğini ifde eden D i * değeri, denklem (9) de, negtif idel çözüme ilişkin D i - değeride denklem (9) d gösterilmiştir A A * * * v1,, v (mx vij i I'), (min vij i I'' ) J J i (6) v1,, v (min vij i I'), (mx vij i I'') J j i (7) D * i n i1 * 2 ( v v ) j= 1,2,3,, J (8) ij i

5 D i n i1 2 ( v v ) j= 1,2,3,, J (9) ij i Bu şmdn sonr, lterntiflerin idel çözüme göreceli ykınlığı (CC i * ) hesplnır En yüksek CC i * değerine ship lterntif, idel çözüme en ykın seçenek olrk ifde edilmektedir 0 ile 1 rsınd olbilen CC i * değeri, lterntifin krr verme problemi kpsmındki uygunluğunu temsil etmektedir En yüksek değeri elde eden lterntif, en uygun çözüm olrk nitelendirilmektedir (Opricovic ve Tzeng, 2004; Athwle ve Chkrborty, 2010) Bu şmd kullnıln ölçüt, negtif idel yırım ölçüsünün, toplm yırım ölçüsü içindeki pyıdır (Yrlıoğlu, 2004) CC * i D j D j D * j j= 1,2,3,, J (10) 3 UYGULAMA Çlışnın bu bölümünde, işletmenin bkım mçlı uçk prçsı stın ldığı beş tedrikçi firmnın performnsının değerlendirilmesi için AHS-TOPSIS tbnlı bir model önerilmiştir Değerlendirmeye ilişkin dımlr Şekil 1 de ifde edilmiştir Değerlendirilecek tedrikçi firmlrın isimlerinin gizlenebilmesi mcıyl kodlm ypılmış, beş frklı tedrikçi T1, T2, T3, T4 ve T5 olrk ifde edilmiştir Uygulm kpsmınd öncelikle; uygulnn mevcut ölçütler, ilgili litertür ve krr verme grubunun görüşleri dikkte lınrk, kullnılck değerlendirme ölçütleri belirlenmiştir Sonrsınd çok ölçütlü krr verme uygulmsıyl mevcut tedrikçilerin performns sırlmlrın ulşılmıştır İşletmede kullnıln ölçütler temel lınmış, litertürle desteklenmiş ve güncel değerlendirme ölçütleri oluşturulmuştur Tedrikçi performns değerlendirmesine ilişkin ypıln çlışm kpsmınd kullnıln değerlendirme n ve lt ölçütleri şunlrdır: Fiyt Politiksı: Bu ölçüt kpsmınd tedrikçinin uyguldığı fiyt politiksı genel olrk değerlendirilmektedir Alt ölçütleri şu şekilde sırlnbilir: Mlzeme Ücretlendirme Politiksı: Firmnın tekliflerinin, piys fiytlrın göre düzeyi incelenmektedir Ayrıc firmnın her sene ürünlere yptığı zm y d indirim de değerlendirilmektedir Bun ek olrk ypıln zmmın mkul seviyelerde olup olmdığın bkılmktdır

6 Şekil 1 Uygulm Adımlrı İndirim Tlebinde Firmnın Tutumu: Firmdn indirim tlep edildiğinde, indirim ypıp ypmdığı, indirim ypmsı durumund ne ornd indirim yptığı değerlendirilmektedir Çoklu Alımd Fiyt İndirimi: Sipriş miktrı rtırıldığınd firmnın birim fiytını düşürme performnsı kontrol edilmektedir Teslimt: Firmnın mlı ne şekilde, ne zmn, nsıl teslim ettiği incelenmektedir Alt ölçütleri şunlrdır: Termin: Firmnın stoklu çlışıp çlışmdığı, stoklu çlışmıyors mlzemeyi kç gün içerisinde tedrik ettiği değerlendirilmektedir Verilen Termine Uym : Firm sevk edeceği trihi teyit ettikten sonr, teyit ettiği trihte mi yoks teyit ettiği trihten dh ileri bir trihte mi sevk ettiği değerlendirilmektedir Sğlnmsı Zorunlu Sevk Belgeleri: Firm, sevk ettiği mlzemelerle birlikte ftur, mlzeme uygunluk sertifiksı, Avrup d ise EASA Form 1, ABD de ise FAA belgelerini gönderip göndermediği değerlendirilmektedir Eğer firm bu sertifiklrı, prçyı gönderdiği kutu içerisinde göndermiyors tesellüm birimi tutnk tutr ve mlzemeyi depoy lmz ve bu yüzden mlzeme kullnılmmktdır Ynlış/Hsrlı/Eksik Mlzeme Gönderme Durumu: Firmnın doğru prçyı, hsrsız bir şekilde, doğru miktrd gönderip göndermediği kontrol edilmektedir Esneklik: Rutin olmyn tleplere vey olbilecek değişikliklere krşı firmnın gösterdiği tutumu ifde etmektedir Alt ölçütleri şu şekilde sırlnbilir: Ödemeler Konusund Esneklik: Ödemeler birimi, fturlrın ellerine ulşmmsındn y d bşk sorunlrdn dolyı fturyı ödeyememekte, vdesini uztbilmektedir Ödenmemiş fturlr için firmnın fiz

7 işletip işletmediği y d sevkiytı kesip kesmediği değerlendirilmektedir Ayrıc firmnın tedrikçilerindeki kredi limiti zmn zmn dolmkt ve bu sebeple tedrikçiler sevkiytlrı durdurmktdırlr Bu konud firmlrın tolerns gösterip göstermediği değerlendirilmektedir Mlzeme İde İsteğinde Gösterdiği Tutum: Firmnın ynlış y d hsrlı mlzeme göndermesine istinden ide edilmek istenen mlzemelerde, tedrikçi firmnın htsını kbul edip mlzeme idesi isteğini kbul edip etmediği değerlendirilmektedir Acil Durumlrd Gösterdiği Reksiyon: An firm gerekli oln mlzemeye cil olrk ihtiyç duyuluyors, tedrikçi firmnın mlzemeyi ynı gün istenilen şekilde sevk edip etmediği kontrol edilmektedir Şikyetlere Göstermiş Olduğu Hsssiyet: Firm, stın lm ekibinin yptığı uyrılrı dikkte lıp lmdığı ve istenilen şekilde hreket edip etmediği kontrol edilmektedir İletişim: Tedrikçi ile kuruln iletişim ve verilen destek kpsmınd değerlendirilmektedir Alt ölçütleri şunlrdır: İletişim Performnsı : Tedrikçi ile iletişime geçildiğinde kıs sürede cevp verip vermediği y d kç st içerisinde cevp verdiği değerlendirilmektedir Genel Destek ve İş Tkibi : Tedrikçinin ypıln işlemlerle ilgili stın lm ekibine bilgi verip vermediği değerlendirilmekte, gerekli bilgileri ne kdr sıklıkl güncellediğine bkılmktdır Mlzemenin üretiminde y d sevkinde problem yşdığınd stın lm ekibine önceden bilgi verip vermediği, mlzemeyi ne zmn sevk edeceğini y d sevk ettiyse tkip numrsını bildirip bildirmediği değerlendirilmektedir Bunlr ek olrk ypıln litertür çlışmlrınd diğer sektörler için klite ölçütü önemli bir yer tutmsın rğmen işletme, Hvcılık Tedrikçileri Birliği (ASA-Avition Suppliers Assocition) ve ISO 9001 klite belgelerine ek olrk, mlzemenin cinsine göre mlzeme uygunluk belgesi, FAA y d EASA form ve mlzeme tkip edilebilirlik belgelerini sğlmyn firmlrl çlışmdığındn, klite ölçütü üzerinden bir değerlendirilme ypılmmıştır Tedrikçi performns değerlendirme ölçütleri, Tblo 3 te ifde edilmiştir Tblo 3 Performns Değerlendirme Ölçütleri A A1 A2 A3 B B1 B2 B3 B4 C C1 C2 C3 C4 D D1 D2 Fiyt Politiksı Mlzeme Ücretlendirme Politiksı İndirim Tlebinde Firmnın Tutumu Çoklu Alımd Fiyt İndirimi Teslimt Termin Verilen Termine Uym Sğlnmsı Zorunlu Sevk Belgeleri Ynlış/Hsrlı/Eksik Mlzeme Gönderme Durumu Esneklik Ödemeler Konusund Esneklik Mlzeme İde İsteğinde Gösterdiği Tutum Acil Durumlrd Gösterdiği Reksiyon Şikyetlere Göstermiş Olduğu Hsssiyet İletişim İletişim Performnsı Genel Destek ve İş Tkibi

8 31 AHS Yöntemiyle Ölçütlerin Önem Ağırlıklrının Belirlenmesi AHS yöntemi, değerlendirmede kullnılck ölçütlerin önem ğırlıklrını belirlemek için uygulnmıştır Değerlendirme ölçütlerinin belirlenmesi ve bunlrı izleyen şmlrd firmnın mevcut durumu ve ilgili litertür dikkte lınmış, krr verici uzmn grubun fikirlerinin değerlendirilmesinde ise Delphi metodu ve grup çlışmsı teknikleri kullnılmıştır Bu çlışmd krr verme grubu, iki stın lm uzmnı, bir bkım şefi ve bir kdemisyenden oluşturulmuştur Delphi metodund, uzmnlrın görüşleri tek tek toplnmkt ve bu görüşler uzmnlr belirli bir düzende tekrr iletilerek, bir önceki turdki fikirleri gözden geçirmeleri istenmektedir Bu ypı, konsensüs-uzlşm sğlnn kdr devm etmektedir Ypıln çlışmd ölçütlerin ikili krşılştırmlrı şmsınd kullnıln değerlerde mutbık klındığındn, AHS mtrisleri şğıdki gibi oluşturulmuştur Firmd dh önce ölçütlerin önem dereceleri üzerinde çlışm ypılmdığındn ilk şmd krmşık olmyn bir değerlendirme ypılmsın gyret edilmiştir Öncelikle n ölçütler birbiri ile kıyslnmıştır Tblo 4 te n ölçütlerin ikili krşılştırmlrı verilmiştir Mtris için gerekli hesplmlr ypılrk tutrlılık ornı değeri hesplnmış ve krşılştırmlrın tutrlı olduğu görülmüştür Tblo 4 An Ölçüt Krşılştırmlrı Mtrisi Ölçütler Fiyt Politiksı Teslimt Esneklik İletişim Fiyt Politiksı Teslimt 0, Esneklik 0,20 0,50 1 0,50 İletişim 0,25 0, Sütun Toplmı 1,78 4, ,50 Tutrlılık Ornı 0,0506 An değerlendirme ölçütlerine it lt ölçütlere ilişkin tüm mtrisler oluşturulmuştur Syf kısıtı nedeniyle sdece bir ölçüt kümesine it tblo şğıd ifde edilmiştir Bütünleşik önem dereceleri ise Tblo 6 d sunulmuştur Tblo 5 Fiyt Politiksı Alt Ölçütleri için Krşılştırm Mtrisi Fiyt Politiksı Mlzeme Ücretlendirme Politiksı İndirim Tlebinde Firmnın Tutumu Çoklu Alımd Fiyt İndirimi Mlzeme Ücretlendirme Politiksı İndirim Tlebinde Firmnın Tutumu 0,25 1 0,25 Çoklu Alımd Fiyt İndirimi 0, Sütun Toplmı 1,75 9 3,25 Tutrlılık Ornı 0,0464

9 Tblo 6 Değerlendirme Ölçütlerine İlişkin Önem Ağırlıklrı An Ölçüt Önem Derecesi Fiyt Politiksı 0,5380 Teslimt 0,2367 Esneklik 0,0936 İletişim 0,1317 Alt Ölçüt Küme İçindeki Ağırlığı Bütünleşik Önem Derecesi Mlzeme Ücretlendirme Politiksı 0,5438 0,2925 İndirim Tlebinde Firmnın Tutumu 0,1103 0,0593 Çoklu Alımd Fiyt İndirimi 0,3460 0,1861 Termin 0,5423 0,1284 Verilen Termine Uym 0,2333 0,0552 Sğlnmsı Zorunlu Sevk Belgeleri 0,1397 0,0331 Ynlış/Hsrlı/Eksik Mlzeme Gönderme Durumu 0,0847 0,0200 Ödemeler Konusund Esneklik 0,1328 0,0124 Mlzeme İde İsteğinde Gösterdiği Tutum 0,1149 0,0108 Acil Durumlrd Gösterdiği Reksiyon 0,5144 0,0481 Şikyetlere Göstermiş Olduğu Hsssiyet 0,2378 0,0223 İletişim Performnsı 0,6670 0,0878 Genel Destek ve İş Tkibi 0,3330 0, TOPSIS Yöntemiyle Alterntiflerin Sırlnmsı Çlışmnın bu kısmınd ise incelenen beş tedrikçi firm, 2014 yılı verileri bz lınrk değerlendirilmiştir Rkmsl değerlerin olduğu ölçüt krşılıklrı direkt olrk kullnılmış, diğer fktörler ise rsı punlm ile değerlendirilmiştir Tkip eden dımd, her hücre için normlize krr mtrisi, değerlendirme ölçütleri içerisinde yer ln her hücrenin, sütun elemnlrının kreleri toplmının kreköküne bölünmesiyle Tblo 7 de belirtildiği şekilde oluşturulmuştur Tblo 7 Normlize Krr Mtrisi 0,458 0,514 0,491 0,470 0,544 0,436 0,467 0,478 0,380 0,500 0,523 0,446 0,467 0,458 0,321 0,351 0,411 0,242 0,436 0,415 0,478 0,507 0,389 0,349 0,397 0,415 0,392 0,321 0,491 0,470 0,483 0,436 0,467 0,425 0,380 0,444 0,407 0,496 0,467 0,392 0,514 0,561 0,411 0,423 0,490 0,415 0,425 0,444 0,389 0,407 0,446 0,415 0,523 0,514 0,281 0,470 0,483 0,436 0,467 0,425 0,507 0,500 0,523 0,446 0,467

10 Bir sonrki şmd, AHS yöntemi ile bulunn değerlendirme ölçütlerinin önem düzeyleriyle normlize krr mtrisindeki, o ölçüte krşılık gelen lterntifler çrpılrk, ğırlıklı normlize krr mtrisi Tblo 8 deki gibi elde edilmiştir Tblo 8 Önem Düzeyleri ve Ağırlıklı Normlize Krr Mtrisi w 0,293 0,059 0,186 0,128 0,055 0,033 0,020 0,012 0,011 0,048 0,022 0,088 0,044 0,134 0,031 0,091 0,060 0,030 0,014 0,009 0,006 0,004 0,024 0,012 0,039 0,020 0,134 0,019 0,065 0,053 0,013 0,014 0,008 0,006 0,005 0,019 0,008 0,035 0,018 0,115 0,019 0,091 0,060 0,027 0,014 0,009 0,005 0,004 0,021 0,009 0,044 0,020 0,115 0,031 0,105 0,053 0,023 0,016 0,008 0,005 0,005 0,019 0,009 0,039 0,018 0,153 0,031 0,052 0,060 0,027 0,014 0,009 0,005 0,005 0,024 0,012 0,039 0,020 Sonrki dımd ise her ölçüt için sütunlrd yer ln en büyük değer ile, pozitif ve yine sütunlrd yer ln en küçük değer ile, negtif idel çözüm setleri oluşturulmuştur ve Tblo 9 d gösterilmiştir Tblo 9 Pozitif ve Negtif İdel Çözüm Setleri + 0,153 0,031 0,105 0,060 0,030 0,016 0,009 0,006 0,005 0,024 0,012 0,044 0,020-0,115 0,019 0,052 0,053 0,013 0,014 0,008 0,005 0,004 0,019 0,008 0,035 0,018 Tblo 10 İdel Çözüme Uzklık Değerleri Pozitif İdel Çözüme Uzklık Değerleri Negtif İdel Çözüme Uzklık Değerleri T1 0,024 0,049 T2 0,050 0,023 T3 0,042 0,043 T4 0,040 0,055 T5 0,053 0,044 Son dımd idel çözüme göreceli ykınlık, negtif idel yrım ölçüsünün, pozitif idel yrım ölçüsüne uzklık değeri ile negtif idel çözüme uzklık değerinin toplmın bölünmesi ile hesplnmıştır Elde edilen sonuçlr Tblo 11 de gösterilmiştir Tblo 11 İdel Çözüme Göreceli Ykınlık Değerleri Tedrikçi Ykınlık Değerleri Sırlm T1 0,676 1

11 T2 0,317 5 T3 0,505 3 T4 0,575 2 T5 0,453 4 Tblo 11 de gösterilen değerler incelendiğinde, tedrikçiler rsındki performns sırlmsının; T1, T4, T3, T5 ve T2 şeklinde olduğu görülmektedir 4 SONUÇ Rekbetin tedrik zincirleri rsınd olduğu günümüz iş dünysınd, müşterilerine kliteli ve zmnınd hizmet sunmk isteyen firmlrın tedrikçilerle ilişkilerini iyi yönetmesi gereklidir Bu kpsmd tedrikçi performnslrının izlenmesi ve değerlendirilmesi mmül vey hizmet oluşumund kritik rol oynmktdır Performns izlemenin periyodik olrk kbul görmüş ölçütler çerçevesinde ypılmsı, hem işletme hem de tedrikçiler çısındn oldukç önemlidir Ypmış olduğumuz çlışmd işletmenin mevcut performns değerlendirme sistemi belli ornd değiştirilerek, syısl lt ypısı güçlendirilmiştir Ayrıc değerlendirme ölçütlerinde de değişiklikler gerçekleştirilmiş, ölçüt ğırlıklndırm süreci sisteme ktılmıştır Punlm kısmınd ilk şmd işletmenin mevcut sisteminde kökten değişiklik ypılmsı öngörülmemiştir Fkt bir sonrki şmd bulnık mntık tbnlı yöntemler de metodolojiye ilve edilecektir Bunun ynı sır sübjektif değerlendirmelerin etkisinin en z indirilmesini sğlmk için sektörel bir değerlendirme ölçüt kümesi oluşturulbilmesi mcıyl kpsmlı bir nket çlışmsı ypılmsı, plnlnn fliyetler rsınddır KAYNAKLAR Akdeniz, H A, Turgutlu, T (2007) Türkiye de Perkende Sektöründe Anlitik Hiyerrşik Süreç Yklşımıyl Tedrikçi Performns Değerlendirilmesi Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyl Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9, 1, 1-17 Akmn, G, Alkn, A (2006) Tedrik Zinciri Yönetiminde Bulnık AHS Yöntemi Kullnılrk Tedrikçilerin Performnsının Ölçülmesi: Otomotiv Yn Snyinde Bir Uygulm İstnbul Ticret Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, 5, 9, Aksoy, A, Öztürk, N (2011) Supplier Selection nd performnce Evlution in Just-in-time Production Environments Expert Systems with Applictions, 38, 5, Athwle, VM, Chkrborty, S (2010) A TOPSIS Method-bsed Approch to Mchine Tool Selection, Proceedings of the 2010 Interntionl Conference on Industril Engineering nd Opertions Mngement (wwwiieomorg/index-3htm) Son Erişim Trihi: Bşky, Z, Öztürk, B A (2012) Tedrikçi Değerlendirme Probleminde Bulnık TOPSIS Algoritmsı ile Grup Krr Verme ve Krr Vericilerin Bireysel Krrlrı Arsındki İlişkiler, Uludğ Üniversitesi İktisdi ve İdri Bilimler Fkültesi Dergisi, 31, 1, Beyzid, O (2005) Use of AHP in Decision-Mking for Flexible Mnufcturıng Systems, Journl of Mnufcturing Technology Mngement, 16, 7, Chu, T C (2002) Fcility Loction Selection Using Fuzzy TOPSIS Under Group Decisions Interntionl

12 Journl of Uncertinty, Fuzziness nd Knowledge-Bsed Systems, 10, Chu, T C, Lin, Y C (2003) A Fuzzy TOPSIS Method for Robot Selection The Interntionl Journl of Advnced Mnufcturing Technology, 21, Dğdeviren, M, Dönmez, N, Kurt, M (2006) Bir İşletmede Tedrikçi Değerlendirme Süreci İçin Yeni Bir Model Tsrımı ve Uygulmsı Gzi Üniversitesi Mühendislik Mimrlık Fkültesi Dergisi, 21, 2, Dinçer, H, Görener, A (2011) Anlitik Hiyerrşi Süreci ve VIKOR Tekniği ile Dinmik Performns Anlizi: Bnkcılık Sektöründe Bir Uygulm İstnbul Ticret Üniversitesi Sosyl Bilimler Dergisi, 19, Elnchezhin, C, Rmnth, B V, Kesvn, R (2010) Vendor Evlution Using Multi Criteri Decision Mking Technique Interntionl Journl of Computer Applictions, 5, 9, 2010, 4-9 Govindn, K, Rjendrn, S, Srkis, J, Murugesn, P (2013) Multi Criteri Decision Mking Approches for Green Supplier Evlution nd Selection: A Literture Review Journl of Clener Production, 98, Hwng, CL, Yoon, K (1981) Multiple Attribute Decision Mking: Methods nd Appliction, Springer Publictions, Berlin Kbdyı, E T (2002) İşletmelerdeki Üretim Performns Ölçütlerinin Gelişim, Özellikleri ve Sürekli İyileştirme ile İlişkisi Doğuş Üniversitesi Dergisi, 6, Lim-Junior, F R, Crpinetti, L C R (2016) Combining SCOR Model nd Fuzzy TOPSIS for Supplier Evlution nd Mngement Interntionl Journl of Production Economics, 174, Lin, M, Wng, C, Chen, M, Chng, C A (2008) Using AHP nd TOPSIS Approches in Customer- Driven Product Design Process Computers in Industry, 59, 1, Opricovic, S, Tzeng, G (2004) Compromise Solution by MCDM Methods: A Comprtive Anlysis of VIKOR nd TOPSIS Europen Journl of Opertionl Reserch, 156, Piv, E L, Phonlor, P, D vil, L C (2008) Buyer-Supplier Reltionship nd Service Performnce: An Opertions Perspective Anlysis Journl of Opertions nd Supply Chin Mngement, 1, 2, Prk, J, Shin, K, Chng T W, & Prk, J (2010) An Integrtive Frmework for Supplier Reltionship Mngement Industril Mngement & Dt Systems, 110, 4, Sty, T L, (1980), The Anlytic Hierrchy Process, McGrw-Hill, New York Sty, T L (1986), Axiomtic Foundtion of the Anlytic Hierrchy Process, Mngement Science, 32 (7), Srı, T, Timor, M (2015) Tedrikçi Seçiminde ANP, Tguchi ve TOPSIS Yöntemleri ile Otomotiv Sektöründe Bir Uygulm Kfks Üniversitesi İktisdi ve İdri Bilimler Fkültesi Dergisi, 6, 10, Setiwn, A G, Herwn, D, Bintoro, B P K (2013) Appliction of Anlytic Network Process in the Performnce Evlution of Locl Blck-Soyben Supply to Unilever Indonesi s Soy-Suce Product, Interntionl Symposium on the Anlytic Hierrchy Process, 1-10 Sivpornpunlerd, N, Setmnit, S (2014) Supplier Performnce Evlution: A Cse Study of Thi Offshore Oil&Gs Explortion nd Production Compny ASBBS Annul Conference, 21, 1, Shnin, A, Svdogo, O (2006) TOPSIS Multiple-Criteri Decision Support Anlysis for Mteril Selection of Metllic Bipolr Pltes for Polymer Electrolyte Fuel Cell Journl of Power Sources, 159, Shhnghi, K, Yzdin, S A (2009) Vendor Selection Using New Fuzzy Group TOPSIS Approch Journl of Uncertin Systems, 3, 3,

13 Shyjith, K, Ilngkumrn, M,Kumnn, S (2008) Multi-Criteri Decision-Mking Approch to Evlute Optimum Mintennce Strtegy in Textile Industry Journl of Qulity in Mintennce Engineering, 14, 4, Thriri, F, Osmn, M R, Ali, A, Yusuff, R M, Esfndiry, A (2008) AHP Approch for Supplier Evlution nd Selection in Steel Mnufcturing Compny Journl of Industril Engineering nd Mngement, 1, 2, Yrlıoğlu, K (2004) Uygulmd Krr Destek Yöntemleri, İlkem Yyınlrı, İzmir