Orman işletmelerinde iktisadilik düzeyinin TOPSIS yöntemi ile analizi. Analysis of economic efficiency at forest enterprises with TOPSIS method

Transkript

1 DÜ Orman Fakültes Dergs DU Faculty of Forestry Journal 2012, 13: Araştırma makales/research artcle Orman şletmelernde ktsadlk düzeynn TOPI yöntem le analz Mehmet Korkmaz üleyman Demrel Ünerstes, Orman Fakültes, Orman Mühendslğ Bölümü, Isparta İletşm yazarı/correspondng author: Gelş tarh/receed: , Kabul tarh/accepted: Özet: Türkye de ormancılık etknlklernn gerçekleştrlmesnde temel brmler, delet orman şletmelerdr. Orman şletmelernde ktsadlk öneml br lkedr. Bu çalışmanın amacı; Türkye nn Batı Akdenz Bölges nde yer alan e Isparta e Antalya orman bölge müdürlüklerne bağlı olarak faalyet gösteren on dokuz delet orman şletmesnn yıllarını kapsayan beş yıllık dönemdek ktsadlğn analz etmektr. Çalışmada TOPI (İdeal çözüme yakınlık yoluyla terchlern sıralanması) yöntem kullanılmış e toplam altı değerlendrme ölçütüne göre ktsadlk analz gerçekleştrlmştr. Çalışma sonuçlarına göre ktsadlk açısından en başarılı şletmeler, Antalya Orman Bölge Müdürlüğü nde erk, Taşağıl e Kumluca, Isparta Orman Bölge Müdürlüğü nde se Bucak e ütçüler orman şletmelerdr. Bunun yanında bölge müdürlüğü merkezlernde yer alan Antalya e Isparta orman şletmeler le Elmalı orman şletmes ktsadlk açısından en gerde olan şletmelerdr. Anahtar kelmeler: Orman şletmeler, İktsadlk, TOPI Analyss of economc effcency at forest enterprses wth TOPI method Abstract: The man unts that realze the forestry acttes n Turkey are the state forest enterprses. Economc effcency at forest enterprses s an mportant prncple. The am of ths study s to analyze for economc effcency between the years 2006 and 2010 at the nneteen state forest enterprses bound to Antalya and Isparta regonal forest drectorates located at the Western Medterranean Regon n Turkey. TOPI (Technque for Order Preference by mlarty to Ideal olutons) method was used n the study. x ealuaton crtera were based on analyss of economc effcency. Accordng to results of the study; the most successful enterprses n terms of economc effcency are erk, Taşağıl and Kumluca n Antalya Regonal Forest Drectorate and Bucak and ütçüler n Isparta Regonal Forest Drectorate. In addton the most unsuccessful enterprses are Antalya, Isparta and Elmalı forest enterprses n terms of economc effcency. Keywords: Forest enterprses, Economc effcency, TOPI 1. Grş Toplumun ekonomk, sosyal e kültürel gelşm e değşmnn sonucu olarak orman kaynaklarından beklentler çeştlenerek artmaktadır. Bu beklentlern mal e hzmet kapsamında değerlendrlmes e talep edlen mal e hzmetlern karşılanması bağlamında ormancılık; byolojk e teknk özellğnn yanında aynı zamanda ekonomk br etknlk, orman kaynakları da ekonomk br kaynaktır (Pearce, 1990). Bu kapsamda ormancılık; topluma çeştl ürün e hzmetler sunmaya yönelk, byolojk, ekonomk, teknk e sosyal çalışmaları çeren yönetsel br etknlk olarak tanımlanmaktadır (Akesen e Ekzoğlu, 2010). Ülkemzde orman kaynaklarını şletmek e yönetmek gören üstlenen orman şletmeler, performanslarını arttırmak, başarıya ulaşmak e şlelern etkn br şeklde yerne getreblmek çn rasyonellk lkeler olarak da adlandırılan temel lkelere uymak zorundadır. Bu lkelerden brs ktsadlk (ekonomklk) tr. Bu karam yazında, şletme rasyonellğ olarak da kullanılmakta e şletme tarafından yapılan ş e şlemlern ekonomk olarak amaca uygun olup olmadığı konusunda br hüküm ermektedr (Mraboğlu, 1983). Yan şletmelern sahp oldukları kaynakların rasyonel br şeklde kullanılıp kullanılmadığı, ktsadlk ölçümlerne göre belrleneblmektedr (Türker, 2009). İktsadlk; şletmelerde gelrlern malyetlere oranı le ölçülmekte olup, belrl br malyetle daha yüksek başarı sağlamak ya da aynı başarıya daha düşük malyetle ulaşmak olarak tanımlanablr (Daşdemr, 2011). Böylece ktsadlk düzeynn (oranının) arttırablmes çn üç yol bulunmaktadır (Türker, 2008); (1) Malyetler azaltmak (Gelrler sabt), (2) Hem malyetler azaltmak, hem de gelrler arttırmak, (3) Gelrler arttırmak (Malyetler sabt). İktsadlk, orman şletmelernn etknlklernn e amaca uygunluk derecesnn değerlendrleblmes çn en uygun ölçü olmasına rağmen günümüzde bu ölçümlern e değerlendrmelern sadece blmsel ntelkl çalışmalarda ele alındığı (Daşdemr, 1996; Türker, 1995; Öztürk, 1997; Türker e Türker, 1999; Şentürk, 2007), gerek orman şletmeler gerekse bölge e genel müdürlük düzeynde böyle br ölçüm e değerlendrmenn yapılmadığı görülmektedr. Benzer şeklde delet orman fdanlık şletmelernde de faalyetlere yönelk ktsadlk ölçümler yapılmamaktadır (Alkan, 2006). Bu çalışmanın amacı; Türkye nn Batı Akdenz Bölges nde yer alan Isparta e Antalya orman bölge müdürlüklerne bağlı olarak faalyet gösteren ondokuz delet orman şletmesnn yıllarını kapsayan beş yıllık dönemdek ktsadlğn TOPI yöntem le analz etmektr.

2 DÜ Orman Fakültes Dergs / DU Faculty of Forestry Journal 2012, 13: Materyal e yöntem 2.1. Araştırma alanı e değerlendrme ölçütler Türkye de ormancılık etknlklernn br bütün olarak planlanıp yürütülmesnde temel brmler delet orman şletmelerdr. Yan orman şletmeler, byolojk, ekonomk, teknk e sosyal konularda karar erme brmlerdr. Ayrıca gerekl kayıtların tutulması e muhasebe şlemler orman şletmeler temelnde yapılmaktadır (Daşdemr, 1996). Bu nedenle çalışmada orman şletmeler karar erme brmler olarak belrlenmştr. Karar erme brmlernn brbrlerne göre ktsadlğn değerlendreblmek çn şletmelern kıyas edleblr olmaları gerekmektedr. Bu amaçla gerek byolojk gerekse teknk e ekonomk açıdan benzerlkler olan e Türkye nn Batı Akdenz Bölges nde yer alan 19 delet orman şletme müdürlüğü araştırma kapsamına dahl edlmştr. Bu şletmeler k farklı orman bölge müdürlüğüne bağlı olarak faalyet göstermektedr (Çzelge 1). Orman şletmelernde ktsadlk analzler çn toplam 6 adet değerlendrme ölçütü belrlenmştr. Ölçütlern belrlenmesnde Şentürk (2007) e Daşdemr (2006) tarafından yapılan çalışmalardan da yararlanılmıştır. Ver kaynakları; şletmelere at blanço, gelr tablosu, üretm e satış ceteller, dar e mal şler şube müdürlüğü kayıtları le şletme e pazarlama şube müdürlüklernn kayıtlarıdır yılları arasında analz yapıldığı e bundan dolayı elde edlen erlerde enflasyon nedenyle meydana gelen dalgalanmaları gdereblmek çn TÜİK 2003: 100 endeks le nomnal fyatlar reel fyatlara dönüştürülmüştür. Belrlenen değerlendrme ölçütler aşağıda görülmektedr; Toplam gelr (TGE)/Toplam gder (TGİ) atış Gelrler (G)/Toplam gder (TGİ) Kar (eya zarar) (KZ)/Toplam gder (TGİ) Kar (eya zarar) (KZ)/Üretm gderler (ÜG) atış gelrler (G)/Üretm gderler (ÜG) Toplam gelr (TGE)/Genel yönetm gderler (GYG) Ölçütlere lşkn tanımlayıcı statstkler e şletmeler tbaryle ölçütlern ortalama değerler Çzelge 2 e Çzelge 3 de görülmektedr. Çzelge 1. İşletmelern bağlı bulundukları bölge müdürlüklerne göre dağılımı Orman Bölge Müdürlüğü Antalya Isparta Orman İşletme Müdürlükler Aksek, Alanya, Antalya, Elmalı, Fnke, Gazpaşa, Gündoğmuş, Kaş, Korkutel, Kumluca, Managat, erk, Taşağıl Isparta, Eğrdr, ütçüler, Gölhsar, Burdur, Bucak Çzelge 2. Ölçütlere lşkn tanımlayıcı statstkler En küçük En büyük Ortalama tandart apma TGE/TGİ 0,184 2,450 1,048 0,416 G/TGİ 0,162 2,299 0,987 0,406 KZ/TGİ -0,816 1,450 0,048 0,416 KZ/ÜG -28,925 8,300-0,733 4,051 G/ÜG 1,443 14,472 3,447 1,798 TGE/GYG 0,291 7,287 2,977 1, TOPI Yöntem Çalışmada TOPI yöntem kullanılmıştır. İdeal çözüme yakınlığa göre sıralama yapablen TOPI (Technque for Order Preference by mlarty to Ideal oluton) yöntem, çok ölçütlü karar erme yöntemlernden br olarak ekonom/yönetm problemler, er tabanı seçm, muhasebe e fnans, sermaye yatırımı, karar destek, üretm, makro-ekonomk planlama, pazarlama, ürün tasarımı, pazarlama stratejs, planlama, çeresel kararlar gb alanlarda kullanılablmektedr (Özkan, 2007). Orman kaynaklarının şle öncelklernn Mersn İl örneğnde belrlendğ br çalışmada da TOPI yöntem kullanılmış e bulgular, analtk hyerarş sürec le elde edlen sonuçlar le karşılaştırılmıştır (Yılmaz d., 2010). TOPI yöntem, poztf deal çözüme en yakın e negatf deal çözüme se en uzak olan uygun çözümün belrlenmes esasına dayanır (La, d., 1994). Bu yöntem ayrıca sezgsel, anlaması e uygulaması kolay olan br yöntemdr (Özdemr e eçme, 2009). Aşağıda TOPI yöntemnn aşamaları açıklanmıştır (Akyüz d., 2011; Yaralıoğlu, 2011; Demrel, 2010; Eleren e Karagül, 2008): 1. Karar matrsnn (A j ) oluşturulması: Karar matrs, karar erc tarafından oluşturulan başlangıç matrsdr. Değerlendrme ölçütü sayısı n e karar noktaları (karar erme brmler) m olmak üzere, bu matrs aşağıdak şeklde gösterlr: [ ] 2. tandart (normalleştrlmş) karar matrsnn (R j ) belrlenmes: tandart (normalleştrlmş) karar matrsnn elemanları, A j matrsnn elemanlarından yararlanarak e aşağıdak eştlk kullanılarak hesaplanır. r j a m j k 1 a 2 j R j matrs aşağıdak gb elde edlr: [ ] = 1 m; j= 1 n (1) 3. Ağırlıklı standart karar matrsnn (V j ) oluşturulması: Öncelkle değerlendrme ölçütlerne lşkn ağırlık değerler w ) belrlenr. Burada ağırlıkların belrlenmesnde karar ( ercnn subjektf görüşler yer almaktadır. Daha sonra R j matrsnn her br sütunundak elemanlar, lgl w değer le çarpılarak V j matrs oluşturulur. V j matrs aşağıda gösterlmştr: [ ]

3 16 DÜ Orman Fakültes Dergs / DU Faculty of Forestry Journal 2012, 13: Çzelge 3. İşletmeler tbaryle ölçütlern ortalama değerler TGE/TGİ G/TGİ KZ/TGİ KZ/ÜG G/ÜG TGE/GYG Aksek 1,117 1,064 0,117-0,217 5,014 2,082 Alanya 0,995 0,901-0,005-0,903 3,305 2,523 Antalya 0,607 0,529-0,393-2,797 3,006 1,052 Elmalı 0,561 0,515-0,439-2,657 2,319 1,490 Fnke 1,104 1,047 0,104-1,139 3,206 2,688 Gazpaşa 1,140 1,102 0,140 0,029 3,640 3,182 Gündoğmuş 0,814 0,772-0,186-3,230 3,894 2,043 Kaş 1,047 1,001 0,047-0,017 2,982 2,735 Korkutel 0,994 0,936-0,006-5,217 4,480 2,634 Kumluca 1,274 1,235 0,274 0,618 3,146 4,071 Managat 1,054 0,878 0,054-0,092 2,435 3,741 erk 1,575 1,451 0,575 2,454 5,580 4,521 Taşağıl 1,592 1,520 0,592 1,625 5,700 5,446 Isparta 0,407 0,381-0,593-3,766 2,217 0,811 Eğrdr 1,004 0,956 0,004-0,025 3,029 2,685 ütçüler 1,245 1,200 0,245 0,605 3,519 3,811 Gölhsar 1,095 1,064 0,095 0,220 2,712 3,306 Burdur 0,989 0,944-0,011-0,081 2,535 2,955 Bucak 1,307 1,261 0,307 0,662 2,773 4, İdeal ( A ) e negatf (mnmum) deal ( A ) çözümlern hesaplanması: İdeal çözüm setnn oluşturulablmes çn V j matrsndek sütun değerlernn en büyükler (lgl değerlendrme faktörü mnmzasyon yönlü se en küçükler) seçlr. İdeal çözüm setnn bulunması aşağıdak eştlkte gösterlmştr. A (max j j J),(mn j j J ' (2) (2) nolu eştlkten elde edlecek deal çözüm set A 1, 2,..., n şeklnde gösterleblr. Negatf deal çözüm set se, V j matrsndek sütun değerlernn en küçükler (lgl değerlendrme faktörü maksmzasyon yönlü se en büyükler) seçlerek oluşturulur. Negatf deal çözüm setnn bulunması aşağıdak eştlkte gösterlmştr. A (mn j j J),(max j j J ' (3) (3) nolu eştlkten elde edlecek negatf deal çözüm set, A, 2,..., n 1 şeklnde gösterleblr. Her k ' eştlkte de J fayda (maksmzasyon), J se kayıp (mnmzasyon) değern göstermektedr. Gerek deal gerekse negatf deal çözüm set, değerlendrme ölçütü sayısından yan n elemandan oluşmaktadır. 5. Ayırım ölçülernn hesaplanması: Karar noktalarına lşkn sapma değerler deal ayırım ( ) e negatf deal ayırım ( ) ölçüsü olarak adlandırılmaktadır. İdeal ayırım ( ) ölçüsünün hesabı (4) nolu eştlğe, negatf deal ayırım ( ) ölçüsünün hesabı se (5) nolu eştlğe göre yapılır. Burada hesaplanacak e sayısı doğal olarak karar noktası sayısı (m) kadar olacaktır. n j1 2 ( ) = 1 m (5) j j 6. İdeal çözüme görel yakınlığın belrlenmes: Her br karar noktasının deal çözüme görel yakınlığının ( C ) hesaplanmasında deal e negatf deal ayırım ölçülernden yararlanılır. Burada kullanılan ölçüt, negatf deal ayırım ölçüsünün toplam ayırım ölçüsü çndek payıdır. İdeal çözüme görel yakınlık değernn hesabı (6) nolu eştlğe göre yapılır. Burada C değer 0 C 1 aralığında değer alır e C 1 lgl karar noktasının deal çözüme, C 0 lgl karar noktasının negatf deal çözüme mutlak yakınlığını gösterr. C 3. Bulgular e tartışma = 1 m (6) Orman şletmelernn ktsadlk düzeynn ölçümü çn önce ölçütlere eşt ağırlıklar erlmştr. Daha sonra farklılıkları göreblmek çn ölçütlern ağırlıkları değştrlerek çözümlemeler de yapılmış e karşılaştırılmıştır. Çalışma kapsamında yer alan 19 orman şletme müdürlüğünün TOPI yöntemne göre aldıkları puanlar e sıralama Çzelge 4 de görülmektedr. Çzelge ncelendğnde 2006 e 2007 yıllarında Aksek orman şletmes, 2008 e 2010 yıllarında Taşağıl orman şletmes e 2009 yılında erk orman şletmes lk sıradadır. Beş yıllık ortalamalara göre yapılan çözümlemede se erk orman şletmes 2009 yılına benzer şeklde brnc sırada yer almıştır. Çözüm sonuçlarına göre tüm yıllar e ortalamalarda lk beş sıra çersnde yer alan tek şletme Taşağıl dır. n j1 2 ( ) = 1 m (4) j j

4 DÜ Orman Fakültes Dergs / DU Faculty of Forestry Journal 2012, 13: Çzelge 4. Ölçütlern eşt ağırlığına göre şletmelern aldıkları puanlar e sıralama İşletmeler Ortalama Puan ıra Puan ıra Puan ıra Puan ıra Puan ıra Puan ıra Aksek 0, , , , , ,603 8 Alanya 0, , , , , , Antalya 0, , , , , , Elmalı 0, , , , , , Fnke 0, , , , , , Gazpaşa 0, , , , , ,631 6 Gündoğmuş 0, , , , , , Kaş 0, , , , , , Korkutel 0, , , , , , Kumluca 0, , , , , ,723 4 Managat 0, , , , , ,580 9 erk 0, , , , , ,950 1 Taşağıl 0, , , , , ,933 2 Isparta 0, , , , , , Eğrdr 0, , , , , , ütçüler 0, , , , , ,712 5 Gölhsar 0, , , , , ,614 7 Burdur 0, , , , , , Bucak 0, , , , , ,740 3 Bunun yanında 2009 yılı dışında tüm yıllar e ortalamalarda Isparta orman şletmes son sıradadır. Çzelge 4 de 2006, 2007 e 2008 yıllarında Isparta orman şletmesnn aldığı sıfır değer, bu şletmenn tüm ölçütler çn negatf deal çözüme mutlak yakın, yan tüm ölçütler çn en düşük değerlern bu şletmeye at olduğunu göstermektedr. Antalya e Elmalı orman şletmeler de genelde son sıralarda yer almaktadır. Benzer şeklde Başer d. (2009) tarafından yıllarını kapsayan e orman şletmelernn teknk etknlk düzeylernn belrlendğ br çalışmada da, Antalya e Isparta orman bölge müdürlüklernde sırasıyla Taşağıl e Bucak orman şletmeler en etkn şletmeler, Elmalı, Antalya e Isparta orman şletmeler se etknlk düzeyler tbaryle en gerde olan şletmeler olarak bulunmuştur. Isparta e Antalya orman şletmelernn bölge müdürlüğü merkeznde yer alan şletmeler olarak ktsadlk düzeylernn düşük olması beklenen br sonuçtur. Bu durumun en öneml nedenler; sthdam edlen personel sayısının dğer şletmelere oranla fazla olması, bölge müdürlüğünün harcamalarının da bu şletmeler tarafından yapılması, orman amenajman heyetler e kadastro başmühendslklernn merkez şletmelere bağlı olarak hzmet ermes e bundan dolayı da gderlernn dğer şletmelere nazaran çok fazla olmasıdır. Bölge ortalamalarına göre toplam gderler çersnde genel yönetm gderlernn payı % 40,29 ken bu oran, Isparta şletmesnde % 51,57 e Antalya şletmesnde % 59,96 dır. Bunun yanında l merkezlernde yer alan orman kaynaklarında odun hammaddes üretm düzeynn düşüklüğü de br neden olarak belrtleblr. Türker (1995) tarafından yapılan br çalışmada da benzer bulgulara ulaşılmış e bölge müdürlükler e l merkezlernde bulunan orman şletmelerndek aşırı personel sthdamının önlenmes e yapılan etknlklere yönelk bütçe tabanlı düzenlemeler konusunda önerler gelştrlmştr. İstanbul Orman Bölge Müdürlüğü örneğnde yapılan ermllk e ktsadlk analzlernde de İstanbul orman şletmes en başarısız şletme olarak bulunmuştur (Şentürk, 2007). Elmalı şletmesnn son sıralarda yer almasının en öneml neden satış gelrlernn dğer şletmelere kıyasla çok düşük olmasıdır. Örneğn 2006 yılı çn bölgede tüm şletmelern satış gelrlernn toplamı çersnde Elmalı şletmesnn payı % 0,78 le en düşük düzeydedr. Orman şletmelernde toplam gelrler çersnde satış gelrlernn payı (bölgede ortalama % 93,30) çok yüksek olduğu çn bu durum Elmalı şletmesnn toplam gelrnn de düşük olmasına neden olmaktadır yılında meydana gelen e bölgede yer alan Taşağıl e erk orman şletmelernn sınırlarında etkl olan orman yangınında ha (Taşağıl: 10299,5 ha, erk: 5495,5 ha) alan zarar görmüştür (OGM, 2011a). Bu yangın sonucunda erk e Taşağıl orman şletmelernde odun hammaddes arzı olağanüstü olarak artmıştır. Odun hammaddes arzının artışı, 2008 e 2009 yıllarında erk e Taşağıl orman şletmelernn ktsadlk sıralamasında lk k sırada yer almalarında etkl olmuştur. Bu yangının özellkle lgl şletmelern yer aldığı Antalya Orman Bölge Müdürlüğüne bağlı dğer şletmelerde odun hammaddes üretmn sınırlamasıyla sonuçlandığı çn bu yıllarda Isparta Orman Bölge Müdürlüğüne bağlı bazı orman şletmeler (Bucak, Gölhsar e Eğrdr gb) daha üst sıralara yükselmştr. Ortalamalara göre yapılan çözümlemede ktsadlk değer 0,5 ten büyük olan şletme sayısı 13 e 0,5 ten küçük olan şletme sayısı 6 dır. Isparta Orman Bölge Müdürlüğüne bağlı olarak faalyet gösteren Isparta orman şletmes dışındak tüm şletmelern ktsadlk değernn 0,5 n üzernde olduğu görülmektedr (Şekl 1). Antalya Orman Bölge Müdürlüğü le bölgenn tamamında yıllar tbaryle değşm ncelendğnde (Şekl 2), en yüksek ktsadlk düzeynn 2006 yılında gerçekleştğ, 2009 yılına kadar düşüş olduğu e 2009 yılında en düşük düzeye ulaştığı görülmektedr. Bölge düzeynde 2006 yılında 0,916 olarak bulunan ktsadlk düzey, 2009 yılında 0,086 ya gerlemştr yılında olumlu yönde artışın (0,270) olduğu görülmektedr. Isparta Orman Bölge Müdürlüğü nde se en düşük ktsadlk değer 2010 yılında gerçekleşmştr. İşletmeler açısından konu ncelendğnde de büyük oranda benzer sonuçlara ulaşılmaktadır (Çzelge 4). Genelde şletmelern aldıkları puanların en düşük değerler 2009 yılına attr.

5 18 DÜ Orman Fakültes Dergs / DU Faculty of Forestry Journal 2012, 13: Şekl 1. Ortalamalara göre şletmelern ktsadlk değerlernn karşılaştırılması Bu durumun 2008 yılında başlayan e orman ürünler pyasalarında 2009 yılında etklern belrgn br şeklde gösteren küresel ekonomk krzden kaynaklandığı söyleneblr. Orman Genel Müdürlüğü tarafından bu dönemde satışlardak başarının arttırılması e müşterlern nakt darboğazının haffletlmes amacıyla, pyasada taleb olan ürünlern üretmlerne öncelk erlmes, peşnatların % 50 den % oranlarına ndrlmes, ade sürelernn 6 aydan 9 aya çıkarılması, peşnatsız e fazsz 4 ay adel kampanyalı satış uygulaması gb br dz önlem alınmıştır (OGM, 2011b). Ölçütlern ağırlıkları değştğnde TOPI çözüm sonuçları da bu ağırlıkların etksyle değşmektedr (Olson, 2004). Farklı br çözüm yapmak e mecut sonuçlarla karşılaştırablmek çn öncelkle ölçütlern ağırlıklandırılması şlem gerçekleştrlmştr. Bu kapsamda ölçütler öncelk sırasına konulmuştur. Burada orman şletmelernde kar elde etme, amaçların önem sıralarında daha altta yer aldığı çn KZ/TGİ e KZ/ÜG ölçütlerne son sıralarda yer erlmştr. Ağırlıkların hesabı çn Şahn e Akyer (2011) tarafından yapılan çalışmadan yararlanılmış e ağırlıklar Çzelge 5 de sunulmuştur. Ölçütlern farklı ağırlıklarına göre yapılan çözüm sonuçları ncelendğnde (Çzelge 6), sıralamalar farklı olmakla brlkte lk beşte yer alan şletmelern değşmedğ görülmektedr. Bunun yanında 2006 yılında ölçütlern eşt ağırlığına göre yapılan çözümlemede (Çzelge 4) 14. sırada olan Alanya Orman İşletmes, ölçütlern ağırlığı değştrldğnde (Çzelge 6) 9. sıraya yükselmştr. Dğer yıllarda sıralamalar açısından cdd br farklılık yoktur. Ortalamalara göre yapılan çözümlemelerde de en öneml farklılık Fnke Orman İşletmesndedr. Bu şletme ölçütlern eşt ağırlığına göre yapılan çözümlemede 13. sırada yer alırken, ölçütlere farklı ağırlıklar erldğnde 9. sıraya yükselmştr. Dğer sıralamalarda se öneml br değşklk olmamıştır. Çzelge 5. Ölçütler çn belrlenen ağırlıkların hesabı Ölçütler Öncelk ırası ıranın ters Ağırlıklar TGE/TGİ 1 1 0,408 G/TGİ 2 1/2 0,204 G/ÜG 3 1/3 0,136 TGE/GYG 4 1/4 0,102 KZ/TGİ 5 1/5 0,082 KZ/ÜG 6 1/6 0,068 Toplam 2,45 1,000 1/2,45= 0,408 Şekl 2. Tüm şletmeler e bölge müdürlükler tbaryle ktsadlk düzeynn yıllara göre değşm

6 DÜ Orman Fakültes Dergs / DU Faculty of Forestry Journal 2012, 13: Çzelge 6. Ölçütlern farklı ağırlığına göre şletmelern aldıkları puanlar e sıralama İşletmeler Ortalama Puan ıra Puan ıra Puan ıra Puan ıra Puan ıra Puan ıra Aksek 0, , , , , ,597 7 Alanya 0, , , , , , Antalya 0, , , , , , Elmalı 0, , , , , , Fnke 0, , , , , ,559 9 Gazpaşa 0, , , , , ,615 6 Gündoğmuş 0, , , , , , Kaş 0, , , , , , Korkutel 0, , , , , , Kumluca 0, , , , , ,710 4 Managat 0, , , , , , erk 0, , , , , ,951 2 Taşağıl 0, , , , , ,960 1 Isparta 0, , , , , , Eğrdr 0, , , , , , ütçüler 0, , , , , ,696 5 Gölhsar 0, , , , , ,579 8 Burdur 0, , , , , , Bucak 0, , , , , , onuç e önerler Hem şletmeler hem de bölgesel düzeyde ktsadlğn ölçümü, orman şletmelernn etknlklern değerlendrmek, başarı e performanslarını belrlemek çn önem arz etmektedr. TOPI yöntem bu açıdan kullanılablr br yöntemdr. TOPI yöntemnn sonuçları ölçütlern ağırlığına göre değşmektedr. Bu nedenle çalışmada önce ölçütlere eşt ağırlık erlerek çözümler yapılmış, daha sonra ölçütlern ağırlıkları değştrlerek yenden çözümlemeler gerçekleştrlmş e sonuçlar karşılaştırılmıştır. Bundan dolayı br senaryo analz olarak değerlendrleblecek olan farklı ölçütlere göre yapılan çözümlemede, ölçütlern ağırlıklandırılması şlem arsayımsal olarak gerçekleştrlmştr. Bu çalışma le yılları arasında yapılan analz sonuçlarına göre ktsadlk açısından en başarılı şletmeler, Antalya Orman Bölge Müdürlüğü nde erk, Taşağıl e Kumluca, Isparta Orman Bölge Müdürlüğü nde se Bucak e ütçüler orman şletmelerdr. Bunun yanında bölge müdürlüğü merkezlernde yer alan Antalya e Isparta orman şletmeler le Elmalı orman şletmes ktsadlk açısından en gerde olan şletmelerdr. Orman şletmelernde satışların arttırılmasına yönelk Orman Genel Müdürlüğü tarafından başlatılan pazarlama odaklı çabaların olumlu sonuçlar erdğ 2010 yılındak gelşmelerden görülmektedr. Bu kapsamda pazarlama odaklı çabaların gelştrlmes önem taşımaktadır. Bunun yanında orman şletmelernn br kamu şletmeclğ olması, pazarı olmayan mal e hzmetler de üretmes gb nedenlerden dolayı gelrlernn ancak br noktaya kadar arttırılablmes mümkündür. Bundan dolayı orman şletmelernde ktsadlk düzeynn arttırılmasında en öneml yolun malyet mnmzasyonu olduğu görülmektedr. İşletmelerde başarı e performans artışının ödüllendrlmesne yönelk çalışmalar yönetc e çalışanların motasyonunu arttıracaktır. Bu kapsamda ödülteşk sstemnn kurulmasına yönelk çalışmalar önemsenmeldr. Kaynaklar Akesen, A., Ekzoğlu, E., Ormancılık. Ormancılık Poltkası (Ed: Akesen A, Ekzoglu A), TOD Yayınları No: 6, IBN , Ankara, s. Akyüz, Y., Bozdoğan, T., Hantekn, E., TOPI Yöntemyle Fnansal Performansın Değerlendrlmes e Br Uygulama. Afyon Kocatepe Ünerstes İİBF Dergs, X III (1): Alkan, H., Delet Orman Fdanlık İşletmelernn Kapatılması e Özelleştrlmes Çabalarına İlşkn Br Değerlendrme, DÜ Orman Fakültes Dergs, A(1): Başer, M., Tosunoğlu, Ş., Kılıçarslan, Y., Türkye de Orman Döner ermaye İşletmelernn Etknlk Analz: orunlar, Çözümler e Poltka Önerler. IBN , 253 s. Daşdemr, İ., Orman İşletmelernn Başarı Düzeylernn Belrlenmes (Kuzeydoğu Anadolu e Doğu Karadenz Bölges Örneğ). Doğu Anadolu Ormancılık Araştırma Müdürlüğü, Teknk Bülten No:1, Erzurum, 162 s. Daşdemr, İ., Ormancılık İşletme Ekonoms. Bartın Ün. Yayın No: 5, Orm. Fak. Yayın No: 3, IBN , Bartın, 407 s. Demrel, E., TOPI Çok Krterl Karar Verme stem: Türkye dek Kamu Bankaları Üzerne Br Uygulama. Grşmclk e Kalkınma Dergs, 5 (1): Eleren, E., Karagül, M., Türkye Ekonomsnn Performans Değerlendrmes. Yönetm e Ekonom, 15(1): La, Y.J., Lu, T.Y., Hwang, C.L., TOPI for MODM. European Journal of Operatonal Research, 76 (3): Mraboğlu, M., Ormancılık İşletme İktsadı. İstanbul Ünerstes Orman Fakültes, Yayın No: 340, İstanbul, 248 s. OGM, 2011a. Orman Yangınları Kayıt e Takp stem, Orman Genel Müdürlüğü, [Erşm Tarh: ] OGM, 2011b Yılı Orman Ürünler Pyasasındak Gelşmeler e 2011 Yılı Beklentler, Orman Genel Müdürlüğü web stes, manlar/orm%20%c3%9crn%20ve%20p%c4%b0yaa %20ARA%C5%9ETIRMA/Pyasa%20Raporlar%C4%B1/6.pd f [Erşm Tarh: ]. Olson, D.L., Comparson of Weght n TOPI Models. Mathematcal and Computer Modellng, 40 (7-8): Özdemr, A.İ., eçme, N.Y., İk Aşamalı tratejk Tedarkç eçmnn Bulanık TOPI Yöntem İle Analz. Afyon Kocatepe Ünerstes İİBF Dergs, XI(2):

7 20 DÜ Orman Fakültes Dergs / DU Faculty of Forestry Journal 2012, 13: Özkan, Ö., Personel eçmnde Karar Verme Yöntemlernn İncelenmes: AHP, ELECTRE e TOPI Örneğ, DEÜ osyal Blmler Ensttüsü, Yüksek lsans tez, 180 s. Öztürk, A., Artn e Ardanuç Delet Orman İsletme Müdürlükler Karşılaştırmalı Örnekler Yardımı le Delet Orman İşletmelernde Ekonomk Başarının Belrlenmes, KTÜ Fen Blmler Ensttüsü Orman Mühendslğ Anablm Dalı Yüksek Lsans Tez, Trabzon, 136 s. Pearce, P. H., Introducton of Forestry Economcs. Unersty of Brtsh Colomba Press, IBN: , Vancouer, 242 s. Şahn, Y., Akyer, H., Ülke Kaynaklarının Verml Kullanımı: 4x4 Arama e Kurtarma Aracı eçmnde AH e TOPI Yöntemlernn Uygulaması. DÜ Vzyoner Dergs, 3 (5): Şentürk, G., Delet Orman İşletmelernde Vermllk e İktsadlk Analz (İstanbul Orman Bölge Müdürlüğü Örneğ). İÜ Orman Fakültes Dergs, 57 A(1): Türker, A., Orman İşletmeler Muhasebesnde Malyet Muhasebesnn Uygulanablrlğ. II. Ormancılıkta osyo- Ekonomk orunlar Kongres, Şubat 2011, Bldrler Ktabı, s., Isparta. Türker, M.F., Delet Orman İşletmesnn Gelr e Gder Analz Yardımıyla Ekonomk Başarılarının Belrlenmes. I. Ulusal Karadenz Ormancılık Kongres, Ekm 1995, Bldrler (Clt: 4), s., Trabzon. Türker, M.F., Ormancılık İşletme Ekonoms. Derya Ktabe, IBN: , Trabzon, 255 s. Türker M.F., Türker, E.., Çok Değşkenl İstatstk Analz Yardımı İle Orman İşletmelernn Ekonomk Analz (Doğu Karadenz Bölges 25 Delet Orman İşletmes Örneğ). Turk J Agrc For. 23/1: Yaralıoğlu, K., TOPI Yöntem. Dokuz Eylül Ünerstes web stes, _Yontem.doc, [Erşm Tarh: 11/10/2011] Yılmaz, E., Keleş, H., Koçak, Z., Mersn İlnde Orman Kaynaklarına İlşkn İşle Öncelklernn Belrlenmes, Doğu Akdenz Ormancılık Araştırma Müdürlüğü, Teknk Bülten No: 35, Tarsus, 223 s.