TARIMSAL DANIġMANLIK HĠZMETĠNĠN TARIMSAL ÜRETĠM ÜZERĠNE ETKĠLERĠNĠN ANALĠZĠ: BALIKESĠR ĠLĠ ÖRNEĞĠ

Transkript

1 T.C. ADNAN MENDERES ÜNĠVERSĠTESĠ FEN BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ TARIM EKONOMĠSĠ ANABĠLĠM DALI 2017-YL-009 TARIMSAL DANIġMANLIK HĠZMETĠNĠN TARIMSAL ÜRETĠM ÜZERĠNE ETKĠLERĠNĠN ANALĠZĠ: BALIKESĠR ĠLĠ ÖRNEĞĠ Hakan ĠMAMOĞLU Tez DanıĢmanı: Doç. Dr. Fert ÇOBANOĞLU AYDIN

2

3

4

5 v T.C. ADNAN MENDERES ÜNĠVERSĠTESĠ FEN BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ MÜDÜRLÜĞÜNE Bu tezde sunulan tüm blg ve sonuçların, blmsel yöntemlerle yürütülen gerçek deney ve gözlemler çerçevesnde tarafımdan elde edldğn, çalıģmada bana at olmayan tüm ver, düģünce, sonuç ve blglere blmsel etk kuralların gereğ olarak eksksz Ģeklde uygun atıf yaptığımı ve kaynak göstererek belrttğm beyan ederm..../.../2017 Ġmza Hakan ĠMAMOĞLU

6

7 v ÖZET TARIMSAL DANIġMANLIK HĠZMETĠNĠN TARIMSAL ÜRETĠM ÜZERĠNE ETKĠLERĠNĠN ANALĠZĠ: BALIKESĠR ĠLĠ ÖRNEĞĠ Hakan ĠMAMOĞLU Yüksek Lsans Tez, Tarım Ekonoms Anablm Dalı Tez DanıĢmanı: Doç. Dr. Fert ÇOBANOĞLU 2017, 104 sayfa Tarımsal DanıĢmanlık Hzmet (TDH) nn, tarımsal Ģletmelerde, üretm, verm ve dolayısıyla tarımsal gelr artıģında öneml katkılar sunableceğ düģünülmektedr. Bu çalıģmada Balıkesr lnde, TDH nden yararlanan ve yararlanmayan Ģletmeler, brçok değģken dkkate alınarak karģılaģtırılmıģ ve karģıt durum etk değerleme yöntem kullanılarak analz yapılmıģtır. Yörede, gayel olarak belrlenmģ olan 143 Ģletmeyle yüz yüze anket uygulaması gerçekleģtrlmģtr. 72 adet Ģletme TDH nden yararlanan Ģletmelerden, 71 Ģletme se TDH nden yararlanmayan Ģletmelerden seçlmģtr. Anket çalıģmaları yıllarında yapılmıģtır. BaĢlıca üretc ve tarımsal Ģletme karakterstklernn (yaģ, eğtm, deneym, hanedek brey sayısı, araz varlığı, hayvan varlığı vb.) belrlenmesnde, tanımlayıcı statstkler (artmetk ortalama, standart sapma vb.) kullanılmıģtır. Yapılan etk değerleme analzne göre de, ortalama müdahale etks (ATE) değerler ncelendğnde; tüm üretclern TDH nden yararlanması durumunda, Ģletme baģına düģen yıllık ortalama toplam tarımsal gelr, üretclern hçbrnn TDH nden yararlanmaması durumuna göre elde edlecek gelrden daha fazla olacağı belrlenmģtr. TDH nden (müdahaleden) yararlanmıģ Ģletmelerde, TDH nn etksn ortaya koyan (ATET) analz sonuçları değerlendrldğnde se; TDH nden yararlanan tüm üretcler çn, bu üretclern elde ettkler yıllık toplam tarımsal gelr, bu üretclern (TDH nden yararlanan) TDH nden yararlanmaması durumunda elde edecekler gelrden daha fazla olduğu belrlenmģtr. Anahtar Kelmeler: Tarımsal danıģmanlık, etk değerleme, müdahale etkler, tarımsal gelr, sürdürüleblrlk

8

9 x ABSTRACT THE EFFECTS OF AGRICULTURAL CONSULTING SERVICE ON AGRICULTURAL PRODUCTION: THE CASE OF BALIKESĠR Hakan ĠMAMOĞLU M.Sc. Thess, Department of Agrcultural Economcs Supervsor: Assoc. Prof. Dr. Fert ÇOBANOĞLU 2017, 104 pages It s thought that Agrcultural Consultng Servce (AGS) can be represented to ncrease on producton, yeld and also agrcultural ncome n agrcultural farms. In ths study, the farm groups both could be beneft from AGS and could not be beneft from AGS operated n Balıkesr regon are compared wth many varables and the analyss s performed usng by the method of counterfactual mpact assessment. In ths regon, the survey study s carred out wth 143 farms selected by purpose n the shape of face to face meetng. 72 farms from the farms that could beneft from AGS and also 71 farms from that could not beneft from AGS are selected. The survey studes are performed n years. In defnng essental producer and agrcultural farm characterstcs (age, educaton, experence, the number of members n household, land and anmal assets etc.) descrptve statstcs (mean, standard devaton etc.) are used. Accordng to the mpact assessment analyss performed, average treatment effect (ATE) nvestgated could declare that total average annual agrcultural ncomes per farm would be more than f all the farms could be beneft from AGS compared wth the crcumstance that none of the farms could be beneft from AGS. In evaluaton analyss of average treatment effect on the treated (ATET) dentfed AGS treatment n the farms that could be beneft from AGS; total average annual agrcultural ncomes per farm would be more than f the same farms could not be beneft from AGS. Key Words: Agrcultural consultancy, mpact assessment, treatment effects, agrcultural ncome, sustanablty

10

11 x ÖNSÖZ Yüksek lsans hayatım boyunca bana her konuda yardımcı olan ve sonsuz desteğn esrgemeyen ve aynı zamanda tez danıģmanım çok değerl saygıdeğer hocam Doç. Dr. Fert ÇOBANOĞLU hocam baģta olmak üzere tüm hocalarıma, Madd ve manev her zaman benm yanımda yer alan, ben yüreklendren, destekleyen bugünlere gelmemde büyük pay sahb olan Anneme, Babama ve eģm Ummuhan Koçyğt ĠMAMOĞLU na, ayrıca sabırla çalıģmalarımın btmesn bekleyen oğlum Mehmethan a teģekkürü borç blrm. Hakan ĠMAMOĞLU

12

13 x ĠÇĠNDEKĠLER KABUL VE ONAY SAYFASI... BĠLĠMSEL ETĠK BĠLDĠRĠM SAYFASI... v ÖZET...v ABSTRACT... x ÖNSÖZ... x KISALTMALAR DĠZĠNĠ... xv ġekġller DĠZĠNĠ...xv ÇĠZELGELER DĠZĠNĠ... xx EKLER DĠZĠNĠ... xx 1.GĠRĠġ Konunun Önem AraĢtırmanın Önem AraĢtırmanın Amacı KAYNAK ÖZETLERĠ MATERYAL ve YÖNTEM Materyal AraĢtırmanın Yöntem Verlern Toplanmasında Kullanılan Yöntem Verlern Analznde Genel Olarak Kullanılan Yöntemler Tarımsal DanıĢmanlık Hzmetnden Yararlanmanın Etksnn Belrlenmesne Yönelk Analtk Çerçeve ve Metodoloj BULGULAR Üretc ve Tarımsal ĠĢletme Karakterstkler Üretc Karakterstkler Tarımsal ĠĢletme Karakterstkler Tarımsal ĠĢletme Varlıkları ve Ekonomk Büyüklükler Araz Varlığı Hayvan Varlığı ĠĢletme Varlıklarının Ekonomk Büyüklükler Tarımsal ĠĢletmelerdek Sermaye DeğĢmler... 38

14 xv 4.3. Tarımsal ĠĢletmelerdek Brm Verm Değerler ve ĠĢletme Gelrler Tarımsal ĠĢletmelerdek Brm Verm Değerler Tarımsal ĠĢletmelerde Elde Edlen Gelr Durumu Üretc Amaçları Üretclern Tarımsal Blg Düzey ve BaĢvuru Kaynakları Üretclern Tarım Poltkası Eğlmler Üretclern Tarım Poltkası Eğlmler Üretclern Geleceğe ĠlĢkn DüĢünceler Tarımsal Desteklemelern Üretcler Tarafından Blnrlğ Tarımsal DanıĢmanlık Hzmetnn Etksnn Değerlendrlmes TARTIġMA VE SONUÇ KAYNAKÇA EKLER ÖZGEÇMĠġ

15 xv KISALTMALAR DĠZĠNĠ AB AKS ATE ATET CSA CIA ÇKS GMKA GTHB IPARD KÖYMER Mn Med Mak Ort OTBĠS PSM SGK SKS Std. TARGEL TDH TUYAP TÜRKVET TÜĠK TDYB TYDD TYDBĠS : Avrupa Brlğ : Arıcılık Kayıt Sstem : Average Treatment Effect : Average Treatment Effect on the Treated : Assumpton of Common Support : Condtonal Independence Assumpton : Çftç Kayıt Sstemne : Güney Marmara Kalkınma Ajansı : Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı : Instrument for Pre-Accesson Assstance n Rural Development : Köy Merkezl Tarımsal Üretme Destek Projes : Mnmum : Medyan : Maksmum : Ortalama : Organk Tarım Blg Sstem : Propensty Score Matchng : Sosyal Güvenlk Kurumu : Su Ürünler Kayıt Sstem : Standart : Tarımsal Yayımı GelĢtrme Projes : Tarımsal DanıĢmanlık Hzmet : Tarımsal Yayım ve Uygulama AraĢtırma Projes : Hayvancılık Kayıt Sstem : Türkye Ġstatstk Kurumu : Tarımsal DanıĢmanlık Yetk Belges : Tarımsal Yayım ve DanıĢmanlık Desteğ : Tarımsal Yayım ve DanıĢmanlık Blg Sstem

16 xv

17 xv ġekġller DĠZĠNĠ ġekl 1.1. Balıkesr Ġl TDH Alan ĠĢletme Sayısı ġekl 1.2 Balıkesr Ġl TYDD Mktarları ġekl 4.1. TDH alan ve almayan üretclern araz alım sayıları (adet) ġekl 4.2. TDH alma durumuna göre makne-ekpman alımı yapan üretc sayıları ġekl 4.3. TDH alma durumuna göre makne ekpman desteğ mktarları ( ) ġekl 4.4. Yıllar tbarıyla TDH alma durumuna göre tarımsal Ģletmelerde elde edlen buğday vermndek değģm ġekl 4.5. Yıllar tbarıyla TDH alma durumuna göre domates verm ġekl 4.6 Yıllar tbarıyla TDH alma durumuna göre ayççeğ vermndek değģm ġekl 4.7. Yıllar tbarıyla TDH alma durumuna göre üretclern elde etmģ oldukları slajlık mısır vermndek değģm ġekl 4.8. Yıllar tbarıyla TDH alma durumuna göre üretclern elde etmģ oldukları zeytn vermndek değģm ġekl 4.9 Yıllar tbarıyla TDH alma durumuna göre bal vermndek değģm ġekl Yıllar tbarıyla TDH alma durumuna göre kuzu et vermndek değģm ġekl 4.11 TDH alma durumuna göre süt vermndek değģm ġekl 4.12 TDH alma durumuna göre Ģletme gelrler ġekl 4.13 Üretc amaçları ġekl 4.14 TDH nden faydalanan üretclern amaçları ġekl 4.15 TDH nden faydalanmayan üretclern amaçları ġekl 4.16 Ücretsz TDH alableceğn blen üretcler ġekl 4.17 Tarımsal danıģmanlığa baģlamada etkl unsurlar ġekl 4.18 TDH nn faydalı olduğunu fade edenlern oranı ġekl 4.19 Üretclern en çok htyaç duydukları konular... 61

18 xv

19 xx ÇĠZELGELER DĠZĠNĠ Çzelge 1.1 Türkye de yılları arasında ödenen TYDD... 7 Çzelge 1.2 Türkye de 2015 Yılında ödenen TYDD... 7 Çzelge 1.3 Balıkesr TYDD Çzelge 3.1 Balıkesr lnde ÇKS ne kayıtlı olan ve TDH nden yararlanan Ģletmeler Çzelge 3.2 ÇalıĢmada kullanılmıģ olan yöntem ve analzler Çzelge 4.1. Üretcler le lgl genel blgler ve özellkler Çzelge 4.2 Üretclern tarımsal kooperatfe üyelk durumu Çzelge 4.3. Üretclern tarım dıģı meslek durumu Çzelge 4.4 TDH alma durumuna göre genel üretc karakterstkler Çzelge 4.5. TDH nden yararlanma durumuna göre üretclern kooperatfe üyelk durumu Çzelge 4.6. TDH nden yararlanma durumuna göre üretclern tarım dıģı meslek durumu Çzelge 4.7 ĠĢletme faalyet türler Çzelge 4.8 Çftçlern TDH alma durumuna göre Ģletme faalyet türler Çzelge 4.9 Btksel ve karma Ģletmelern sahp olduğu araz varlığı Çzelge 4.10 Btksel ve karma Ģletmelern TDH nden yararlanma durumuna göre Ģletme büyüklük karakterstkler Çzelge 4.11 Tarımsal Ģletmelern sahp olduğu hayvan varlığının dağılımı Çzelge 4.12 Tarımsal Ģletmelern TDH nden yararlanma durumuna göre hayvan varlıkları Çzelge 4.13 ĠĢletme varlıklarının toplam ekonomk büyüklüğü Çzelge 4.14 TDH alan tarımsal Ģletmelern sahp oldukları Ģletme varlıklarının toplam ekonomk büyüklüğü Çzelge 4.15 TDH almayan tarımsal Ģletmelern sahp oldukları Ģletme varlıklarının toplam ekonomk büyüklüğü Çzelge 4.16 Yıllara göre TDH alan üretclern araz alımları Çzelge 4.17 Yıllara göre TDH almayan üretclern araz alımları Çzelge 4.18 TDH alan üretclern makne alımı Çzelge 4.19 TDH almayan üretclern makne-ekpman alımı... 40

20 xx Çzelge 4.20 TDH alan ve almayan üretclern yıllar tbarıyla buğdayda aldıkların vermlern karģılaģtırılması Çzelge 4.21 TDH alan ve almayan tarımsal Ģletmelerde yıllar tbarıyla elde edlmģ olan domates vermlernn karģılaģtırılması Çzelge 4.22 TDH alan ve almayan üretclern yıllar tbarıyla elde ettkler ayççeğ vermlernn karģılaģtırılması Çzelge 4.23 TDH alan ve TDH almayan üretclern yıllar tbarıyla aldıkları slajlık mısır vermlernn karģılaģtırılması Çzelge 4.24 TDH alan ve almayan üretclern yıllar tbarıyla zeytn çn elde ettkler verm değerlernn karģılaģtırılması Çzelge 4.25 TDH alan ve almayan üretclern yıllar tbarıyla elde etmģ oldukları bal vermlernn karģılaģtırılması Çzelge 4.26 TDH alan ve almayan üretclern koyun yetģtrclğnde elde etmģ oldukları kuzu et vermlernn karģılaģtırılması Çzelge 4.27 TDH alan ve almayan üretclern yıllara göre elde etmģ oldukları süt vermlernn karģılaģtırılması Çzelge 4.28 ĠĢletme gelrler Çzelge 4.29 TDH alma durumuna göre Ģletme gelrler Çzelge 4.30 Üretc amaçları Çzelge 4.31 TDH nden faydalanan üretclern amaçları Çzelge 4.32 TDH nden faydalanmayan üretclern amaçları Çzelge 4.33 TDH alan üretclern tarımsal üretmde enformasyona htyaç duyduklarında baģvuru terchler Çzelge 4.34 TDH almayan üretclern tarımsal üretmde enformasyona htyaç duyduklarında baģvuru terchler Çzelge 4.35 Üretclern en çok htyaç duydukları konuların dağılımı Çzelge 4.36 Üretclern tarım poltkası eğlmlerne lģkn görüģler Çzelge 4.37 Üretclern gelecekle lgl yönelmler Çzelge 4.38 Üretclern TDH alma durumuna göre gelecekle lgl yönelmler 63 Çzelge 4.39 Tarımsal desteklemelern blnrlğ ve memnunyet durumu Çzelge 4.40 Tarımsal desteklemelern TDH alan üretcler tarafından blnrlğ ve memnunyet durumu Çzelge 4.41 Tarımsal desteklemelern TDH almayan üretcler tarafından blnrlğ ve memnunyet durumu Çzelge 4.42 TDH nden yararlanma kararına yönelk kullanılan değģkenler... 68

21 Çzelge 4.43 Müdahale etksnn belrlenmesne yönelk kullanılmıģ olan çıktı değģkenler Çzelge 4.44 TDH nden yararlanma durumuna lģkn olarak eğlm skorlarının lojt regresyon model le tahmn Çzelge 4.45 TDH nden yararlanmanın sağlamıģ olduğu ATE ve ATET değerler xx

22 xx

23 xx EKLER DĠZĠNĠ Ek 1 Tarımsal Yayım ve DanıĢmanlık Hzmetlerne Destekleme Ödemes Yapılması Hakkında Teblğ (TeblNo:2016/25)..83 Ek 2. Anket

24

25 1 1.GĠRĠġ 1.1. Konunun Önem YaĢamın her alanında gerçekleģtrlen teknolojk gelģmeler tarım sektöründe de yoğun olarak yaģanmıģ, artan nüfusu besleyeblmek çn gıda üretmnde sürekl br artıģ sağlanırken, günümüz nsanının çevre ve sağlıklı gıda konusundak duyarlılığı tarımsal üretmde de yen teknolojlern gelģtrlmesn zorunlu kılmıģtır. Sonuçta; emek, sermaye ve araz gb üretm faktörlernn arasına blg de çok öneml br üretm faktörü olarak grmģtr (Anonm, 2007). Teknoloj gelģtrmey ve gelģtrlen teknolojy çftçsne en etkl Ģeklde ulaģtırmayı Ulusal Tarım Poltkasının odağına yerleģtrmeyen ülkelern uluslararası arenada rekabet Ģansının olmayacağı herkesn üzernde anlaģtığı tartıģılmaz br gerçektr. Bu nedenle blgnn çftçyle buluģmasını sağlayan Tarımsal Yayım Ulusal Tarım Poltkasının en öneml bleģenlernden brsdr. (Anonm, 2007). ġu konu da belrtlmeldr k; br ülke tarımsız, tarım da tarımsal yayımsız düģünülemez (Anonm, 2011). Öncelkle olarak Tarımsal Yayımın tanımlanmasının oldukça öneml olduğu düģünülmektedr. Tarımsal yayım; tarımsal üretm artırmak ve tarım poltkalarının Ģeffaflığını sağlamak amacı le modern ve blmsel çalıģma teknolojlernn araģtırma ve sonuçlarını, üretcnn kullanableceğ formlara uyarlamak Ģeklnde tanımlanablmektedr (Çınar, 2009). Ayrıca yne tarımsal yayım, tarım alanında ortaya çıkan yen blg, teknk ve araçlar konusunda çftçlern eğtlmes, blglendrlmes, onlara bu yen blg teknk ve araçların eğtmsel br süreç çersnde benmsetlmes çalıģmaları olarak da açıklanablmektedr. Böylece onların ekonomk, sosyal ve kültürel açıdan kalkınmalarına yardımcı olmak Ģeklnde br dğer tanımlama yapılması da mümkün olablmektedr (Yavuz, 2000). Bu k tanımdan da anlaģıldığı üzere tarımsal yayımın baģlıca amaçlarının, üretclern ekonomk yönden kalkınmalarına yardımcı olmak ve tarım poltkalarının Ģeffaflığını sağlamak olduğunu söylemek mümkündür. Zaten tarım poltkalarının amaçlarından br olan üretc gelrlernn artırılması da, tarımsal vermllğn artırılması le mümkün olacaktır. Tarımsal vermllğn artırılmasında

26 2 tüm dünya genelnde kullanılan en öneml enstrüman tarımsal yayım ve tarımsal danıģmanlık hzmetlerdr (Yavuz, 2000). Tarımsal yayım genģ olarak düģünüldüğünde, tarımsal ve kırsal kalkınma sürecnde brçok amacı gerçekleģtreblr. Tarımsal yayımın temel amacı, kırsal alanda yaģayan nsanların yaģam düzeylern yükseltmelerne yardımcı olmaktır. Yayım poltkasının amaçları genellkle her ülkenn tarım poltkası ve kalkınma amaçlarıyla doğrudan lģkldr. Bu amaçlar koģullara göre değģeblmektedr. Örneğn, Türkye de yayım poltkasının genel amacı, tarımsal ürünlern üretm ve vermllğn arttırmak ken, bazı ülkelerde amaç gıda güvenlğn sağlamak veya sürdürüleblr üretm gerçekleģtrmek olablmektedr (Çukur, 2007). Tarımsal Yayım le enforme edlmeyen,malyet ve karlılık hesapları yapılmayan, marka olmanın sadece sanay sektörüne has br durum olduğu sanılan tarımsal Ģletmelerde, bu değģmlern yaģanması çn öncelkle, tarımsal danıģmanlık anlayıģının söz konusu gelģmeler ıģığında kendn değerlendrmes ve yenden yapılandırması br zorunluluktur (Sever, 2013). Dünyada tarımsal yayım hzmetlernn sunumu devlet, tarımsal örgütler, özel sektör, meslek kuruluģları ya da bu kuruluģların brleģmes halnde gerçekleģtrleblmektedr. Ancak az gelģmģ ve gelģmekte olan ülkelerde, tarımsal yayım hzmetnn sunumu, genellkle devlet tarafından yürütülmektedr (Tunalıoğlu ve Çınar, 2013). Türkye de tarımsal yayım tarhçesne bakıldığında tarımsal yayım ve danıģmanlık çalıģmaları, 1838 yılında bazı Avrupa ülkeler le olan tcar anlaģmalar sonucunda baģladığı blnmektedr (Anonm, 2012a) yılında, o zamank adıyla Zraat Vekâlet bünyesnde kurulan Tarımsal Yayım ve Tarımsal Sulama Genel Müdürlüğünün kurulması le (Yavuz, 2000) kamu tarafından çftçlere ücretsz olarak sunulmaya baģlanmıģtır l yıllara gelndğnde Proje Bazlı Tarımsal Yayım YaklaĢımları (Çorum - Çankırı Kırsal Kalkınma Projes (KKP), Erzurum KKP, MuĢ-Bngöl KKP vb. gb) le öneml gelģmeler kaydedlmģtr (Yavuz, 2000) yılında Tarımsal Yayım ve Uygulama AraĢtırma Projes (TUYAP) kamu yayımında aksayan bazı yönler düzeltmek amacıyla yapılan lk müdahaledr. Yne

27 3 Köy Grup Zraat Teknsyenlğ le Eğtm ve Zyaret YaklaĢımını kullanarak aksaklıklar gderlmeye çalıģılmıģtır (Artık, 2012). Ancak 2000 l yıllara gelndğnde tarımsal danıģmanlık ve tarımsal yayım hzmetlernn sadece kamu tarafından değl özel olarak da verlmes gerektğ düģünülmeye baģlanmıģtır. Bu yaklaģımla KÖYMER yan Köy Merkezl Tarımsal Üretme Destek Projes hayata geçrlmģtr. Daha sonra Tarım ve KöyĢler Bakanlığı Köy Merkezl Tarımsal Üretme Destek ya da kamuoyunda blnen adıyla 1000 köye 1000 Tarım Gönüllüsü projesn uygulamaya geçrp üç yıl süreyle uygulamıģtır. Bu projede Zraat Mühendsler ve Veterner Hekmler üretclern refah sevyesn yükselteblmek amacıyla danıģmanlık hzmet sunmuģlardır. Ancak bu proje 31 Aralık 2006 tarhnde sona ermģtr (Derman, 2010). Köy Merkezl Tarımsal Üretme Destek Projesnden elde edlen deneymler ıģığında, yayım hzmetlernn daha aktf ve verml br Ģeklde köy ve beldelerde yürütülmesn sağlamak amacıyla 01 Ocak 2007 tarh tbaryle Tarımsal Yayımı GelĢtrme Projes (TAR-GEL) uygulamaya konulmuģtur (ToktaĢ, 2010). Tarımsal danıģmanlığın kısmen de olsa kamudan özele devredlmes sağlanamamıģtır. Türkye genelnde tarımsal yayım faalyetlern etknleģtrmek ve blgnn doğrudan çftçye zaman ve mekân sınırı olmaksızın ulaģablmesn sağlamak amacıyla 81 lde 2500 adet ÇalıĢma Bölgeler oluģturulmuģtur. Söz konusu çalıģma bölgelerne, yörenn tarımsal yapısı, potansyel ve ürün desenler dkkate alınarak 1769 Mühends, 731 Veterner Hekm olmak üzere toplam 2500 sözleģmel personel sthdamı yapılarak, bu personel Tarım ve KöyĢler Bakanlığı bünyesnde çalıģmaya baģlamıģtır (Çakmak, 2010). 18 Nsan 2006 tarhnde Resm Gazetede yayınlarak yürürlüğe gren Tarım Kanunun Çftç eğtm, yayım ve danıģmanlık hzmetlern düzenleyen 9. Maddesnde belrtlen Bakanlık; tarım, çftç eğtm ve yayım faalyetlernde, svl toplum örgütler, özel sektör kuruluşları ve serbest danışmanların görev almasını sağlamak çn gerekl düzenlemeler yapar, bu kuruluş ve kşler teşvk eder, çalışma esaslarını belrler ve denetler. Çftç eğtm, özel yayım ve danışmanlık hzmetler çalışma esas ve usuller le lgl dğer şartlar Bakanlıkça çıkarılacak yönetmelkle belrlenr. hükmü le tarımsal danıģmanlık hzmetler kamu tekelnden çıkarılmıģtır.

28 4 08 Ekm 2006 yılında sayılı Resm Gazetede yayınlanan Tarımsal Yayım ve DanıĢmanlık Hzmetlernn Düzenlenmesne Dar yönetmelk le ĢleyĢnn nasıl olacağı yasal olarak belrtlmģtr. Bu değģkle artık Tarımsal Yayım ve Tarımsal DanıĢmanlık hem kamu, hem svl toplum kuruluģları, hem de Ģrket veya Ģahıslar tarafından yapılablr hale gelmģtr. Tarımsal Yayım ve DanıĢmanlık Hzmetler Uygulama Esasları le de tarımsal danıģmanlık yetks verlen serbest tarım danıģmanı, zraat odası, üretc brlkler, Ģrketler ve tarımsal dernek/vakıfların yetklendrme Ģartları le çalıģma hususları düzenlenmģtr. Yetklendrmenn baģladığı 2007 yılından tbaren 399 üretc örgütüne, 239 zraat odasına, 17 derneğe, 260 Ģrkete, 546 serbest tarım danıģmanına olmak üzere toplamda 1461 kģ/kuruluģa tarımsal danıģmanlık yetks verlmģtr (Gülkök, 2015) yılı tbar le sertfkalı tarım danıģmanlığı uygulamasına geçlmes le ntelkler uygun personeln seçm çn merkez olarak 2010 yılından tbaren yed sınav yapılmıģ ve kģye tarım danıģmanı, 941 kģye de tarım yayımcısı sertfkası verlmģtr. Toplamda kģye tarım danıģmanı, 3263 kģye tarım yayımcısı sertfkası verlmģtr. Sertfkalandırılan tarım danıģmanlarının 169 u lse mezunu, ön lsans mezunu, u lsans mezunudur. Tarımla lgl söz konusu lsans mezunlarının mühends ken s veternerdr (Gülkök, 2015). Ancak ülkemzn tarımsal profl, genel olarak üretclern madd mkânları belrl br ücret ödeyerek tarımsal yayım ve danıģmanlık hzmetler almaları konusunda yeterl gelmemģtr. Yönetmelğn yayınlandığı 08 Ekm 2006 yılı le 2009 yılları arasında stenlen düzeyde gelģme göstermemģtr yılında yayınlanan ve Tarımsal Yayım ve DanıĢmanlık Hzmetlernn gelģmes açısından öneml br gelģme olan Tarımsal Yayım ve DanıĢmanlık Hzmetlernn desteklenmes hakkındak Teblğ le yen br döneme grlmģ olduğu düģünülmektedr. 21 Mayıs 2009 tarhnde, o zamank adı le Tarım ve KöyĢler Bakanlığı tarafından yayınlanan Teblğ le tarımsal danıģmanlık hzmet satın alan ve belrtlen koģullarda baģvuran üretc veya tarımsal Ģletmelere 225 destekleme ödenmeye baģlanmıģtır. Destekleme le ülkemzde destekleme ödemes yapılırken, Balıkesr de se hç baģvuru olmuģ ve destekleme ödemes yapılamamıģtır.

29 5 Ancak sayılı Teblğde desteklemelern üretc veya tarımsal üretclere verlmes hükmü, özellkle tarımsal danıģmanlık hzmet veren kģ veya kuruluģlar le üretcler arasında madd problemlern çıkmasına sebep olmuģtur. Verdkler hzmetn bedeln üretclerden alamayan tarımsal danıģmanlık frmaları, zor durumda kalarak, br kısım faalyetlerne son vermek zorunda kalmıģtır. Söz konusu Tarımsal Yayım ve DanıĢmanlık Hzmetlernn Desteklenmes Teblğnde belrlenen (Madde 5); -Örtü altında en az üç dekar alanda üretm yapmak, -Bağ-bahçede en az on dekar alanda üretm yapmak, -Tarla zraatında; kuruda en az yüz dekar veya yarısından fazlası kuru olmak kaydıyla kuru ve sulu toplam en az yüz dekar, suluda en az ell dekar alanda üretm yapmak, -Hayvancılıkta; süt sığırcılığı yapan Ģletmelerde en az onu sağmal olmak kaydıyla en az yrm büyük baģ sığır, bes sığırcılığı yapan Ģletmelerde en az yrms erkek hayvan olmak kaydıyla en az ell baģ sığır ve küçükbaģ hayvan yetģtrclğnde en az yüz küçükbaģ hayvana sahp olmak, -Arıcılıkta en az ell adet arı kolonsne sahp olmak, -Su ürünler üretm tessne sahp olmak, -Kanatlı hayvan yetģtrclğnde; yumurta üretmnde adet, et üretmnde adet ve üzer kapastede yetģtrclk yapmak, gb krterler (Anonm, 2015c) normal Ģletme büyüklüklerne göre daha büyük olması, tüm Ģletme sahplernn Tarımsal DanıĢmanlık Hzmetler (TDH) desteğne baģvurmasını engellemektedr. TDH nn neredeyse tamamen desteklemelere bağlı olarak yürümes, desteklemelern üretclere verlmesnden dolayı, tarımsal danıģmanlara verlmeyp bu bedeln üretcnn hakkı olarak görülmes, Katma Değer Vergs (KDV), gelr vergs ve banka kesntler, tarımsal kģ ve kuruluģları farklı arayıģlara tmģtr. Üretcnn destekleme bedelnn kendlerne tam ve zamanında vermeler adına senet, mal sözleģmeler yaparak çözüm bulmaya çalıģmıģlardır. Bu tür uygulamalar da, üretclern güvenn kırdığı çn çok fazla yarar sağladığı düģünülmemektedr. Tarım Bakanlığının yaptığı toplantı ve çalıģtaylarda bu hususlar sıkça dle getrlmģtr. 27 Mayıs 2010 tarhnde yayınlanan sayılı teblğ le destekleme mktarının düģük olduğu yönündek trazlar dkkate alınarak bedel 225 den 500

30 6 ye çıkarılmıģ ancak desteklemelern üretclere verlr hükmünde herhang br değģklk yapılmamıģtır. Bu dönemde ülkemzde toplam olarak tarımsal danıģmanlık desteğnden faydalanma söz konusu olmuģ, Balıkesr de se bu yararlanma olarak gerçekleģmģtr. 26 Mart 2011 tarhnde yayınlanan ve 2011 yılında alınan Tarımsal Yayım ve DanıĢmanlık destekleme tutarlarını belrleyen sayılı Teblğde de, tarımsal danıģmanlık kģ veya kuruluģlarının trazlarının gderlmes yönünde herhang br değģklk yapılmamıģ, destekleme tutarı da 500 düzeynde tutulmaya devam edlmģtr. Bu dönemde, ülkemzde lık tarımsal danıģmanlık desteğnden yararlanma söz konusu olmuģ, Balıkesr de se sadece lık destekten yararlanma söz konusu olmuģtur. 29 Hazran 2011 tarhnde yayınlanan Kanun Hükmünde Kararname le sm değģtrlen Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı uhdesnde ġubat 2012 tarhler arasında Zraat Fakülteler, Zraat Odaları, Meslek Odaları, Svl Toplum KuruluĢları, Tarım DanıĢmanları, Tarımsal DanıĢmanlık KuruluĢları ve Bakanlık yetkllernn katılımıyla Tarımsal Yayım ve DanıĢmanlık çalıģtayı yapılmıģtır. Yapılan bu çalıģtay da özellkle ücret düģüklüğü, ücretlern üretclere ödenmesnden kaynaklanan sorunlar ele alınarak, genģ katılımlı görüģ brlğ sağlanmaya çalıģılmıģtır. ÇalıĢtaydan daha sonrak süreçte 12 Hazran 2012 tarh ve sayılı Tarımsal Yayım ve DanıĢmanlık Hzmetlerne Destekleme Ödemes yapılmasını düzenleyen Teblğn ödemeler düzenleyen 10. Maddesnn 1. Bölümünde Yönetmelk ve Uygulama Esasları kapsamında tarımsal danışmanlık hzmet alan her tarımsal şletme çn, hzmet aldığı kş veya kuruluşlara 600 tarımsal yayım ve danışmanlık desteğ ödemes yapılır. denlerek hem ücret 600 düzeyne çıkarılmıģ, hem de destekleme ödemeler tarımsal danıģmanlık hzmet veren kģ veya kuruluģa yapılmaya baģlanmıģtır. Bu değģklkle brlkte hızlı br Ģeklde tarımsal danıģmanlık yapan kģ ve kuruluģ sayısında artıģ gözlenmģ ve sektör çn tarımsal danıģmanlık hzmetler cazp hale gelmģtr. 14 Hazran 2013 tarhl Resm Gazetede yayınlanan 2013/31 sayılı Teblğ ve 04 Temmuz 2014 tarhl Resm Gazetede yayınlanan 2014/15 sayılı Teblğ de br değģklğe gdlmedğ çn ödenen destekleme mktarında da yükselme devam etmģtr yılı ncelendğnde, ödenen tarımsal yayım danıģmanlık desteğ (TYDD), destekleme mktarı (Çzelge 1.2) gb yüksek br rakam olması konunun

31 önemn göstermektedr. Aynı zamanda 2014 rakamlarına göre adet tarım danıģmanı tarımsal danıģmanlık sektöründe sthdam edlmektedr. Çzelge 1.1 Türkye de yılları arasında ödenen TYDD Yıllar Tarımsal ĠĢletme Sayısı (adet) ĠĢletme BaĢına Ödeme Mktarı ( ) Toplam Destekleme Ödemes Tarımsal ĠĢletme ArtıĢ Oranı (%) , ,00 592, ,00 53, ,00 89, ,00 76, ,00 25,99 Kaynak: Gülkök, Çzelge 1.2 Türkye de 2015 Yılında ödenen TYDD Yıllar Tarımsal ĠĢletme Sayısı (adet) ĠĢletme BaĢına Ödeme Mktarı Toplam Destekleme Ödemes Tarımsal ĠĢletme artıģ oranı (%) 2015 * ,00 10,57 *KesnleĢmemĢ rakam. Kaynak: GTHB, Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, Eğtm Yayım ve Yayınlar Dare BaĢkanlığı. Ancak 30 Mayıs 2015 tarh ve sayılı Resm Gazetede yayınlanan 2015/19 sayılı Tarımsal Yayım ve DanıĢmanlık Hzmetlerne Destekleme Ödemes hakkındak Teblğn lgl maddes uyarınca tarımsal danışmanlık hzmet alan tarımsal şletmelern, hzmet karşılığı olarak tarımsal danışmanlık hzmet sunan kş ve kuruluşların hesabına ell (50) Türk Lrası olan bedel yatırmalı kararı hükme bağlanmıģtır. Ġlk planda çftçlern tarımsal danıģmanlık hzmetne dâhl olmaları amaçlanırken, çftçler bu katkı payına traz ederek sözleģmeler ptal yoluna gtmek stemģlerdr. Bu nedenle bazı tarımsal danıģmanlık kģ ve kuruluģları, çftç adına bedel karģılamak zorunluluğunda kalmıģtır.

32 8 Ayrıca tarımsal danıģmanlık hzmetler destekler le lgl süreç ve yasal uygulamalar dnamk br süreç çerçevesnde, sürekl olarak güncellenmektedr. Bu konuda en son yayınlanmıģ yasal düzenlemenn oldukça kapsamlı olduğu düģünülmektedr ( Ek ) Yne kamu tarafında se 2016 yılı çersnde GTHB tarafından Tarımsal ĠĢletme DanıĢmanlığı (TĠD) olarak adlandırılan tarımsal Ģletme bazlı ücretsz br teknk danıģmanlık sstem uygulanmaya baģlanmıģtır. Bu sstem le de tüm llermzde her tarım Ģletmeye en az br personel tahss edlmekte ve düzenl olarak zyaret etmeler sağlanmaktadır. Bu kapsamda Aralık 2016 yılında yapılan çalıģtay le br yol hartası belrlenmeye çalıģılmıģtır. Yukarıdak açıklamaların ıģığı altında, tarımsal yayım ve danıģmanlık hzmetlernn, tarım sektörünün gelģmes, vermllğn arttırılması ve dolayısıyla kırsal kalkınma üzernde öneml etkler olduğu anlaģılmaktadır. Buna karģın, tüm dünya genelnde olduğu gb, ülkemzde de bu hzmetn sunumunda kamunun rolü halen öneml olmakla brlkte, öneml br değģm ve gelģm sürecnn yaģanmakta olduğu da br gerçektr. Her sektör olduğu gb tarımsal üretm faalyetlernde yenlkç ve blg yoğun çalıģmaların yapılması son derece önemldr. Bu sebeple, tarımsal danıģmanların, tarımsal faalyetlern optmum düzeyde yapılmasında, oldukça öneml görevlere sahp olduğu fade edleblr. Esas olarak, sahp oldukları tarımsal yenlkç blglern, enformasyona dönüģtürülüp, üretclere aktarılmasının oldukça krtk br Ģleve sahp olduğu fade edleblr AraĢtırmanın Önem Tarımsal danıģmanlık hzmetnn, üretclern tarımsal faalyetler üzernde, poztf etklere sahp olması beklenen br durumdur. Bu çerçevede, TDH nden yararlanan ve yararlanmayan üretclern gerçekleģtrdkler tarımsal faalyetler arasındak 1 Tarımsal Yayım ve DanıĢmanlık Hzmetlerne Destekleme Ödemes Yapılması Hakkında Teblğ 10 Ekm 2016 tarh ve sayılı Resm Gazetede yayımlanarak yürürlüğe grmģtr (Anonm, 2016a).

33 9 farklılıkların ortaya konmasının, ayrıca çalıģma konusu olan Balıkesr lnde TDH nn, tarımsal üretm üzerndek etksnn belrlenmesnn, optmum tarımsal faalyetlern gerçekleģtrlmesnde katkısının öneml olduğu düģünülmektedr. Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının (GTHB) resm nternet stesnde tarımsal danıģmalığın amacı olarak Ülke düzeynde yaygın, etkn ve verml br tarımsal yayım ve danışmanlık sstem oluşturarak; çftç/tarımsal şletme sahplernn blg, teknk, yöntemler konusundak htyaçlarının zamanında ve yeterl düzeyde karşılanmasını sağlamaktır. denlmektedr (Anonm, 2015). Yne aynı zamanda Tarımsal Yayım ve DanıĢmanlık Hzmetlernn Düzenlenmesne Dar Yönetmelğnn Tarım danıģmanının görevlern düzenleyen 19.Maddesnn d fıkrasında İşletme ekonoms yayımı/danışmanlığı yapmak, gerekl tavsyelerde bulunmak, e fıkrasında se (DeğĢk: RG-8/11/ ) (2) İşletmelern ekonomk analzler, gelşm planlamaları, ş ve sermaye vermllğnn yleştrlmes hükümler yer almaktadır (Anonm, 2015a). Avrupa Brlğ (AB) ne bağlı ülkelern çoğunda, tarımsal yayım hzmetlernn fnansmanı, üretc ve yayım hzmetn yürüten kurumlar arasında paylaģtırılmıģ, kamunun yükü haffletlmģ, devlet verdğ teģvk ve benzer yaptırım uygulamaları le yayım kuruluģlarının da görüģler doğrultusunda tarım poltkalarına yön verme rolü üstlenmģtr. Türkye de de; benzer br sstem le devlet üretcy, destekleme yoluyla tarımsal danıģmanlık hzmetlern yürütecek olan yen kurumlarla çalıģmaya teģvk etmeye çalıģmaktadır (Çınar, 2009). Ancak tarım danıģmanlığının ülke düzeynde yaygın, etkn ve verml br tarımsal yayım ve danıģmanlık sstem oluģturablmes adına tamamı devlet tarafından desteklenmektedr. Üretclern btksel üretm ağırlıklı yayım hzmetlernden yararlanmak çn dekar baģına 6,59 ücret ödemeye stekl oldukları bulunmuģtur (Armağan ve Çınar, 2009) yılında 225 Lra devlet desteğ le baģlayan tarımsal danıģmanlık hzmetlerne, çftçler herhang br ücret ödememelerne rağmen stekl olmamıģlardır. Bu nedenle yıllar geçtkçe devlet desteğ 500 ve en son olarak ta 600 çıkarılmıģtır. Bu da devlet üzerndek nakd ödeme düzey yıllar tbarıyla artıģ göstermģtr.

34 10 ÇalıĢmanın yapıldığı Balıkesr lnde, 2013 yılında 5 kuruluģa, 252 tarımsal Ģletmeye danıģmanlık hzmet verlmes le lra destekleme verlrken, 2014 yılında se 11 tarımsal kuruluģa, 1065 tarımsal Ģletmeye danıģmanlık hzmet verlmesnden dolayı destekleme verlmģtr le 2014 yılları karģılaģtırıldığında, 4 katın üzernde br artıģın olduğu görülmektedr (Balıkesr GTHB Ġl Müdürlüğü, 2015). Çzelge 1.3 Balıkesr TYDD Yıllar Tarımsal Ģletme sayısı (adet) Toplam destekleme ödemes Tarımsal Ģletme artıģ oranı (%) - - ĠĢletme baģına ödeme mktarı ( ) , , , , , Kaynak: Balıkesr GTHB Ġl Müdürlüğü, 2015.

35 Balıkesr Ġl Yıllar Ġtbarıyla Tarımsal ĠĢletme Sayısı (adet) ġekl 1.1. Balıkesr Ġl TDH Alan ĠĢletme Sayısı Kaynak: Balıkesr GTHB Ġl Müdürlüğü, Balıkesr Ġl Yıllar Ġtbarıyla Toplam Destekleme Ödemes ġekl 1.2 Balıkesr Ġl TYDD Mktarları Kaynak: Balıkesr GTHB Ġl Müdürlüğü, Tarımsal danıģmanlığın üretclern üzernde, tarımsal konularda blg ve becer düzeynn gelģme gösterdğnn tespt edleblmesne yönelk olarak

36 12 kullanılablecek en temel konuların baģında tohum/fde, gübre, laç kullanımında blnçl hale gelerek, malyetlern azaltması ve vermn yükselterek gelrn artırması olacaktır. Destekleme ödemeler le tarımsal danıģmanlık frmalarına nakd olarak verlen ödemelerden daha fazla kazanç sağlamaları beklenmeldr. Yapılan bazı çalıģmalar özel yayım hzmetlernn sürdürüleblr tarım, pazar gelģtrme ve karlılık konularında üretcye yardımcı olabldğn göstermģtr (Çınar, 2009). Ancak bu konuda GTHB nın poltka belrlemesne yardımcı olunması, hem de kullanılan desteklemelern ve özellkle yayım faalyetlernn üretclern karlılık düzeynn belrlenmesne yardımcı olması hedeflenmektedr. AraĢtırma bulgularından elde edlecek olan sonuçlar le Balıkesr l genelnde tarımsal danıģmanlık hzmetnn tarımsal üretm üzerne etkler, çeģtl değģkenler kullanılarak analz edlerek, Türkye genelnde çıkarımlarda bulunulablecek, lerye yönelk karar alma sstemlernde yleģtrmeler sağlanmıģ olablecektr AraĢtırmanın Amacı Bu araģtırmanın temel amacı, Balıkesr lnde, tarımsal danıģmanlık yapan kģ veya kuruluģlardan, danıģmanlık hzmet alan tarımsal Ģletmelern üretm ve brm alandan elde edlen verm düzeylernde ne tür değģklkler olduğunu belrlemektr. Ayrıca GTHB tarafından aktarılan destekleme tutarlarının, üretclern gelr ve malyetlerne etkler tespt edlmeye çalıģılacaktır. AraĢtırmanın dğer yan amaçları da aģağıdak gb sıralanmıģtır. Balıkesr lnde, tarımsal danıģmalık hzmetnden faydalanan tarımsal Ģletmelern; -Üretm desenlernn belrlenmes, -Üretm desenlerndek yıllar tbarıyla değģmelern belrlenmes, -ĠĢletmelernn tpolojlern belrlenmes, -Balıkesr lnde tarımsal danıģmanlığın hang Ģletme tpolojsnde daha etkl olduğunun belrlenmes, -Benzer tpoloj ve Ģletme büyüklüğüne sahp tarımsal Ģletmeler çn, tarımsal danıģmanlık hzmetnden faydalanan ve faydalanmayan tarımsal Ģletmelern verm, gelr ve malyetlerndek farkların tespt edlerek, tarımsal danıģmanlık hzmetnn etks belrlenmeye çalıģılmıģtır.

37 13 Son olarak araģtırma sonucunda elde edlen verler ve çıkarımların, ulusal düzeyde tarımsal danıģmanlık sstem poltkalarının gelģtrlmes çn yol gösterc olableceğ düģünülmektedr.

38 14 2. KAYNAK ÖZETLERĠ Artık (2012) PaydaĢ görüģlernden hareketle Adana Ġlnde Serbest Tarım DanıĢmanlığı Sstemnn Değerlendrlmes adlı Yüksek Lsans Teznde, Adana lnde Tarım DanıĢmanlığı yetk sertfkasına sahp Serbest Tarım DanıĢmanlarının yürüttüğü yayım hzmetlernn etknlğn analz etmek ve Serbest Tarım danıģmanlarının, zra laç bay ve üretclern ortak sorunlarını ön plana çıkartmaya çalıģmıģtır. Yayım hzmetnde teknolojnn büyük önem taģıdığı, teknoloj yayım hzmetnde kolaylık sağlamasının yanı sıra çalıģmaların daha cdd olarak yürütüldüğü belrlenmģtr. Ayrıca tarım danıģmanlığı sstemnn daha etkn br Ģeklde yürütüleblmes çn yapılması gerekenler önerler halnde sunulmuģtur. Bourne ve ark. (2017), Doğu Afrka da bulunan 11 bölgede, toplu faalyete yönelk kapaste gelģtrme, blg akıģını ölçen ve bunu kģsel Ģ ağlarına uygulayan sosyal Ģ ağı bağlantılı br çerçeve sunmuģlardır. Çukur (2007) Türkye de Uygulanan Tarımsal Yayım Poltkaları ve AB ye Uyum Açısından Önerler Üzerne Br AraĢtırma konulu doktora teznde; Türkye de uygulanan yayım poltkaları le Avrupa Brlğ nde uygulanan yayım poltkaları arasında öneml farkların olduğu tespt edlmģtr. En belrgn farkın se tarımsal yayım poltka amaçlarında saptanmıģtır. ÇalıĢmada, ayrıca ülkemzde tarımsal yayımın öneml sorunlarının bütçe problemler, organzasyon problemler ve yasal düzenlemeler olduğu sonucuna varılmıģtır. Çınar (2009), Üretclern Tarımsal Yayım ve DanıĢmalık Hzmetler Ġçn Ödemeye Ġstekl Oldukları Ücretlern Belrlenmes: Aydın Ġl Örneğ çalıģmasında, Aydın lnde 12 lçede rastgele seçlmģ 399 üretc le anket çalıģması yürütülmüģtür. Üretclern ödeme steğnn analznde koģullu değerlendrme yöntem, yayım hzmetlernn eğlmlernn analzlernde tobt ve probt analzler kullanılmıģtır. Yapılan çalıģma sonucunda üretclern tarımsal yayım ve danıģmanlık hzmetlernden yararlanmak çn dekar baģına btksel üretmde 6,59, hayvansal üretmde 29,33 ücret ödemeye stekl oldukları bulunmuģtur. Üretclern devlet garants halnde bu hzmetlere daha çok güvenle baktıkları belrlenmģtr. Üretclern çoğu, gelr herhang br sebeple arttığı takdrde, verlen ücret arttırableceklern belrtmģtr. Bu durum, lerleyen yıllarda sstemn baģarı sağlaması halnde gönülsüz olan üretclern ble yayım hzmetler veren kurumlarla Ģbrlğ halnde çalıģableceğn göstermektedr

39 15 Çakmak (2010), TAR GEL projesnn çıkıģ noktasını, amaçlarını ve TAR GEL projes kapsamında görev alan tarım danıģmanlarının, projenn amaçlarına ne kadar uygun faalyette bulunduklarını, kendlerne yüklenen görevler ne ölçüde yerne getrdklern, üretclern TAR GEL projes hakkındak görüģ ve düģüncelern ortaya koyablen br çalıģma gerçekleģtrmģtr. AraĢtırmada, tarım danıģmanı görev sahasında bulunan köyler çersnden 48 köy gayel örnekleme yöntem le seçlmģtr. Tarım danıģmanı, danıģmanların görev alanına gren köylern muhtarları ve tarım danıģmanlarının bağlı oldukları yönetclern tamamı le anket yapılmıģtır. Tarım danıģmanlarının bulundukları köylerdek 144 üretc se bast tesadüf örnekleme yöntemne göre belrlenmģtr. AraĢtırma sonucuna göre tarım danıģmanlarının sthdamında; projenn amaçları doğrultusunda hareket edlerek, köy ya da beldelerdek tarım potansyelne göre yerleģtrmelern yapıldığına vurgu yapılmıģtır. Tarım danıģmanı olarak görev yapan zraat mühends ve veterner hekmlern köy halkı le uyum sağladıkları ve köyün tarımsal potansyelne göre üretleblecek kar marjı yüksek ürünler önerdkler görülmüģtür. Derman (2010), çalıģmasında Mardn Ġlnde Tarımsal Yayımı GelĢtrme Projes Kapsamında Görev Yapan Elemanların Tarımsal Yayım ve DanıĢmanlık Sstemne BakıĢları konusunu ele almıģtır. Bu çalıģma, TAR-GEL projesnn amaçlarını ve bu projede görev yapan tarım danıģmanlarının mevcut durumunu, kendlerne yüklenen görevler ne ölçüde yerne getrdklern, proje hakkındak düģüncelern ve önerlern ortaya koymak amacıyla yürütülmüģtür. AraĢtırma verler 31 tarım danıģmanı ve görev yaptıkları köylerden seçlen 142 üretc le yüz yüze anket çalıģması yapılarak toplanmıģtır. AraĢtırmanın sonucunda; üretclern tarım danıģmanlarının baģarılı olduğu görüģünde oldukları ve üretclern %95,8 nn, danıģmanların, üretclern tarımsal üretmle lgl taleplern karģılayabldkler belrlenmģtr. Elas ve ark. (2015), Kuzey Batı Etyopya da üretclern tarımsal yayım servsnden memnunyet ve bunu etkleyen faktörler ncelemģlerdr. Bunun çn tarımsal yayım hzmetn kullanan 150 adet üretc le anket çalıģması yapılmıģtır. Üretc memnunyet üzernde algılanan ekonomk kazanç, düzenl yayım sözleģmes, ale büyüklüğü ve çftlk dıģı gelrn en öneml faktörler olduğu belrlenmģtr. Dğer taraftan, yayım servsler arasında söz konusu olan sınırlı teknoloj terchlernn, yüksek fyatlı grdlern, uygun olmayan borç ödeme

40 16 sstemler ve yöresel poltkaların üretc memnunyetszlğndek en öneml faktörler olduğu tespt edlmģtr. GTHB (2011), tarafından hazırlanan Tarımsal Yayım ve DanıĢmanlık ktabında lk önce Tarımsal Yayım ve DanıĢmanlık Kavramı ve Felsefes ele alınmıģ, arkasından da dünya ve AB ülkelernde tarımsal danıģmanlık farklılıkları ve benzerlkler ncelenmģtr. Tarım yayımcısı ve tarım danıģmanının letģm teknkler, beden dl, yenlklern yayılmasında kullanacağı metotlar, araçlar ele alınarak yayımcı-danıģman çn El Ktabı olması amaçlanmıģtır. GTHB (2012), tarafından hazırlanan Tarımsal Yayım ve DanıĢmanlık ÇalıĢtayı Raporu adlı çalıģtayda tarımsal yayım, tarımsal araģtırma yayım-çftç bağının güçlendrlmes, Tar-Gel, hzmet ç eğtm, tarımsal danıģmanlık hzmetler ve tarımsal üretmdek yer, tarımsal yayım ve danıģmanlık destekler, tarımsal yayıncılık ve ver tabanı sstemler kapsamlı Ģeklde ele alınmıģtır. GTHB yetkller, ünverste öğretm elemanları, meslek odaları yönetcler, danıģmanlık Ģrketler, serbest danıģmanlar ve svl toplum kuruluģlarının katılımı le hazırlanan çalıģtay raporunda, sorunlar ve çözüm önerler ele alınarak, Tarımsal Yayım ve DanıĢmanlık sstemnn daha da lerye gtmes gerektğ vurgulanmıģtır. Gülkök (2015) Avrupa Brlğnde DanıĢmanlık Hzmetler ve Türkye de Uygulanablrlğ adlı araģtırmasında, AB Çftlk DanıĢma Sstemnn Türkye de kurulmasına yönelk sstemn yasal, dar ve teknk olmak üzere temel unsurlarının ülkemzde uygulamaya geçrlmes çn br yol hartası ortaya konulması amaçlanmıģtır. Bu mnvalde, söz konusu çalıģma AB ne üye devletler düzeynde, 2007 yılı tbar le kurulumu zorunlu tutulan sstem, tüm yanları le odağına almıģtır. Bu çerçevede, br yandan, AB Çftlk DanıĢma Sstem nn Brlk Tüzükler le ortaya koyulan yasal çerçeves çzlrken, dğer taraftan sstemn üye devletler düzeynde kurulması ve Ģletlmesne lģkn süreçler dâhlnde, ssteme ve hzmetlere lģkn farklı yaklaģım ve yöntemlern ortaya konulması amaçlamıģtır. Bu çerçevede AB ülkelernde ve Türkye de Tarımsal Yayım ve DanıĢmanlık Sstemler detaylı olarak ele alınmıģtır. Sonuç olarak ülkemzde hâlhazırdak yayım ve danıģmalık sstemnn, AB ne üye devletler dâhlnde benzer olduğu ülkeler tespt edlerek; AB gerekllklerne uygun br AB Çftlk DanıĢma Sstemnn ülkemzde kurulması ve Ģler hale getrlmes sürecnde terch edlmes muhtemel olan veya terch edlmesnde fayda görülen sstem seçenekler ortaya konulmuģtur

41 17 Güney Marmara Kalkınma Ajansı (GMKA) (2013) tarafından hazırlanan TR22 Güney Marmara Bölges Tarım AraĢtırma Raporunda, Balıkesr ve Çanakkale llernn mevcut tarımsal durumu belrlenerek, üretclerle yapılan anketler, tarım sektörünün temslcler le yapılan çalıģtaylar ve brebr yapılan görüģmelerle Balıkesr ve Çanakkale llernn kalkınma ve gelģm stratejlernn oluģturulması amaçlanmıģtır. Balıkesr ve Çanakkale ller çn belrlenen öneml tarımsal ürünlerde etknlk analzler yapılmıģtır. Ayrıca; güvenlrlk analz, bulanık eģl karģılaģtırma analz, çok boyutlu ölçekleme analz, kümeleme analz, durum analz, ver zarflama analz, zaman sers analzler yapılarak, TR22 bölges detaylı olarak ncelenmģtr. Bölgenn tarımsal sorunları ve çözüm önerler sunulmuģtur. Kızılaslan ve Erdemr (2013) Tokat l merkez lçesnde Tarım DanıĢmanlarının Tarımsal Yayım ve DanıĢmanlık Sstemndek Roller ve Ssteme BakıĢ Açıları sml araģtırmalarında, bölgede çalıģan tarım danıģmanlarının tarımsal yayım ve danıģmanlık sstemne bakıģlarını ortaya koymak, meslek gelģm kapastelern belrlemek ve çözüm önerler gelģtrmek amaçlanmıģtır. Bu amaç çn, 26 tarım danıģmanı belrlenerek anket uygulanmıģtır. Sonuç olarak bölgede tarım danıģmanlığının stenlen sevyede olmadığı, danıģmanların stekl ve çaba çersnde oldukları, çftçler ve yönetmelkle lgl sorunlar olduğu tespt edlmģ olup, ayrıca uygulanmakta olan, danıģmandan yardım alan çftçlere yönelk devlet desteğ sstem yerleģtrlene kadar devam ettrlmes gerektğ vurgulanmıģtır. Tarım ve KöyĢler Bakanlığı Antalya Ġl Müdürlüğü (2007) tarafından Örtü Altında Kalıntısız Üretm Ġçn Kurumsal Alt Yapının Güçlendrlmes Projes kapsamında hazırlanan DanıĢmanın Kılavuzu ktabı le tarımsal danıģmanlık hzmetnde bulunan danıģmanlara sunacağı yen blglerle tarım sektörümüzün teknoloj üreten, yen teknolojy kullanan ve dünya le rekabet eden br hale gelmes amaçlanmıģtır. Bu amaçla tarımsal statstk, kģsel gelģmde letģm teknkler, sunum teknkler, kanun ve yönetmelkler ayrıntılı olarak ele alınmıģtır. Tunalıoğlu ve Çınar (2013) Aydın Ġlnde Kamu Alanında Görev Yapan Tarımsal Yayım Personelnn KĢsel Performanslarının ncelenmes sml araģtırmalarında, ülkemz genellkle kamu tarafından yürütülmekte olan tarımsal yayım hzmetlernde, personeln ntelk ve ncelğne odaklanılmıģtır. Elde edlen bulgular sonucunda, hzmetlern sunumunda tarımsal yayım personelnn %4,45 nn çok kötü, %25 nn normaln altında, %41,10 unun da normal düzeyde

42 18 performans gösterdğ ortaya konulmuģtur. Kamusal yayım hzmetlern daha etkn br Ģeklde gerçekleģtrleblmes çn çalıģanların motvasyonlarının yükseltlmes gerektğ Ģaret edlmģtr. Yavuz (2000) Tarımsal Yayım ve HaberleĢme konulu ktabında tarımsal yayımın tanımı ve kapsamı, tarımsal yayımın lke ve amaçları, tarımsal yayım modeller ve yayım yaklaģımları, tarımsal yayım araç ve yöntemler detaylı Ģeklde ele alınarak, tarımsal üretmde verm artırmanın tek yolunun blg ve yen teknolojler olduğu üzernde durulmuģtur. ÇalıĢmada, yen teknolojlern, yen ve daha önce kullanılmayan grdlern kullanılması, daha verml ya da verm düzey yüksek btk ve hayvan türlernn yetģtrlmes, üretm faktörlernn ntelklernn yleģtrlmes, olgularının, ancak teknk blg düzeynn yükselmes le gerçekleģebleceğ vurgulanmıģtır.

43 19 3. MATERYAL VE YÖNTEM 3.1. Materyal Anket çalıģması yapılan TDH nden yararlanan 72 Ģletme, 2015 yılında Balıkesr lnde TDH nden yararlanan tarımsal Ģletmeden seçlmģ olup, anket yapılan, TDH nden yararlanmayan 71 Ģletme se, Çftç Kayıt Sstemne (ÇKS) kayıtlı olan, ancak tarımsal danıģmanlık hzmetnden yararlanmayan Ģletmelerden seçlmģtr (Çzelge 3.1) Çzelge 3.1 Balıkesr lnde ÇKS ne kayıtlı olan ve TDH nden yararlanan Ģletmeler ÇKS ne kayıtlı üretc sayısı (adet) TDH nden yararlanan Ģletme sayısı (adet) Anket yapılan toplam Ģletme sayısı (adet) Anket yapılan toplam Ģletme sayısı (adet) TDH nden yararlanan Ģletme sayısı (adet) TDH nden yararlanmayan Ģletme sayısı (adet) Balıkesr Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, Balıkesr Ġl Müdürlüğü, Bunun yanında Balıkesr lne özgü ve Tarımsal Yayım ve DanıĢmanlıkla lgl kncl verler Ģeklnde ntelendrleblecek statstkler GTHB, Balıkesr Gıda Tarım ve Hayvancılık Ġl Müdürlüğü ve Türkye Ġstatstk Kurumu (TUĠK), kayıtlardan elde edlmģtr. Ek olarak, konuyla lgl yapılmıģ ve yayımlanmıģ olan blmsel çalıģmalardan ve nternet adreslernde de yoğun olarak faydalanılmıģtır AraĢtırmanın Yöntem Verlern Toplanmasında Kullanılan Yöntem Pratk nedenlerle, olasılık örnekleme yaklaģımının kullanımı mümkün olmadığı durumlarda, temsl yeteneğnn belk de br dereceye kadar sağlanmasıyla, olasılığa dayalı olmayan örneklemeye baģvurulablr (Özen ve Gül, 2007). Olasılığa dayalı olmayan örneklemelerde, yansızlık kuralına uymak yerne, bell özellkler taģıması koģulu aranır (Monette ve ark., 1990; Balcı, 2011). Olasılığa dayalı olmayan örneklemeler çersnde bulunan amaçlı örneklemeye yargısal

44 20 örnekleme de denr. AraĢtırmacılar çn evrenn geneln temsl edecek br örneklem seçmek temel amaçtır. Fakat bazı durumlarda, koģulların kontrol altına alındığı problemlerde evrenden yüzeysel olarak farklı olan, araģtırma çn öneml olan özellkler bakımından ortalama düzeyde bunlara sahp olunmasına dkkat edlerek br örneklem seçlmesn araģtırmacı uygun göreblr. Bu tp örnekleme yargısal (judgmental) örnekleme olarak da adlandırılır. AraĢtırmacılar kend yargılarını veya önceden ednmģ oldukları blglern kullanarak örneklem seçerler, yan araģtırmanın amacına hzmet edecek kģler seçmey terch ederler (Monette ve ark., 1990). Bu sebeplerle çalıģmada, anket yapılacak üretclern belrlenmesnde, olasılığa dayalı olmayan örnekleme teknklernden amaçlı örnekleme (purposve samplng) teknkler çersnde bulunan ölçüt örnekleme yöntem kullanılmıģtır. Ölçüt örnekleme yöntemnde temel anlayıģ, önceden belrlenmģ br dz ölçütü karģılayan bütün durumların çalıģılmasıdır (ġmģek ve Yıldırım, 2013; Kahramanoğlu ve ark., 2015). Balıkesr lnde, tarımsal danıģmanlık hzmetnn, tarımsal üretm üzerne etklernn belrlenmes amacıyla yapılan çalıģma çn, bölgede gayel olarak belrlenmģ olan 143 Ģletmeyle yüz yüze anket uygulaması gerçekleģtrlmģtr. 72 adet Ģletme TDH nden yararlanan Ģletmelerden, 71 Ģletme se TDH nden yararlanmayan, ancak TDH nden yararlanan Ģletmelerle yaklaģık olarak aynı Ģletme karakterstklerne (araz varlığı, üretm desen, makne-ekpman varlığı vb.) sahp olanlardan seçlmģtr. Anket çalıģmaları yıllarında yapılmıģtır. Burada oldukça detaylı ve açıklayıcı olduğu düģünülen soruların olduğu anket formu kullanılmıģtır (EK 2). Ayrıca, malyetlern detaylı olarak ortaya konablmes çn, yöredek üretm desennde yoğun olarak bulunan buğday, ayççeğ, domates, zeytn, süt, kuzu yetģtrclğ ve bal ürünlerne at detaylı fzk grd-çıktı verler elde edlmģtr Verlern Analznde Genel Olarak Kullanılan Yöntemler ÇalıĢmada kullanılan yöntemler ve kullanılma amaçları, özet olarak aģağıda sunulmuģtur. Devamında da çalıģmada kullanılan öneml analzlerle lgl daha detaylı blgler verlmģtr (Çzelge 3.2.).

45 Çzelge 3.2 ÇalıĢmada kullanılmıģ olan yöntem ve analzler Yöntem Amaç Anket ÇalıĢmada kullanılmıģ olan brncl verlern elde edlmesnde kullanılmıģtır. Tanımlayıcı statstkler (artmetk ortalama, standart sapma vb.) Üretclere at çeģtl sosyo-demografk özellklern (yaģ, eğtm, deneym, hanedek brey sayısı, kooperatfe üye olma durumu vb.) ortaya konması Tanımlayıcı statstkler (artmetk ortalama, standart sapma vb.) ĠĢletmelern araz ve hayvan varlığının tespt edlmes Tanımlayıcı statstkler ĠĢletme varlıklarının ekonomk büyüklüklernn tespt edlmes En Ġy Skor, En Kötü Skor Üretc amaçlarının belrlenmes Tanımlayıcı statstkler ĠĢletme gelrlernn belrlenmes Tanımlayıcı statstkler, En Ġy Skor, En Kötü Skor Tarımsal blg, sermaye değģmlernn ortaya konması ve ürün vermlernn tespt Tanımlayıcı statstkler 21 edlmes Üretclern gelecek le lgl eğlm ve yönelmlernn ortaya konması Tanımlayıcı statstkler Tarımsal desteklemelern, üretcler tarafından blnrlğ tespt edlerek, seçlmģ ürünlere at fzk grd-çıktı değerlernn belrlenmes Müdahale etks TDH nden yararlanmanın, tarımsal Ģletmede elde edlen tarımsal gelr ve Ģletme varlıklarının ekonomk büyüklüğüne etksnn analz edlmes Tarımsal DanıĢmanlık Hzmetnden Yararlanmanın Etksnn Belrlenmesne Yönelk Analtk Çerçeve ve Metodoloj Tarımsal danıģmanlık hzmet (TDH) nden yararlanma kararı Kasse ve ark. (2011), Blackman ve Naranjo (2012) ve Pan (2014) a dayalı olarak br üretcnn, TDH nden yaralanmasının altını çzen analtk çerçevey yönlendren ekonomk rasyonel, algılanan fayda maksmzasyonudur. Üretclern TDH nden yararlanıp-yararlanmama kararı, bu hzmetten yararlanma le elde edlecek üretclern beklemģ olduğu faydaya bağlı olmaktadır. TDH nden üretcnn yararlanması sadece, yararlanmanın beklenen faydasının (U p ), yararlanmama durumunda oluģacak faydadan (U n ) daha büyük olması, örneğn U p U n > 0 durumunda gerçekleģecektr. Yararlanma olması ya da olmaması

46 22 * durumunda oluģacak faydalar arasındak farklılık gzl br D değģken le fade edleblr. Öyle k, D * 0 olması, yararlanma durumunda oluģacak faydanın, yararlanmama durumunda oluģacak faydayı aģtığını Ģaret etmektedr. Bu sebeple, D gözlenmemekte fakat aģağıdak br gzl değģken modelnde, Z olarak * belrtlen gözlenen ve karakterstkler ve özellklern br fonksyonu olarak açıklanablmektedr: D * Z (1) ve D * 1, egerd 0 0, dgerdurum (2) burada, D kl br ndkatör değģken olup, eğer br çftç, TDH nden yararlanıyorsa 1, dğer durumda sıfırı (0) Ģaret etmekte; β tahmn edlecek br parametreler vektörü; Z br açıklayıcı (bağımsız) değģkenler vektörü olup, ε se normal olarak dağıldığı varsayılan br hata termdr. Gözleneblr karakterstklere dayalı olarak br üretc tarafından, br TDH nden yararlanma olasılığı, kl br probt ya da logt model kullanılarak tahmn edleblmektedr: Pr( D * 1) Pr( D 0) Pr( Z ) 1 F( Z ) (3) burada; F, çoğu kez, probt modelde normal dağıldığı varsayılan ya da logt modelde ekstrem değer dağılan ε çn kümülatf dağılım fonksyonudur. Ekstrem değer dağılım hatası, bunun lojstk dağılım fonksyonunu vermektedr. Br üretcnn, TDH nden yararlanma ya da yaralanmama kararı, üretc karakterstkler le brlkte Ģletme özellklerne de bağlıdır. Bu sebeple, üretclern rastgele belrlenmesnden zyade, herbr üretcnn kendsnn belrlenmesnn öneml olduğu düģünülmektedr.

47 23 Üretclern TDH nden yararlanmasının Ģletmede elde edlen yıllık toplam tarımsal gelr ve Ģletme varlıklarının ekonomk büyüklüğü üzerne etks Üretclern TDH nden yararlanmasının, Ģletmede elde edlen yıllık toplam tarımsal gelr ve Ģletme varlıklarının ekonomk büyüklüğünü oluģturmaya ve/veya gelģtrmeye yönelk üretc davranıģının etksnn belrlenmesne yönelk ortak yaklaģım Ģu Ģekldedr. Üretcnn TDH nden yararlanma durumu br (1) kukla (dummy) değģken le belrtlrken, dğer durumu sıfır (0) fade etmektedr. Sonra, klask en küçük kareler (EKK) regresyonu uygulanır. Bu durum, aģağıdak gb fade edleblr (Pan, 2014): Davrans ax D u (4) burada; Davrans fades, üretcsnn yıllık toplam tarımsal gelr ve Ģletme varlıklarının ekonomk büyüklüğünü oluģturmaya ve/veya gelģtrmeye yönelk davranıģlarını sunmaktadır. X vektörü, yaģ, eğtm, deneym, hanede çalıģan tarımsal kģ sayısı, kooperatfe üyelk ve karma Ģletme özellğ gb, Ģletme ve üretc düzeyndek karakterstkler; D kukla değģken, D =1 TDH nden yararlanmayı ve D =0 se dğer durumu fade etmektedr. Modeldek katsayısı, üretcsnn yıllık topl am tarımsal gelr ve Ģletme varlıklarının ekonomk büyüklüğünü oluģturmaya ve/veya gelģtrmeye yönelk davranıģları üzernde TDH nden yararlanmanın etksn ortaya koymaktadır. Ancak bu yaklaģım, muhtemelen yanlı tahmnler oluģturmaktadır. Çünkü bu durum, TDH nden yararlanmanın, dıģsal olarak belrlendğn varsaymaktadır. Buna karģın, bu durum potansyel olarak çseldr. TDH nden yararlanma tesadüf olmayıp, yıllık toplam tarımsal gelr ve Ģletme varlıklarının ekonomk büyüklüğünü oluģturmaya ve/veya gelģtrmeye yönelk üretc davranıģları le lģkl olablen gözlenemeyen tarımsal Ģletme ve üretc karakterstkler (örneğn; yönetmsel yetenek, motvasyon vb.) le güçlü br korelasyona sahptr. Bu durum, stratejk program yerleģtrmes ya da TDH nden yararlanma çn üretcnn kend kendsn seçmesnden olablr. Eğer gözlenemeyen faktörler, Denklem (1) de TDH nde yararlanma denklem hata term olan ε le Denklem (4) dek yıllık toplam tarımsal gelr ve Ģletme varlıklarının ekonomk büyüklüğünü oluģturmaya ve/veya gelģtrmeye yönelk davranıģların hata term olan u hata termnn her ksn etklerse, k hata term arasında korelasyon oluģması sonucu seçm yanlılığı konusu oluģmaktadır. Bu

48 24 sebeple, Denklem (4) ün en küçük kareler yöntem le tahmn edlmes, yanlı tahmnlere yol açacaktır. AraĢtırıcılar, seçm yanlılığını önlemek çn farklı yöntemler önermģlerdr (Gtonga ve ark., 2013): (1) TDH nden yararlananların, kontrol ya da müdahale gruplarına tesadüf olarak atanabldğ deneysel br çalıģma söz konusudur. Fakat bu durum, olay sonrası (ex-post) çalıģmalar çn olası değldr. (2) Asıl kısıtlama olarak, amprk çalıģmalarda oldukça güç br görev olan, normalde müdahale durumunu belrleyp, çıktı değģkenn belrlemeyen, geçerl br enstrümana gereksnm duyan araçsal değģkenler (IV) yaklaģımı (Al ve Abdula, 2010). Buna ek olarak, IV prosedürü, müdahale değģkennn, çıktı değģken üzernde sadece paralel br değģklğe (kesen etks) yol açması, TDH nden yararlanma ve dğer ortak faktörler arasındak etkleģmlern mevcut olmadığını ortaya koymaktadır. (3) Heckman ın k-aģamalı yöntem; ancak bu k-aģama yöntem, gözlenemeyen değģkenlern normal olarak dağıldığı kısıtlayıcı varsayıma bağlı olmaktadır (Heckman ve ark., 1997). (4) Br müdahalenn önces ve sonrasını ve müdahale edlen ve edlmeyen gruplar arasındak etky nceleyen br farkın farkı yaklaģımı; bu nedenle, söz konusu yöntem, panel verlere (longtudnal data) dayalı çalıģmalar le kısıtlanmıģtır. (5) Yukarıda bahsedlen yöntemlere benzemeyen br eğlm skoru-eģleģtrme yöntem (propensty score-matchng method), çıktı ve çıktı tahmncler arasındak lģkler tahmn eden fonksyonel form hakkında hçbr varsayıma gerek duymaz. Bu sebeple, geçerl araçsal değģkenlern bulunması güçlüğünün önleneblmes ve zamanın br noktasında toplanan çapraz ver kullanılablmektedr (Deheja ve Wahba, 2002; Smth ve Todd, 2005). Yukarıda bahsedlmģ olan bu özellkler ve değerlendrleblen verlere dayalı olarak, çalıģmada seçm yanlılığını kontrol etmek çn eğlm skoru eģleģtrme yöntem kullanılmıģtır. Eğlm skoru eģleģtrme (propensty score matchng: PSM) yöntem Eğlm skoru eģleģtrme (PSM) yöntem çersnde, ortalama müdahale etks (average treatment effect: ATE) ve müdahale edlmģ grup üzerndek ortalama müdahale etks (average treatment effect on the treated: ATET) belrlenmģtr.

49 25 Ortalama müdahale etks ve müdahale edlmģ grup üzerndek ortalama müdahale etks ÇalıĢmanın bu bölümünün amacı, yıllık toplam tarımsal gelr ve Ģletme varlıkları ekonomk büyüklüklernn oluģturulması ve/veya gelģtrlmes davranıģına yönelk, üretclern TDH nden yararlanmasının ortalama müdahale etksn (ATE) (average treatment effect:ate) ve müdahale edlmģ grup üzerndek ortalama müdahale etksn (average treatment effect on the treated:atet) tahmn etmektr. Ortalama müdahale etksn tahmn etmek çn deal br durum, aynı brm çn k çıktının karģılaģtırılmasıdır. Bu k brm de; müdahaleye maruz kalan ve kalmayan gruplardır (Imbens ve Wooldrdge, 2009). ÇalıĢmanın bu bölümünde örneğn, üretc TDH nden yararlandığı ya da yararlanmadığı zaman, tarımsal Ģletmelerde elde edlen yıllık toplam tarımsal gelr ve Ģletme varlıklarının ekonomk büyüklükler karģılaģtırılarak ortalama müdahale etks tahmn edleblmektedr. Deneysel verlern eksklğ durumunda, ATE nn tahmn edlmesnn en büyük zorluğu, eğer üretc TDH nden yararlanmamıģ olsaydı, yıllık toplam tarımsal gelr ve Ģletme varlıklarının ekonomk büyüklüğünün oluģturulması ve/veya gelģtrlmes davranıģının ne olduğunun blnmemesdr. Bu sebeple, gözlenemeyen karģıt durumun tess, ATE nn değerlendrmesnn temel problem olarak kalmaktadır (Ferraro ve Pattanayak, 2006). Rosenbaum ve Rubn (1983), gözlenemeyen karģıt durumu aģmak çn, deneysel olmayan ortamlarda sıklıkla kullanılan PSM yaklaģımını gelģtrmģtr. PSM, TDH nden yararlanan herbr üretc le benzer özellklere sahp TDH nden yararlanmayan üretcler eģleģtrme yolu le statksel br karģılaģtırma grubu tess eder. Esasında, PSM model, TDH nden yararlanan ve yararlanmayanların tesadüf olarak atandığı br deney koģullarını oluģturarak, müdahale etklernn yansız br tahmnn sağlar ve TDH nden yararlanma ve tarımsal Ģletmede yıllık toplam tarımsal gelr ve Ģletme varlıklarının ekonomk büyüklüğünün oluģturulması ve/veya gelģtrlmes davranıģı arasında olağan br bağlantıyı tanımlamak çn kullanılmaktadır (Pan, 2014). Rosenbaum ve Rubn (1983) e göre, br karģıt durum çerçevesnde, ATE (Δ ) aģağıdak gb tanımlanablmektedr:

50 26 Y Y (5) 1 0 burada, 1 Y ve 0 Y sırasıyla, TDH nden yararlanan üretcs le yararlanmayan üretcsnn yıllık toplam tarımsal gelr ve Ģletme varlıklarının ekonomk büyüklüğünün oluģturulması ve/veya gelģtrlmes davranıģını fade etmektedr. Denklem (5) den nc üretc üzernde TDH nden yararlanmanın etksnn tahmn edlmes, kayıp ver problemnden dolayı yanıltıcı olablmektedr. Normal olarak, zamanın belrl br noktasında, br üretc çn ya Y ya da Y çıktısının brs (her ks değl) gözleneblmektedr. Normal olarak gözlenen ver aģağıdak gb açıklanablmektedr: 1 0 Y DY (6) 1 0 ( 1 D ) Y burada, D, TDH nden yararlanmayı Ģaret eden br kukla değģkendr. ATET, TDH nden yararlanmıģ olan üretclern elde etmģ oldukları çıktılar le yne TDH nden yararlanmıģ olan üretclern, eğer bu destekten yararlanmamıģ olsalar d, beklenen olası çıktılar arasındak fark olarak tanımlanmaktadır. ATET, aģağıdak gb fade edleblmektedr (Smth ve Todd, 2005): ATET E( Y D 1) E( Y D 1) E( Y Y D 1) (7) E ( Y 1 D 1) e at ver, TDH nden yararlanan üretclerden elde edleblmektedr. Fakat E ( Y 0 D 1) e at ver se br karģıt durum çıktısı olup, ver br üretc tarafından gözlenememektedr. Bu sebeple, genellkle gözleneblen ATE, aģağıdak gb açıklanablmektedr: ATE E( Y ATE E ( Y D 1) E( Y D 1) E ( Y D 1) E( Y D 0) ATE ATET E( Y D 1) E( Y 0 0 D 0) D 1) E( Y 0 D 0) (8) Eğer, TDH nden yararlanma, tesadüf olarak belrlenyorsa, yararlanma kukla 0 değģken D, statksel olarak çıktıdan bağımsızdır Y 1, Y ) ve müdahale ( edlmemģ (TDH nden yararlanmamıģ) breylern çıktı ortalaması olan E ( Y 0 D 0), E( Y 0 D 1) çn br vekl (proxy) olarak kullanılablmektedr.

51 Ancak, deneysz (non-expermental) anket çalıģmalarında, müdahale edlen ve edlmeyen gruplar, müdahaley almadan önce aynı olmayablr. Bu sebeple, deneysz çalıģmalarda, br müdahalenn etksn analz etmek çn ATE kullanıldığı 0 0 zaman, E( Y D 1) E( Y D 0) seçm yanlılığının oluģtuğunu Ģaret etmektedr. Bu sebeple, TDH çn, ver br yararlanmama durumunda, TDH nn etklern tahmn etmek çn Denklem (8) n kullanımı, yanlı tahmncler üreteblmektedr (örneğn, seçm yanlılığından kaynaklanan). Etk analznn asıl 0 0 amacı, seçm yanlılığını sıfıra ndrmek ( E ( Y D 1) E( Y D 0) 0), öyle k ATET=ATE olması çn çözümler bulmaktadır. PSM model, bu seçm yanlılığı durumu çn kullanılablmektedr (Pan, 2014). PSM yöntemnn geçerllğ, k koģula bağlı bulunmaktadır: (1) KarıĢtırmama (unconfoundedness) ve koģullu bağımsızlık (condtonal ndependence assumpton: CIA) varsayımı ve (2) ortak destek varsayımı (assumpton of common support: CSA). KoĢullu bağımsızlık varsayımı, ver br gözleneblr X ortak faktörler set, lgl Y ve Y müdahale çıktıları, D gerçek TDH nden yararlanma 1 0 düzeynden bağımsız olmaktadır. Bunun notasyonu aģağıda gösterlmģtr (Pan, 2014): 1 0 Y, Y P X / (9) Dolayısıyla, gözleneblr farklılıkların düzenlenmesnden sonra, potansyel çıktı 0 0 ortalaması, D=1 ve D=0 çn, E ( Y D 1) E( Y D 0) aynıdır. KoĢullu bağımsızlık varsayımı, TDH nden yararlanmıģ olan üretclern, eğer bu desteklerden yararlanmamıģ olsalar d, göstermģ oldukları performansı ölçmek çn, TDH nden yararlanmayan üretclern eģleģtrlmģ olarak kullanımına zn vermektedr. KoĢullu bağımsızlık varsayımı altında, bu çalıģmanın çerğndek eğlm skoru, üretclern ver br TDH nden yararlanma önces durum özellkler le br üretcnn TDH nden yararlanmasını fade eden koģullu br olasılığı tanımlamaktadır. Bu durum aģağıda fade edlmģtr: p ( X ) Pr( D 1X ) E( D X ); p( X ) F h( X (10) burada, F. normal ya da lojstk kümülatf dağılım olablmekte ve X müdahale (TDH nden yararlanma) önces karakterstklern br vektörünü fade etmektedr. 27

52 28 Dğer taraftan, ortak destek varsayımı, herbr breyn, br TDH nden yararlanıcı olma ya da olmama durumuna lģkn poztf br olasılığa sahp olunmasını temnat altına alması le tam öngörüleblrlk fenomenne mkan vermemektedr. Ortak destek varsayımı aģağıdak gb açıklanablmektedr: 1 ) 1 Pr( 0 X D (11) KoĢullu bağımsızlık varsayımı ve ortak destek varsayımı altında, ATET aģağıdak gb tahmn edleblmektedr (Pan, 2014): 1 ) ( 0, ( ) ( 1, ) ( 1, ) ( 1)) ) (( 1) ( 1) ( D X p D Y E X p D E Y E X p D Y Y E E D Y Y E D Y E D Y E ATET (12)

53 29 4. BULGULAR Bu bölümde lk olarak üretc ve tarımsal Ģletmelere lģkn genel blgler ve özellkler verlmģtr. Ġknc bölümde, tarımsal Ģletmelern sahp olduğu baģlıca varlıklar olan; araz varlığı, hayvan varlığı değerler ortaya konarak, baģlıca Ģletme varlıklarının ekonomk büyüklükler ortaya konmuģtur. Ayrıca yne bu bölümde, tarımsal Ģletmelerdek sermaye değģmler belrlenmģtr. Üçüncü bölümde tarımsal Ģletmelerde, baģlıca tarımsal üretm faalyetlerne göre elde edlmģ olan brm verm değerler, seçlmģ ürünlere at fzk grd çıktı değerler belrlenmģ olup, ayrıca Ģletme gelrler tespt edlmģtr. Dördüncü bölümde baģlıca üretc amaçları belrlenmģtr. BeĢnc bölümde, üretclern tarımsal blg düzey ve kaynakları tespt edlmģ olup, altıncı bölümde üretclern tarım poltkası eğlmler, gelecek le lgl düģünceler ortaya konmuģtur. Yednc bölümde se tarımsal desteklemelern, üretcler tarafından blnrlğ tespt edlerek, son bölümde se tarımsal danıģmanlık hzmetnden yararlanan Ģletmeler le bu hzmetten yararlanmayan Ģletmeler çeģtl parametreler esas alınarak karģılaģtırılıp, etk değerleme çalıģmaları yapılarak, müdahale etkler belrlenmeye çalıģılmıģtır Üretc ve Tarımsal ĠĢletme Karakterstkler Üretc Karakterstkler Yapılan çalıģmayla öncelkl olarak üretclern yaģ, eğtm ve tarımsal üretmle lgl kģsel blglernn yanı sıra, hane halkında yer alan brey sayısı ve bu hanede yaģayan breylerden tarımsal üretmde çalıģan sayısı belrlenmģtr. Üretclern genel yaģ ortalamasının 47,62 olduğu tespt edlmģtr. Ortalama eğtm sevyenn 7,58 yıl gb yüksek br düzeyde olduğu belrlenmģ olup, bu durum da göstermektedr k artık, üretclern eğtm sevyelernn yıllar tbarıyla daha da artacağına Ģaret etmektedr. Deneym olarak; uzun yıllardır çftçlk le uğraģtıkları ve bu tecrübelern önemsedkler, hem üretmlernn Ģekllenmesnde, hem de üretm modellernde yıllar çnde kazandıkları deneymler le karar aldıkları gözlenmģtr. Hane sayısı ortalaması 4,24 ve hanede tarımda çalıģan kģ sayısı ortalaması 1,84 olarak hesaplanmıģtır. Üretc gelrlern, büyük oranda tarımsal üretmler le karģıladıkları ve ale Ģ gücünün büyük oranda üretme katılmakta olduğu belrlenmģtr (Çzelge 4.1).

54 30 Çzelge 4.1. Üretcler le lgl genel blgler ve özellkler Genel blgler Açıklama Ort. Std. Mn. Mak. Medyan sapma YaĢ Yıl 47,62 10,64 25,00 86,00 47,00 Eğtm Yıl 7,58 3,36 5,00 18,00 5,00 Deneym Yıl 22,18 11,09 2,00 60,00 20,00 Hanedek brey Adet 4,24 1,60 1,00 8,00 4,00 sayısı Hanedek tarımda çalıģan sayısı Adet 1,84 1,07 0,00 7,00 2,00 Çftçlern herhang br kooperatfe üyelk durumu ncelendğnde; toplam 143 üretcden %53,8 nn herhang br kooperatfe üye olmadıkları, %46,2 snn se kooperatf üyelğnn bulunduğu tespt edlmģtr. Balıkesr gb eğtm sevyesnn ve tarımsal üretmn oldukça gelģmģ olduğu br l dkkate alındığında, bu oranın düģük olduğu söyleneblr (Çzelge 4.2). Çzelge 4.2 Üretclern tarımsal kooperatfe üyelk durumu Üyelk durumu Sayı Yüzde % Üye 66 46,2 Üye Değl 77 53,8 Üretclern tarım dıģı meslek durumu ncelendğnde, %83,2 oranında çftçlk dıģında herhang br mesleğnn olmadığı, geçmlern çftçlkle dame ettrdkler belrlenmģtr. Tarım dıģındak meslekler değerlendrldğnde se, esnaf, emekllk gb devamlılık arz etmeyen ve tarımsal üretme olumsuz etksnn olmadığı mesleklern öne çıktığı tespt edlmģtr (Çzelge 4.3) Çzelge 4.3. Üretclern tarım dıģı meslek durumu Tarım dıģı meslek sahplğ durumu Tarım mesleklern dağılımı dıģı Sayı Yüzde (%) Yok ,2 Var 24 16,8 Emekl 9 37,5 Esnaf 10 41,7 Ġsç 4 16,7 ġoför 1 4,2

55 TDH alma durumuna göre üretcler karģılaģtırıldığında; TDH alan ve almayan üretcler arasında dkkate değer br farklılık göze çarpmamıģtır. YaĢ, eğtm ve deneym le TDH hzmet almak arasında br lģk gözlenmemģtr. TDH alan üretclerde ortalama yaģ 47, TDH almayan üretclerde se ortalama yaģ 48 olarak tespt edlmģtr. Eğtm ortalamasında se, TDH alan çftçlern 7 yıl, almayanlarda 8 yıl olarak belrlenmģtr. TDH almanın, eğtm sevyes arttıkça artmadığı, eğtm sevyesnden baģka unsurların da söz konusu olableceğ öngörülmektedr. Deneym yılları ncelendğnde se, TDH hzmet alan çftçlern ortalaması 20 yıl, almayanlarda se 24 yıl olarak gerçekleģmģtr. Hanedek brey sayıları ortalamalarında; TDH alan Ģletmelerde ort. 5, almayanlarda se 4 olarak gerçekleģmģtr. Hanedek tarımda çalıģan brey sayılarında se farklılık gözlenmemģtr. Hem TDH hzmet alan, hem de almayan Ģletmelerde, hanedek tarımda çalıģan brey sayılarının ort. 2 adet olarak belrlenmģtr (Çzelge 4.4). Çzelge 4.4 TDH alma durumuna göre genel üretc karakterstkler Tarımsal DanıĢmanlık Hzmet Alan Almayan YaĢ Ortalama Std. Sapma Mnmum Maksmum Medyan Eğtm Ortalama 7 8 Std. Sapma 3 4 Mnmum 5 5 Maksmum Medyan 5 5 Deneym Ortalama Std. Sapma 9 12 Mnmum 2 2 Maksmum Medyan Hanedek brey Ortalama 5 4 sayısı Std. Sapma 1 2 Mnmum 1 1 Maksmum 8 8 Medyan 4 4 Hanedek Ortalama 2 2 tarımda çalıģan Std. Sapma 1 1 kģ sayısı Mnmum 0 0 Maksmum 7 5 Medyan

56 32 TDH nden yararlanma durumuna göre üretclern kooperatf üyelkler ncelendğnde; TDH nden yararlananların %62,1 lk kısmının kooperatf üyelğ bulunurken, TDH nden yararlanmayanlarda bu oran %37,9 da kalmıģtır. Tarım dıģı meslek sahplğ ncelendğnde se; TDH nden yararlananlarda %70,8, TDH nden yararlanmayanlarda se %29,2 olarak gerçekleģmģtr (Çzelge 4.5). Tarım dıģı mesleğ olmayanlar açısından se; TDH nden yararlananlarda %38,5 ken, TDH yararlanmayanlarda bu oran % 44,8 olarak belrlenmģtr (Çzelge 4.6). Çzelge 4.5. TDH nden yararlanma durumuna göre üretclern kooperatfe üyelk durumu Tarımsal DanıĢmanlık Hzmet Alan Almayan Sayı % Sayı % Kooperatfe üyelk durumu Tarım dıģı meslek sahplğ durumu Üye Üye değl Var Yok Çzelge 4.6. TDH nden yararlanma durumuna göre üretclern tarım dıģı meslek durumu Tarım DıĢı Meslek Durumu TDH yararlanma Tarım dıģı mesleğ yok Emekl Esnaf ĠĢç ġoför durumu Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Say % ı Yararlanan 55 38,5 5 3,5 9 6,3 3 2,1 0 0,0 Yararlanmayan 64 44,8 4 2,8 1 0,7 1 0,7 1 0, Tarımsal ĠĢletme Karakterstkler ĠĢletmelern faalyet türler ncelendğnde; 80 Ģletmenn %55,9 oranla btksel üretm yapan Ģletme olduğu, 41 Ģletmenn de %28,7 oranla hayvansal üretm yapan Ģletme olduğu, 22 Ģletmenn se %15,4 le karma üretm yapan Ģletmeler olduğu belrlenmģtr (Çzelge 4.7).

57 Çzelge 4.7 ĠĢletme faalyet türler Sıra ĠĢletme faalyet türü ĠĢletme sayısı (adet) Yüzde % 1 Btksel üretm 80 55,9 2 Hayvansal üretm 41 28,7 3 Karma üretm 22 15,4 Toplam TDH alma durumuna göre, Ģletme faalyet türler ncelendğnde; TDH almayanlarda btksel üretm Ģletmes %59,2, TDH alanlarda se bu oran %52,8 olarak belrlenmģtr. TDH almayanlarda hayvansal üretm Ģletmes oranı %31,0, TDH alanlarda se %26,4 olarak tespt edlrken, yne TDH almayanlarda karma üretm Ģletmeler %9,8, TDH alanlarda se %20,8 olarak gerçekleģmģtr (Çzelge 4.8). Çzelge 4.8 Çftçlern TDH alma durumuna göre Ģletme faalyet türler TDH almayanlar TDH alanlar Sıra ĠĢletme faalyet türü ĠĢletme sayısı (adet) Yüzde % ĠĢletme sayısı 33 Yüzde % 1 Btksel üretm 42 59, ,8 2 Hayvansal üretm 22 31, ,4 3 Karma üretm 7 9, ,8 Toplam Tarımsal ĠĢletme Varlıkları ve Ekonomk Büyüklükler Araz Varlığı Btksel ve karma üretm yapan Ģletmelern araz varlığı ncelendğnde; toplam araz büyüklüğü 178 dekar olarak tespt edlmģtr. Bu büyüklüğün, oldukça yüksek br değer olduğu fade edleblr. Bunun en temel neden tarımsal danıģmanlık desteğnden faydalanablmek çn teblğde belrlenen krterlerdr. KarĢılaĢtırmanın yapılablmes çn, benzer Ģletme büyüklüğüne sahp Ģletmelern seçlmesne çalıģıldığını çn ortalama 178 dekar olarak ortaya çıkmıģtır. Toplam araz büyüklüğü çersnde, mülk arazlern payının 108 dekar olduğu tespt edlmģtr. Sulanan arazlernn ortalama büyüklüğü 21 dekar ken, sulanmayan arazlern ortalaması se 155 dekar olarak hesaplanmıģtır. Parsel sayısı ortalamasının se 11 adet olduğu belrlenmģtr (Çzelge 4.9).

58 34 Çzelge 4.9 Btksel ve karma Ģletmelern sahp olduğu araz varlığı Araz büyüklüğü (da) Ort. (da) Toplam (da) Mn. (da) Mak. (da) Toplam Mülk Kraya verlen Sulanan Sulanmayan Parsel sayısı (adet) Btksel ve karma üretm yapan tarımsal Ģletmelern TDH nden yararlanma durumuna göre araz varlıkları ncelendğnde; TDH nden yararlanan Ģletmelerde ortalama toplam araz büyüklüğü 236 dekar ken, TDH nden yararlanmayan Ģletmelerde se 116 dekar olduğu belrlenmģtr. TDH nden yararlanan Ģletmelerde ortalama mülk araz büyüklüğü 144 dekar ken, TDH nden yararlanmayan Ģletmelerde se 69 dekar, TDH alan Ģletmelerde ortalama sulanan araz büyüklüğü 36 dekar ken TDH almayan Ģletmelerde se 5 dekar olduğu belrlenmģtr. Sulanmayan ortalama araz büyüklüğü açısından se TDH alan Ģletmelerde 199 dekar ken, TDH almayan Ģletmelerde se 108 dekar olarak hesaplanmıģtır. Ortalama parsel sayısı ncelendğnde se; TDH almayan Ģletmelerde 9, TDH alan Ģletmelerde se 13 olduğu belrlenmģtr (Çzelge 4.10). Çzelge 4.10 Btksel ve karma Ģletmelern TDH nden yararlanma durumuna göre Ģletme büyüklük karakterstkler TDH nden yararlanan Ģletmeler TDH nden yararlanmayan Ģletmeler Araz durumu Ort. (da) Std. sapma Mn. (da) Mak. (da) Ort. (da) Std. sapma Mn. (da) Mak. (da) Toplam , , araz (da.) Mülk araz , , (da.) Kraya 2 13, verlen (da.) Sulanan 36 72, , Araz (da.) Sulanmayan , , araz (da.) Parsel sayısı (adet) 13 13, ,

59 Hayvan Varlığı Hayvancılık ve karma tarımsal üretm faalyet yapan Ģletmelern hayvan varlıkları ncelendğnde; arıcılıkta ortalama kovan sayısı 216 adet, süt sığırcılığında ortalama hayvan sayısı 19 adet, koyun yetģtrclğnde se ortalama hayvan sayısının 184 adet olduğu belrlenmģtr (Çzelge 4.11). Çzelge 4.11 Tarımsal Ģletmelern sahp olduğu hayvan varlığının dağılımı Hayvan varlığı Ort.(ad.) Toplam(ad.) Mn.(ad.) Mak.(ad.) Arıcılık (kovan) Bes sığırı (adet) Süt sığırı (adet) Koyun (adet ) Kanatlı TDH nden yararlanma durumuna göre; hayvansal ve karma karakterstk gösteren tarımsal Ģletmelern hayvan varlıkları ncelendğnde; TDH nden yararlanan Ģletmelern arıcılık faalyetndek ortalama kovan sayısı 212 adet ken, TDH nden yararlanmayan Ģletmelerde se 220 adet olduğu belrlenmģtr. TDH hzmet alan süt sığırcılığı Ģletmelernde ortalama hayvan sayısı 24 adet ken, TDH almayan Ģletmelerde se 16 adet olduğu tespt edlmģtr. Koyun yetģtrclğ yapan Ģletmelerde se, TDH alan Ģletmelerde ortalama hayvan sayısı 173 adet ken, TDH almayan Ģletmelerde se ortalama hayvan sayısının 195 adet olduğu belrlenmģtr (Çzelge 4.12). Çzelge 4.12 Tarımsal Ģletmelern TDH nden yararlanma durumuna göre hayvan varlıkları TDH alan Ģletmeler TDH almayan Ģletmeler Hayvan Ort. Std. Mn. Mak. Ort. Std. Mn. Mak. varlığı sapma sapma Arıcılık (kovan) , , Bes sığırı (adet) Süt sığırı 16 4, , (adet) Koyun (adet) , , Kanatlı

60 Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % ĠĢletme Varlıklarının Ekonomk Büyüklükler ĠĢletmelern ekonomk büyüklüklernn belrlenmesnde, anket yapılan dönemdek araz varlığı ve hayvan varlığı (arıcılık, bes sığırı, süt sığırı, koyun) sayılarının, pyasa değerler üzernden hesaplanması le bulunmuģtur. Sahp olunan Ģletme varlıklarının ekonomk büyüklükler açısından 5 Ģletme (%3,5) arasında yer alırken, 66 Ģletmenn (%46,2) le arasında değere sahp olduğu belrlenmģtr. 44 Ģletme (%30,8) arasında, 14 Ģletme (%9,8) arasında, 14 Ģletme (%9,8) se den daha fazla ekonomk büyüklüğe sahp olduğu belrlenmģtr (Çzelge 4.13). Çzelge 4.13 ĠĢletme varlıklarının toplam ekonomk büyüklüğü Varlıkların toplam ekonomk büyüklüğü (1.000 ) < Btksel üretm 0 0, , ,4 12 8,4 14 9,8 Hayvansal üretm 5 3, ,5 10 7,0 1 0,7 0 0,0 Karma üretm 0 0,0 9 6,3 12 8,4 1 0,7 0 0,0 Toplam 5 3, , ,8 14 9,8 14 9,8 TDH nden yararlanan Ģletmelern, Ģletme varlıklarının toplam büyüklükler ncelendğnde en büyük payı %37,5 le arasındak Ģletmeler oluģturmakta ken, en düģük pay se %2,8 le arasındak ekonomk büyüklüğe sahp Ģletmelerden oluģmaktadır (Çzelge 4.14).

61 Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Sayı % Çzelge 4.14 TDH alan tarımsal Ģletmelern sahp oldukları Ģletme varlıklarının toplam ekonomk büyüklüğü Ekonomk büyüklük (1.000 ) < 37 Btksel üretm 0 0,0 3 4, , , ,7 Hayvansal üretm 2 2, ,7 5 6,9 0 0,0 0 0,0 Karma üretm 0 0,0 5 6,9 9 12,5 1 1,4 0 0,0 Toplam 2 2, , , , ,7 TDH almayan Ģletmelern, Ģletme varlıklarının toplam büyüklükler ncelendğnde, en büyük payı %64 le arasındak Ģletmeler oluģturmakta ken, en düģük pay se %2,7 le üzerndek ekonomk büyüklüğe sahp Ģletmelerden oluģmaktadır (Çzelge 4.15) Çzelge 4.15 TDH almayan tarımsal Ģletmelern sahp oldukları Ģletme varlıklarının toplam ekonomk büyüklüğü Ekonomk büyüklük (1.000 ) < Btksel 0 0, ,7 9 12,0 2 2,7 2 2,7 Üretm Hayvansal 5 6, ,0 5 6,7 1 1,3 0 0,0 Üretm Karma 0 0,0 4 5,3 3 4,0 0 0,0 0 0,0 Üretm Toplam 5 6, , ,7

62 Tarımsal ĠĢletmelerdek Sermaye DeğĢmler Araz alımları TDH alan Ģletmelern, son 5 yıl çersnde 14 parselde toplam 253,5 dekar araz alımı yapmıģ oldukları ve bu arazler çn toplam bedel ödedkler tespt edlmģtr (Çzelge 4.16). Çzelge 4.16 Yıllara göre TDH alan üretclern araz alımları Yıllar Parsel sayısı (adet) Araz büyüklüğü (da) Araz Değer ( ) , Toplam , TDH almayan Ģletmelern se son 5 yıl çrģnde 6 parselde toplam 42 dekar araz alımı yapmıģ oldukları ve bu arazler çn toplam bedel ödedkler tespt edlmģtr (Çzelge 4.17). Çzelge 4.17 Yıllara göre TDH almayan üretclern araz alımları Yıllar Parsel sayısı (adet) Araz büyüklüğü (da) Araz Değer ( ) Toplam TDH alan 72 üretclern 13 adet, TDH almayan üretclern se 5 adet, son 5 yıl çersnde araz alımı yapmıģlardır (ġekl 4.1).

63 39 Araz alımı TDH Alan 13 Üretc Sayısı 5 TDH Almayan Araz Alımı Yapan Üretc Sayısı ġekl 4.1. TDH alan ve almayan üretclern araz alım sayıları (adet) Makne alımları TDH alan 72 adet üretcden 37 s son 5 yıl çersnde makne parkına toplam 73 makne dahl etmģtr. 37 üretcden se 19 u makne-ekpman desteğnden faydalanmıģtır. Toplam ncelendğnde se; makne alımı yapılırken bunun öz sermaye, yabancı sermaye ve s se devlet desteğ le satın alınmıģtır (Çzelge 4.18). Çzelge 4.18 TDH alan üretclern makne alımı Yıllar Makne (Ad.) Makne Bedel Öz sermaye Katkısı Yabancı Sermaye Katkısı Devlet Desteğ TOPLAM

64 40 TDH almayan 71 adet üretcden 24 ünün, son 5 yıl çersnde makne parkına toplam 25 makne dâhl ettğ belrlenmģtr. 24 üretcden, 6 sının se makne ekpman desteğnden faydalanmıģ olduğu belrlenmģtr (Çzelge 4.19). Çzelge 4.19 TDH almayan üretclern makne-ekpman alımı Yıllar Makneekpman (adet) Makneekpman bedel ( ) Öz sermaye katkısı ( ) Yabancı sermaye katkısı ( ) Devlet desteğ ( ) TOPLAM KarĢılaĢtırmalı olarak ncelendğnde, TDH alan 72 üretcden 37 s, son 5 yıl çersnde, makne-ekpman alımı yaparken, bunlardan 19 adet üretc makne ekpman desteğnden faydalanmıģtr. TDH almayan 71 üretcden 24 adet son 5 yıl çersnde makne alımı yaparken, 6 üretc makne-ekpman desteğnden faydalanmıģtır (Çzelge 4.19) Üretc sayısı Makne-ekpman alımı 71 Makne-ekpman alımı yapan üretcler Makne-ekpman desteğnden faydalanan TDH alan TDH almayan TDH alan TDH almayan ġekl 4.2. TDH alma durumuna göre makne-ekpman alımı yapan üretc sayıları TDH alan üretcler değernde makne ve ekpman alımı yaparken, TDH almayan üretcler se değernde alım gerçekleģtrmģtr. TDH

65 41 alan üretcler makne-ekpman desteğ alırken, TDH almayan üretcler, makne ekpman desteğnden faydalanmıģlardır (ġekl 4.3). Makne Ekpman Desteğ ( ) TDH alan TDH Almayan ġekl 4.3. TDH alma durumuna göre makne ekpman desteğ mktarları ( ) 4.3. Tarımsal ĠĢletmelerdek Brm Verm Değerler ve ĠĢletme Gelrler Tarımsal ĠĢletmelerdek Brm Verm Değerler Yıllara göre TDH alma durumuna göre ürün vermler 2011 yılı le 2015 yılları arasında üretclern özellkle Balıkesr lmzde ön plana çıkan ve TDH nden yararlanmıģ üretclern, ürettkler ürünlerde verm ortalamaları alınarak, tarımsal danıģmanlık desteğnn ürün vermler üzernde herhang br etksnn olup olmadığı belrlenmeye çalıģılmıģtır. Buğday çn ortalama vermdek değģm Yıllar tbarıyla buğday verm ncelendğnde; 2015 yılında Tarımsal DanıĢmanlık Hzmet alan Ģletmelerde ortalama verm 382 kg ken, Tarımsal DanıĢmanlık Hzmet almayan Ģletmelerde ortalama verm 370 kg olarak gerçekleģmģtr (Çzelge 4.20) ve 2015 yıllarında Tarımsal DanıĢmanlık Hzmet alan Ģletmeler daha yüksek verme sahp ken, 2011, 2012, 2013 yıllarında TDH almayan Ģletmeler daha yüksek verm almıģtır. Yıllar tbarıyla buğday vermnde Tarımsal DanıĢmanlık Hzmet alan Ģletmelerde yükselme eğlmnde, Tarımsal DanıĢmanlık Hzmet almayan Ģletmelerde se aksne gerleme olduğu

66 42 görülmektedr (ġekl 4.4). Sadece 2015 yılında görülen kuraklık, tüm bölgede buğday vermlern olumsuz etklemģtr. Çzelge 4.20 TDH alan ve almayan üretclern yıllar tbarıyla buğdayda aldıkların vermlern karģılaģtırılması Yıllar TDH alan (kg/da) TDH almayan (kg/da) Buğday Verm ġekl 4.4. Yıllar tbarıyla TDH alma durumuna göre tarımsal Ģletmelerde elde edlen buğday vermndek değģm Domates çn ortalama vermdek değģm Yıllar tbarıyla domates verm nceledğnde; 2015 yılında TDH alan Ģletmeler kg/da ortalama verm alırken, TDH almayan Ģletmelerde ortalama verm kg da kalmıģtır. Dğer yıllar da ncelendğnde se, 2015 yılı harç dğer yıllarda (2011, 2012, 2013, 2014) TDH almayan Ģletmelerde vermn daha yüksek olduğu gözlenmģtr (Çzelge 4.21) Ancak, TDH alan Ģletmelerde domates vermnn yükselen br eğlm zleyerek, her yıl belrgn br artıģ gösterdğ fade

67 43 edleblr (ġekl 4.13). TDH almayan Ģletmelerde se vermler 2011 yılından sonrak her yıl düģme göstermģtr. Çzelge 4.21 TDH alan ve almayan tarımsal Ģletmelerde yıllar tbarıyla elde edlmģ olan domates vermlernn karģılaģtırılması Yıllar TDH alan (kg/da) TDH almayan (kg/da) ġekl 4.5. Yıllar tbarıyla TDH alma durumuna göre domates verm Ayççeğ çn ortalama vermdek değģm Yıllar tbarıyla ayççeğ çn ortalama verm ncelendğnde; 2015 yılında TDH alan Ģletmelern ortalama verm 145 kg/da ken, TDH almayan Ģletmelerde se ortalama verm 164 kg/da olarak gerçekleģmģtr (Çzelge 4.22). Dğer yıllar da değerlendrldğnde, TDH almayan Ģletmelern, tüm yıllarda TDH alan Ģletmelere göre daha yüksek ortalama verme sahp oldukları söyleneblr yılı harç tutulduğunda, TDH alan Ģletmelerde ortalama vermn yükselme

68 44 eğlmnde olduğu görülmektedr (ġekl 4.6). TDH almayan Ģletmelerde se, verm değerlernn durağan br Ģeklde gerleme ya da lerleme olmadan hareket ettğ fade edleblr. Burada Ģu blgy de vermek yernde olacaktır. Ayççeğnde verm düģüklüğünden dolayı son 3 yıldır, özellkle kanola slajlık mısır gb farklı ürün gruplarına yönelmlern olduğu, ayççeğ üretcler tarafından beyan edlmģ olan öneml br konudur. Verm düģüklüğü se ayççeğ üretclernn ayççeğnde prm desteğ ödemes çn terch ettğ bu yüzden gerek bakım-besleme gerekse kültürel Ģlemler yeternce yapmamalarından kaynaklandığı düģünülmektedr. Bu çıkarım yapmamızın en büyük neden se kanola ve slajlık mısıra kaymalarının yem btkler desteklemeler daha yüksek olduğunu beyan etmelernden dolayıdır. Çzelge 4.22 TDH alan ve almayan üretclern yıllar tbarıyla elde ettkler ayççeğ vermlernn karģılaģtırılması Yıllar TDH alan (kg/da) TDH almayan (kg/da) Ayççeğ Verm TDH Alan (Kg.) TDH Almayan (Kg.) ġekl 4.6 Yıllar tbarıyla TDH alma durumuna göre ayççeğ vermndek değģm

69 45 Slajlık mısır çn ortalama vermdek değģm Yıllar tbarıyla slajlık mısır çn ortalama vermler ncelendğnde; 2015 yılında hem TDH alan, hem de TDH almayan üretclern vermler kg/da olarak gerçekleģmģtr (Çzelge 4.23). TDH alan ve almayan üretclern elde etmģ oldukları slajlık mısır vermlernn, yıllar tbarıyla yükselme eğlmnde olduğu görülmektedr (ġekl 4.7). Çzelge 4.23 TDH alan ve TDH almayan üretclern yıllar tbarıyla aldıkları slajlık mısır vermlernn karģılaģtırılması Yıllar TDH alan (kg/da) TDH almayan (kg/da) Slajlık Mısır Verm TDH Alan Almayan ġekl 4.7. Yıllar tbarıyla TDH alma durumuna göre üretclern elde etmģ oldukları slajlık mısır vermndek değģm Zeytn çn ortalama vermdek değģm Yıllar tbarıyla, zeytn yetģtrclğnde elde edlen ortalama vermdek değģm ncelendğnde; TDH alan Ģletmelerde 2015 yılında 402 kg/da verm alınırken, TDH almayan Ģletmelerde se ortalama vermn 363 kg/da olduğu belrlenmģtr.

70 46 Dğer yıllar da ncelendğnde; arası tüm yıllarda, TDH alan Ģletmelern daha yüksek ortalama verm elde etmģ oldukları tespt edlmģtr (Çzelge 4.24). Ayrıca yıllar tbarıyla verm eğlmndek değģm ncelendğnde, peryodstenn 2 olduğu ve olmadığı yıllarda da yükselme eğlmnde olduğu görülmektedr (ġekl 4.8). Çzelge 4.24 TDH alan ve almayan üretclern yıllar tbarıyla zeytn çn elde ettkler verm değerlernn karģılaģtırılması Yıllar TDH alan (kg/da) TDH almayan (kg/da) Zeytn Verm TDH Alan (Kg.) TDH Almayan (Kg.) ġekl 4.8. Yıllar tbarıyla TDH alma durumuna göre üretclern elde etmģ oldukları zeytn vermndek değģm 2 Zeytn yetģtrclğnde karģılaģılan en öneml sorunlardan brs olan peryodste, zeytn ağaçlarının br yıl meyve verp, ertes yıl ya hç vermemes ya da çok az meyve vermes olarak tanımlanmaktadır. Zeytnde peryodste genetk olarak tayn edlmektedr. OluĢma derecesn klm koģulları ve kültürel uygulamalar etklemektedr (Anonm, 2017).

71 47 Bal çn ortalama vermdek değģm Yıllar tbarıyla, bal üretm ncelendğnde; 2015 yılında TDH alan Ģletmelerde, kovan baģına ortalama 15,28 kg bal verm alırken, TDH almayan Ģletmelerde se kovan baģına ortalama 18,45 kg bal verm alındığı belrlenmģtr (Çzelge 4.25) yılı harç olmak üzere, dğer yıllarda TDH alan Ģletmelerde bal verm yükselme eğlm gösterrken, TDH almayan Ģletmelerde se bal vermnn, durağan hatta gerleyen br eğlm gösterdğ tespt edlmģtr (ġekl 4.9).Tüm yıllar ele alındığında TDH alan Ģletmelern verm düģüklüğü anketlern yapıldığı üretclern genel olarak gezgn arıcılık yapmamalarından kaynaklanmaktadır. Ancak bu üretclerden baģka üretclern seçlememes de TDH alma durumları olmuģtur. TDH almayan Ģletmelerde anket yapılan üretcler se gezgn arıcılık le ççek açma durumuna göre Trakya ve dğer bölgelere taģımakta bu da masrafları artırmasına karģın verm de artırmaktadır. Çzelge 4.25 TDH alan ve almayan üretclern yıllar tbarıyla elde etmģ oldukları bal vermlernn karģılaģtırılması Yıllar TDH alan (kg/kovan) TDH almayan (kg/kovan) ,28 18, ,60 18, ,40 20, ,00 19, ,30 20,20 Bal Verm TDH Alan (Kg.) TDH Almayan (Kg.) ġekl 4.9 Yıllar tbarıyla TDH alma durumuna göre bal vermndek değģm

72 48 Koyun yetģtrclğnde ortalama vermdek değģm Yıllara göre, koyun yetģtrclğnden elde edlen kuzu et verm ncelendğnde, 2015 yılında TDH alan Ģletmelerde ortalama verm 16,52 kg/baģ olarak, TDH almayan Ģletmelerde se 14,65 kg/baģ olarak gerçekleģtğ belrlenmģtr (Çzelge 4.26). Dğer yıllar ncelendğnde se, son 5 yılın tamamında TDH alan Ģletmelerde, daha yüksek verm alınmıģ olduğu fade edleblr. Aynı zamanda, 2011 yılından 2015 yılına doğru yükselen br grafkle vermlern artmıģ olduğu görülmektedr. TDH alan Ģletmelerde se, yükselmenn daha yüksek oranlarda olduğu belrlenmģtr (ġekl 4.10). Çzelge 4.26 TDH alan ve almayan üretclern koyun yetģtrclğnde elde etmģ oldukları kuzu et vermlernn karģılaģtırılması Yıllar TDH alan (kg/baģ) TDH Almayan (kg/baģ) ,52 14, ,31 14, ,10 14, ,96 14, ,81 14,68 Kuzu Et Verm (Kg) 17 16, , , ,5 TDH Alan (Kg.) TDH Almayan (Kg.) ġekl Yıllar tbarıyla TDH alma durumuna göre kuzu et vermndek değģm

73 49 Süt çn ortalama vermdek değģm Yıllar tbarıyla, tarımsal Ģletmelerde elde edlen süt vermler ncelendğnde; 2015 yılında TDH alan Ģletmelerde 20,45 kg ort. verm alırken, TDH almayan Ģletmelerde Ģe 18,10 kg ort. verm alındığı belrlenmģtr yılları arasındak süt vermlernn değģmler ncelendğnde; TDH alan Ģletmelerde 2011 yılında 17,10 kg olan ort. verm elde edlrken, 2015 yılında her yıl yükselme göstererek 20,45 kg ort. verme ulaģmıģ olduğu tespt edlmģtr. TDH almayan Ģletmelerde se 2011 yılında elde edlen 20,70 kg süt verm, her geçen yıl düģerek 2015 yılında 18,10 kg olarak gerçekleģtğ belrlenmģtr (Çzelge 4.27). TDH alan Ģletmelerdek, artan ort. süt verm eğlm oldukça dkkat çekcdr (Çzelge 4.27). Çzelge 4.27 TDH alan ve almayan üretclern yıllara göre elde etmģ oldukları süt vermlernn karģılaģtırılması Yıllar TDH alan (lt/gün/baģ) TDH almayan (lt/gün/baģ) ,45 18, ,70 18, ,80 19, ,30 19, ,10 20,70 Süt Verm TDH Alan (Kg.) TDH Almayan (Kg.) ġekl 4.11 TDH alma durumuna göre süt vermndek değģm

74 Tarımsal ĠĢletmelerde Elde Edlen Gelr Durumu ĠĢletme gelrler hesaplanırken; br yıllık dönemde elde edlen tarımsal üretm mktarlarının, bu ürünler çn pyasada geçerl olan fyatlar le çarpılması le elde edlen değer kullanılmıģtır. ĠĢletme gelrler ncelendğnde, btksel üretm yapan Ģletmelern elde ettğ gelr , hayvansal üretm yapan Ģletmelern elde ettğ gelr ve karma üretm yapan Ģletmelern elde ettğ gelrn se olduğu belrlenmģtr (Çzelge 4.28). Çzelge 4.28 ĠĢletme gelrler Yıllık Standart Mnmum Maksmum Medyan ortalama gelr ( ) sapma gelr ( ) gelr ( ) Btksel üretm Hayvansal üretm Karma üretm TDH alma durumuna göre, Ģletme gelrler ncelendğnde; btksel ve karma üretm yapan Ģletmelerde, TDH alan Ģletmelern ortalama gelrlernn daha yüksek olduğu, hayvansal üretm yapan Ģletmelerde se TDH almayan Ģletmelern ortalama gelrnn daha yüksek olduğu belrlenmģtr. TDH almayan Ģletmelerde btksel üretmden elde edlen ortalama gelr , hayvansal üretmden elde edlen ortalama gelr ve karma üretmden elde edlen ortalama gelr olarak hesaplanmıģtır. TDH alan Ģletmelerde se btksel üretmden elde edlen ortalama gelr , hayvansal üretmden elde edlen ortalama gelr ve karma üretmden elde edlen ortalama gelrn olduğu belrlenmģtr (Çzelge 4.29,ġekl 4.12).

75 Çzelge 4.29 TDH alma durumuna göre Ģletme gelrler TDH almayan Ģletmelerdek ortalama gelr ( ) TDH alan Ģletmelerdek ortalama gelr ( ) Btksel üretm Hayvansal üretm Karma üretm TDH Almayan TDH Alan 0 Btksel Üretm Hayvansal Üretm Karma Üretm ġekl 4.12 TDH alma durumuna göre Ģletme gelrler 4.4. Üretc Amaçları Çftçlern amaçları ncelendğnde, En Ġy Skor En Yüksek karı elde etmek, En Kötü Skor se Çevreye en az zararlı üretm gerçekleģtrmek olarak gözlenmģtr (Çzelge 4.30, ġekl 4.13). Çzelge 4.30 Üretc amaçları No Amaçlar En Ġy Skoru En Kötü Skoru B- W Sqrt (B/W) Ort, Mean (B-W) 1 En yüksek kârı elde , ,0 0,601 etmek 2 Borçlarımı ödemek , ,0 0,287 3 En düģük düzeyde masraf yapmak 4 Mevcut arazy elmde tutmak ve korumak 5 En az rskle üretm gerçekleģtrmek 6 Daha fazla arazy Ģlemek 7 Yen alet-makna satın almak 8 Çevreye en az zararlı üretm , ,4 0, ,3333 3,6-0, ,2887 3,1-0, ,2132 2,3-0, ,1491 1,6-0, ,1459 1,6-0,322

76 52 Üretc Amaçları 0,800 0,600 0,400 0,200 0,000-0,200-0,400 ġekl 4.13 Üretc amaçları TDH nden faydalanan çftçlern amaçları dkkate alındığında se, En Ġy Skoru, çftç amaçlarında olduğu gb En yüksek karı elde etmek fades alırken, En Kötü Skoru se Yen Alet Makne satın almak almıģ olmasına rağmen sıralamada en son sırayı Çevreye en az zararlı üretm yapmak fades almıģtır. (Çzelge 4.31,ġekl 4.13).

77 Çzelge 4.31 TDH nden faydalanan üretclern amaçları Sıra Amaçlar En Ġy Skoru En Kötü Skoru B- W Sqrt (B/W) 1 En yüksek kârı elde etmek 2 En düģük düzeyde masraf yapmak 3 En az rskle üretm gerçekleģtrmek Ort. 53 Mean (B- W) , ,0 0, , ,0 0, ,4082 5,5-0, Borçlarımı ödemek , ,4 0, Mevcut arazy elmde tutmak ve korumak 6 Daha fazla arazy Ģlemek 7 Yen alet-makna satın almak 8 Çevreye en az zararlı üretm ,4472 6,0-0, ,2673 3,6-0, ,0000 0,0-0, ,2357 3,2-0,1189 ġekl 4.14 TDH nden faydalanan üretclern amaçları

78 54 TDH nden faydalanmayan çftçlern amaçlarında En Ġy Skoru yne Borçlarımı ödemek, En Kötü Skoru se Çevreye en az zararlı üretm yapmak fadelernn aldığı belrlenmģtr. Ancak yne sıralamada, lk sırada En Yüksek karı elde etmek fades almıģtır (Çzelge 4.32,ġekl 4.15). TDH alan ve almayan üretcler karģılaģtırıldığında, sadece en y skorunda farklılık görülmektedr. TDH alan üretcler En yüksek karı elde etmek derken, TDH almayan üretcler se Borçları ödemek demģlerdr. Ancak üretc amaçları Best-Worst analzne göre sıralandığında, sıralamada TDH alan ve almayan üretc amaçlarında, lk sırada En yüksek karı elde etmek, son sırada se Çevreye en az zararlı üretm yapmak fadeler yer almıģtır. Bu sonuçlar da; üretclern, tarımsal faalyetlernde en yüksek karı elde edeblmek adına, çevreye zarar verme konusunda gerekl olan hassasyet göstermemekte olduklarını ortaya koyablmektedr. Çzelge 4.32 TDH nden faydalanmayan üretclern amaçları Sıra Amaçlar En Ġy Skoru En Kötü Skoru B- W 1 En yüksek karı elde etmek 2 En düģük düzeyde masraf yapmak Sqrt (B/W) Ort, Mean (B-W) , ,0 0, ,000 0,0 0, En az rskle üretm ,000 0,0-0,0420 gerçekleģtrmek 4 Borçlarımı ödemek ,559 62,9 0, Mevcut arazy elmde tutmak ve korumak 6 Daha fazla arazy Ģlemek 7 Yen alet-makna satın almak 8 Çevreye en az zararlı üretm ,000 0,0-0, ,000 0,0-0, ,218 3,9-0, ,000 0,0-0,2028

79 55 TDH'nden faydalanmayan üretclern amaçları 0,800 0,600 0,400 0,200 0,000-0,200-0,400 ġekl 4.15 TDH nden faydalanmayan üretclern amaçları 4.5. Üretclern Tarımsal Blg Düzey ve BaĢvuru Kaynakları Tarımsal üretm dnamk br süreç olduğu çn üretm sürecnn her aģamasında yen blglere htyaç duyulablmektedr. Bu blg kaynakları da en kısa zamanda ulaģım, gerekl blgler alablme ve alınan blglern faydalanılma durumlarına göre çftçler bazında değģklkler göstermektedr. TDH nden yararlanan 72 üretcnn 63 ünün lk terchlernn, tarımsal danıģmanlarına baģvurdukları yönünde olmuģtur. Bu da, TDH nden yararlanan üretclern blg kaynağı olarak tarımsal danıģmanını etkn olarak kullanmaya çalıģtığını göstermektedr. Tarım danıģmanın arkasından GTHB, dğer üretcler ve zraat odaları gelmektedr. Blg kaynaklarının çnde, standart blg kaynaklarından farklı olarak teknolojnn mkânlarını kullanarak htyaç duyduğu blgler nternetten bulmayı terch ettkler tespt edlmģtr (Çzelge 4.33).

80 56 Çzelge 4.33 TDH alan üretclern tarımsal üretmde enformasyona htyaç duyduklarında baģvuru terchler Blg kaynağı 1. terch 2. terch 3. terch 4.terch Tarımsal danıģman GTHB Bay Dğer üretcler Zraat odası Ġnternet TDH almayan üretclern, tarımsal üretmde enformasyona htyaç duyduklarında, lk baģvurdukları GTHB olmuģtur. GTHB nı, zra laç bayler ve serbest veterner hekmler takp etmektedr. Bunların yansıra az da olsa meslek brlkler, ünverstelere danıģan çftçlern de olduğu belrlenmģtr. Yne TDH almayan üretclern de, nternet kaynaklarını kullanan üretclern olması, üretclern teknolojy kullanmaya baģladıklarını fade edeblmektedr (Çzelge 4.34). Çzelge 4.34 TDH almayan üretclern tarımsal üretmde enformasyona htyaç duyduklarında baģvuru terchler Blg kaynağı 1. terch 2. terch 3. terch 4. terch GTHB Bay Dğer üretcler Zraat odası Ġnternet Veterner hekm Meslek brlğ Ünverste Yok TDH nden ücretsz olarak faydalanableceğn blenlern sayısı se 71 kģden sadece 20 kģdr. Bu da yeternce tanıtımının yapılmadığını göstereblmektedr. ġekl 4.16 de görüldüğü üzere, ücretsz TDH alableceklern blenlern oranı sadece %28 dr.

81 57 72% 28% Ücretsz TDH Alableceğn Blen Ücretsz TDH Alableceğn Blmeyen ġekl 4.16 Ücretsz TDH alableceğn blen üretcler TDH alan üretclern %79 luk kısmı (ġekl 4.17), bu hzmet tarım danıģmanları vasıtası le duydukları ve onların tavsyes sonucunda faydalanmaya baģladıklarını beyan etmģlerdr. Bu değer, oldukça yüksek br orandır. Bu durum, gerekl duyuruların yapılmadığını ve tarımsal danıģmanların desteklemeden faydalanablmek çn tarımsal destekleme Ģartlarını taģıyan üretclere ulaģarak, onları tarımsal danıģmanlık sstemne dâhl ettkler görülmüģtür. Sadece %8 lk kısmı kend stekler le tarım danıģmanlığı sstemn daha önce duyarak ve yararı olacağını düģünerek baģvuruda bulundukları görülmüģtür. Tarım danıģmanlığından faydalanan üretclerden duyarak baģlayanlar %7 ve GTHB lığından duyarak baģladığını söyleyen oranı se %6 oranında kalmıģtır. Genel olarak tarım danıģmanları aracılığı le baģlamıģ olmalarına rağmen aģağıda görüldüğü üzere (ġekl 4.18) TDH nden yararlananların %97 gb çok yüksek br oranı almıģ olması, hzmetn faydalı olduğunu fade edeblmektedr (ġekl 4.18).

82 Eksen Başlığı Ser 1; 4 0 ġekl 4.17 Tarımsal danıģmanlığa baģlamada etkl unsurlar

83 59 97% TDH Faydalı TDH Faydalı Değl 3% ġekl 4.18 TDH nn faydalı olduğunu fade edenlern oranı Tarımsal Üretmde Blgye Ġhtyaç Duyulan Konular ve Ağırlıkları Üretclern en fazla htyaç duyduğu konuların baģında destekleme konuları ve destekleme konuları le lgl bürokratk Ģlemler gelmektedr. Bunları sırasıyla hayvan sağlığı, btksel hastalık ve zararlılarla mücadele le lgl konular zlemektedr. Yenlklerle lgl, günümüzde ön plana çıkan tarım sgortaları, organk tarım, y tarım le lgl konularda veya hal hazırda düzenl olarak yaptıkları gübreleme, sulama, kültürel Ģlemlerle lgl enformasyona daha az htyaç duydukları görülmektedr (Çzelge 4.35, ġekl 4.19).

84 60 Çzelge 4.35 Üretclern en çok htyaç duydukları konuların dağılımı Konular En Ġy Skoru En Kötü B-W Sqrt (B/W) Ortalama Mean (B-W) Skoru Destekleme konuları ,441 Hayvan sağlığı ,464 43,301 0,154 Hastalık ve zararlılar le ,708 33,85 0,133 mücadele Hayvancılık ,162 39,528 0,063 Ġy Tarım Uygulamaları Hayvan bakım-besleme ,5 0 Tarım sgortası Gübreleme ,5 0 Dğerler ,707 8,839-0,007 Yenlklerden haberler ,866 10,825-0,014 Organk tarım ,632 7,906-0,021 Ekm-dkm ,021 Tohumluk ,035 Sulama ,105 Bakım ĠĢler ,387 4,841-0,119 SatıĢ-pazarlama ,236 2,946-0,119 Hasat-harman ,126 Tarımsal mekanzasyon ,224

85 61 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0,0-0,1-0,2-0,3 ġekl 4.19 Üretclern en çok htyaç duydukları konular 4.6. Üretclern Tarım Poltkası Eğlmler Üretclern Tarım Poltkası Eğlmler Üretclern tamamı, Ģu ank tarım poltkalarını değerlendrdklernde; 10 üstünden 4,92 gb br puan vermģlerdr. Bu puan TDH alan üretclerde 5,15, TDH almayan üretclerde se 4,69 olarak belrlenmģtr. Aynı zamanda mevcut uygulanmakta olan poltkaları değerlendrdklernde se, TDH nden yararlanan üretclern %43 oranında, poltkaların kötü olduğunu beyan ederken, TDH nden yararlanmayan üretclern de %42 snn, poltkaların kötü olduğunu düģündüklern fade etmģlerdr. Poltkaların daha y olduğunu

86 62 söyleyen üretclern oranı %24 ken, TDH alan üretclerde bu oran %27, TDH nden yararlanmayan üretclerde se söz konusu oranın %20 olduğu tespt edlmģtr (Çzelge 4.36). Çzelge 4.36 Üretclern tarım poltkası eğlmlerne lģkn görüģler Poltkalar Daha Kötü Normal Daha Ġy Sayısı Yüzde Sayısı Yüzde Sayısı Yüzde Tüm üretcler 61 % % % 24 TDH alan üretcler 31 % % % 27 TDH almayan üretcler 30 % % % Üretclern Geleceğe ĠlĢkn DüĢünceler Üretclern %92 lk kısmı, tarımsal üretme devam edeceklern beyan etmģlerdr. Ancak bunun br mecburyet olduğu, çünkü gerek araz, gerekse tarımsal alet ve maknaları gb tarımsal sermayenn olması ve baģka yapablecekler br faalyet alanı olmamasından kaynaklandığını beyan etmģlerdr. Tarımsal üretme devam edecek çocukların oranı %62 oranındadır. Üretclern %53 oranında çocuklarının, tarımsal üretme devam etmesn stemekte oldukları belrlenmģtr (Çzelge 4.37). Çzelge 4.37 Üretclern gelecekle lgl yönelmler Adet Oran Tarımsal üretme devam edecek msnz? 132 % 92 Çocuklarınız tarımsal üretme devam edecek m? 88 % 62 Çocuklarınızın tarımsal üretme devam etmesn ster msnz? Çftçlern TDH alma durumuna göre gelecekle lgl yönelmler 75 % 53 TDH alan üretclern %91, TDH almayan üretclern se % 93 ü tarımsal üretme devam edeceklern bldrmģlerdr. TDH alan üretclern %53 ü çocuklarının tarımsal üretme devam edeceğn belrtrken, TDH almayan üretclern se %71 çocuklarının tarımsal üretme devam edeceğn beyan etmģtr. TDH alan üretclern ancak % 38 çocuklarının tarımsal üretme devam etmesn sterken, TDH almayan üretclerde bu oran % 68 olarak belrlenmģtr (Çzelge 4.38).

87 63 Çzelge 4.38 Üretclern TDH alma durumuna göre gelecekle lgl yönelmler TDH alan TDH almayan Adet Oran Adet Oran Tarımsal üretme devam edecek 65 % % 93 msnz? Çocuklarınız tarımsal üretme devam edecek m? 38 % % 71 Çocuklarınızın tarımsal üretme 27 % % 68 devam etmesn ster msnz? 4.7. Tarımsal Desteklemelern Üretcler Tarafından Blnrlğ Tarımsal desteklemelern üretcler tarafından blnrlğ ve memnunyet durumu Üretclern 18 farklı tarımsal destekleme kalemnden, %35 le %94 oranında haberdar oldukları gözlenmģtr. En fazla blnrlk %94 le hayvan baģına ödeme konusunda, en az blnrlk se %35 le organk tarım desteklemesnde olmuģtur. Tarımsal yayım ve danıģmanlık hzmet blnrlğ se %79 oranındadır. Prm (fark ödemeler), mazot ve gübre grd desteklemelernn blnrlğ de %80 ler sevyelernde olurken, yaygınlaģması stenen organk tarım, byoteknk ve byolojk mücadele desteğ ve çevre amaçlı tarım alanlarının korunması konusundak desteklemelern blnrlğnn, stenlen sevyelerde olmadığı belrlenmģtr. Tarımsal desteklemelerden haberdar olanların faydalanma durumlarında se; %94 le en fazla faydalanılan destekleme gübre desteklemes olurken, en az faydalanılan se %3 le hedef (tavan) fyat desteklemes olmuģtur. Memnunyet oranları ncelendğnde se; memnunyetn en yüksek olduğu destekleme konuları, faydalanma oranları düģük olan ve son zamanlarda gelģmes stenen hayvan hayat sgortaları, sera sgortaları, btksel ürün sgortaları ve çevre amaçlı tarım alanlarının korunması konusunda olurken, en düģük memnunyet se % 52 le hayvan aģı desteğnde olmuģtur (Çzelge 4.39).

88 Haberdar Olan (adet) Faydalanma Dudumu (adet) Memnunyet Durumu (adet) 64 Çzelge 4.39 Tarımsal desteklemelern blnrlğ ve memnunyet durumu Destekleme Konuları % % % Prm (fark ödeme) Hedef (tavan) fyat Doğrudan gelr desteğ Müdahale (taban) fyat Grd desteğ (mazot) Grd desteğ (gübre) Tarımsal yayım ve danıģmanlık hzmet Toprak analz Sertfkalı tohum desteğ Organk tarım desteğ Byoteknk ve byolojk mücadele Sun tohumlama Hayvan baģına ödeme AĢı desteğ Btksel ürün sgortası Sera sgortası Hayvan hayat sgortası Çevre amaçlı tarım alanlarının korunması TDH alan üretclern, tarımsal desteklemeler konusunda blnrlk ve memnunyet durumu analz edldğnde; en fazla blnrlğn %100 oranı le tarımsal tayım ve danıģmanlık hzmet konusunda, en az blnrlğn se %50 oranı le byoteknk ve byolojk mücadele konusunda olduğu tespt edlmģtr. Faydalanma durumu değerlendrldğnde se tarımsal desteklemey blp, faydalanma oranında %100 le tarımsal yayım ve danıģmanlık desteğ olurken, bunu %94 le gübre desteklemes zlemģtr. Memnunyet durumlarında se %57 le en yüksek oranın

89 Haberdar olan (adet) Faydalanma Durumu (adet) Memnunyet Durumu (adet) tarımsal yayım ve danıģmanlık desteğnde olduğu belrlenmģtr. En az memnun olunan destekleme se %30 le organk tarım desteğnde olmuģtur (Çzelge 4.40). Çzelge 4.40 Tarımsal desteklemelern TDH alan üretcler tarafından blnrlğ ve memnunyet durumu 65 Destekleme Konuları % % % Prm (fark ödeme) Hedef (tavan) fyat Doğrudan gelr desteğ Müdahale (taban) fyat Grd desteğ (mazot) Grd desteğ (gübre) Tarımsal yayım ve danıģmanlık hzmet Toprak analz Sertfkalı tohum desteğ Organk tarım desteğ Byoteknk ve byolojk mücadele Sun tohumlama Hayvan baģına ödeme AĢı desteğ Btksel ürün sgortası Sera sgortası Hayvan hayat sgortası Çevre amaçlı tarım alanlarının korunması TDH almayan üretclern, tarımsal desteklemeler konusunda blnrlk ve memnunyet durumu ncelendğnde; en fazla blnrlğn %97 oranı le hayvan baģına ödeme desteklemes konusunda, en az blnrlğn se %20 oranı le byoteknk ve byolojk mücadele konusunda olduğu belrlenmģtr. Yararlanma durumu analz edldğnde se; %96 oranı le gübre ve mazot desteklemes olurken, onu %94 le hayvan baģına ödeme takp etmģtr. Memnunyet durumlarında se, %100 oranı le en yüksek oran hedef (tavan) fyat, Müdahale (taban) fyat desteklemeler olmuģtur. En az memnun olunan destekleme se %14 le hayvan aģı desteğnde olmuģtur (Çzelge 4.41).

90 Haberdar olan (adet) Faydalanma Durumu (adet) Memnunyet Durumu (adet) 66 Çzelge 4.41 Tarımsal desteklemelern TDH almayan üretcler tarafından blnrlğ ve memnunyet durumu Destekleme Konuları % % % Prm (fark ödeme) Hedef (tavan) fyat Müdahale (taban) fyat Doğrudan gelr desteğ Grd desteğ (mazot) Grd desteğ (gübre) Tarımsal yayım ve danıģmanlık hzmet Toprak analz Sertfkalı tohum desteğ Organk tarım desteğ Byoteknk ve byolojk mücadele Sun tohumlama Hayvan baģına ödeme AĢı desteğ Btksel ürün sgortası Sera sgortası Hayvan hayat sgortası Çevre amaçlı tarım alanlarının korunması Tarımsal DanıĢmanlık Hzmetnn Etksnn Değerlendrlmes Türkye Blmsel ve Teknolojk AraĢtırma Kurumu (TÜBĠTAK) (2015) tarafından yayınlanmıģ olan Ar-Ge Değerlendrme ve Etk Analznde Kullanılan Tanım ve Temel Kavramlar kılavuzuna göre etk değerlemede, bazı temel, öneml term ve kavramlar aģağıda belrtlmģtr: () Etk: Br kalkınma müdahalesnden doğrudan veya dolaylı, amaçlanmıģ veya amaç dıģı olarak üretlen olumlu ve olumsuz, brncl veya kncl uzun sürel etklerdr. () Etk Değerlendrmes: Gözlenen sonuçların, amaçlanan veya amaçlanmayan, ne kadarının program aktvtelernden kaynaklandığının ve programın yokluğu durumunda ne kadar gözlenebldğnn? tahmn edlmes çn blmsel araģtırma yöntemlernn uygulanması. Programın net etksn ölçeblmek amacıyla, program netceler le programın yokluğu durumunda ne olduğunun? tahmn değernn karģılaģtırılmasını çeren br çeģt

91 67 netce değerlendrmesdr. Bu tür değerlendrme, dıģ faktörlern program netcelern etkledğ blndğ durumda, programın baģarı veya amaçlarına katkısının bu tür etklerden zole edlmes amacıyla uygulanır. () KarĢılaĢtırma grubu: Program faydalarından yararlanma fırsatı olmamıģ, ama özellkler, faydalardan yararlanmıģ brey veya organzasyonların özellkleryle eģleģtğ çn seçlmģ br grup brey veya organzasyon. (v) Kontrol grubu: Program faydalarından yararlanma fırsatı olmamıģ brey veya organzasyonlar arasından rastgele seçlmģ br grup. (v) Proje değerlendrmes: Genellkle kapsamlı br program çerçevesnde belrl amaçları belrl kaynaklarla br takvme uygun olarak baģarmak çn tasarlanmıģ tek br kalkınma müdahalesnn değerlendrmesdr. Çobanoğlu ve ark. (2017) tarafından, Kırsal Kalkınma Yatırımlarını Destekleme Programı (KKYDP) kapsamında bulunan Makne-Ekpman Alımlarının Desteklenmes (MEAD) alt programının etks değerlendrlerek, sorunlar ve olası çözüm önerler oluģturulmaya çalıģılmıģtır. Esas olarak KarĢıt Durum Etk Değerleme Yöntem kullanılarak, MEAD alt programı çn Müdahalenn Net Etks Nedr? sorusuna cevap aranmıģtır. Bununla brlkte, MEAD alt programından destek alan ve alamayan üretcler, çeģtl parametreler esas alınarak değerlendrlmģtr. Sonuç olarak, MEAD alt programından yararlanan üretclern, bu programdan yararlanmayan üretclere göre Ģletmelernde; toplam personel sthdamı, tarımsal ürün üretm kapasteler ve tarımsal gelrdek artıģ gb brçok olumlu etkye sahp oldukları tespt edlmģtr. ÇalıĢmanın bu bölümünde öncelkle br kl (bnary) lojt model kullanılarak, TDH nden yararlanma kararını etkleyen faktörler tahmn edlmģtr. Öncelkle modelde kullanılan değģkenlere at özet statstkler aģağıda sunulmuģtur (Çzelge 4.42)

92 68 Çzelge 4.42 TDH nden yararlanma kararına yönelk kullanılan değģkenler DeğĢkenler Açıklama Ortalama Bağımlı değşken TDH nden yararlanma 1: evet 0: dğer durum 0,50 Bağımsız değşkenler YaĢ yıl 47,62 Eğtm yıl 7,58 Çftçlk deneym yıl 22,18 Hanede tarımda çalıģan kģ sayısı adet 1,85 Tarımsal kooperatfe üyelk durumu ĠĢletme özellğ 1:evet 0: dğer durum 1: karma Ģletme 0: dğer durum 0,46 0,15 Ġkl lojt model kullanılarak, TDH nden yararlanma kararını etkleyen faktörler tahmn edlmģtr (Çzelge 4-42.). Ayrıca, TDH nden yararlanmanın etksnn belrlenmesne yönelk yapılan analzde çıktı olarak kullanılmıģ olan değģkenlere at tanımlayıcı verler de aģağıda sunulmuģtur (Çzelge 4.43). Çzelge 4.43 Müdahale etksnn belrlenmesne yönelk kullanılmıģ olan çıktı değģkenler DeğĢkenler Açıklama TDH nden yararlanan Ģletmeler TDH nden yararlanma yan Ģletmeler Yıllık toplam tarımsal gelr , ,59 ĠĢletme varlıklarının toplam 4,15 3,37 ekonomk büyüklüğü 1= ve altı 2= = = = = üzer

93 Çzelge 4.44 TDH nden yararlanma durumuna lģkn olarak eğlm skorlarının lojt regresyon model le tahmn DeğĢken Katsayı Standart hata z p YaĢ 1,009 0,028 0,32 0,746 Eğtm 1,139 0,066 2,24 0,025* Çftçlk deneym 1,035 0,026 1,34 0,182 Hanede tarımda 1,135 0,206 0,70 0,485 çalıģan kģ sayısı Tarımsal kooperatfe 2,661 0,996 2,61 0,009** üyelk durumu ĠĢletme özellğ 3,265 1,857 2,08 0,038* Sabt 0,048 0,064-2,26 0,024* Log lkelhood = -88,630; Pseudo R 2 = 0,1058 Prob > ch2 = 0,0019**; Gözlem sayısı = 143 **, * sırasıyla p<0,01 ve p<0,05 statksel önem düzeyn fade etmektedr. -88,630 olan Log lkelhood değer, tahmn edlen modeln statksel olarak % 1 düzeynde (p<0,01) öneml olduğunu ortaya koymaktadır. Pseudo-R 2 değer de, denklemn, üretclern TDH nden yararlanıp-yararlanmaması hakkındak karar vermedek değģmn %10,58 n açıkladığını ortaya koymaktadır. Sonuçlara göre; daha eğtml, herhang br tarımsal kooperatfe üye olan üretcler ve karma Ģletme özellğ gösteren Ģletmelere sahp üretclern, TDH nden daha yüksek yararlanma olasılığına sahp oldukları belrlenmģtr. HesaplanmıĢ olan, TDH nden yararlanmanın sağlamıģ olduğu etklern belrlenmesne yönelk ATE ve ATET değerler aģağıda sunulmuģtur (Çzelge 4.45). Çzelge 4.45 TDH nden yararlanmanın sağlamıģ olduğu ATE ve ATET değerler DeğĢkenler ATE Standar t hata %95 düzeynde güven aralığı ATET Standart hata %95 düzeynde güven Yıllık toplam tarımsal gelr ĠĢletme varlıklarının ekonomk büyüklüğü aralığı ,44 0,20 0,41 0,84 0,31 0,28-0,24-0,85 69

94 70 Ġlk olarak ATE değerler ncelendğnde; tüm üretclern TDH nden yararlanması durumunda, Ģletme baģına düģen yıllık ortalama toplam tarımsal gelr, üretclern hçbrnn TDH nden yararlanmaması durumuna göre elde edlecek gelrden daha fazla olacağı belrlenmģtr. Yne, tüm üretclern TDH nden yararlanması durumunda, Ģletme varlıklarının ekonomk büyüklüğü, üretclern hçbrnn TDH nden yararlanmaması durumunda oluģacak büyüklükten 0,44 kategor (derece) daha yüksek olacağı belrlenmģtr. ATET sonuçları değerlendrldğnde se; TDH nden yararlanan tüm üretcler çn, bu üretclern elde ettkler yıllık toplam tarımsal gelr, bu üretclern (TDH nden yararlanan) TDH nden yararlanmaması durumunda elde edecekler gelrden daha fazla olduğu belrlenmģtr. Yne, TDH nden yararlanan tüm üretcler çn, bu üretclern elde ettkler Ģletme varlıklarının ekonomk büyüklüğü, bu üretclern, TDH nden yararlanmaması durumunda elde edecekler ekonomk büyüklükten 0,31 kategor daha fazla olmaktadır.

95 71 TARTIġMA VE SONUÇ Bu çalıģma le öncelkle, Balıkesr lnde TDH nden yararlanan ve yararlanmayan üretclern, genel olarak sosyo-ekonomk karakterstkler belrlenmģtr. TDH nn, üretclern tarımsal üretm faalyetler üzerndek etklern belrleyeblmek çn, TDH nden yararlanan ve yararlanmayan üretcler brçok parametre esas alınarak karģılaģtırılarak, analz edlmeye çalıģılmıģtır. Ġknc bölümde, tarımsal Ģletmelern sahp olduğu baģlıca varlıklar olan; araz varlığı, hayvan varlığı değerler ortaya konarak, baģlıca Ģletme varlıklarının ekonomk büyüklükler ortaya konmuģtur. Ayrıca yne bu bölümde, tarımsal Ģletmelerdek sermaye değģmler belrlenmģtr. Üçüncü bölümde tarımsal Ģletmelerde, baģlıca tarımsal üretm faalyetlerne göre elde edlmģ olan brm verm değerler, seçlmģ ürünlere at fzk grd çıktı değerler belrlenmģ olup, ayrıca Ģletme gelrler tespt edlmģtr. Dördüncü bölümde baģlıca üretc amaçları belrlenmģtr. BeĢnc bölümde, üretclern tarımsal blg düzey ve kaynakları belrlenmģ olup, altıncı bölümde üretclern tarım poltkası eğlmler, gelecek le lgl düģünceler ortaya konmuģtur. Yednc bölümde se tarımsal desteklemelern, üretcler tarafından blnrlğ tespt edlerek, son bölümde se TDH nden yararlanan Ģletmeler le bu hzmetten yararlanmayan Ģletmeler, çeģtl değģken ve özellkler esas alınarak karģılaģtırılıp, etk değerleme çalıģmaları yapılarak, müdahale etkler belrlenmeye çalıģılmıģtır. Balıkesr lnde, üretclern yaģları ortalaması 47,62 olarak tespt edlmģtr. Güney Marmara Kalkınma Ajansı tarafından hazırlanan Balıkesr l çn hazırlanan Tarım AraĢtırma Raporunda ortalama yaģ 45,5 olarak çıkmıģtır (Anonm, 2012b). TDH nden yararlanan Ģletmelerde yaģ ortalaması 47 ken, TDH nden yararlanmayan Ģletmelerde 48 olmuģtur. Hanedek brey sayıları ncelendğnde se, TDH nden yararlanan Ģletmelerde 5 ve hanedek tarımda çalıģan sayısı 2 kģ olurken, TDH nden yararlanmayan Ģletmelerde, hanedek tarımda çalıģan kģ sayısı 4 olarak tespt edlmģtr. Eğtm ve deneym açısından sonuçlar ncelendğnde; TDH nden yararlanan Ģletmelerde ortalama eğtm yılı 7 ken, TDH nden yararlanmayan Ģletmelerde se ortalama eğtm yılı 8 olarak hesaplanmıģtır. Deneym se TDH nden yararlanan Ģletmelerde 20 yıl ken, TDH almayan Ģletmelerde 24 yıl olarak gerçekleģmģtr. TDH alan ve almayan Ģletmelere yaģ, hane halkı sayısı, hanedek tarımda çalıģan kģ sayısı, eğtm ve deneym yılı açısından ncelendğnde, dkkat çeken öneml br etk yapmadığı

96 72 görülmektedr. Bunun en temel neden üretclern htyaçları doğrultusunda, TDH almak çn baģvurmadıkları, tarım danıģmanlarının desteklemeden faydalanablmek çn, üretcler tarım danıģmanlarının belrlemesnden kaynaklanmakta olduğu düģünülmektedr. Tarım danıģmanlarını üretcler seçm krterler de, sadece TYDD Teblğlernde belrlenen Ģletme varlıkları büyüklükler oluģturmaktadır. TDH nden yararlanan Ģletmelern %62,1 nn herhang br kooperatfe üyelğ bulunurken, TDH nden yararlanmayan Ģletmelerde se bu oranın, %37,9 olduğu belrlenmģtr. Kooperatf üyelk durumu le TDH nden yararlanma arasında poztf br lģk olduğu söyleneblr. Erzurum lnde Sezgn (2009) tarafından yapılan çalıģmada da, kooperatfe üye olma le tarımsal desteklemelerden faydalanma, yayımcılarla görüģme sıklığı ve yayım ücret çn bell br ücret ödeme konusunda poztf br lģk olduğu ortaya çıkmıģtır. Araz büyüklükler ncelendğnde, TDH nden yararlanan Ģletmelern ortalama toplam araz büyüklüğü 236 dekar, ortalama mülk araz büyüklüğü 144 dekar, ortalama sulanan araz büyüklüğü 36 dekar, ortalama sulanmayan araz büyüklüğü 199 dekar olarak belrlenmģtr. TDH nden yararlanmayan Ģletmelerde se ortalama toplam araz büyüklüğü 116 dekar, ortalama mülk araz büyüklüğü 69 dekar, ortalama sulanan araz büyüklüğü 5 dekar, ortalama sulanmayan araz büyüklüğü se 108 dekar olarak tespt edlmģtr. Ortalama parsel sayıları TDH alan Ģletmelerde 13, TDH almayan Ģletmelerde 9 olarak belrlenmģtr. Hayvan varlıkları değerlendrldğnde se, TDH nden yararlanan Ģletmeler çnde, arıcılık yapan Ģletmelerde ortalama kovan sayısı 220 adet, süt sığırı Ģletmelernde süt veren ortalama nek sayısı 16 adet, koyunculukta ortalama koyun sayısı 195 adet olarak tespt edlmģtr. TDH nden yararlanmayan Ģletmeler çnde, arıcılık yapan Ģletmelerde, ortalama kovan sayısı 212 adet, süt sığırı Ģletmelernde süt veren ortalama nek sayısı 24 adet, koyunculukta ortalama koyun sayısı 173 adet olduğu belrlenmģtr. ĠĢletme gelrlernde se; TDH nden yararlanan Ģletmeler çnde, btksel üretm yapan Ģletmelerde yıllık ortalama gelr , hayvansal üretm yapan Ģletmelerde ve karma üretm yapan Ģletmelerde yıllık ortalama gelr olduğu tespt edlmģtr. TDH nden yararlanmayan Ģletmeler çnde, btksel üretm yapan Ģletmelerde yıllık ortalama gelr , hayvansal üretm

97 73 yapan Ģletmelerde yıllık ortalama gelr ve karma üretm yapan Ģletmelerde yıllık ortalama gelr olarak belrlenmģtr. TDH nden yararlanan ve yararlanmayan Ģletmelern seçmnde, TYDD Teblğnde belrtlen seçm krterler esas alındığı çn, Ģletme gelrlernn Tarımsal DanıĢmanlık Hzmetnden kaynaklandığı veya kaynaklanmadığını söylemek tek baģına yeterl olmayacaktır. Bunun çn zleyen bölümlerde açıklanmıģ olan, Ģletmelerde üretlen ürünlern, yıllar tbarıyla verm değģmler ve etk değerleme analzler de kullanılarak karar verlmeye çalıģılmıģtır. Ancak yne de TDH nden yararlanan Ģletmelerde, hayvansal üretm yapan Ģletmeler harç olmak üzere btksel ve karma üretm yapan Ģletmelerde gelr sevyes TDH nden yararlanmayanlara göre daha yüksek olduğu belrlenrken, üretc beyanlarına göre, bu baģarı üzernde, Tarımsal DanıĢmanlık Hzmetnn de oldukça etks olduğu tespt edlmģtr. TDH nden yararlanan 72 adet Ģletmeden 63 âdet tarımsal üretmle lgl enformasyona htyaç duyduklarında lk terchlernn tarımsal danıģmanları olduklarını, çünkü hem çabuk ulaģabldkler, hem de yeterl blg alabldklern söylemģlerdr. TDH almayan 71 Ģletmeden 37 âdet GTHB na lk terch olarak baģvurduğunu söylemģ ve terch sebeb olarak da güvenlrlğ ön plana çıkarmıģlardır. Tarım danıģmanlarının, TDH nden yararlanan Ģletmelerde, enformasyona ulaģmada GTHB nın yern almaya baģladığı fade edleblr. Böylelkle, kamu yayımının kaltesnn ve vermllğnn artırılması, yayım hzmet sunan resm kuruluģların çnde bulundukları yavaģ çalıģan ve bürokratk engellerle uğraģan konumdan çıkarılıp, hızlı karar veren ve uygulayan çağdaģ katılımcı br yapıya ve çalıģma düzenne kavuģmakta olduğu fade edleblr (Koçak, 2012). Üretc amaçlarında hem TDH alan hem de TDH almayan Ģletmelerde lk sırada en yüksek karı elde etmek, son sırada se çevreye en az zararlı üretm gerçekleģtrmek olarak gerçekleģmģtr. TDH nden yararlanma, üretc amaçlarında br değģklk meydana getrmemģtr. Tarımsal Ģletmelern en yüksek karı elde ederken çevrey önemsememeler, tarım sektörü çn br tehdt olarak ortaya çıkablmektedr. Burada k ayrıntı göze çarpmaktadır. Ġlk 143 üretcden 6 âdet 1. terchlernde, 1 âdet 2. terchlernde, 6 âdet 3. terchlernde ve 5 âdet de 4. terchlernde nternet

98 74 kaynaklarını kullandıklarını bldrmģlerdr. Teknolojnn, üretcler tarafından tarımsal enformasyona ulaģmak çn de kullanılmaya baģlandığı ve zleyen dönemlerde, tarımsal yayımında nternet kaynakları, sosyal medya gb teknolojk ve popüler araçların da kullanılması gerektğ fade edleblr. Dğer br ayrıntı se ücretsz tarımsal danıģmanlık hzmetnden faydalanableceğn blenlern oranının sadece %28 olduğudur. Bu oldukça düģük br orandır. Bunu, sstem tanıtmada yetersz kalındığı Ģeklnde yorumlamak yanlıģ olmayacaktır. Bunun en öneml gösterges de TDH kend blgs le baģvuranların oranı sadece % 8, GTHB etks le baģvuranların oranının se %6 oranında kalmasıdır. TDH alanların %79 u tarım danıģmanlarının teģvk ve tavsyes le gerye kalan %7 lk kısmı se TDH nden yararlanan üretclern tavsyes le baģladıkları görülmüģtür. Buradan görüldüğü gb tanıtımların yeterl olmadığı söyleneblr. Sstemn blnrlğnn artırılablmes amacıyla ulusal basın ve sosyal medya etkn olarak kullanılarak çftçlern doğrudan tarım danıģmanlarına baģvurmaları sağlanablr. Ancak üretclern %79 unun tarım danıģmanı etks le ssteme dahl olmalarına karģın TDH nden yararlanan üretclern %97 s, aldıkları hzmetten memnun olduklarını beyan etmektedrler. Bu durum, tarım danıģmanları, üretcler, GTHB tarafından olumlu br durumdur. Üretcler açısından ncelendğnde; tarım danıģmanlarına ödenen desteklemelernn amacına uygun olduğu öngörülmektedr. GTHB, bu desteklemeler denetlemek amacıyla Tarımsal Yayım ve DanıĢmanlık Hzmetlernn Uygulama Esaslarınım 18.maddesnde, Ģletme türlerne göre, tarım danıģmanlarının lglenebleceğ Ģletme sayıları ve zyaret sıklıkları belrtlmģtr (Anonm, 2015b). -Seracılık: ĠĢletme Sayısı 50, Kontrol Sıklığı Yılda 52, -Bahçe Btkler: ĠĢletme Sayısı 60, Kontrol Sıklığı Yılda 24, -Tarla Zraatı (sulu): ĠĢletme Sayısı 60, Kontrol Sıklığı Yılda 15, -Tarla Zraatı (kuru): ĠĢletme Sayısı 70, Kontrol Sıklığı Yılda12, -BüyükbaĢ Hayvancılık (süt): ĠĢletme Sayısı 50, Kontrol Sıklığı Yılda 40, -BüyükbaĢ Hayvancılık (bes): ĠĢletme Sayısı 80, Kontrol Sıklığı Yılda 24, -KüçükbaĢ Hayvancılık: ĠĢletme Sayısı 80, Kontrol Sıklığı Yılda 24,

99 75 -Su Ürünlernde: ĠĢletme Sayısı 15, Kontrol Sıklığı Yılda 24, -Arıcılık: ĠĢletme Sayısı 50, Kontrol Sıklığı Yılda 18, -Kanatlı Hayvan YetĢtrclğ: ĠĢletme Sayısı 60; Kontrol Sıklığı yılda 24, GTHB denetmlern, TDH nden yararlanan Ģletmeler, bu sıklıkla denetlenp denetlenmedğn ve TDH nden yararlanan üretclern memnunyetn sorgulamaktadır. Eğer yeterl sıklıkta zyaret var ve TDH nden yararlanan üretc memnun se, tarım danıģmanı o Ģletme çn baģarılı sayılmaktadır. Ancak tarımsal üretme etks, tarımsal teknklere etks, ürünlern kaltesne veya vermne etkler göz önüne alınmamaktadır. Bu da tarımsal danıģmanlık da baģarı kavramını soyut hale getrmektedr. Tarım danıģmalarının baģarılı olup olmadıklarını anlamak çn sermaye değģmlernn ncelenmes de oldukça öneml br değģken olarak öngörülmektedr. TDH nden yararlanan ve yararlanmayan Ģletmelern yılları arasında, araz ve makne varlıklarındak değģmler ncelendğnde; TDH alan Ģletmeler son 5 yıl çersnde değernde 253,5 dekar araz alırken, TDH almayan Ģletmeler se değernde 42 dekar arazy Ģletmelerne kattıkları belrlenmģtr. Makne varlıklarında se, TDH alan Ģletmeler değer ödeyerek 73 farklı makne ve ekpman alırken, TDH almayan Ģletmeler değernde 25 farklı makne ve ekpmanı makne parklarına dahl etmģlerdr. TDH alan 72 üretcden 37 üretc makne alımı yaparken, bunlardan 19 üretc, devletn verdğ makne ekpman desteğnden faydalanmıģtır. TDH almayan 71 üretcden 24 üretc makne alımı yaparken, bunlardan 6 üretc makne-ekpman desteğnden faydalanmıģtır yılları arasında hem araz varlıklarını artırmada, hem de makne ekpman varlıklarını artırmada, TDH alan Ģletmelern daha baģarılı olduklarını söylemek mümkündür. Aynı zamanda devlet tarafından verlen makne-ekpman desteklemelernden daha fazla faydalanmıģ olmaları da, TDH alan Ģletmelern br baģarısı olarak görüleblr. Üretclern tarım danıģmanlarına, en fazla danıģtıkları konu desteklemeler olduğu çn, bu baģarının tarım danıģmanlarından kaynaklandığını söylemek yanlıģ olmayacaktır. Tarımsal danıģmanlık hzmet alan Ģletmelern yetģtrdğ btksel ve hayvansal ürünler çersnde yer alan ve aynı zamanda Balıkesr l çn öneml olan buğday,

100 76 domates, ayççeğ, slajlık mısır, zeytn gb btksel ürünlerde ve bal, süt ve kuzu gb hayvansal ürünlerde son 5 yıl çn vermler karģılaģtırılmıģtır. Buğday çn, yılları arasında, TDH nden yararlanan Ģletmeler, TDH nden yararlanmayan Ģletmelere göre, tüm yıllarda daha fazla verm almıģtır. TDH alan Ģletmelerde, 2015 yılında l genelnde yaģanan buğdaydak verm düģüklüğü harcnde, vermler her yıl yükselme göstermģtr. TDH nden yararlanmayan Ģletmelerde se vermler durağan br seyr zlemģtr. Domates çn, yılları arasındak vermlerde, TDH nden yararlanan Ģletmelerde, 2011 yılında dekara 7313 kg olan verm, yıllar tbarıyla %7,82 artarak 7889 kg ulaģırmıģtır. TDH nden yararlanmayan Ģletmelerde se dekara 7778 kg olan verm, 2015 yılında %7,86 gerleyerek 7167 kg a düģmüģtür. Ayççeğnde se 2011 yılında dekara 138 kg olan verm, 2014 yılında 162 kg a yükselmģ, ancak 2015 yılında tekrar 145 kg a gerlemģtr. TDH nden yararlanmayan Ģletmelerde se 2011 yılında 164 kg olan dekara verm, yıllar tbarıyla ufak değģklkler göstermģ, 2014 yılında 162 kg, 2015 yılında se 164 kg olarak gerçekleģmģtr. TDH nden yararlanan Ģletmelerde 2015 yılı harç her yıl verm değer yükselme gösterrken, TDH nden yararlanmayan Ģletmelerde se durağan br verm seyr zlemģtr. TDH nden yararlanan Ģletmelerde ayççeğ eklen alanlarda, yetersz vermler nedenyle kanola gb yen ürünlere kaymalar olduğu görülmüģtür. Slajlık mısırda se, yılları arasındak verm değerlernde, TDH nden yararlanan Ģletmelerde 2011 yılında dekara 5050 kg olan verm değer, yıllar tbarıyla artarak 5750 kg ulaģmıģtır. TDH almayan Ģletmelerde se dekara 5580 kg olan verm, 2015 yılında 5750 kg a ulaģmıģtır. TDH nden yararlanan Ģletmelerde verm artıģ oranı %13,8 olarak gerçekleģrken, TDH nden yararlanmayan Ģletmelerde se artıģ oranı % 3 de kalmıģtır. Zeytn peryodste gösterdğ çn var yılları ve yok yılları dkkate alınarak karģılaģtırma yapılmıģtır. TDH alan Ģletmelerde elde edlen verm, 2011 yılında 367 kg/da, 2013 yılında 380 kg/da ve 2015 yılında se 402 kg/da olarak belrlenmģtr. TDH almayan Ģletmelerde se 2011 yılında söz konusu verm değerler, 383 kg/da, 2013 yılında 369 kg/da ve 2015 yılında 363 kg/da a gerlemģtr. Yok yıllarında se TDH alan Ģletmelern verm ortalaması 345,5

101 77 kg/da ken, TDH almayan Ģletmelerdek verm ortalaması se 330,5 kg/da olarak gerçekleģmģtr. TDH alan Ģletmelerde yaklaģık %9,54 oranında artıģ meydana gelrken, TDH almayan Ģletmelerde se % 1,63 oranında düģüģ meydana gelmģtr. Balda se TDH alan Ģletmelerde 2011 yılında 17,30 kg, 2012 yılında 16,00 kg 2013 yılında 17,40 kg, 2014 yılında 18,60 kg, 2015 yılında se 15,28 kg verm alınmıģtır. TDH almayan Ģletmelerde se 2011 yılında 20,20 kg, 2012 yılında 19,60 kg, 2013 yılında 20,10 kg, 2014 yılında 18,90 kg. ve 2015 yılında se 18,45 kg verm elde edldğ belrlenmģtr. Tüm yıllarda TDH almayan Ģletmelern daha fazla verm aldığı görülmektedr. TDH almayan Ģletmelerde 2015 yılı harç tutulduğunda yıllar tbarıyla belrl yükselme trendnn olduğu dkkat çekmektedr. Koyunculuk faalyet çn, TDH nden yararlanan Ģletmelerde, 2011 yılında 15,81 kg olan kuzu verm %4,5 artarak, 2015 yılında 16,52 kg a ulaģmıģtır. TDH nden yararlanmayan Ģletmelerde se 2011 yılında 14,68 kg olan kuzu verm, %0,02 azalarak 2015 yılında 14,65 kg olarak gerçekleģmģtr. TDH nden yararlanan Ģletmelerde, verm değerlernde artıģ görülürken, TDH nden yararlanmayan Ģletmelerde se azalma meydana geldğ tespt edlmģtr. Yıllar tbarıyla, süt sığırcılığı yapan Ģletmelerde süt vermlern nceledğnde se, TDH nden yararlanan Ģletmelerde 2011 yılında ortalama verm 17,10 kg ken, %19,59 artıģla 20,45 kg a ulaģmıģtır. TDH nden yararlanmayan Ģletmelerde se 2011 yılında 20,70 kg olan verm, %12,56 oranında azalarak 18,10 kg a düģmüģtür. Btksel ürünlerden buğday, domates, slajlık mısır ve zeytn ürünlernde, TDH nden yararlanan Ģletmelern ürün vermlernn yıllar tbarıyla artıģ gösterdkler, TDH almayan Ģletmelerde se vermlern yıllar tbarıyla durağan olduğu veya gerledğ tespt edlmģtr. Analz yapılan btksel ürünlerden sadece ayççeğnde, verm olarak TDH nden yararlanmayan Ģletmelerde daha yüksek verm alındığı tespt edlmģtr. TDH nden yararlanan Ģletmelern se düģük vermler le brlkte ürün değģklğne gtme eğlm göstermģ oldukları tespt edlmģtr. Hayvansal ürünlerden se, süt ve kuzu etnde, TDH nden yararlanan Ģletmelern yıllar tbarıyla vermlern artırdıkları görülmektedr. Bal üretmnde se

102 78 TDH nden yararlanan Ģletmelern vermler, 2015 yılı harç artarken, verm olarak TDH nden yararlanmayan Ģletmelern gersnde kalmıģ olduğu belrlenmģtr. Btksel ve hayvansal ürünlern vermler üzernde, klm koģulları, toprak koģulları, hayvan ırkının özellkler, kullanılan tohum veya fde, bakım, besleme, sulama ve daha brçok krter etkl olmaktadır. Ancak verm artıģlarında etkl olan ana faktörlerden brsnn, TDH nden yararlanma olmasını düģündürecek en büyük sebep, benzer bölgedek, aynı teknkler kullanmaya çalıģan ve Ģletme büyüklükler brbrne yakın olan Ģletmelern seçlmģ olunmasıdır. TDH nden yararlanma durumuna göre, tarımsal desteklemeler konusunda dkkat çeken öneml farklılıklar görünmemektedr. Esas olarak farklılıkların, yetģtrlen ürün, yetģtrlen ürünün alanı ve yetģtrlen ürün vermlernden kaynaklanmakta olduğu düģünülmektedr. ġöyle k yüksek verm alan ve üretm teknklern en y Ģeklde kullanan üretcler fark ödemesn terch ederken, büyük alanlarda üretm yapan üretcler alan bazlı olan mazot ve gübre desteklemelern terch etmektedrler. Daha özel üretclere htap eden organk tarım, y tarım, byolojk mücadele gb desteklemelern blnrlk ve faydalanma oranları çok düģük oranlarda kalmıģtır. Tarımsal Yayım ve DanıĢmanlık Desteğnde se üretcler, TDH nden yararlanan üretclern, az da olsa bu desteklenmeden faydalanması gerektğ düģünülmektedr. Üretcler; Tarımsal Yayım ve DanıĢmanlık Desteklemelern kendlerne değl, tarım danıģmanına ödendğ çn, br destek olarak görmemektedrler. Desteklemenn br kısmının üretcye de verlmes, bunun yanı sıra TDH nden yararlanan üretclere verleblecek ayrıcalıklar (örneğn; makne ekpman alımında, IPARD (Instrument for Pre-Accesson Assstance n Rural Development) desteklemelernde artı puan vb.) tarımsal danıģmanlık sstemnn, üretcler tarafından sahplenlmesn sağlayablecektr. Üretclern faalyetlernn malyet, verm değerlernn zlenp, değerlendrlebleceğ br ver tabanının oluģturulması uygun olacaktır. Bu sayede hem tarım danıģmanının etknlğ takp edlrken, hem de TDH nden yararlanan üretclern somut ve objektf verlerle nasıl desteklendğ ortaya çıkarılmıģ olacaktır. Verm düzeynde, gelr düzeynde artıģ sağlamayan yan TDH hzmetnden gerektğ faydayı sağlamayan üretcler sstemden çıkarılarak yen stekl üretclerle çalıģılablr.

103 79 Tarım danıģmanları da, tarımsal danıģmanlık sstemnde haksız rekabete maruz kaldıkları, uzun vadel br tarımsal danıģmanlık stratejsnn olmaması nedenyle güvende olmamaları nedenyle sstem sahplenememektedrler. Bu durumu gdereblmek çn, öncelkl olarak uzun vadel stratejler oluģturulmalıdır. Destekleme mktarları, desteklemelern ödenme tarhler belrlenmel ve bunlara sadık kalınmalıdır. Tarım danıģmanlarından keslen KDV ve gelr vergs oranları düģürülerek verglendrmede adalet sağlanmalıdır. ÇalıĢmanın son bölümünde, TDH nn etks belrlenmeye çalıģılmıģtır. KarĢıt Durum Etk Değerleme Yöntem kullanılarak, TDH nden yararlanan ve yararlanmayan Ģletmeler, elde edlen yıllık toplam tarımsal gelr ve Ģletmede oluģturulmuģ olan varlıkların ekonomk büyüklük çıktıları esas alınarak analz yapılmıģtır. ATE değerler ncelendğnde; tüm üretclern TDH nden yararlanması durumunda, Ģletme baģına düģen yıllık ortalama toplam tarımsal gelr, üretclern hçbrnn TDH nden yararlanmaması durumuna göre elde edlecek gelrden daha fazla olacağı belrlenmģtr. Yne, tüm üretclern TDH nden yararlanması durumunda, Ģletme varlıklarının ekonomk büyüklüğü, üretclern hçbrnn TDH nden yararlanmaması durumunda oluģacak büyüklükten 0,44 kategor daha yüksek olacağı belrlenmģtr. ATET sonuçları değerlendrldğnde se; TDH nden yararlanan tüm üretcler çn, bu üretclern elde ettkler yıllık toplam tarımsal gelr, bu üretclern (TDH nden yararlanan) TDH nden yararlanmaması durumunda elde edecekler gelrden daha fazla olduğu belrlenmģtr. Yne, TDH nden yararlanan tüm üretcler çn, bu üretclern elde ettkler Ģletme varlıklarının ekonomk büyüklüğü, bu üretclern, TDH nden yararlanmaması durumunda elde edecekler ekonomk büyüklükten 0,31 kategor daha fazla olmaktadır. Yne bu gelrlern daha da artırılablmes çn tarımsal danıģmanların üç yılda k defa olan eğtm zorunluğu yılda en az k düzeyne çıkarılmalı ve bölgesel olarak farklı olablecek konular da, özellkle GTHB tarafından belrlenen konularda (y tarım, organk tarım, çevre blnc vb.) danıģmanlar eğtlmeldr. Bu sayede kamuda çalıģan tarımsal yayımcılar le uyum çnde çalıģmaları sağlanmıģ olurken, tarım danıģmanlarının sertfka vze sorunları ortadan kaldırılmıģ olacaktır.

104 80 KAYNAKÇA Al, A., Abdula, A., The adopton of genetcally modfed cotton and poverty reducton n Pakstan. Journal of Agrcultural Economcs, 61(1): Anonm, DanıĢmanım Kılavuzu. Tarım ve KöyĢler Bakanlığı Antalya Tarım Ġl Müdürlüğü. Antalya. Anonm, Tarımsal Yayım ve DanıĢmanlık. Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı. Ankara. Anonm, 2012a. Tarımsal Yayım ve DanıĢmanlık ÇalıĢtayı. Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, Ankara. Anonm, 2012b. TR22 Güney Marmara Bölges Tarım AraĢtırıma Raporu. Güney Marmara Kalkınma Ajansı. Balıkesr. Anonm, 2015a. Tarımsal Yayım ve DanıĢmanlık Hzmetlernn Düzenlemesne Dar Yönetmelk. [ ErĢm 23 Temmuz Anonm, 2015b. Tarımsal Yayım ve DanıĢmanlık Hzmetlernn Uygulama Esasları [ ErĢm Anonm, 2015c. Tarımsal Yayım ve DanıĢmanlık Hzmetlerne Destekleme Ödemes Yapılması Hakkında Teblğ. [ ErĢm ErĢm Anonm, 2015d. Tarımsal Yayım ve DanıĢmanlık Kataloğu. [ g.pdf ] ErĢm Anonm, Apelasyon. ErĢm Armağan, G. Çınar, G Üretclern Tarımsal Yayım ve DanıĢmanlık Hzmetler Ġçn Ödemeye Ġstekl Oldukları Ücretlern Belrlenmes: Aydın Ġl Örneğ. Tarım Ekonoms Dergs, 2:

105 Artık, A PaydaĢ GörüĢlernden Hareketle Adana Ġlnde Serbest Tarım DanıĢmanlığı Sstemnn Değerlendrlmes. Çukurova Ünverstes, Fen Blmler Ensttüsü Yüksek Lsans Tez (BasılmamıĢ), Ġzmr. Balcı, A., Sosyal Blmlerde AraĢtırma Yöntem, Teknk ve Ġlkeler. Gözden GeçrlmĢ ve GelĢtrlmĢ 9. Baskı. PEGEM Akadem, Ġstanbul, 101 s. Blackman, A., Naranjo, M.A., Does eco-certfcaton have envronmental benefts? Organc coffee n Costa Rca. Ecologcal Economcs, 83: Bourne, M., Gassner, A., Maku, P., Muller, A., Muruk, J., A network perspectve fllng a gap n assessment of agrcultural advsory system performance. Journal of Rural Studes, 50: Çakmak, E Tarımsal Yayımı GelĢtrme Projes (Tar-Gel ) Kapsamında Sstemn Ġnceleme ve Değerlendrlmes. Gazosman PaĢa Ünverstes, Fen Blmler Ensttüsü Yüksek Lsans Tez (BasılmamıĢ), Tokat. Çınar, G Üretclern Tarımsal Yayım ve DanıĢmanlık Hzmetler Ġçn Ödemeye Ġstekl Oldukları Ücretlern Belrlenmes: Aydın Ġl Örneğ. Adnan Menderes Ünverstes, Fen Blmler Ensttüsü Yüksek Lsans Tez (BasılmamıĢ), Aydın. Çobanoğlu, F., Tunalıoğlu, R., Yılmaz, H.Ġ., Bozkıran, S., Nalbantoğlu, A., Yıldız, H., Kırsal Kalkınma Yatırımlarının Desteklenmes Programının Etksnn Değerlendrlmes: Bursa Ġl Örneğ. Tekrdağ Zraat Fakültes Dergs, 14(1): Çukur, T Türkye de Uygulanan Tarımsal Yayım Poltkaları ve AB ye Uyum Açısından Önerler Üzerne Br AraĢtırma. Ege Ünverstes, Fen Blmler Ensttüsü Doktora Tez (BasılmamıĢ), Ġzmr. Deheja, R.H., Wahba, S., Propensty score-matchng methods for nonexpermental causal studes. The Revew of Economcs and Statstcs, 84(1): Derman, A Mardn Ġlnde Tarımsal Yayımı GelĢtrme Projes Kapmasında Görev Yapan Elemanların Tarımsal Yayım ve DanıĢmanlık Sstemne BakıĢları Çukurova Ünverstes, Fen Blmler Ensttüsü Yüksek Lsans Tez (BasılmamıĢ), Adana. Elas, A., Nohm, M., Yasunobu, K., Ishda, A., Farmers satsfacton wth agrcultural extenson servce and ts nfluencng factors: A case study n North West Ethopa. Journal of Agrcultural Scence and Technology, 18,

106 82 Ferraro, P.J., Pattanayak, S.K., Money for nothng? A call for emprcal of program evaluaton of bodversty conservaton nvestments. Plos Bology, 4(4): Gtonga, Z.M., De Groote, H., Kasse, M., Tefera, T., Impact of metal slos on households maze storage, storage losses and food securty: An applcaton of a propensty score matchng. Food Polcy, 43, GMKA, TR22 Güney Marmara Bölges Tarım AraĢtırma Raporu. Güney Marmara Kalkınma Ajansı. m_arastrma_raporu-c+1.pdf, ErĢm GTHB, Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı 2011 Yılı Brfng raporu, Balıkesr. GTHB, Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Yılı Brfng raporu, Balıkesr. GTHB, Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı 2015 Yılı Brfng raporu, Balıkesr. Gülkök, I Avrupa Brlğnde DanıĢmanlık Hzmetler ve Türkye de Uygulanablrlğ. AB Uzmanlık Tez, Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı (BasılmamıĢ), Ankara. Heckman, J.J., Ichmura, H., Todd, P.E., Matchng as an econometrc evaluaton estmator: Evdence from evaluatng a job tranng programme. The Revew of Economc Studes, 66(4): Imbens, G.W., Wooldrdge, J.M., Recent developments n the econometrcs of program evaluaton. Journal of Economc Lterature, 47(1): Kahramanoğlu, R., Tryak, E.N., Canpolat, M., Ġlkokula yen baģlayan ay grubu öğrenclern okula hazır oluģları üzerne nceleme. K.Ü. Kastamonu Eğtm Dergs, 23(3): Kasse, M., Shferaw, B., Murcho, G., Agrcultural technology, crop ncome, and povery allevaton n Uganda. World Development, 39(10): Koçak, F AB nde ve Türkye de Uygulanan Tarımsal Yayım DanıĢmanlık Eğtm Sstemnn KarĢılaĢtırılması. Namık Kemal Ünverstes, Fen Blmler Ensttüsü Yüksek Lsans Tez (BasılmamıĢ), Tekrdağ.

107 Kızılaslan, N. Erdemr, S, Tarım DanıĢmanlarının Tarımsal Yayım ve DanıĢmanlık Sstemndek Roller ve Ssteme BakıĢ Açıları (Tokat Ġl Merkez Ġlçe AraĢtırması. Gazosman PaĢa Blmsel AraĢtırma Dergs, 6: Monette, D.R., Sullvan, T.J., De Jong, C.R., Appled Socal Research: Tool for the Human Servces. 2nd ed. London: Harcout Brace Jovanovch College Publshers. ÖzçatalbaĢ, O., Bostan Budak, D., Boz, Ġ., Karaturhan, B., Türkye de Tarım DanıĢmanlığı Sstemnn GelĢtrlmesne Yönelk Önlemler. Zraat Mühendslğ VII.Teknk Kongres, Ocak, Ankara. Özen, Y., Gül, A., Sosyal ve Eğtm Blmler AraĢtırmalarında Evren- Örneklem Sorunu. Atatürk Ünverstes Kazım Karabekr Eğtm Fakültes Dergs, 15, Pan, D., The mpact of agrcultural extenson on farmer nutrent management behavor n Chnese rce producton: a household-level analyss. Sustanablty, 6: Rosenbaum, P.R., Rubn, D.B., The central role of the propensty score n observatonal studes for causal effects. Bometrca, 70: Sezgn, A Çftçlern Tarımsal Yayımın Fnansmanına Katılma Ġsteklern Etkleyen Faktörlern Analz: Erzurum Ġl Örneğ. Tarım Blmler Dergs, 16: Sever, A Tarım Yayımcısı ve DanıĢmanların ĠĢ Memnunyet ve Kaltel Hzmet Vermesn Etkleyen Faktörler: KahramanmaraĢ Ġl Örneğ. KahramanmaraĢ Sütçü Ġmam Ünverstes, Fen Blmler Ensttüsü Yüksek Lsans Tez (BasılmamıĢ), KahramanmaraĢ. Smth, J.A., Todd, P.E., Does matchng overcome Lalonde s crtque of nonexpermental estmators? Journal of Econometrcs, 125(1-2): ġmģek, H., Yıldırım, A., Sosyal Blmlerde Ntel AraĢtırma Yöntemler. 9. Baskı, Seçkn Yayıncılık, Ankara, 135 s. Tarım ve KöyĢler Bakanlığı Antalya Ġl Müdürlüğü, Örtü Altında Kalıntısız Üretm Ġçn Kurumsal Alt Yapının Güçlendrlmes Projes, Antalya. ToktaĢ, S Adana Ġlnde Tarımsal Yayımı GelĢtrme Projes (Tar-Gel Uygulamalarının Değerlendrlmes. Çukurova Ünverstes, Fen Blmler Ensttüsü Yüksek Lsans Tez (BasılmamıĢ), Adana. 83

108 84 Tunalıoğlu, R. Çınar, G Aydın Ġlnde Kamu Alanında Görev Yapan Tarımsal Yayım Personelnn Performanslarının Ġncelenmes. Süleyman Demrel Ünverstes Zraat Fakültes Dergs, 2: TÜBĠTAK, Türkye Blmsel ve Teknolojk AraĢtırma Kurumu, Ankara. PD/arsv/ArGe_degerlendrme_etk_analz_tanm_ka vram.pdf, ErĢm Yavuz, O Tarımsal Yayım ve HaberleĢme. Uludağ Ünverstes, Zraat Fakültes Tarım Ekonoms Bölümü, Bursa, 143s.

109 85 EKLER EK-1 Tarımsal Yayım ve DanıĢmanlık Hzmetlerne Destekleme Ödemes Yapılması Hakkında Teblğ (Teblğ No:2016/25) BĠRĠNCĠ BÖLÜM Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar Amaç MADDE 1 (1) Bu Teblğ, tarımsal yayım ve danıģmanlık sstemnn çoğulcu, etkn ve verml br yapıya kavuģmasını sağlamak üzere, tarımsal Ģletmelere tarımsal danıģmanlık hzmet sunan kuruluģların desteklenmes amacıyla hazırlanmıģtır. Kapsam MADDE 2 (1) Bu Teblğ, destekleme kapsamında tarımsal danıģmanlık hzmet alacak tarımsal Ģletmelere tarımsal danıģmanlık hzmet verecek tarım danıģmanı le kuruluģlar ve sorumlulukları, desteklemeye baģvuracak kuruluģlar, baģvuru Ģ ve Ģlemler, destekleme ödemes krterler, desteklemelern denetmne lģkn görev ve yetkler, desteklemenn ger alınması ve desteklemeden yararlanamayacaklar ve ceza sorumluluklara lģkn usul ve esasları kapsar. Dayanak MADDE 3 (1) Bu Teblğ, 18/4/2006 tarhl ve 5488 sayılı Tarım Kanununun 9 uncu ve 23 üncü maddeler, 7/9/2016 tarhl ve 2016/9152 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı le yürürlüğe konulan 2016 Yılında Yapılacak Tarımsal Desteklemelere ĠlĢkn Kararda DeğĢklk Yapılması Hakkında Karar le değģk; 25/4/2016 tarhl ve 2016/8791 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı le yürürlüğe konulan 2016 Yılında Yapılacak Tarımsal Desteklemelere ĠlĢkn Karar le 8/9/2006 tarhl ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Tarımsal Yayım ve DanıĢmanlık Hzmetlernn Düzenlenmesne Dar Yönetmelk hükümlerne dayanılarak hazırlanmıģtır. Tanımlar ve kısaltmalar MADDE 4 (1) Bu Teblğde geçen; a) AKS belges: Ġl/lçe müdürlüğü onaylı AKS den alınan belgey, b) Arıcılık kayıt sstem (AKS): Arıcıların Arılık ve Kolon Bldrm Formu beyanına stnaden l müdürlükler tarafından tutulan kayıt sstemn, c) Bakanlık: Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığını, ç) Banka: T.C. Zraat Bankası A.ġ. Genel Müdürlüğünü, d) Banka Ģubes: T.C. Zraat Bankası A.ġ. ġube Müdürlüklern, e) BaĢkanlık: Eğtm, Yayım ve Yayınlar Dares BaĢkanlığını, f) Blg sstem (TYDBĠS) : Tarımsal Yayım ve DanıĢmanlık Blg Sstemn, g) Çftç: Mal sahb, kracı, yarıcı veya ortakçı olarak devamlı veya en az br üretm dönem veya yetģtrme devresnde tarımsal üretm yapan gerçek ve tüzel kģler,

110 86 ğ) Çftç kayıt sstem (ÇKS): 27/5/2014 tarhl ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Çftç Kayıt Sstem Yönetmelğ le oluģturulan ve çftçlern kmlk, araz ve ürün blgler le tarımsal desteklemelere lģkn blglern de kayıt altına alındığı ver tabanını ve buna bağlı kayıt sstemlern, h) ÇKS belges: Tarımsal Ģletmelern 2016 yılı üretm sezonu blglern çeren, l/lçe müdürlüğü onaylı ÇKS den alınan belgey, ı) Hayvan kayıt sstem: 2/12/2011 tarhl ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Sığır Cns Hayvanların Tanımlanması, Tescl ve Ġzlenmes Yönetmelğ le oluģturulan ve Ģletmelern, yetģtrclern ve sığır cns hayvanların kmlk blglernn kayıt altına alındığı TÜRKVET ver tabanını, ) Ġl/lçe müdürlüğü: Bakanlık l/lçe müdürlüklern, j) Ġl teknk komtes: Yönetmelk le her lde oluģturulan tarımsal yayım ve danıģmanlık l teknk komtesn, k) Koyun-keç kayıt sstem: 2/12/2011 tarhl ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Koyun ve Keç Türü Hayvanların Tanımlanması, Tescl ve Ġzlenmes Yönetmelğne göre oluģturulan kayıt sstemn, l) KuruluĢ: TYDD kapsamına alınan zraat odası ve üretc örgütlern, m) Merkez Teknk Komtes: Yönetmelk le merkezde oluģturulan tarımsal yayım ve danıģmanlık merkez teknk komtesn, n) Organk Tarım Blg Sstem (OTBĠS): Organk tarım yapan çftç, araz, ürün, hayvansal üretm ve sertfka blglernn bulunduğu Bakanlıkça oluģturulan ver tabanını, o) Pasaport: Hayvanlar kulak küpes le tanımlanıp ver tabanına Ģlendkten sonra hayvan hakkında gerekl blgler çeren ve blgsayardan l ve lçe müdürlüğü tarafından çıktısı alınarak hayvan sahbne verlen belge veya lstey, ö) Sertfka: Yönetmelk hükümlerne göre kģlere verlen Tarım DanıĢmanı Sertfkasını, p) SGK: Sosyal Güvenlk Kurumunu, r) Svl toplum örgütler: Tarımsal alanda faalyet gösteren kooperatf ve brlkler, s) Su ürünler kayıt sstem (SKS): Su ürünler yetģtrclğ le lgl blglern merkez br ver tabanında kayıt altına alındığı ve destekleme ödemelernn uygulandığı, zlendğ, raporlandığı, Çftç Kayıt Sstemnn br alt bleģen olan kayıt sstemn, Ģ) Su ürünler yetģtrclk belges: Su ürünler üretm faalyetnde bulunan yetģtrclere Bakanlık Balıkçılık ve Su Ürünler Genel Müdürlüğü tarafından verlen belgey, t) Tarım danıģmanı: Svl toplum örgütlernde, zraat odalarında sthdam edlen ve Yönetmelkte belrtlen hükümlere göre sertfkalandırılmıģ kģler, u) Tarımsal danıģmanlık hzmetler: Svl toplum örgütler ve zraat odalarınca tarımsal Ģletmelern tarımsal blg, teknk ve yöntemler konusundak htyaçlarının zamanında ve yeterl düzeyde karģılanmasına yönelk olarak ücret karģılığında yürütülen hzmetler, ü)tarımsal Ģletme: Üretm faktörlern kullanarak, btksel ve/veya hayvansal ve/veya su ürünlernn üretm çn tarımsal faalyet yapan veya söz

111 konusu tarımsal faalyete lave olarak Ģleme, depolama, muhafaza ve pazarlamaya yönelk faalyetlerde bulunan Ģletmey, v) Tarımsal yayım ve danıģmanlık desteğ (TYDD): Tarımsal danıģmanlık hzmet sunan kuruluģlara sunduğu tarımsal danıģmanlık hzmet çn ödenen desteğ, y) Uygulama Esasları: Tarımsal Yayım ve DanıĢmanlık Hzmetler Uygulama Esaslarını, z) Üretc örgütler: Yetk belgesne sahp, tarımsal amaçlı kooperatfler, yetģtrc ve üretc brlkler le bunların üst brlklern, aa) YerleĢm yer adres: 23/11/2006 tarhl ve 2006/11320 sayılı Bakanlar Kurulu Kararıyla yürürlüğe konulan Adres Kayıt Sstem Yönetmelğne göre sürekl kalma nyetyle oturulan yer, bb) YerleĢm yer ve dğer adres belges: KĢnn yerleģm yern veya dğer adreslern gösteren belgey, cc) Yetk belges (TDYB): Yönetmelkte belrlenen Ģartları yerne getren kuruluģların tarımsal danıģmanlık hzmet verebleceklern belrten tarımsal danıģmanlık yetk belgesn, çç) Yönetmelk: 8/9/2006 tarhl ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Tarımsal Yayım ve DanıĢmanlık Hzmetlernn Düzenlenmesne Dar Yönetmelğ, dd) Zraat odaları: 15/5/1957 tarhl ve 6964 sayılı Zraat Odaları ve Zraat Odaları Brlğ Kanununa göre kurulmuģ, çftçlern üye oldukları ve yetk belgesne sahp meslek kuruluģlarını, fade eder. ĠKĠNCĠ BÖLÜM Tarımsal DanıĢmanlık Hzmetne ĠlĢkn Genel Hükümler Tarımsal danıģmanlık hzmet alacak tarımsal Ģletmeler ve sorumlulukları MADDE 5 (1) Destekleme kapsamında tarımsal danıģmanlık hzmet alacak tarımsal Ģletmeler aģağıdak koģulları sağlamak zorundadır: a) Çftç kayıt sstemne ve/veya hayvan kayıt sstemne ve/veya örtü altı kayıt sstemne ve/veya su ürünler kayıt sstemne ve/veya arıcılık kayıt sstemne ve/veya koyun-keç kayıt sstemne ve/veya Organk Tarım Blg Sstemne kayıtlı olmak. b) AĢağıdak krterlerden en az brn sağlamak: 1) Örtü altında en az üç dekar alanda üretm yapmak. 2) Bağ-bahçede en az on dekar alanda üretm yapmak. 3) Tarla zraatında; kuruda en az yüz dekar veya yarısından fazlası kuru olmak kaydıyla kuru ve sulu toplam en az yüz dekar, suluda en az ell dekar alanda üretm yapmak. 4) Hayvancılıkta; süt sığırcılığı yapan Ģletmelerde en az onu sağmal olmak kaydıyla en az yrm büyük baģ sığır, bes sığırcılığı yapan Ģletmelerde en az yrms erkek hayvan olmak kaydıyla en az ell baģ sığır ve küçükbaģ hayvan yetģtrclğnde en az yüz küçükbaģ hayvana sahp olmak. 5) Arıcılıkta en az ell adet arı kolonsne sahp olmak. 6) Su ürünler üretm tessne sahp olmak. 87

112 88 7) Kanatlı hayvan yetģtrclğnde; yumurta üretmnde 5000 adet, et üretmnde adet ve üzer kapastede yetģtrclk yapmak. 8) Organk tarım alanında, brnc fıkranın (b) bendnn (1), (2), (3), (4), (5) ve (7) numaralı alt bentlernde belrtlen Ģletme büyüklüklernn yarısına sahp olmak. (2) Yönetmelk, Uygulama Esasları ve bu Teblğ kapsamında tarımsal danıģmanlık hzmet alacak tarımsal Ģletmeler, nceleme ve denetlemelerde Bakanlık yetkllernn stedğ blg ve belgeler braz edlmek üzere hazır bulundurmakla sorumludur. Tarımsal danıģmanlık hzmet verecek kuruluģlar, sorumlulukları, tarımsal danıģmanlık hzmet ve gderler MADDE 6 (1) Bu Teblğ kapsamında bünyelernde tarım danıģmanı sthdam eden ve Ek-12 de yer alan Zraat Odası ve Üretc Örgütlernde Ġsthdam Edlecek Tarım DanıĢmanları Kotasındak zraat odaları ve üretc örgütler tarımsal danıģmanlık hzmet vereblr. (2) Tarımsal danıģmanlık hzmet verecek kuruluģların sorumlulukları aģağıdadır: a) Tarımsal danıģmanlık hzmet verecek kuruluģlar, BaĢkanlıkça hazırlanan hzmet sözleģmelern esas alarak tarımsal Ģletmeler le sözleģme mzalar. SözleĢme mzalanırken vekâlet kabul edlmez. b) Hzmet sözleģmelernn her sayfası taraflarca paraflanır ve sözleģme süres en az on k aydır. c) Tarımsal danıģmanlık hzmet Yönetmelk, Uygulama Esasları ve bu Teblğde yer alan hükümler doğrultusunda sunulur. ç) Bu Teblğ yayımlanmadan önce sözleģme mzalamıģ ve 2015 yılı TYDD den faydalanmamıģ olan tarımsal Ģletmelern sözleģmeler, 31/12/2016 tarhn de kapsamak kaydıyla geçerl olur. Bu Teblğ yayımlanmadan önce sözleģme mzalamıģ ve 2015 yılı TYDD den faydalanmıģ olan tarımsal Ģletmelern sözleģme süreler, esk sözleģmenn btm tarhnden baģlayarak en az on k aydır. Bu Teblğ yayımlanmadan önce sözleģme mzalamıģ ve 2015 yılı TYDD den faydalanmıģ olan tarımsal Ģletmelern sözleģme süreler 2015 yılı TYDD hzmet sunumunun btmnden tbaren on k ayı kapsıyorsa sözleģmeler geçerl olur. d) Bakanlıkça br dlm veya tamamı ödenmģ olan TYDD nn bu Teblğde belrtlen hükümler doğrultusunda ger alınmasına karar verlmes durumunda, TYDD olarak alınan tutar lgl hesaba yatırılmak suretyle ade edlr. e) Ġnceleme ve denetlemelerde Bakanlık yetkllernn stedğ blg ve belgeler braz edlmek üzere hazır bulundurulur. f) Tarımsal danıģmanlık hzmet sözleģmesnn, mücbr sebeplerden dolayı tek taraflı veya karģılıklı feshedlmes durumunda, bu durum on beģ gün çersnde l/lçe müdürlüğüne bldrlr. g) Tarımsal Ģletmeye tarımsal danıģmanlık hzmet sunan kuruluģtak tarım danıģmanının ölüm, sürekl hastalık, doğal afetler, evllk, boģanma, eğtm durumu, tutukluluk hal, asker yükümlülüğü yerne getrme ve kamuda görev alma sebeplernden dolayı görevnden ayrılması halnde aynı ntelktek danıģman on beģ gün çnde kame edlr ve kame edlen tarım danıģmanına at blg/belgeler

113 le Ek-3 te yer alan TYDD BaĢvurusunda Bulunan KuruluĢun Hzmet Sunduğu Tarımsal ĠĢletmelere At Ġcmal on beģ gün çersnde l/lçe müdürlüğüne gönderlr. Yen tarım danıģmanı blgler, sstem üzernde Ģlendkten sonra br hafta çersnde lçe müdürlüğü tarafından l müdürlüğüne, k hafta çersnde se l müdürlüğü tarafından BaĢkanlığa bldrlr. ğ) Tarımsal Ģletmeye tarımsal danıģmanlık hzmet sunan kuruluģtak tarım danıģmanı; (g) bendnde belrtlen sebeplerden dolayı, tarım danıģmanı sertfkasının geçc ptal veya tarım danıģmanı sertfkasının ptal nedenler le bu Teblğde belrtlen on k aylık hzmet sunumu çersnde ölüm hal harç br defadan fazla değģtrlemez. h) Tarımsal Ģletmeye tarımsal danıģmanlık hzmet verecek olan tarım danıģmanının sertfka bölümü, sertfka türü ve sertfka bölümü blgler tarımsal danıģmanlık hzmet vereceğ Ģletme tp Ek-8 de yer alan Tarım DanıĢmanlarının Sertfka Bölümlerne uygun olur yılı TYDD kapsamında kuruluģta sthdam edlen ve hâlhazırda tarımsal danıģmanlık hzmet sunan tarım danıģmanları bu hükmün dıģındadır. ı) Tarımsal danıģmanlık hzmet veren kuruluģ le tarım danıģmanı arasında mzalanacak olan hzmet sözleģmelernn süres yrm dört aydan az olamaz yılı TYDD kapsamında sthdam edlen tarım danıģmanlarının kuruluģlarda sthdamı asıldır. Doğum zn kullanan tarım danıģmanı yerne sthdam edlen kģler bu hükmün dıģındadır. )Tarımsal danıģmanlık hzmet veren kuruluģlarda sthdam edlen tarım danıģmanı tarımsal danıģmanlık hzmet bürolarının bulunduğu lde kamet etmek zorundadır. j) Bu Teblğ kapsamında l/lçe düzeynde, zraat odası ve üretc örgütlernde sthdam edlecek tarım danıģmanı sayısı Ek-12 de belrtlen sayıyı aģamaz. k) Dördüncü fıkrada yer alan tarımsal danıģmanlık hzmet gderlerne at fatura ve dğer belgeler kuruluģta muhafaza edlerek denetmlerde braz edlr. l) Tarımsal danıģmanlık hzmet veren kuruluģlar; tarımsal desteklemelern herhang brnden men edlen tarımsal Ģletmelere, men edldğ süre boyunca TYDD kapsamında hzmet sunamaz. m) Bu Teblğn uygulama süresnce tarımsal danıģmanlık hzmet sunan kuruluģtak tarım danıģmanının hzmet sunduğu ve kesnleģen Ek-3 tek tarımsal Ģletmelerde meydana gelen ekslmelern % 20 y geçmemes koģulu le Uygulama Esaslarında belrlenen azam Ģletme sayısı esas alınarak TYDD ye konu olmayan dğer tarımsal Ģletmeler le sözleģme mzalanarak tarımsal danıģmanlık hzmet sunulablr. Bu tarımsal Ģletmeler TYDD ye konu edlemez. (3) KuruluĢun sunacağı tarımsal danıģmanlık hzmetler le lgl hususlar aģağıdadır: a) Tarımsal danıģmanlık hzmet sunacak kuruluģlar ve kuruluģlarda sthdam edlen tarım danıģmanları Yönetmelk, bu Teblğ ve Uygulama Esaslarında belrlenen görevler yerne getrr. Ġl teknk komtes Uygulama Esaslarında belrlenen Ģletme kontrol sıklıklarını bu Teblğn uygulama süresnce geçerl olmak üzere en fazla yüzde ell oranında azaltablr. 89

114 90 b) Uygulama Esasları kapsamında tarımsal danıģmanlık hzmet sunan kuruluģlar le çftçler arasında mzalanan tarımsal danıģmanlık hzmet sözleģmes hükümler saklı kalmak kaydıyla, tarımsal danıģmanlık hzmet sunan kuruluģlar, her br faalyette br defadan az olmamak üzere demonstrasyon, tarla günü, çftç toplantısı, çftç kursu, çftç nceleme gezs düzenler; lflet/broģür ve afģ hazırlar. Bu faalyetlerden tarımsal danıģmanlık hzmet sunan kuruluģun tüm üyeler faydalanablr. Bu faalyetler çn düzenlenecek belgeler le faalyetlern zlenmesnde kullanılacak formlar BaĢkanlıkça belrlenr. Bu faalyetlern konuları seçlrken l yayım programları dkkate alınır. Ġl teknk komtes düzenlenecek faalyetlern sayısını artırmaya, yen faalyet eklemeye ve faalyetlern konusunu belrlemeye yetkldr. c) Ġl/lçe müdürlüğü, tarımsal danıģmanlık hzmet sunan kuruluģlarda sthdam edlen tarım danıģmanlarına Bakanlık uygulamaları hakkında eğtm vereblr. ç) Tarımsal danıģmanlık hzmet sunan kuruluģlarda sthdam edlen tarım danıģmanları Bakanlık uygulamaları hakkında çftçler blglendrr. (4) Tarımsal danıģmanlık hzmet gderler aģağıdak kalemlerden oluģur: a) Personel gderler. b) Büro gderler. c) Malzeme gderler. ç) Dğer gderler. (5) Tarımsal danıģmanlık hzmet sunan kuruluģ, hzmet gderlern karģılamak üzere hzmet sunduğu tarımsal Ģletmelerden Yönetmelk hükümlerne uymak Ģartıyla ücret talep edeblr. Tarımsal Ģletmelerden tahsl edlen bu ücret çn fatura düzenlenr. (6) Btksel üretm yapan tarımsal Ģletmelere tarımsal danıģmanlık hzmet veren tarım danıģmanlarının Ģletme danıģmanlığı kapsamında yapacağı görevler aģağıda belrtlmģtr: a) Bakanlık görev alanına gren konularda, hzmet sunduğu tarımsal Ģletmeler veya görev yaptığı kuruluģun üyeler le lgl anket, gözlem ve ver toplama Ģlern yapmak ve sonuçlarını l/lçe müdürlüklerne ulaģtırmak. b) Sertfkalı tohum, fdan ve fde kullanımı le brlkte, yörenn ekolojk yapısına uygun çeģt seçmn, modern sulama sstemlern ve alternatf tarımsal üretm teģvk etmek, Organk Tarım - Ġy Tarım Uygulamaları gb sürdürüleblr ve çevreye duyarlı tarım yöntemlernn yaygınlaģmasını sağlamak. Toprak analz sonuçlarına göre gübre kullanımı konusunda tarımsal Ģletmeler blglendrmek, uygulama yapmak ve özendrmek. c) Tarımsal desteklemeler, kred ve hbeler takp ederek bunlarla lgl blg vermek, yönlendrmek, teģvk etmek, hzmet sunduğu tarımsal Ģletmeler veya görev yaptığı kuruluģun üyeler le Ģletme ve araz kontrollern gerçekleģtrerek l/lçe müdürlüğüne letmek. (7) Hayvansal üretm yapan tarımsal Ģletmelere tarımsal danıģmanlık hzmet veren tarım danıģmanlarının Ģletme danıģmanlığı kapsamında yapacağı görevler aģağıdadır:

115 a) Bakanlığın görev alanına gren konularda, hzmet sunduğu tarımsal Ģletmeler veya görev yaptığı kuruluģun üyeler le lgl anket, gözlem ve ver toplama Ģlern yapmak ve sonuçlarını l/lçe müdürlüklerne ulaģtırmak. b) Tarımsal desteklemeler takp ederek bunlarla lgl blg vermek, yönlendrmek, teģvk etmek, hzmet sunduğu tarımsal Ģletmeler veya görev yaptığı kuruluģun üyeler le lgl Ģletme ve hayvan tesptlern yaparak l/lçe müdürlüğüne bldrmek. c) Ġl/lçe müdürlüğü kontrolünde uygun eğtm durumu, yeterl donanım ve teknolojk altyapı var se hayvanlara küpe takıp ver grģnde bulunmak ve hayvan kayıt sstemne lģkn blglern sağlıklı tutulmasında yetģtrcye yardımcı olmak. ç) Eğtm durumunun uygun olması ve lgl mevzuatın Ģartlarını sağlamak kaydıyla salgın hastalık durumunda l/lçe müdürlüğüne bldrmde bulunmak, konulan kordon, tecrt, dezenfeksyon, karantna ve duyuru gb dar ve fenn tedbrlern alınmasına yardımcı olmak, bu konuda alınan kararları uygulamak. d) Eğtm durumunun uygun olması ve lgl mevzuatın Ģartlarını sağlamak kaydıyla l/lçe müdürlüğü tarafından verlen talmatla, hastalık teģhs çn byolojk madde (tüberküln, mallen ve benzer) uygulama çalıģmalarında bulunmak ve hayvan sağlığı le lgl acl durumlarda (hayat tehlke durumunda) lk müdahaley yaparak hasta sahbn yönlendrmek. e) Su ürünler üretm yapan Ģletmelere tarımsal danıģmanlık hzmet veren tarım danıģmanları (a) ve (b) bentlernde belrtlen görevlerden sorumludur. (8) Tarımsal danıģmanlık hzmet sunan kuruluģların hzmet verebleceğ l ve lçe sınırları le lgl hususlar aģağıdadır: a) Üretc örgütler; bulundukları l/lçe sınırları dâhlnde yetklendrlmģ brmler aracılığı le tarımsal yayım ve danıģmanlık hzmetlernde bulunablrler. b) Zraat odaları; lgl mevzuatına uygun olarak bulundukları lçe veya hzmet verdğ çftçlern bulunduğu lçe sınırları dâhlnde tarımsal yayım ve danıģmanlık hzmetlernde bulunablrler. (9) KuruluĢlarda çalıģan tarım danıģmanları, sertfkalarını Yönetmelkte belrtlen lgl hükümlere göre vze ettrrler. Aks takdrde, tarımsal yayım ve danıģmanlık hzmet veremez, tarımsal danıģmanlık hzmet veren kuruluģlar le sözleģme mzalayamazlar. Tarımsal danıģmanlık hzmet verecek kuruluģların denetlenmes MADDE 7 (1) Tarımsal danıģmanlık hzmet sunan kuruluģların denetlenmes le lgl hususlar aģağıdadır: a) Tarımsal danıģmanlık hzmet sunan kuruluģların denetlenmes çn lde Koordnasyon ve Tarımsal Verler ġube Müdürü, lçede Ġlçe Müdürü baģkanlığında üç kģlk br komsyon oluģturulur. Komsyonun oluģumunda, varsa tarım yayımcısı sertfkasına sahp olan kģler öncelkl olmak üzere Bakanlık teknk personel görevlendrlr. b) Komsyon, tarımsal danıģmanlık hzmet sunan kuruluģları Ģkâyet, hbar gb olağan dıģı durumlarda yapılacak denetmler harç altı ayda br olmak üzere, bu Teblğn uygulama süresnce yılda en az k defa denetler. c) Komsyon, tarımsal danıģmanlık hzmet sunan kuruluģları, Yönetmelk, Uygulama Esasları ve bu Teblğe göre denetleyerek denetm raporu düzenler. 91

116 92 ç) Ġl müdürlüğünde Koordnasyon ve Tarımsal Verler ġube Müdürü baģkanlığında oluģturulan komsyon, Ġl Müdürü kararı le lçelerde de ayrıca denetleme yapablr. d) Komsyon veya komsyon tarafından görevlendrlecek ve en az k teknk elemandan oluģan heyet, denetlenen kuruluģtan tarımsal danıģmanlık hzmet alan tarımsal Ģletmelern en az %25 le görüģme yapar ve tutanak düzenler. Tarımsal danıģmanlık hzmet sunan kuruluģların bürosunun bulunduğu lçe sınırları dıģında, hzmet alan tarımsal Ģletmeler çn lçeler arası koordnasyon sağlanmak suretyle tarımsal Ģletmenn bulunduğu l/lçe komsyon veya komsyon tarafından görevlendrlecek heyet tarafından görüģmeler yapılır. Yapılan çftç görüģmelernde memnunyetszlk oranı %20 ve üzernde olduğunda ceza Ģlemler uygulanır. e) Tarımsal danıģmanlık hzmet sunan kuruluģun denetlemesnde; Ek-9 da yer alan Tarımsal Yayım ve DanıĢmanlık Hzmetler Denetleme Formu ve Ek- 10 da yer alan Tarımsal Yayım ve DanıĢmanlık Hzmetler Denetleme Raporu kullanılır. BaĢkanlık, bu form ve rapor üzernde değģklk yapmaya yetkldr. f) Denetm sürecnde haklarında olumsuz rapor tutulan kuruluģların durumları Ġl Teknk Komtesnde görüģülüp, Yönetmelk ve Uygulama Esasları le bu Teblğde belrtlen hususlar dkkate alınarak karara bağlanır. Bu kararlara traz, Yönetmelğn 29 uncu maddesne göre yapılır. g) Bu Teblğde öngörülen sürede denetleme Ģlem tamamlanamayan veya denetleme sürecnde haklarında olumsuz rapor tutulan kuruluģların TYDD ödemeler l müdürlüğünün taleb le denetleme sürec sonuçlanıncaya kadar BaĢkanlıkça durdurulur. ğ) BaĢkanlık; üzernde dar, adl soruģturma bulunan kuruluģların TYDD ödemelern durdurur, hakkında Ģkâyet bulunan kuruluģların TYDD ödemelern durdurablr. Ödemes durdurulan bu kuruluģlara, dar ve adl Ģlemler sonuçlanana ve on k aylık hzmet sunumu tamamlanana kadar BaĢkanlıkça ödeme yapılmaz. ÜÇÜNCÜ BÖLÜM BaĢvuru ĠĢlemler, Belgeler ve Ödeme BaĢvuracak kuruluģlar ve stenecek belgeler MADDE 8 (1) Tarımsal Ģletmeler le mzalanan sözleģmelerne stnaden 6 ncı maddenn brnc fıkrasında belrtlen kuruluģlar TYDD ye baģvurablr. (2) TYDD ye baģvuracak kuruluģlar adına baģvuru yapmaya yetkl kģler aģağıdadır: a) Zraat Odası BaĢkanı. b) Brlk BaĢkanı. c) Kooperatf BaĢkanı. (3) BaĢvuru sırasında stenecek belgeler aģağıdadır: a) Ek-1 de yer alan TYDD BaĢvuru Formu ve Taahhütname le Ek-2 de yer alan Tarımsal Yayım ve DanıĢmanlık Desteğ BaĢvurusunda Bulunan KuruluĢa At Blg Formu.

117 b) Uygulama Esaslarında belrtlen hükümler doğrultusunda düzenlenecek ve br tarım danıģmanının hzmet sunacağı tarımsal Ģletme sayısı Uygulama Esaslarında belrlenen sayılardan az olmamak üzere, Ek-3 te yer alan cmal. c) Her tarımsal Ģletme çn, tarımsal danıģmanlık hzmet sunan kuruluģlarla yapılan tarımsal danıģmanlık hzmet sözleģmes. ç) Zraat odası ve üretc örgütlernn SGK prm borcu olmadığına dar lgl kurumdan alınan belge. d) Zraat odası ve üretc örgütlernn vades geçmģ verg borcu olmadığına dar lgl kurumdan alınan belge. e) Ġknc fıkranın (a), (b) ve (c) bentlernde belrtlen TYDD baģvurusunda bulunablecek kģler çn baģvuru yapableceğne dar alınan yönetm kurulu/yetkl kurul kararının onaylı suret. f) Tarımsal danıģmanlık hzmet verdğ Ģletmenn tpne göre, her Ģletme çn aģağıdak belgelerden br veya brkaçı: 1) ÇKS belges. 2) AKS belges. 3) Örtü altı kayıt sstem belges. 4) Su ürünler yetģtrclk belges. 5) Hayvan pasaportlarının veya lstelernn l/lçe müdürlüğü onaylı suret. 6) Koyun/keç kayıt sstemnden alınan belge/lste. 7) Organk Tarım Blg Sstemne kayıtlı olduğuna dar l veya lçe müdürlüğünden alınan yazı. 8) Kanatlı hayvan yetģtrclğ çn, etlk veya yumurta tavukçuluğu sürü durumunu ve sürüdek hayvan sayısını gösteren l veya lçe müdürlüklernden alınan onaylı Ģletme tescl belges. 9)Bakanlıkça, 3/7/2005 tarhl ve 5403 sayılı Toprak Koruma ve Araz Kullanımı Kanunu le 22/11/1984 tarhl ve 3083 sayılı Sulama Alanlarında Araz Düzenlenmesne Dar Tarım Reformu Kanunu kapsamında araz toplulaģtırması uygulanan köylerde, ÇKS güncellemesnn yapılamadığı hallerde, l müdürlüğünce düzenlenecek ve ÇKS blglern htva eden belge. (4) TYDD ye baģvuran kuruluģlarda sthdam edlen tarım danıģmanı, nüfus kayıt sstemnden yerleģm yer ve dğer adres belges alır. Bu belgede belrtlen yerleģm yer adres le 6 ncı maddenn knc fıkrasının () bendnde belrtlen yerleģm yer adres aynı olur. BaĢvuru tarh, baģvuru Ģlemler ve askı Ģlemler MADDE 9 (1) BaĢvuru tarh, baģvuru Ģlemler ve askı Ģlemlerne lģkn hususlar aģağıdadır: a) TYDD den faydalanmak steyen kuruluģlar, bu Teblğn yayımı tarhnden tbaren yrm gün çersnde stenen belgeler le brlkte, tarımsal danıģmanlık hzmet bürosunun bulunduğu yerdek lçe müdürlüğüne, lçe müdürlüğü bulunmayan yerde l müdürlüğüne baģvurur. Tarımsal danıģmanlık hzmet sunan kuruluģların Ģubes var se Ģube bürosunun bulunduğu yerdek lçe müdürlüğüne, lçe müdürlüğü bulunmayan yerde l müdürlüğüne ayrıca baģvuru yapılır. b) Ek-4 te yer alan Tarımsal Yayım ve DanıĢmanlık Hzmetlerne Destekleme Ödemes Yapılması Hakkında Teblğ Kapsamında Destekleme 93

118 94 Ödemes Yapılacak KuruluĢlara At Ġlçe Ġcmal ve Ek-6 da yer alan Tarımsal Yayım ve DanıĢmanlık Desteğne BaĢvuran KuruluĢun Hzmet Sunduğu Tarımsal ĠĢletmelere At Ġlçe Ġcmal lçe müdürlüğünce, lçe müdürlüğünün olmadığı yerde l müdürlüğünce son baģvuru tarhnden tbaren beģ gün çersnde blg sstemne kayıt edlerek, l müdürlüğüne gönderlr. Ġl müdürlüğü tarafından sstemden alınan, Ek-5 te yer alan Tarımsal Yayım ve DanıĢmanlık Hzmetlerne Destekleme Ödemes Yapılması Hakkında Teblğ Kapsamında Destekleme Ödemes Yapılacak KuruluĢlara At Ġl Ġcmal ve Ek-7 de yer alan Tarımsal Yayım ve DanıĢmanlık Desteğne BaĢvuran KuruluĢun Hzmet Sunduğu Tarımsal ĠĢletmelere At Ġl Ġcmal çıktıları onaylanarak TYDD ye son baģvuru tarhnden yed gün sonra l ve lçe müdürlüklernde askıya çıkarılır. Ġcmaller beģ gün süreyle askıda bırakılır. Askıya çıkma ve ndrme tarh ve saat tutanağa bağlanır. Askı süresnce l müdürlüğüne yapılan trazlar en geç beģ gün çersnde l teknk komtes tarafından değerlendrlerek karara bağlanır ve kabul edlen değģklkler cmale Ģlenerek kesnleģmģ Ek-5 ve Ek-7 cmaller alınır. Herhang br traz olmadığı takdrde cmallerdek blgler doğru kabul edlr. Daha sonra yapılacak trazlar değerlendrmeye alınmaz ve herhang br hak doğurmaz. c) Tarımsal Ģletme brden fazla kuruluģtan hzmet aldığı takdrde, yazılıģ sırasına göre olmak üzere; ceza durumu, Ģletmenn ağırlıklı tarımsal faalyet le tarımsal danıģmanlık hzmetnn uyumu, tarım danıģmanı sertfka türü, yetk belges tarh, sözleģme tarh ve baģvuru tarhne göre l müdürlüğünün belrledğ br kuruluģtan hzmet alır. Dğer kuruluģ cmaller askıya çıkmadan önce Ek-3 tek cmalde ekslen tarımsal Ģletmelern yerne yen tarımsal Ģletmeler belrler. Bu tarımsal Ģletmelerle lgl belgeler ve yenden düzenledğ Ek-3 tek cmal TYDD baģvurusunun yapıldığı l/lçe müdürlüğüne sunar ve Ek-3 tek cmalde baģka br değģklk yapılmaz. ç) Ġcmaller askıya çıkarma ve ndrme tarhnn resmî tatl gününe denk gelmes halnde cmaller askıya çıkarma ve ndrme Ģlem resmî tatl takp eden lk Ģ günü gerçekleģtrlr. Son baģvuru tarhnn resmî tatl gününe denk gelmes halnde son baģvuru tarh resmî tatl takp eden lk Ģ günüdür. d) KesnleĢmĢ Ek-5 tek cmal, trazların değerlendrlmesn müteakp beģ gün çnde yazılı olarak BaĢkanlığa gönderlr. e) Bu Teblğdek baģvuru btģ tarhnden sonra askı süres çnde verlen traz dlekçelernde talep edlen değģklkler dıģında çftçnn beyanı le 5 nc maddenn brnc fıkrasının (a) bendnde belrtlen kayıt sstemlernde yapılacak güncellemeler TYDD ödemesne esas olmaz. f) TYDD ye baģvurmuģ olan kuruluģlardan, l/lçe müdürlüklernde oluģturulan komsyonlarca veya BaĢkanlıkça Yönetmelk, Uygulama Esasları ve bu Teblğ kapsamında yapılan denetleme ve nceleme sonucu Yönetmelğn 24 üncü maddesnde tanımlanan cezalardan uyarma çn toplam TYDD tutarı %10 oranında, kınama veya önce uyarma cezası alıp knc uyarmadan dolayı kınama cezası çn toplam TYDD tutarı %20 oranında, önce uyarma cezası alıp sonrasında kınama cezası çn toplam TYDD tutarı %40 oranında azaltılır. Kınama üstü ceza verlmģ kuruluģlar l/lçe cmalnden çıkartılır. g) Tarımsal danıģmanlık hzmet sözleģmes herhang br nedenden dolayı tek taraflı veya karģılıklı feshedlen tarımsal Ģletmeler l/lçe cmalnden çıkartılır.

119 (2) TYDD brnc ve knc dlm ödemeler yapılmadan önce tarım danıģmanının sözleģme yapıldığı tarhten tbaren SGK prm ödemesnn aylık bazda cmaln gösteren belge ve maaģ dekontları, temnat alınması ve ödeme cmallernn BaĢkanlığa gönderlmes aģağıdak Ģeklde gerçekleģtrlr: a) 31/12/2016 tarhnde ve bu Teblğn yayımı tarhnden tbaren on knc ayın sonunda ödemeye esas l cmal BaĢkanlığa gönderlmeden önce tarımsal danıģmanlık hzmet sunan kuruluģlarda sthdam edlen tarım danıģmanının sözleģme yapıldığı tarhten tbaren SGK prm ödemesnn aylık bazda cmaln gösteren belge ve maaģ dekontları TYDD baģvurusunun yapıldığı l/lçe müdürlüğüne teslm edlr. Bu Ģlem uygulamayan kuruluģlar l/lçe cmalnden çıkartılır. b) Tarımsal danıģmanlık hzmet sunan kuruluģlar, ödenecek olan toplam TYDD tutarının %10 u kadar süresz banka temnat mektubunu 8 nc maddenn knc fıkrasında belrtlen yetkl kģler aracılığı le 31/12/2016 tarhnden önce l müdürlüğüne teslm eder veya ödenecek olan toplam TYDD tutarının %5 kadar tutarı, l müdürlüğünün açtığı hesaba yatırır. Ġl müdürlüğü tarafından teyd alınan kesn temnat mektupları muhafazası çn defterdarlık muhasebe müdürlüğüne teslm edlr. Bu Ģlem uygulamayan kuruluģlar l/lçe cmalnden çıkartılır. c) Temnat mektuplarının toplam tutarı, ödenecek olan toplam TYDD tutarının %10 undan az olmamak kaydıyla, T.C. Zraat Bankası ve/veya dğer bankalardan, brden fazla kesn temnat mektubu alınablr. ç) Brnc fıkranın (f) bendnde belrtlen ceza oranları göz önünde bulundurularak ödemeye esas kesnleģmģ l cmaller hazırlanır. Ġl/lçe müdürlüklernde oluģturulan komsyonlarca yapılan denetm müteakp, 31/12/2016 tarhnden önce ve bu Teblğn yayımı tarhnden tbaren on knc ayın sonunda bu Teblğn uygulama süresnce k defa olmak üzere kesnleģmģ Ek-4 ve Ek-6 cmaller lçe müdürlüğünden l müdürlüğüne beģ gün çnde, kesnleģmģ Ek-5 ve Ek-7 cmaller l müdürlüğünden BaĢkanlığa on gün çnde yazılı olarak gönderlr. Ġl/lçe müdürlüklernde oluģturulan komsyonlarca yapılan denetmlerde Yönetmelk ve Uygulama Esasları kapsamında uyarma veya kınama cezası uygulanan kuruluģlara at ödeme cmaller, cezanın kuruluģa teblğ tarhnden tbaren traz süres olan otuz Ģ günü sonunda, traz olması halnde se Merkez Teknk Komtes bünyesnde Yönetmelk hükümlerne göre oluģturulan dspln komsyonu kararı sonrasında, verlen karara göre BaĢkanlığa gönderlr. d) Ger ödemes olan kuruluģların cmaller, ger ödeme Ģlem tamamlandıktan sonra BaĢkanlığa gönderlr. e) Tarımsal danıģmanlık hzmet sunan kuruluģa, 10 uncu maddenn sekznc fıkrası kapsamında, 36 haftalık hzmet sunumu tamamlandıktan sonra Ek-7 de yer alan Tarımsal Yayım ve DanıĢmanlık Desteğne BaĢvuran KuruluĢun Hzmet Sunduğu Tarımsal ĠĢletmelere At Ġl Ġcmal ve Ek-11 de yer alan Tarımsal Yayım ve DanıĢmanlık Hzmetlerne Destekleme Ödemes Yapılması Hakkında Teblğ Kapsamında Doğum Ġznne Ayrılan Tarım DanıĢmanları Ġçn Destekleme Ödemes Yapılacak KuruluĢlara At Ġlçe/Ġl Ġcmal düzenlenerek ödeme yapılmak üzere BaĢkanlığa gönderlr. 95

120 96 f) Tarımsal danıģmanlık hzmet sunan kuruluģlar; Yönetmelk, bu Teblğ ve Uygulama Esaslarında belrtlen form ve raporları l/lçe müdürlüğüne teslm edene kadar kuruluģların ödeme cmaller düzenlenmez. g) BaĢkanlığa gönderlen Ek-5 te yer alan l cmaller ödeme Ģlemler yapılmak üzere, lgl brme gönderlr. ğ) Ödemeler, Bakanlık tarafından gerekl kaynağın bankaya aktarılmasını müteakp, Banka tarafından yapılır. Ödeme MADDE 10 (1) TYDD ye baģvuran kuruluģlara, Uygulama Esaslarında belrlenen Ģletme sayıları, 13 üncü maddenn brnc fıkrasının (j) bendnde belrtlen oranın altına düģmemes ve hzmet sunması koģulu le br tarım danıģmanı çn tarımsal yayım ve danıģmanlık desteğ ödemes yapılır. (2) Bakanlık tarafından yetklendrlerek tarımsal yayım ve danıģmanlık hzmet sunan; üretc örgütü, zraat odası ve bunların Ģubeler de dahl olmak üzere bünyelernde çalıģtırdıkları en fazla beģ tarım danıģmanı çn TYDD ödemes yapılır. (3) Her kuruluģa br tarım danıģmanı çn yıllık TYDD, 12 aylık hzmet sunumu zorunluluğu saklı kalmak kaydıyla, 31/12/2016 tarhnden sonra ve bu Teblğn yayımı tarhnden tbaren on knc ay sonunda k dlm halnde ve olarak Bakanlıkça belrlenen tarhlerde ödenr. (4) Ödeme tarhler kaynak durumuna göre Bakanlıkça belrlenr. TYDD ödemeler 2016 yılı bütçesnden karģılanır. Kaynak yeterszlğ neden le yapılamayan TYDD ödemeler br sonrak yıl bütçesnden yapılır. (5) Üzernde hacz kararı bulunan kuruluģlara on k aylık hzmet sunumunu müteakp TYDD ödemes yapılır. Bu durumdak kuruluģların brnc dlm TYDD ödemes 12 aylık hzmet sunumu sonuna ertelenr. (6) Tarımsal danıģmanlık hzmet sunan kuruluģlara 14 üncü madde kapsamında yapacakları ger ödeme Ģlem tamamlanana kadar TYDD ödemes yapılmaz. (7) TYDD ödemeler, Ģubes olan kuruluģlar çn, yetk belgesnn verldğ ln banka Ģubesnden yapılır. Merkeznde faalyet göstermeyen kuruluģlara Ģubeler çn ödeme yapılmaz. (8) Tarımsal danıģmanlık hzmet sunan kuruluģtak kadın tarım danıģmanının doğum yapması ve durumu doktor raporu le belgelemes Ģartıyla, tarımsal danıģmanlık hzmet sunan kuruluģun talep etmes durumunda, bu Teblğde belrtlen 52 haftalık hzmet sunumunun en az 36 haftalık süresnde tarımsal danıģmanlık hzmet sunmaları halnde, tarımsal danıģmanlık hzmet sunan kuruluģa bu tarım danıģmanı çn ödenr. DÖRDÜNCÜ BÖLÜM Ġl Teknk Komteler Ġl teknk komtelernn görevler MADDE 11 (1) Ġl teknk komteler aģağıdak görevler yapar: a) Ġl teknk komtes l düzeynde tarımsal yayım ve danıģmanlık hzmet sunumunun kalte ve vermllğn artırmak, hzmet sunumundak aksaklıkları ortadan kaldırmak çn lgl mevzuata uygun her türlü tedbr ve kararı alır.

121 b) Ġl teknk komtes tarımsal danıģmanlık hzmetler kapsamında, düzenlenecek faalyetlern sayısını artırmaya, yen faalyet eklemeye ve faalyetlern konusunu belrlemeye yetkldr. c) Ġl teknk komtes tarımsal danıģmanlık hzmet sunan kuruluģların TYDD ye baģvurularını sağlamak üzere her türlü tedbr alır. ç) Ġl teknk komtes l düzeynde tarımsal danıģmanlık hzmet sunumu ve TYDD le lgl her türlü Ģlem denetlemek üzere gerek görürse, l müdürlüklernden Koordnasyon ve Tarımsal Verler ġube Müdürü baģkanlığında oluģturulan denetleme komsyonunu görevlendreblr. d) Ġl teknk komtes gerçeğe aykırı beyanda bulunanlar hakkında gerekl dar ve hukuk Ģlemler yapmaya yetkldr ve alınan kararların uygulanması yönünde komte baģkanı aracılığı le lgl merclere grģmde bulunur. e) Ġl teknk komtes haksız yere TYDD den yararlandığı tespt edlen kuruluģların beģ yıl süreyle hçbr destekleme programından yararlandırılmamasını değerlendrr ve karara bağlar. Ayrıca, gerçeğe aykırı beyanda bulunulduğunu tespt eden l/lçe müdürlüğü de, lgl Cumhuryet BaĢsavcılığına suç duyurusunda bulunur. f) Ġl teknk komtes, bu Teblğn uygulanması sırasında ortaya çıkablecek htlaflı konuları çözmeye ve karar almaya yetkldr. Ġl teknk komtesnn kararlarına yapılan trazlar Merkez Teknk Komtes bünyesnde Yönetmelk hükümlerne göre oluģturulan dspln komsyonu tarafından değerlendrlr ve kesn olarak karara bağlanır. Desteklemelern denetmne lģkn görev ve yetkler MADDE 12 (1) Tarımsal yayım ve danıģmanlık desteğ uygulamasının denetmn sağlayacak tedbrler almaya Bakanlık yetkldr. Uygulamaya lģkn nceleme ve denetmler Bakanlık tarafından yapılır. (2) Destekleme uygulamaları, nceleme ve denetmn yanı sıra lgl mevzuatın öngördüğü her türlü denetme tabdr. (3) Yapılan denetmler sırasında, tarımsal danıģmanlık hzmet sunan kuruluģların, tarımsal Ģletme sahplernn, blglernde gerçeğe aykırı beyan veya verdkler belgelerde sahte evrak tespt edlmes halnde, bunlar hakkında lgl Cumhuryet BaĢsavcılıklarına suç duyurusunda bulunulur. Ayrıca, lgl memurlar hakkında da gerekl yasal Ģlemler yürütülür. Bakanlık, gelen münfert Ģkâyet ve hbarları ayrıca değerlendrr. BEġĠNCĠ BÖLÜM Desteklemeden Yararlanamayacaklar le Desteklemenn Ger Alınması Desteklemeden yararlanamayacaklar MADDE 13 (1) AĢağıda belrtlen kuruluģlar TYDD ödemesnden faydalanamaz: a) 5 nc maddenn brnc fıkrasında belrtlen ntelkler taģımayan tarımsal Ģletmelere tarımsal danıģmanlık hzmet sunanlar. b) 8 nc maddenn brnc fıkrasında belrtlen kuruluģlardan, stenen belgelerle brlkte, 9 uncu maddenn brnc fıkrasının (a) bendnde belrtlen yer ve süre çersnde baģvurmayanlar. 97

122 98 c) TYDD ödemesnden faydalanmak üzere baģvuru yapan kuruluģlardan gerçeğe aykırı beyanda bulunan ve belge braz edenler. ç) Kamu tüzel kģler. d) Men edldğ süre le sınırlı olmak üzere, tarımsal desteklemelern herhang brnden men edlmģ olan tarımsal danıģmanlık hzmet sunan kuruluģlar. e) Tarımsal desteklemelerden herhang brnden men edlen br tarımsal Ģletmenn men edldğ süre boyunca, bu tarımsal Ģletmeye tarımsal danıģmanlık hzmet sunan kuruluģlar. f) Ek-12 de yer almayan kuruluģlar. g) Yönetmelk, Uygulama Esasları ve bu Teblğ kapsamında yapılan nceleme ve denetleme sonrası, yapılan hzmet sunumu süresnce Yönetmelğn 24 üncü maddesnde belrtlen cezalardan kınama üstü ceza alan kuruluģlar, yetk belges geçc ptal ve ptal cezası hal hazırda devam eden kuruluģlar. ğ) Tarımsal danıģmanlık yetk belges ptal edlen kuruluģun baģkanı veya yönetm kurulu üyesnn, cezanın verldğ tarhten sonra görev aldığı tarımsal danıģmanlık hzmet sunan baģka kuruluģlar. h) Tarım danıģmanı ve/veya tarım yayımcısı belgesne sahp olan kģler aynı zamanda tarımsal Ģletme sahb se ve sahp olduğu sertfka bölümünde kend Ģletmes tarımsal danıģmanlık hzmet alıyorsa, bu tarımsal Ģletme çn tarımsal danıģmanlık hzmet sunan kuruluģlar. ı) Tarımsal Ģletmelere on k aydan daha az sürel tarımsal danıģmanlık hzmet sunan kuruluģlar. ) Ġsthdam ettğ tarım danıģmanını on k aylık hzmet sunumu süresnce brden fazla değģtren kuruluģlar. j) Bu Teblğn uygulama süresnce tarım danıģmanının hzmet sunduğu tarımsal Ģletme sayısı, Uygulama Esaslarında belrlenen azam Ģletme sayısı esas alınarak ölüm hal harç %20 nn altına düģen kuruluģlar. k) Tarım danıģmanının aylık bazda maaģ dekontu ve SGK prm ödemes belges le temnat veya temnat mektubunu l/lçe müdürlüğüne süresnde teslm etmeyen kuruluģlar. l) Tarım danıģmanı sthdam etmeyen kuruluģlar. m) Yönetmelk, Uygulama Esasları ve bu Teblğde belrtlen hükümler yerne getrmeyen kuruluģlar. n) Yönetmelk, Uygulama Esasları ve bu Teblğde belrtlen form ve raporları düzenlemeyen, bunları l/lçe müdürlüğüne göndermeyen kuruluģlar. Desteklemenn ger alınması ve temnatın ades MADDE 14 (1) AĢağıda belrtlen durumlarda br dlm veya tamamı ödenmģ olan TYDD, 5488 sayılı Tarım Kanununun 23 üncü maddes hükümlerne göre ger alınır: a) Tarımsal danıģmanlık hzmet sunan kuruluģların l/lçe müdürlüğünde oluģturulan komsyonlar veya BaĢkanlıkça yapılacak nceleme ve denetmler sonrası bu Teblğ kapsamında yapılan hzmet sunumu süresnce Yönetmelğn 24 üncü maddesnde belrtlen cezalardan k kez kınama ve üstü ceza alan kuruluģlara yapılan TYDD ödemesnn tamamı. b) Bu Teblğn uygulama süresnce tarımsal danıģmanlık hzmet sunan kuruluģtak tarım danıģmanının hzmet sunduğu tarımsal Ģletme sayısı, Uygulama

123 Esaslarında belrlenen azam Ģletme sayısı esas alınarak ölüm hal harç % 20 nn altına düģen kuruluģlara bu tarım danıģmanı çn yapılan TYDD ödemes. c) Tarımsal danıģmanlık yetk belges ptal cezası alan kuruluģun ortağı, baģkanı veya yönetm kurulu üyes, cezanın verldğ tarhten sonra görev aldığı dğer tarımsal danıģmanlık hzmet sunan kuruluģlara ödenen yılı TYDD. ç) Tarımsal danıģmanlık hzmet sunan kuruluģların l/lçe müdürlüğünde oluģturulan komsyonlar veya BaĢkanlıkça yapılacak nceleme ve denetmler sonrası bu Teblğ kapsamında yapılan hzmet sunumu süresnce Yönetmelğn 24 üncü maddesnde belrtlen cezalardan uyarma cezası alan kuruluģlara yapılan toplam TYDD ödemesnn %10 u, kınama veya önce uyarma cezası alıp knc uyarmadan dolayı kınama cezası alan kuruluģlara yapılan toplam TYDD ödemesnn %20 s, önce uyarma cezası alıp sonrasında kınama cezası alan kuruluģlara yapılan toplam TYDD ödemesnn %40 ı brnc dlm ve knc dlm TYDD ödeme cmallernde düģülmeden ödeme yapılmıģ se bu kuruluģlara yapılan fazla ödeme. d) 13 üncü maddede yer alan kuruluģlara yapılan TYDD ödemes. (2) TYDD son ödemesnn gerçekleģmesn takben tarımsal danıģmanlık hzmet sunan kuruluģun, SGK prm borcu le vades geçmģ verg borcu olmadığına dar lgl kurumlardan aldığı belgeler le brlkte l müdürlüğüne müracaatı halnde temnat mektubu veya hesaba yatırılan tutar kendsne ade edlr. Tarımsal danıģmanlık hzmet sunan kuruluģa ödenen TYDD nn herhang br nedenle ger alınması durumunda gerektğnde temnattan mahsup edlr. Ġdar yaptırımlar MADDE 15 (1) Bu Teblğde belrtlen lgl mercler, kendlerne braz edlen ödemelere esas teģkl eden belgelern kontrolünden ve kend hazırladıkları belgelerden sorumludurlar. (2) Yükümlülüklern yerne getrmeyerek haksız yere TYDD ödenmesne neden olanlar le haksız yere TYDD ödemesnden yararlanmak üzere sahte veya çerğ tbarıyla gerçek dıģı belge düzenleyen ve kullanan kuruluģlar hakkında gerekl ceza ve dğer kanun Ģlemler yapılır. (3) Ġdar hata sonucu düzenlenen belgelerle yapılan ödemeler harç olmak üzere, bu Teblğ hükümlerne aykırı olarak haksız yere TYDD ödemesnden yararlananlar hakkında 5488 sayılı Kanunun 23 üncü maddes uyarınca Ģlem yapılır, alınan temnat mektubu veya l müdürlüğü adına açılmıģ olan hesapta bulunan mktar Hazne adına rat kaydedlr. Yürürlükten kaldırılan teblğ MADDE 16 (1) 4/7/2014 tarhl ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Tarımsal Yayım ve DanıĢmanlık Hzmetlerne Destekleme Ödemes Yapılması Hakkında Teblğ (Teblğ No: 2014/15) yürürlükten kaldırılmıģtır. Yürürlük MADDE 17 (1) Bu Teblğ yayımı tarhnde yürürlüğe grer. Yürütme MADDE 18 (1) Bu Teblğ hükümlern Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanı yürütür. 99

124 100 EK 2. Anket

125 101

126 102