YERLEK OLAN VE OLMAYAN ALELERDE ÇOCUK STSMARI YAYGINLIININ NCELENMES

Transkript

1 T.C. EGE ÜNVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTÜSÜ PSKOLOJ ANA BLM DALI YERLEK OLAN VE OLMAYAN ALELERDE ÇOCUK STSMARI YAYGINLIININ NCELENMES YÜKSEK LSANS TEZ Ayla ÇALARIRMAK Danıman: Prof. Dr. eyda AKSEL ZMR, 2006

2 ÖNSÖZ Tez çalımamın her aamasında benden bilgi, deneyim ve desteini esirgemeyen çok deerli tez danımanım, Sayın Prof. Dr. eyda AKSEL e gönülden teekkür ederim. Tezimi hazırlarken benden yardımını esirgemeyen Ar. Gör. Sevgili Türkan YILMAZ IRMAK a ve verilerimin analizinde bilgisi ve destei nedeniyle Ar. Gör. Seda DURAL a teekkürü bir borç bilirim. Tezimi hazırlarken verdii psikolojik destekle bana moral ve motivasyon kazandıran Yrd. Doç. Dr. Gülgün MEE ye de teekkür ederim. Ayrıca beni yetitirip büyüten, tez çalımam esnasında benden ilgi ve desteini esirgemeyen, beni yüreklendiren, sabır, anlayı ve hogörüleri nedeniyle deerli aileme de çok teekkür ederim. Ayla ÇALARIRMAK zmir ii

3 ÇNDEKLER Sayfa No ÖNSÖZ...ii ÇNDEKLER...iii TABLOLAR LSTES...vi GR... 1 I.BÖLÜM KURAMSAL ÇERÇEVE VE KONUYLA LGL YAPILMI ARATIRMALAR I. 1- nsan Geliimi ve Ekoloji I.2- Ekolojik Kuram I.3- Konuyla lgili Yapılmı Aratırmalar I.3.1-Yurt Dıında Yapılan Çalımalar I.3.2- Ülkemizde Yapılan Çalımalar I.3.3- Yurt Dıında Sosyal Destek le lgili Yapılan Aratırmalar I.3.4- Ülkemizde Sosyal Destek le lgili Yapılan Aratırmalar iii

4 II. BÖLÜM Sayfa No YÖNTEM VE UYGULAMA II. 1- Aratırmanın Amaçları II.2-Aratırmanın Önemi II. 3- Sayıllılar II. 4- Aratırmanın Sınırlılıkları II.5- Örneklem II.6- Uygulama II. 7- Veri Toplama Araçları II.7.1- Kiisel Bilgi Formu II.7.2- Çocukluk Örselenme Yaantıları Ölçei II.7.3- Çocuklar çin Sosyal Destek Ölçei II.8- Verilerin Analizinde Kullanılan statistiksel Analizler III. BÖLÜM BULGULAR III. 1- Kiisel Bilgi Formuna likin Bulgular III. 2- Asker ve Sivil Ailelerde Çocuk stismarı ve hmalinin ncelenmesi III. 3- Asker ve Sivil Ailelerde Sosyal Destee likin Bulgular iv

5 IV. BÖLÜM Sayfa No YORUM VE TARTIMA ÖNERLER KAYNAKLAR ÖZGEÇM ÖZET ABSTRACT EKLER EK-1: Uygulamanın Yapılması çin Alınan zin ve Onaylar EK-2: Kiisel Bilgi Formu EK-3: Çocukluk Örselenme Yaantıları Ölçei EK-4: Çocuklar çin Sosyal Destek Ölçei EK-5: ÇÖYÖ nün Altölçeklerinin Ortalama Puan ve Standart Sapma Deerleri EK-6: SDÖ nün Altölçeklerinin Ortalama Puan ve Standart Sapma Deerleri v

6 TABLOLAR LSTES Tablo 1: Asker ve Sivil Aile Çocuklarının Sosyo-Demografik Özelliklerine Göre Sayfa No Daılımları Tablo 2: Asker ve Sivil Aile Çocuklarının Anne-Babaların Sosyo- Demografik Özelliklerine Göre Daılımları Tablo 3: Asker ve Sivil Aile Çocuklarının Anne-Babalarının Sosyo-Demografik Özelliklerine Göre Daılımları Tablo 4: Asker ve Sivil Aile Çocuklarının Annelerinin Eitim Düzeyleri Açısından Karılatırılmaları Tablo 5: Asker ve Sivil Aile Çocuklarının Babalarının Eitim Düzeyleri Açısından Karılatırılmaları Tablo 6: Asker ve Sivil Ailelerin Gelir Düzeyleri Açısından Karılatırılmaları Tablo 7: Örencilerin Çocukluk Örselenme Yaantıları Ölçei ve Altölçeklerinden Elde Ettikleri Ortalama Puan, Standart Sapma ve t-testi Sonuçları Tablo 8: Asker ve Sivil Aile Çocuklarının Hatalı Davranıları Karısında Anne-Baba Tepkilerine Göre Daılımları Tablo 9: Asker ve Sivil Aile Çocuklarının Sorunları Olduunda Anne-Baba Tutumlarına Göre Daılımları vi

7 Sayfa No Tablo 10: Asker ve Sivil Aile Çocuklarının Cinsel çerikli Davranıla Karılama Durumuna Göre Daılımları Tablo 11: Kız ve Erkek Örencilerin ÇÖYÖ ve Altölçeklerinden Elde Ettikleri Puan, Standart Sapma ve T-Testi Sonuçları Tablo 12: Asker ve Sivil Aile Çocuklarının Aile çinde Yaanan Sorunlarını Çözüm Yollarına Göre ki-kare Testi le Karılatırılmaları vii

8 GR stismar, çocuun doduu andan itibaren bulunduu her ortamda (evde, okulda, sokakta ve oyun alanlarında) çeitli nedenlerle karılaabilecei önemli bir toplumsal sorundur. Çocukta büyüme yetersizlii, geliim gerilii yaratması ve yaamı boyunca kalıcı hasarlar bırakması nedeniyle çocuk istismarı, psikoloji ve tıp alanındaki aratırmacıların ilgisini çekmitir. Özellikle son yıllarda yapılan aratırmalarda, çocuk istismarının bireyin psikososyal uyum süreçlerini ve erikinlik çaındaki tutum ve davranılarını olumsuz yönde etkiledii vurgulanmıtır. Çocuun yaına uygun geliim göstermesini engellemesi nedeniyle çocuk istismarının uzmanlarca bilinmesi ve tanılanması, çocuun istismardan korunmasını salaması açısından oldukça önemli bir veri oluturmaktadır. Çünkü çocuk, maruz kaldıı istismar nedeniyle mutsuz, içekapanık, saldırgan, aırı hareketli ve uyumsuz kiilik özellikleri gösterebilmektedir. Bu davranılar, çocuun ruhsal salıının yanı sıra bedensel ve sosyal salıının bozulduunu gösteren önemli ipuçlarıdır. Mevcut çocuk istismarı olguları, meydana gelen olayların bir kısmını yansıtmaktadır. Çünkü çocuklar, maruz kaldıkları istismar sonucunda kendilerini suçlu hissetmeleri ya da korkutulmu olmalarından dolayı yaadıklarını ifade edememektedirler (Avcı ve ark., 1995). Bu durumun bir baka nedeni de doktorların istismar vakalarını tanılamada yetersiz kalmaları ya da konuyla ilgili yeterli bilgiye sahip olmamaları ve istismar olgularının tedavisinde gereken müdahaleleri yapamamalarıdır (Polat, 1997). Ayrıca okulda öretmenlerin, tıp veya adli tıp personelinin ve sosyal hizmet uzmanlarının istismar olgularında yava davranmaları da olguların bildirilmesinde gecikme yaratmaktadır. Bunun yanı sıra konuyla ilgili sorumlu kiilerin, bazı istismar olgularını görmezlikten gelmeleri de pek çok olgunun gözden kaçırılmasına neden olabilmektedir (Polat, 2000). Ayrıca çocuk istismarı, sıklıkla aile içinde geçmesi ve kültürün etkisi nedeniyle gizli kalmaktadır. Toplumumuzda aile içi ilikiler, ailenin mahremiyeti 1

9 nedeniyle tabu gibi görülmekte ve çocua yönelik fiziksel, cinsel, duygusal istismar ve ihmal, aile içinde; aile bireyleri arasında çözülmesi gereken bir konu olarak deerlendirilmektedir (Polat, 2001). Bu duruma sebep olan bir baka etken de Garbarino ya göre, kültürün ve geleneklerin etkisiyle, anne-babanın çocuuna fiziksel güç (ceza) kullanmasının görmezlikten gelinmesidir. Çünkü çocuk, anne-babanın özel bir mülkü olarak görülmektedir. Bu nedenle anne-baba, çocuuna fiziksel güç uyguladıında, bu duruma müdahale edilmemekte ya da anne-babaya psikososyal yardımda bulunulmamaktadır (Akt., Ammermen ve Hersen, 1990). Anne-babası tarafından bedensel ceza (dayak) ile cezalandırılan (fiziksel istismara maruz kalan) bazı çocuklar, içe kapanık davranılar ortaya koyarken, bazı çocuklar da okulda ya da içinde bulundukları ortamdaki akranlarına iddet içerikli davranılarda bulunabilmektedir. Bu yönüyle çocuk, aslında anne-babasına olan öfkesini, onlara gücü yetmedii için kendisinden daha güçsüz bulduu akranına ya da arkadaına yönlendirerek kendisini rahatlatmaktadır. Erikinlik çaına geldiinde de kendi çocuunu döverek adeta çocukluunda yaadıı iddeti çocuunda tekrarlayıp kendi anne-babasına olan kızgınlıını boaltmaktadır. Burada çocuk istismarının örenilen bir davranı olduu ve bireyin içinde bulunduu geliim dönemi ne olursa olsun etkisini koruyarak farklı davranı biçimleriyle kendisini gösterdii dikkati çekmektedir. Nitekim çocukluklarında istismara urayan erikin bireylerin, sevgi temelli iliki kurmada sorun yaadıkları farkedilmitir. Bir bireyle sevgi temelli iliki kurmayı baaramadıkları için kendi çocuklarına sevgi gösterememektedirler. Sevgiden yoksun bu ebeveyn tutumları, bireyin erikinlik döneminde çocuuyla, eiyle ve arkadalarıyla olan ilikilerinde stres yaadıında tek bavurduu problem çözme aracı iddet olmaktadır (Polat, 2000). Çocuk istismarı, tarih boyu görülmü ve 1962 yılında Henry Kempe in Örselenmi Çocuk Sendromu (Battered Child Syndrome) makalesi ile bilimsel çalımalarda ilk kez yerini almıtır. Bazılarına göre, çocuun, dinsel seromoni ve inanç 2

10 dıında kalan ve geliimine yönelik zarar verici her türlü erikin davranıı, çocuk istismarı olarak deerlendirilmektedir. Çocuk istismarı, çocuk ve/ya ergenin reit olma yaına kadar maruz kaldıı, bedeninde ve duygusal yaantısında hasar yaratan, kendisinden sorumlu kii ya da kurumların ortaya koyduu tehlikeli davranılarıdır (Polat, 2001). Bazılarına göre de çocuk istismarı, tipik olarak kiisel sorunlarıyla ba edemeyen ve çevrelerini beenmeyip çevreleriyle iliki kuramayan ebeveynlerin ya da erikin bireylerin, sorunlarını çocuu hırpalayarak yansıtan, çocuun benlik saygısını ve özgüvenini sarsan, çocukta travma sonrası stres tepkilerinin yaanmasına neden olan davranılarıdır (Cortina, 1989). Çocuk istismarı, çocuun fiziksel bakım, beslenme, giyim, temizlik ve tıbbi gereksinimlerinin karılanmaması, çocukla ilgilenilmemesi ve çocuun sevilmemesi nedeniyle beraberinde ihmal olgusunun da incelenmesini gerektirmektedir. hmal de çocuun ruhsal salıını tehdit edici ve telafi edilmesi güç sorunlar yaratması nedeniyle en az istismar kadar zarar verici bir etkiye sahiptir. Bazı aratırmacılar, ihmalin mi yoksa istismarın mı daha fazla zararlı bir etkiye sahip olduu hususunda tereddütlerini sunmulardır. Hangisinin daha az ya da daha çok zararlı bir etkiye sahip olduuna yönelik kesin bir görü bildirilmemitir (Knutson, 1995). Çocuk istismarı, fiziksel, cinsel ve duygusal istismar olmak üzere üç türde görülebilmektedir. Bazılarına göre fiziksel istismar, anne-babanın ya da çocuktan sorumlu erikin bireyin kontrol edemedii hiddetli davranılarını çocua yönelterek çocuun bedeninde (morluk, kızarıklık, kırık ve yanık vb.) hasarlar yaratmasıdır. Cinsel istismar, çocuun cinselliinden yararlanan erikin davranılarını içermesidir (Forwood, 1989). Çocuun hakarete uraması, çocukla alay edilmesi, maruz kaldıı fiziksel ve cinsel istismar sonucunda duyduu üzüntü, utanma, kırgınlık ve küskünlük, çocuun tipik olarak duygusal istismara uradıını göstermektedir ( Knutson, 1995). hmal de çocuun fiziksel ve tıbbi bakımının yapılmaması ya da geciktirilmesi, çocukla ilgilenilmemesi ve çocuun sevilmemesidir (Polat, 2001). 3

11 Çocuk istismarı ve ihmalini yaratan birçok risk faktörü bulunmaktadır. Bu risk faktörleri bu çalımada Ekolojik Kuram çerçevesinde ele alınmıtır. Ekolojik kuramda, salt çocukla ilgili etmenler deil, aile- kültür ile birey- çevre etkileimi de incelenmitir. Buradan hareketle risk faktörleri, çocuk- aile- çevre ve kültür üzerinde odaklanarak ele alınmıtır. Çocuktan kaynaklanan risk faktörlerinin baında, çocuun düük doum aırlıklı, doum anomalisi, özürlü oluu, istenmeyen cinsiyette doması, doumundan sonra kuvöze alınması, ilaç ve oksijenle bakımının yapılması, kronik bir hastalıının olması, kötü beslenmesi, gayrimeru olması ve istenmeyen hamilelik sonucunda doması gelmektedir (Bahçecik ve Kavaklı, 1994; Biçer ve Gökalp, 2004; Knutson, 1995). Çocuun cinsiyetine göre istismara uramasında kültürün önemli bir etkisinin olduuna dair bulgulara rastlanmıtır. Ülkemizde yapılan bazı aratırmalarda, kız çocuklarının, erkek çocuklarından daha çok istismara uradıı bulunmutur (Arı ve ark., 1999). Kırsal kesimde kız çocukları, ev ilerinin yanı sıra tarlada çalıtırılmakta ve çocuk bakımıyla görevlendirilmektedir. Sorumluluklarını yerine getiremediklerinde de fiziksel istismara maruz kalmaktadırlar (Polat, 1997). Batıda ise erkek çocuklarının kız çocuklarına oranla daha çok istismara uradıkları bulunmutur. Kercher ve Mc Shane, 1984 yılında yaptıkları bir aratırmada, Yunanistan da erkek çocuklarının kız çocuklarına oranla daha çok istismara uradıklarını bulmulardır. Gambinet de 1983 de yaptıı aratırmasında benzer sonuçlara ulamıtır: Erkek çocukları (%54.3), kız çocuklarına oranla daha çok fiziksel istismara uramaktadır (Akt., Polat, 2000). Bazı aratırmacılar da çocuk istismarında karde sırası ve karde sayısının etkili olduunu bildirmilerdir. Özellikle ailedeki ilk çocuun, anne-babanın ebeveynlik görevlerindeki deneyimsizlikleri nedeniyle istismara daha çok eilimli oldukları belirtilmitir (Öner, 1996). Ailedeki çocuk sayısı arttıkça annenin bedensel gücü 4

12 zayıfladıı ve kendisini engellenmi olarak hissettii bildirilmitir. Bu durum, anne için stres kaynaı olabilmektedir. Nitekim stres ve engellemelere yol açan etmenleri irdeleyen Sosyolojik Model, ailedeki çocuk sayısının fazlalıının, ailenin ekonomik gücünü zayıflatmasından dolayı aile geçimsizlii yarattıını vurgulamıtır. Böyle bir durumda anne, çocuunun sorunlu davranıları karısında fiziksel cezaya bavurabilmekte ve çocuunu fiziksel istismara maruz bırakabilmektedir (Polat, 1997). Çocuun ne zaman ve hangi durumda ve nasıl bir aile yapısı içinde istismara uradıı açıkça farkedilememektedir. Çünkü istismar, daha çok aile içinde gerçeklemekte ve gizli kalmaktadır. Aile içinde istismarın türleri, tek tek görülebildii gibi birarada da görülebilmektedir. Çocua yönelik fiziksel ve cinsel türdeki istismar tedavi edilse bile yarattıı duygusal hasar, etkisini uzun süre gösterebilmektedir (Kozcu, 1992). Ailenin çocuk için koruyucu bir nitelik taıması gerekirken, çocua yönelik zarar verici davranılarıyla aile, çocuun salıklı geliimini engelledii gibi, çevresiyle de salıklı iliki kurmasını güçletirmektedir. Çünkü çocuun yaamının ilk yıllarında iliki kurduu ve etkileim halinde olduu küçük sosyal birlik ailesidir. Ailenin, çocuun geliimi ve büyümesi için ona psikososyal destek verme, onu her türlü tehlikeden koruma gibi önemli ilevleri vardır. Bu ilevler, aile bireyleriyle özellikle anne-çocuk arasındaki etkileimle gerçeklemektedir ( Gökler, 2002). Ailenin ilevlerini bozan, çocuk istismarı ve ihmaline neden olan çeitli risk faktörleri vardır. Bu faktörlerin baında anne-babanın kiisel özellikleri ve psikopatolojileri gelmektedir. Çocuunu istismar eden anne-babaların, genellikle normal zeka düzeyinde olmasına ramen, kiilik ve ego (güven duygusu eksiklii ve empati kuramama gibi) zayıflıkları olabilmektedir (Okbay ve Polat, 2002). Aile içi iddetin biyolojik nedenini oluturan ebeveyn psikopatolojisi, anne-babanın paranoid, izofreni gibi hastalıklarının ve kiilik bozukluklarının olması, duygusal küntlük, kıskançlık ve kendini toplumdan soyutlama gibi bozukluklar çocuk istismarının görülmesini arttırıcı nedenler arasında sayılmaktadır (Arat, 2005). 5

13 En önemli risk faktörlerinden biri de ebeveynin kendi çocukluklarında istismara uramalarıdır. Yapılan aratırmalar, istismarcı anne-babaların, çocukken istismara maruz kaldıklarını ve bu nedenle kendi çocuklarını istismar etme eiliminde olduklarını ortaya koymutur (Öner, 1996). Çocuk istismarını yaratan aileden kaynaklı bir baka faktör de aile içinde yaanan stresdir. Bunları yaratan etmenler ise, ekonomik koullardaki yetersizlik, ebeveyn isizlii, yoksulluk, borçlanma, konut yetersizlii, ailedeki madde kullanım bozukluu, tek ebeveynlilik ve ailedeki doum sıklıının onsekiz aydan az olmasıdır (Uysal, 1998). Çocuk istismarı ayrıca aile içinde uygulanan katı disiplin sonucunda da ortaya çıkabilmektedir. Bazı anne-babalar, disiplin adı altında, çocuklarına bedensel ceza (dayak) uygulamaktadırlar. Ayrıca bazı ebeveynler de çocua hakaret ederek, çocuu eletirerek ve tehdit ederek duygusal istismara maruz bırakmaktadırlar (Navaro,1988). Çocuk istismarı ve ihmalinin aileye özgü risk faktörlerinden biri de ailenin sosyal destek alarıdır. Ailenin sosyal destek alarını etkileyen etmenlerin baında da göç olgusu gelmektedir. Göç, endüstrilemenin bir sonucu olarak meydana gelmektedir. Endüstrileme ile üç kuaklı geleneksel aile yapısı parçalanmakta ve bu durum, soyutlanmı çekirdek aile yapısının olumasına neden olabilmektedir. Bu yönüyle geleneksel geni aile, endüstriyel sistemin artlarına uyum salayabilmek için çekirdek aileye dönümektedir (Özen,1991). Geleneksel geni aile yapısındaki genç anne-baba, çocuklarının i, eitim ve salık gibi temel ihtiyaçlarını karılayabilmek için ailesinden koparak kente göç etmektedir. Aslında kent hayatı, bu yeni çekirdek aile için stres kaynaıdır. Çünkü köyden kente göç sonunda sosyal güvenlik, ekonomik ve psikolojik sorunlar ortaya çıkabilmektedir. Özellikle konut sorunu (gecekondu yaamı), davranı ve deerlerdeki deiimler sonucu ortaya çıkan sorunlar (isizlik, suç ileme, gençlik sorunları) ile karılaılmaktadır. Göç eden kii ya da aileler, kente ilk geli yıllarında kır ile 6

14 ilikilerini sürdürmekte ve kentle ekonomik bütünlük salandıında da kırla ilikiler zamanla zayıflayıp kopmaktadır ( Özen, 1985). Özellikle endüstrilemi ve gelimi toplumlarda ailelerin, akrabalarından uzakta oturması ve ailelerin sık sık yer deitirmek zorunda kalması, kentlerde komuluk balarının giderek zayıflamaya balaması, onların yalnız yaamalarına neden olabilmektedir. Bu yalnızlıın bedelini daha çok annenin ödedii görülmektedir. Böyle bir durumda annenin yardım ya da destek isteyecei ne bir komusu ne de bir akrabası bulunabilmektedir ( Yörükolu, 2000). Nitekim çocuk istismarını yaratan risk faktörleri arasında, istismara urayan çocuun anne-babasının toplumdan soyutlanmı, çevrelerinden ve akrabalarından destek alamayan erikinler yer almaktadır. Sosyal izolasyon, toplumdan soyutlanmılık sonucu ortaya çıkmaktadır. Bu ekilde yaayan ailelerin, çevreleriyle ilikileri kısıtlı ve sosyal iletiim kaynaklarından yararlanamama gibi özellii vardır (Polat, 1997). Garbarino ve Sherman, 1980 yılında yaptıkları bir aratırmada, ekonomik düzeyleri aynı olan iki grup aileyi incelemiler ve bu ailelerin çevreleriyle olan ilikilerini karılatırmılardır. Çocuuna kötü davranan anne-babaların yalnız kalan, oturdukları çevreyi beenmeyen, kendilerine duygusal destek verecek ve arada sırada da olsa çocuklarına bakacak kimseleri olmayan anne-babalar olduklarını gözlemlemilerdir ( Akt., Okbay ve Polat, 2002). Bazı aratırmalarda, modern toplumlardaki çocuk istismarı ve ihmalini yaratan risk faktörleri arasında ailenin sık sık ev veya i deiiklii ve toplumdan soyutlanarak yaaması bildirilmitir ( Uysal, 1998). Fiziksel istismar gibi cinsel istismara urayan çocuun anne-babasının da toplumdan izole yaayan ya da boanmı anne-baba olduu belirtilmitir (Zeytinolu, 2002). Cinsel istismarın patolojisi olarak aile içinde baskın, koulsuz sözünün tutulmasını isteyen baba ile kapalı aile modeli oluturan ve sosyal izolasyon halinde (aile dıı sosyal ilikilerde kısıtlanma ve zorlanma) yaayan ailelerin olduu vurgulanmıtır (Gökler ve Taner,2004). Finkelhor ise çocuun cinsel istismara 7

15 uramasında ailesinin sosyal izolasyonunun önemli bir risk faktörü olduunu ve bu tip ailelerin izolasyonlarının yoksulluklarından kaynaklandıını belirtmitir. Aratırmacı, ayrıca aile içinde yaanan cinsel istismarın, ailenin izole yaantılarının da etkisiyle aile bireyleri arasındaki rol karmaasının bir yansıması olduunu vurgulamıtır (Akt. Knutson, 1995). Aile izolasyonu ne kadar önemli bir risk faktörü ise ailenin aldıı sosyal destek de o kadar istismarı önleyen nedenler arasında yer almaktadır. Sosyal destein çocuun cinsel istismara uramasını engelleyen önemli bir ba etme mekanizması olduu bildirilmitir. Sosyal destek, ayrıca yaam stresinin üstesinden gelmeyi kolaylatırdıı için aileyi rahatlatıcı bir faktördür (Sorias,1989). Coletta, Critenden ve Rosario ve arkadaları, ebeveynlerin sosyal izolasyonlarını veya kiilerarası ilikilerde yaadıkları zorlukların çocuk istismarı ve ihmalinin etiyolojisine ve önemine dikkat çekmilerdir. Çevreleriyle iliki kurmaktan yani sosyal a desteinden memnun olmayan, arkadalarıyla çok az iliki kuran ya da özel bir arkadaı olmayan ebeveynler için bu durum yaygın bir risk faktörü olup çocuk istismarı ve imaline zemin oluturabilmektedir. Egeland ve arkadaları, çocuk bakımı konusunda yetersiz annelerin saldırgan ve dümanca davranılara kolaylıkla bavurabildiklerini, kendilerini, kızgınlık ve öfke anında durduramadıklarını ve böyle bir durumda yakın arkadalarla iliki kurmanın öfkelerini yenmelerinde olumlu katkı saladıını vurgulamılardır. Ayrıca anne-babaların, sosyal alardan yeterince yararlanamamalarının çocuk üzerinde iki misli etki yarattıı, yetersiz sosyal destek nedeniyle aile içinde salıksız ortamın olutuu ve bunun, olumsuz ebeveyn-çocuk etkileiminin görülmesine kaynaklık ettii belirtilmitir (Akt. Ammerman ve Hersen, 1990). Yurt dıında yapılan bazı aratırmalarda, asker ailelerinde çocuk istismarının sivil ailelere göre daha yaygın olduu bulunmutur. Özellikle asker ailelerinin, kendi aile ve akrabalarından uzakta yaamalarından dolayı kısıtlı sosyal destek imkanına sahip 8

16 oldukları ve bunun da çocuk istismarını yaratan önemli bir risk faktörü olduu vurgulanmıtır. Nitekim çocuk istismarı ve ihmalini yaratan risk faktörleri arasında yer alan sosyal izolasyon bu aratırmanın temel konusudur. Bu aratırmada, ülkemizde sık sık yer deitirmek zorunda kalan ve yerleim yerlerinden uzakta; askeri lojmanlarda yaayan asker ailelerin de bir tür izolasyon konumunda oldukları düünüldüünden, bu ailelerin çocuklarının istismar ve ihmale maruz kalmaları bakımından yerleik düzen halinde yaayan akranlarından farklılaıp farklılamadıının incelenmesi amaçlanmıtır. 9

17 I. BÖLÜM KURAMSAL ÇERÇEVE VE KONUYLA LGL YAPILMI ARATIRMALAR I.1- nsan Geliimi ve Ekoloji Son yıllarda Psikoloji Bilimi nde, insan geliimiyle ilgili görülerin önemli bir yeri bulunmaktadır. nsan geliimi deerlendirildiinde, bireyin, sosyal bir varlık olduu ve bu da içinde yer aldıı toplumla etkileim halinde olmasını saladıı görülmektedir. Bu sayede birey, içinde yer aldıı toplumun kültüründen etkilenmekte ve bu dorultuda gelimektedir. Dolayısıyla insan geliimini deerlendirirken, bireyin toplumuyla ne kadar uyumlu olduuna da dikkat edilmesi gerekmektedir (Gün, 2002). Toplumların birbirinden farklı kültürlere sahip olması, bireylerin, birbirinden farklı geliim gösterebilme olasılıını yaratmaktadır. Bu nedenledir ki ABD ve Avrupa ülkelerinde uzun bir zaman diliminde yapılmı çalımalar, farklı kültürleri ve bunların tarihsel geçmilerini göz ardı ettikleri için bu farklı kültürlere sahip toplumlar arasında birtakım sınırlılıkları da beraberinde getirmitir. Bu sınırlılıklar nedeniyle Geliim Psikolojisi nde yeni aratırma yöntemlerinin arayıına gidilmitir. te bu teorik içerikli arayılar, insan geliimini daha geni kapsamlı ve bütünlükçü bir anlayıla yeni bir kuram oluturarak yeni aratırmalara rehber olmayı hedeflemitir (Gün, 2002). Berker ve Wright, en son 1954 yılında bu yeni yaklaım ve kuramları ele alan aratırmacılar olarak geliim aratırmalarının literatürlerine ekoloji terimini eklemilerdir. Rutter ve Quintuen e göre ekoloji terimini Geliim Psikolojisine dahil eden aratırmacılar, insan davranılarını laboratuvar ortamında incelenmesinin mümkün olamayacaına dair endielerini belirtmilerdir. Ayrıca insanın çevresiyle olan etkileimleri sonucunda geliimini dikkate almayan çalımalarda, insan geliimine bütünlükçü bir bakı açısı gelitirememe riskinden söz etmilerdir (Akt. Gün, 2002). 10

18 Rifleks ve Southwick e göre ekoloji, canlı varlıkların birbirleri ve çevresiyle olan iliki ve etkileimlerinin bilimsel yöntemlerle çalıılmasıdır. Ekoloji, bireyler arasındaki ve topluluklar arasındaki etkileimleri, içinde bulundukları doal ortamlarında incelemekle kalmayıp bu doal ortamların kendi aralarındaki etkileimlerini de ele almaktadır. Bu etkileimler, önce biyolojik düzeyde canlı (insan) ve sonra canlı olmayan (fiziki çevre ve kültür) sistemler üzerinde odaklanarak incelenmektedir (Akt., Gün, 2002). nsan davranılarını ekolojik çerçevede incelemek, karmaık bir durumdur. Çünkü insanların, birbirlerinden yaam tarzları açısından farklılıkları vardır. Bu farklı yaam tarzları, beraberinde kültürel çeitlilii de getirmekte ve dolayısıyla toplumların sosyallemeleri, kültürel evrimleri ve özelliklerini farklılatırmaktadır (Gün, 2002). I.2- Ekolojik Kuram Clouter a göre Ekolojik Kuram, insan geliiminin doal ortamında olutuu ve bu doal ortamıyla kurduu balar ya da ilikiler sonucunda insanın gelitiini savunmaktadır. Bireyleri birbirinden farklı kılan etken ise, bireylerin birbirlerinden farklı ortamlarda etkileim halinde olmaları ve gelimeleridir. Dolayısıyla laboratuar ortamında insan davranıını ve geliimini açıklamak, insan geliiminin ekolojisini göz ardı etmek anlamına gelmektedir. Bu nedenle ekolojik kuramı savunan yazarlar, insan geliimini görmezlikten gelen aratırmacılara karı çıkmaktadırlar (Akt., Gün, 2002). Berker ve Wright tan sonra Ekolojik Kuramı ele alan, gelitiren ve bu kuramın savunucusu olan aratırmacı Bronfenbrenner dir. Bronfenbrenner a göre ekolojik kuram, birey geliip büyüdüü ortamla etkileim halinde bulunmaktadır. Bu sayede birey, çevresini de deitirmekte ve bu deien çevreyle uyum halinde yaamaktadır. Muss ve Atasoy, ekolojik kuramın bu tanımını da u üç önemli noktaya dikkat çekerek açıklamaktadır: Birincisi, gelimekte olan insan, büyüme sürecindeyken kendisini ekillendirmekte ve çevresini deitirmektedir. kincisi, birey, büyümesi esnasında çevresiyle etkileim halinde olmakta ve birey çevreyi, çevre de bireyi karılıklı olarak 11

19 birbirini etkilemektedir. Son olarak da geliimin olutuu tek bir çevre bulunmamaktadır.yani bu çevreden daha büyük ve bu çevrenin dıında kalan çevreler de bulunmaktadır (Akt., Gün, 2002). Ekolojik kuramda, anne-baba çocuk arasındaki etkileim, karılıklı ilikiler sistemi olarak ele alınmaktadır. nsan geliimi için birey ve sosyal çevre sistemlerinin iç içe geçii incelenmektedir. Gelien bireyin, çevresiyle dengeli ve uyumlu etkileim halinde olduu; bireyin çevreyi, çevrenin de bireyi deitirdii bildirilmektedir (Kaıtçıbaı, 1993). Bu kuramda, aile, bireylerinden birinin deiimiyle dier bireylerin deiimine yol açan ve çevreyle ilikileri olan bir sistem olarak deerlendirilmektedir. Bu sistemler, karılıklı olarak birbirini etkilemekte ve birbirinin ihtiyaçlarını karılamaktadır. Eer bu sistemlerden birinin fonksiyonlarında bozulma meydana gelirse, dier sistemin ihtiyacını karılamada sıkıntılar ya da çatımalar ortaya çıkmaktadır (Mara ve Winton, 2001). Belsky, Brofonbrenner in görülerinden yola çıkarak ekolojik kuramı gelitirmi ve çocuk çevre etkileimlerini etkileyen sosyal balamlardaki çocuk istismarını incelemitir. Bu sosyal balamları, çocuun doduu andan itibaren içinde yer aldıı sosyal ortamlar olarak adlandırmı ve bunu da kategorilendirmitir. Özellikle herhangi bir sosyal balamın, kendisinden daha geni sosyal balama zemin oluturduu; herhangi bir sosyal balamdaki çocuk istismarının dier sosyal balamda da görülebileceini veya etkisini gösterebileceini vurgulamıtır. Bu balamlar, dört kategoride sunulmutur (Akt. Scannapieco, 2005): 1-Ontojenik Geliim: stismarcı ailelerin, çocukluk hikayelerini incelemektedir. Bu incelemenin amacı, istismarcı anne-babanın geçmilerinde karılatıkları istismar öykülerini deerlendirmektir. stismarcı anne-babaların yalnız ve yetersiz çocukluk dönemleri ve maruz kaldıkları çocuk istismarı ve ihmallerini, kendi çocuklarına da 12

20 uyguladıklarının altı çizilmitir. Anne-babaların bu geliimsel hikayeleri, mikrosistem ya da eksosistemde karılaılan istismarın önceden hazırlayıcısı olabilmektedir. Cicchetti ve Bornett nin 1999 da yaptıkları bir aratırmada, istismar ve ihmale uramı çocukların, sıklıkla salıksız anne-çocuk etkileimi nedeniyle uyumsuz davranılar ortaya koyduklarını bulmulardır. Çocuun bu uyumsuz davranıları, ileride yaayacaı etkileimleri hakkında ipucu vermektedir. Bunlar, sadece kendi çocuklarını istismar ve ihmal etmekle kalmayıp i ve sosyal çevrelerinde de salıklı ilikiler kuramayacaklardır ( Akt., Scannapieco, 2005). Scannapieco (2005), Ontojenik Geliim basamaından sonra sırasıyla dier sosyal balamlar olan mikrosistem ve eksosistemi ele almıtır Aaıda mikrosistem ve eksosistem açıklanmaktadır. 2- Mikrosistem: Anne-baba ve çocuk özelliklerinin etkili olduu aile sistemini içeren ve çocuk istismarı yaratan yakın ilikileri içeren sosyal balamdır. Bu balamda, ebeveyne çocua ve aileye özgü çocuk istismarının özellikleri incelenmektedir. Ebeveyne Özgü Çocuk stismarı Özellikleri: Çocuunu istismar eden annebabalar, etmeyen anne-babalar ile karılatırıldıklarında, istismar uygulayan ebeveynlerin çocuklarından memnun olmadıkları ve onlardan sürekli ikayetçi oldukları; çocuk büyütmede zorlanma yaadıkları ve çocukluklarında da istismar ve ihmale uradıkları belirtilmektedir. Ayrıca bu ebeveynlerin sosyal izolasyonları da onların tipik özellikleri arasında yer almaktadır. Annenin aile içinde iddete maruz kalması, anne-çocuk etkileimini olumsuzlatıran ve annenin çocuunu fiziksel istismar uygulama olasılıını arttıran bir faktör olarak deerlendirilmektedir. Çocua Özgü Çocuk stismarı Özellikleri: Çocuk prematüre domu ise bu, onun istismara uramasında etkili bir faktördür. Ayrıca çocuun görünümünün annebabasının houna gitmemesi, fiziksel ve zihinsel özürü, istismar için hazırlayıcı etkenlerdendir. 13

21 Aile Sistemine Özgü Çocuk stismarı Nedenleri: Bir aile içinde, çocuk-ebeveyn etkileimi, birinin dierine verdii yanıtla gerçeklemektedir. Eer birinde stres yaanıyorsa bu, dierini daha çok etkilemektedir. Çocuun sadece kendisinden kaynaklanan nedenlerden dolayı deil; anne-babasından kaynaklanan nedenlerin de etkisiyle istismar ve ihmali yaaması mikrosistemdeki önemli noktalardan biridir. Çünkü anne-babalar, çocuun yarattıı stresli anlarda zorlanma yaamakta ve tahammül sınırları zayıflamaktadır. 3-Eksosistem: Birey ve ailenin daha geni bir sosyal çevre içinde ilikide olduu formal ve formal olmayan yapıları içermektedir. Aile içindeki iki temel yapı arasındaki etkileimden yola çıkarak mikrosistemlerin birbirleriyle olan ilikileri kastedilmektedir. ve çevre üzerinde odaklanarak, dier sosyal yapılar ele alınmaktadır. Okul ve formal olmayan destek aları, sosyo-ekonomik düzey ve sosyal servislerdir. Bu balam, ayrıca Brofonbrenner in üzerinde durduu eksosistem yapılar arasındaki etkileimleri ve birbirine balı olan yapıları karılatıran Mezosistem i içermektedir. Eksosistemin birçok görünümü, çocuk istismarıyla ilikilendirilmitir. Örnein, yoksulluk ve sosyo-ekonomik düzey, çocuk istismarının balıca risk faktörleri arasında yer almaktadır. Özellikle yoksulluk, annenin çevresiyle iliki kurmasını ve çevresinden sosyal destek almasını engellemektedir. Ailenin toplumla az temasta bulunması, onların ebeveynlik becerilerini gelitirmelerinde baarısızlık yaamalarına da neden olabilmektedir. Ayrıca ebeveynlerin, stresli anlarında sosyal destek alamamaları, onların stresini arttırabilmektedir. Dolayısıyla ailenin sosyal destek alarından yararlanmaması, çocuk istismarını yaratan balıca risk faktörlerindendir. Özellikle fiziksel istismar uygulayan annelerin, çevreleriyle kısıtlı iliki kurdukları, gerek aile bireyleriyle gerekse toplumuyla oldukça az etkileim halinde oldukları belirtilmektedir. 4- Makrosistem: Çocuun ve ailesinin politik, ekonomik ve demografik gibi yaam kalitesini etkileyen etkenlerden olumaktadır. Bireyin ait olduu toplumdaki 14

22 sosyal ilikileri, çalıma biçimleri, ekonomik ve politik sistemlerine ekil veren kültür ve ideolojiyi kapsamaktadır (Gün, 2002). Çocuk istismarı açısından makrosistem, toplumca çocua yönelik fiziksel ceza ve iddetin kabul edilmi olmasının makrosistemin altında yer alan mikrosistemlerdeki sıklıkla görülebilme gerçeini ifade etmektedir. Eer bir toplumda çocuk disiplini için fiziksel cezanın gerekli olduuna dair bir inanç sözkonusuysa o toplumda, çocuk istismarının görülme olasılıı artmaktadır. Örnein, Park ın 2001 yılında yaptıı bir aratırmada, Koreli anne-babalar, çocuk disiplini için bedensel cezanın gerekli olduuna dair inançlarını belirtmilerdir. Bu inanç, çocuun içinde yer aldıı toplumda istismara maruz kalmasına zemin oluturmaktadır (Scannapieco, 2005). Bronfenbrenner (1977 ve 1979), ekolojik kuramda insan geliiminin sosyal kültürel deerlerden etkilendiine ve ebeveyn çocuk arasındaki etkileimlere dikkat çekmitir. Konuyla ilgili olarak Garbarino ve arkadaları (1992), aile yaamının sosyal çevreye kapalı oluunun ve bu açıdan ailelerin sosyal destek kaynaklarından yararlanmayıının, onların sosyal izolasyonlarını arttırdıını ifade etmitir. Bu durum, çocuk istismarının aratırılmasında üzerinde durulması gereken önemli bir deiken olmaktadır. Ailenin sosyal alarının aileye olan etkisi vurgulanmıtır. Bu da ailenin arkadaları, akrabaları, komularından ve içinde bulundukları toplum ve kültürden ne kadar etkilendiini ve bunlardan da ebeveyn çocuk arasındaki ilikinin kalitesini ortaya koyduunu göstermektedir. Garbarino ve arkadaları (1988) na göre, aile- çevre arasındaki kısıtlı balantılar, aile içinde olumsuz etkileimlerin artmasına ve bu da çocuk istismarı ve ihmali açısından potansiyel risk faktörlerinin olumasına neden olabilmektedir. Çünkü ailenin çevresine olan kapalılıı, aile içinde yaanan sorunlarını giderebilmesi ya da ailedeki bireylerinin sıkıntıları tolore edebilmesi için çevresinden sosyal destek bulmasını kısıtlamaktadır. Bu nedenledir ki ebeveyn çocuk arasındaki ilikilerin kurulabilmesi için ailenin çevresi ile etkileim halinde bulunması çok önemlidir (Akt., Gracia ve Musitu, 2003). 15

23 Kısaca Ekolojik Kuram, Belsky nin Bronfenbrenner ın insan geliimi açısından sosyal baların ebeveyn- çocuk arasındaki etkileimlerine olan etkisi görüüne dayanarak çocuk istismarını yaratan risk faktörlerini de kapsayan geni bir kuramdır. Bu yönüyle ekolojik kuram, çocuk istismarında etkili olan sosyal destek yoksunluunun, ebeveyn- çocuk etkileiminde yarattıı olumsuzlukları ve aile içi streslerin nedenlerini kapsamlı olarak ele almaktadır. Örnein, çocuk yetitirme konusunda yetersiz olan anne-babaların, çevresinden yardım almamaları, çocuun yarattıı stres süresi boyunca yaadıkları zorlanma nedeniyle çocuuna fiziksel istismarda bulunma olasılıkları yüksek olacaktır. Bu kuram açıkça, birey- çevre etkileimini olumsuzlatıran ve çocuk istismarında etkili olan risk faktörlerini ele almaktadır. (Akt., Ammermen ve Hersen, 1990). I.3- Konuyla lgili Yapılan Aratırmalar Yaamın herhangi bir anında görülen çocuk istismarının sadece kendi toplumumuzda deil, dier toplumlarda da görülme sıklıı son yıllarda artmıtır. Yasalarla yasaklanmasına ve Çocuk Hakları Sözlemesi nde de çocuun istismardan korunması ve çocuk istismarının önlenmesi ile ilgili maddelerin kabul edilmesine ramen çocuk istismarı birçok toplumda görülen önemli bir sorundur. Yapılan aratırmalarda çocuk istismarı ve ihmalinin, farklı deikenlerle olan ilikisi incelenmitir. Çocuk istismarı ve ihmalinin olumasında sosyo-ekonomik düzey, cinsiyet, ailedeki çocuk sayısının fazlalıı, ebeveynin çocukken istismara urama, algılanan anne-baba kabul-red tutumları ve sosyal destek yoksunluunun etkili olduu bulunmutur. Bu bölümde çocuk istismarı ve ihmali ile ilgili çalımalar, yurt dıında ve ülkemizde yapılan aratırmalar olmak üzere ikiye ayrılarak incelenmitir. 16

24 I. 3.1-Yurt Dıında Yapılan Aratırmalar: Yurt dıında çocuk istismarı ile ilgili yapılan aratırmalarda, ülkemizde yapılan aratırmalarla benzer bulgular elde edilmitir. Örnein, ebeveynlerin çocukluklarında yaadıkları fiziksel istismar nedeniyle çocuklarına fiziksel istismar uyguladıkları bulunmutur. Benzer ekilde ei tarafından iddet gören kadınların çocuklarına fiziksel istismarda bulundukları tespit edilmitir. Ülkemizde yapılan bazı aratırmalarda olduu gibi, kız çocuklarının erkek çocuklara oranla daha fazla fiziksel ve cinsel istismara maruz kaldıkları kaydedilmitir. Giordino (2005), aile içi iddet ile fiziksel çocuk istismarı arasındaki ilikiyi inceledii aratırmasında, ei tarafından iddete maruz kalan annelerin, çocuklarını fiziksel istismara maruz bıraktıklarını bulmutur. Amerikan toplumunda her yıl milyon kadının aile içi iddete maruz kaldıı ve bunlardan %30 - %59 unun çocuunu fiziksel istismara maruz bıraktıı belirtilmitir. Aratırmacı, özellikle bu annelerin disiplin adı altında çocuklarına bedensel ceza verdiklerini ve bu cezaların da tıbbi müdahale gerektiren darp ve yaralanmalara neden olduunu bildirmitir. Newmark (2000), kız ve erkek ergenlerde görülen yeme bozukluklarının nedenlerini aratırdıında, çocukken fiziksel ve cinsel istismara maruz kalmanın önemli etkisinin olduunu bulmutur. Geni yapılı beden yapısının bu ergenler için fiziki güç kaynaı gibi algılandıı, bozuk bedensel yapının istismarcı üzerinde caydırıcı etki yarattıına inandıkları kaydedilmitir. Ayrıca yeme bozukluu gösteren ergenler, düük düzeyde aile içi ilikilerinin olduunu, anne-babaları tarafından bakımlarının geciktirildiini ve ebeveynleri tarafından korunup gözetilmediklerini (ihmale maruz kaldıklarını) bildirmilerdir. Cinsiyet ile cinsel istismar arasındaki iliki incelendiinde, cinsel istismara maruz kalan kadınların oranının %23, erkeklerin ise oranının % 16 olduu bulunmutur. Her iki cinsiyetteki erikinlerin, sekiz yaından önce cinsel istismara maruz kaldıkları kaydedilmitir (Finkelhor, 1990). 17

25 Çocuklukta yaanan çocuk istismarı ve ihmali ile yeme bozukluu ruhsal salık arasındaki ilikinin incelendii bir aratırmada, 58 obesite erkek ve 282 obesite kadından oluan örneklemde, katılımcılara aratırmacılar tarafından gelitirilmi bir anket ile Çocukluk Örselenme Yaantıları Ölçei uygulanmıtır. Katılımcıların %69 unun çocuk istismarı ve ihmaline maruz kaldıı tespit edilmitir. Bunlardan %46 sı duygusal istismar, %29 u fiziksel istismar, %32 si cinsel istismar, %49 u duygusal ihmal, %31 i fiziksel ihmale maruz kaldıklarını bildirmilerdir. Kadınlardan beklendiinden daha fazla duygusal istismar yanıtları alınmıtır. Elde edilen bulgular arasında fiziksel istismar, duygusal istismar ve duygusal ihmale maruz kalanların depresyon belirtilerini ortaya koydukları ve düük benlik saygısına sahip oldukları bulunmutur (Grilo, Masheb, Brady, Martindale ve Rotschild, 2005). Ruhsal ve bedensel hastalıklar ile riskli davranılar ve çocuk istismarı ve ihmali arasındaki ilikiyi incelemek amacıyla bir yıllık izleme çalıması boyunca HIV virüsü taıyan 506 hasta üzerinde yapılan bir çalımada, çocuklukta yaanan istismar yaantılarıyla ilgili Çocukluk Yaantıları Ölçei uygulanmıtır. Elde edilen bulgular, beklenenin çok üstünde istismar türlerini ortaya koymutur. Hastalardan %41 inin cinsel istismar, %38 inin duygusal istismar, %27 sinin duygusal ihmal, %30 unun fiziksel istismar, %50 sinin de fiziksel ihmale maruz kaldıklarını ve %79 unun da madde baımlısı oldukları saptanmıtır. Çocuklukta yaanan istismarın, hastalardaki riskli davranıların görülmesinde etkili olduu bulunmutur (Thornton, Veikly, Hollifield, Ruiz, Skipper ve Hawkins, 2005). Depresyon ve madde kullanım bozukluu tanısı alan bir grup annenin, çocuklukta yaanan istismar arasındaki ilikinin incelendii bir çalımada, yüz yüze yapılan görümelerin yanı sıra Çocukluk Örselenme Yaantıları Ölçei uygulanmıtır. Madde kullanım bozukluu ve depresyon tanısını alan annelerin, çocukluunda istismara maruz kaldıkları tespit edilmitir (Farkas, Meeyoung, Minners ve Singer, 2004). 18

26 I Ülkemizde Yapılan Çalımalar Ülkemizde yapılan aratırmalarda, çocuk istismarı ve türlerinin deiik deikenlerle olan ilikisi incelenmitir. Bu deikenler, sosyo-ekonomik düzey, çocuun cinsiyeti, çocukluunda istismara maruz kalma, ruhsal salık sorunları ve okul baarısı eklinde çeitlilik göstermektedir. Özellikle bu deikenler (çocuun cinsiyeti dıında) ile çocuk istismarı arasında anlamlı ilikiler saptanmıtır. Çocuun cinsiyeti açısından çocuk istismarı arasındaki iliki incelendiinde, bazı aratırmalarda kız çocuklarının daha çok aile içi ortamlarda, erkek çocuklarının ise daha çok aile dıı ortamlarda istismara maruz kaldıı belirtilmitir. Ruhsal salıı bozuk olan genç bireylerin, çocukluunda istismara maruz kaldıkları bildirilmitir. Maruz kaldıkları istismarın, türü ne olursa olsun yaadıkları duygusal istismarla izlerini taıdıkları vurgulanmıtır. Sosyo-ekonomik düzey ile çocuk istismarı arasındaki iliki incelendiinde alt, orta ve üst sosyo-ekonomi düzeydeki anne-babaların çocuklarına fiziksel istismarda bulundukları ve haftada en az bir kez çocuklarını dövdükleri tespit edilmitir (Tercan, 1995). Sosyo-ekonomik düzey ile çocuk istismarı arasındaki ilikiyi inceleyen bir baka aratırmada, üst gelir grubundaki anne-babaların, dier gelir grubundaki anne-babalara oranla daha az fiziksel cezaya bavurdukları bulunmutur. Ayrıca anne-babaların eitim düzeyleri yükseldikçe, çocuklarına daha ılımlı ve baskın olmayan disiplin uyguladıkları saptanmıtır (Özdemir, 1989). Çocuuna fiziksel istismarda bulunan annelerin, çocukluklarında da fiziksel istismara maruz kaldıkları ve halen de ei tarafından dayak yedikleri bulunmutur (Sucaklı, 2003). Einden dayak yiyen annelerin sıklıkla çocuklarına fiziksel istismarda bulundukları, çocuklarının da buna balı olarak problem davranılar ortaya koydukları tespit edilmitir (Uz, 1989). Ana sınıfı çocukları üzerinde fiziksel istismarı tanımlamak amacıyla yapılan bir aratırmada, özellikle çocuuna fiziksel istismarda bulunan annebabalar, bu tutumlarının geçmilerinde maruz kaldıkları iddetin etkisiyle ortaya çıktıını belirtmileridir. Yapılan bu aratırmada dayak, anne-babalar tarafından olması 19

27 gereken bir disiplin aracı olarak deerlendirilmitir (Erol, 2004). Çocuk veya ergenin cinsiyeti ile fiziksel istismara maruz kalması arasındaki iliki incelendiinde, evde fiziksel cezaya maruz kalanların % 52 sinin erkek, % 48 inin kız olduu bulmutur. Fiziksel cezaya maruz kalan ergenlerin intihara teebbüs oranının cezalandırılmayanlara göre iki kat fazla olduu tespit edilmitir. Cezalandırılan ergenlerin karde sayısının fazla olduu da kaydedilmitir (Bilgin ve ark., 2004). Bu aratırma sonucunun aksini ortaya koyan bir baka aratırmada ise kız çocuklarının, erkek çocuklarına göre daha çok fiziksel istismara maruz kaldıkları bulunmutur. Kız çocuklarının 12 yaından önce ve evde, erkek çocuklarının ise daha çok ev dıı ortamlarda fiziksel istismara maruz kaldıkları tespit edilmitir (Yavuz, Atan, atamer ve Gölge, 2003). Bir grup ergenin çocukluunda fiziksel istismara uramaları ile intihar giriimi, kendine fiziksel zarar verme ve dissosyatif yaantıları arasındaki iliki incelendiinde, çocukluunda fiziksel istismara maruz kalan ergenlerin, intihara giriim davranıları (%10.1) ile kendilerine zarar veren davranılarda bulunmaları (%21.4) dikkat çekici boyutta bulunmutur. Özellikle kendine zarar veren örencilerin daha çok dissosyatif belirtiler gösterdii tespit edilmitir. Aile içinde istismara maruz kalan ergenlerin, okulda sıklıkla davranı problemleri ortaya koydukları kaydedilmitir (Zorolu, Tüzün, ar, Öztürk, Kara ve Alyanak, 2001). Kozcu ve Zeytinolu (1989), fiziksel istismarla ilgili bazı tutumların incelenmesi ve buna tanık olanlardan alınan bilgilerle istismarcının bazı özelliklerini belirlemek amacıyla yaptıkları bir çalımada, 767 denee fiziksel istismarla ilgili görüleri ve tanık oldukları olayların özellikleri bireysel görümeler aracılııyla sorulmutur. Deneklerden %59 u son bir yıl içinde fiziksel istismara tanık olmamılardır. Çocuun iddetli bir biçimde dövülmesinde herhangi bir kimsenin hakkının olup olmadıı sorulmu; %73 ü hiç kimsenin hakkı olmadıını, %15 i ailenin, %9 u ise bazı baka yetikinlerin çocuu iddetli bir biçimde dövebilme hakkının olması gerektiini savunulmutur. Deneklerin eitim düzeyleri yükseldikçe, çocuun 20

28 iddet görmesinin yararlı olmadıı görüü anlamlı bulunmutur. Kız çocuklarına göre erkek çocuklarının daha çok aile dıındaki bireyler tarafından fiziksel istismara maruz kaldıkları tespit edilmitir. Kızların istismar edilmesine tanık olanlar, olaya anında müdahale etmilerdir. Adli makamlara yansıyan çocukların cinsel istismar vakaları incelendiinde, cinsel istismara maruz kaldıını belirten çocukların %68 i 12 yaından küçük ve bunların da %60 ının kız olduu görülmütür. stismarcıların %80 i çocuun tanıdıı kiilerdir. Bunlar, ailenin komuları (%36), tanıdıkları (%26), aynı evde birlikte oturmadıkları akrabaları (%16) ve yabancılar (%22) eklinde sıralanmıtır. Olgular, daha çok alt gelir grubuna sahip olup annelerin eitim düzeylerinin daha çok ilkokul mezunu (%76), babaların da ilkokul (%64) mezunu oldukları tespit edilmitir. Olguların davranı bozukluu göstermedikleri, ancak cinsel istismara maruz kalmamı akran gruplarına göre daha çok davranı sorunlarını ortaya koydukları bulunmutur (Tırtıl, 2001). Çocuklukta yaanan cinsel istismarın türü, etkileri ve aile yapısı arasındaki iliki bir grup üniversite örencisi üzerinde incelenmi ve u bulgular elde edilmitir. Cinsel istismarla karılama olasılıı, %20.9 dur. Türleri ise u ekilde sıralanmaktadır: Açıkseçik konuma %26.8, tehircilik %29.2, cinsel ilikiye ahit olma %12.3, röntgencilik %12.3 ve dokunma %23.9 dur. Cinsel istismar ile aile yapısı arasında iliki incelendiinde de, ailelerden %10.7 sinin yakın akraba ve komularıyla ilikilerinin bozuk olduu ve çocukluktaki olumsuz anne-baba ilikileri tüm taciz (cinsel istismar) türlerinde özellikle ya grubunda anlamlı olduu bulunmutur. Aile üyelerinin birbirleri ve komuları ile iletiim bozukluunda ise çocukların anlamlı derecede tehir ve dokunsal (taciz) istismara uradıkları görülmütür. Açık-seçik konuma, daha çok iletiim bozukluu ile anlamlılık göstermitir (Gürok, Bahçecik, Yıldız ve Gülçiçek, 1999). Yüksel (1993), yılları arasında bir psikiyatr kliniine bavuran 29 kadın, 2 erkek toplam 31 hastadan alınan çocukluk çaı insest öykülerini incelemitir. nsest ilikileri u ekilde sıralanmıtır: Baba-kız insesti (n=20), aabey-karde (n=4), 21

29 amca-dayı (n=5), amcaolu (n=1) ve dede (n=1) dir. nsestin madurları daha çok kız (n=29) çocuklarıdır. nsest, altı yaın altında balayıp ergenlik döneminde sonlanmıtır. istismarcı, cinsel istismarın yanı sıra fiziksel istismarda da bulunmutur. Aileler, geleneksel aile yapısına sahip olup babaların düzenli bir ii vardır. Annelerin ise kızlarıyla duygusal iletiimi olmadıı, olayı örendiklerinde de inkar etme yönünde davranılar ortaya koyduu belirtilmitir. Yaanan cinsel istismar, fiziksel istismar gibi beraberinde duygusal istismarı da getirmektedir. Çünkü aynı zamanda duygusal açıdan da istismara maruz kalınmaktadır. Bu nedenle duygusal istismarın etki süresi, dier istismar türlerine göre daha uzun olmaktadır. Duygusal yaantıda meydana gelen bu olumsuzluklar, bireyin kiilik özelliklerini ve okul baarısını dorudan etkilemektedir. Okul baarısı ile algılanan ebeveyn kabul-red tutumları arasındaki ilikinin incelendii bir çalımada, okulda baarılı olan örencilerin ebeveynlerinden kabul tutumu algıladıkları tespit edilmitir. Ebeveyni tarafından red tutumu algılayan çocukların okul baarılarının düük olduu bulunmutur. Ayrıca algılanan ebeveyn kabul veya reddin, çocuun psikolojik uyum salamasında etkili olduu bildirilmitir. Bu bulguların, Rohner ın Ebeveyn Kabul-Red Kuramını destekledii belirtilmitir (Yener, 2005). Ergenlerin algıladıkları duygusal istismar ve ihmal düzeyleri ile benlik algısı ve kaygı düzeyleri arasındaki ilikinin incelendii bir aratırmada, ergenlerin duygusal istismar ve ihmal düzeyleri arttıkça benlik algısı düzeylerinin azaldıı, genel kaygı düzeylerinin de arttıı bulunmutur (Savi, 2006) Taksim Çocuk Evi nde kalan kız çocukları üzerinde yapılan bir aratırmada, yurtta kalan 36 kız çocuuna psikososyal destek çalımalarının ilk adımı olarak tarama anketi uygulanmı ve bunun deerlendirmesi yapılmıtır. Elde edilen bulgular, kız çocuklarının %29 unun aile içi geçimsizlie, %22 sinin aile içi iddete, %26 sının cinsel istismara, %87 sinin fiziksel iddete, %89 unun ihmale, %70 inin 22

30 duygusal istismara maruz kaldıklarını ortaya koymutur (Yücel, 2006). Bir grup üniversite örencisi üzerinde, duygusal istismar ve genel ruh salıı arasındaki ilikinin incelendii bir aratırmada ise ebeveynleri tarafından yüksek istismara maruz kaldıını ifade eden gençler, ruhsal salık sorunlarının olduunu belirtmilerdir. Bu sonucun, duygusal istismarın uzun süreli zararlı etkileri olduunu savunan aratırmaları destekledii belirtilmitir. Ayrıca bu aratırmada, genel ruh salıı düzeyleri ile algılanan anne kabul-red boyutu arasındaki iliki incelenmi ve bu iki grup puanı arasında anlamlı iliki saptanmıtır ya arasında anneleri tarafından reddedildiklerini anımsayan gençlerin ruh salıı puanları yükselmi ve elde edilen bu sonuç, gençlerin, anneleri tarafından kabul edildiklerini algılayan gençlere göre ruhsal salık sorunlarının daha fazla olduu eklinde deerlendirilmitir. Kabul-Red Ölçeinde istenmeme ya da kabul edilmeme algısını ifade eden gençlerin, kendilerini yüksek düzeyde duygusal istismara maruz kaldıklarını hissettikleri de aratırma bulguları arasında yer almaktadır (Kozcu, 1992). Üniversite örencilerinde, çocukluk travmaların depresif belirtileri üzerine etkisini belirlemek amacıyla, yaları 17 ile 33 arasında olan 378 üniversite örencisine, Beck Depresyon Ölçei, Çocukluk Örselenme Yaantıları Ölçei ile örencilerin sosyodemografik özelliklerini tespit etmek için aratırmacılar tarafından gelitirilen anket formu uygulanmıtır. Çocukluk çaındaki istismar yaantıları ile depresif özellikler arasında iliki bulunmutur. Çocukluunda istismara urayan örencilerin depresif belirti düzeyinin yüksek olduu aratırma bulguları arasında yer almıtır (Bostancı, Albayrak, Balolu ve Çoban, 2006). Ergenlik Döneminde evlenen kızlar, evlenmeyen kızlarla sosyo-demografik özellikler, çocukluk istismar yaantıları, aile sorunları ve kimlik geliimleri açısından karılatırılmılardır. Yaları arasıda olan 40 ı evli, 58 i bekar genç kıza ençlik Dönemindeki Aile Sorunlarını Deerlendirme Ölçei, Çocukluk Örselenme Yaantıları Ölçei, Benlik Kimlii Ölçei ve aratırma için gelitirilen Görüme Formu uygulanmıtır. Elde edilen bulgular arasında, ergenlik döneminde evlenen kızların, 23

31 evlenmeyen kızlardan daha çok fiziksel istismar, duygusal istismar ve ihmal algıladıkları ve aile sorunu yaadıkları yer almıtır. Kimlik geliimleri açısından iki grup karılatırıldıında ise evlenmeyen kızların baarılı kimlik, evlenen kızların ise baımlı kimlik puan ortalamalarının daha yüksek olduu bulunmutur (Mandacı, 2002). Yaanan duygusal istismarın ruh salıı üzerinde bozucu etki yarattıı yapılan aratırmalarda tespit edilmitir. Ayrıca çocuun okul baarısını, anne-baba tarafından red tutumunun algılanmasının bireyin tüm yaam süreçlerinde etkisini koruması ve ergenin benlik algısı gibi önemli deerlerini olumsuz etkilemesi açısından duygusal istismarın önlenmesi ve çocuk veya ergenin duygusal istismardan korunması gerekmektedir. I.3.2- Yurt Dıında Yapılan Sosyal Destek le Çocuk stismarı Arasındaki likiyi nceleyen Aratırmalar Yurt dıında sosyal destek ile çocuk istismarı arasında ilikiyi inceleyen aratırmalar yapılmıtır. Sosyal destek ile annelik görevlerini yerine getirebilme, fiziksel ve cinsel istismara uramı annelerin annelik davranıları arasındaki ilikiyi inceleyen aratırmaların yapıldıı görülmütür. Bu aratırmalarda sosyal destein, insan yaamını kolaylatıran ve ruhsal rahatlamayı salayan yönü olduu ve çocuk istismarının görülme olasılıını azalttıı vurgulanmıtır. Sosyal destein, çocuun fiziksel ve cinsel istismara uramasının engellemesinde, annelerin çocuk yetitirme tutumlarında ve annelik görevlerini yerine getirmesinde olumlu etkilerinin olduu bulunmutur (Beaman, 1997; Gibson ve Hartshone, 1996). Annelerin, içinde bulundukları çevreyi tehlikeli bulmaları nedeniyle yeterince sosyal destek bulamadıkları ve buna balı olarak da aile içinde çocuklarının yarattıı gerilim karısında toleranslarının zayıf olduu ve kolaylıkla çocuklarını fiziksel istismara maruz bıraktıkları belirtilmitir (Coulton, Korbin ve Su, 1999; Ceballo ve Mc Loyd, 2002). 24